Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Văn hóa học: Sự biến đổi văn hóa làng nghề truyền thống ở Hà Nội hiện nay” (Qua trường hợp làng Triều Khúc và Thiết Úng)

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ BÍCH THỦY

Sù BIÕN §æI V¡N HãA
LµNG NGHÒ TRUYÒN THèNG ë Hµ NéI HIÖN
NAY
(Qua trường hợp làng Triều Khúc và Thiết Úng)

Chuyên ngành: Văn hóa học
Mã số: 62 31 06 40

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC


HÀ NỘI ­ 2015

Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Lê Quý Đức
2. TS. Lê Trung Kiên

Phản biện 1: .............................................................
.............................................................
Phản biện 2: .............................................................
.............................................................
Phản biện 3: .............................................................
.............................................................

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án 

cấp cơ sở tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi ........ giờ ...... ngày ......... tháng ..........năm 2015


Có thể tìm hiển luận án tại: Thư viện Quốc gia 
và thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐàCÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Nguyễn Thị Bích Thủy (2014), Hà Nội, mảnh đất của làng nghề, phố 
nghề, Tạp chí Văn  hóa Nghệ  thuật, (7), tr. 19 ­ 24.
2. Nguyễn Thị  Bích Thủy (2014), Giá trị  văn hóa làng nghề  Hà Nội, 
Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, (10), tr. 24 ­ 28.
3. Nguyễn Thị Bích Thủy (2014), Làng nghề Hà Nội, quá trình hình thành 
và phát triển, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, (12), tr. 38 ­ 43.
4. Nguyễn Thị  Bích Thủy (2015), Biến đổi văn hóa làng nghề  Triều  
Khúc, huyện Thanh Trì, Hà Nội,  Tạp chí Văn hóa Nghệ  thuật, 
(3), tr. 34 ­ 37. 
5. Nguyên Thi Bich Thuy (2015), Văn hoa lang nghê truyên thông Thiêt Ung,
̃
̣ ́
̉
́ ̀
̀
̀
́
́ ́  
xa Vân Ha, huyên Đông Anh, Ha Nôi, 
̃
̀
̣

̀ ̣ Tap chi Di san văn hoa,
̣
́
̉
́ (3), 
tr. 57 ­ 59.


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Làng nghề Hà Nội phát triển, có nhiều khởi sắc bắt đầu từ khi  
Đảng   và  Nhà   nước   thực   hiện   đường   lối   đổi   mới,   nền  kinh  tế 
chuyển sang cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ  nghĩa. 
Cũng vì thế, biến đổi văn hóa ở các làng nghề Hà Nội diễn ra như 
một điều tất yếu của quy luật phát triển.
  Sự  biến đổi văn hóa  ở  các làng nghề  truyền thống Hà Nội 
không chỉ  tác động đến đời sống xã hội, mà còn tác động đến cơ 
cấu tổ  chức, diện mạo, quy trình sản xuất, mẫu mã, hình  thức, 
chất lượng sản phẩm, phong tục tập quán…. của mỗi làng nghề. Xu 
hướng biến đổi trên thực sự là vấn đề cần được quan tâm, nghiên  
cứu kịp thời để  đưa ra những căn cứ  khoa học, giải pháp phù hợp 
để giúp các nhà hoạch định chính sách có những quyết sách hợp lý, 
vừa gìn giữ, vừa phát huy được giá trị văn hóa truyền thống của các làng 
nghề. 
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về biến đổi văn hóa làng 
nghề  Hà Nội cho đến nay chưa nhiều, mới chỉ  có một số  công  
trình nghiên cứu về biến đổi văn hóa làng nghề vùng châu thổ sông 
Hồng, qua nghiên cứu một số làng ở Hà Tây, Thái Bình, Gia Lâm, 

mà chưa có công trình nghiên cứu tiêu biểu về Sự biến đổi văn hóa  
làng nghề truyền thống Hà Nội hiện nay. Do đó, nghiên cứu về sự 
biến đổi văn hóa các làng nghề truyền thống Hà Nội nói chung và 
hai   làng   nghề   dệt  Triều  Khúc,   đồ   gỗ   mỹ   nghệ   Thiết   Úng   nói 
riêng không chỉ  có ý nghĩa lý luận, mà còn đáp  ứng nhu cầu cấp 
bách của thực tiễn trong việc bảo tồn và phát triển văn hóa các 
làng nghề  truyền thống  ở  nước ta hiện nay tr ước yêu cầu công 
nghiệp hóa, hiện đại hóa va toàn c
̀
ầu hóa.
Vì những lý do trên, Nghiên cưu sinh nh
́
ận thấy việc nghiên  
cứu đề tài “Sự  biến đổi văn hóa làng nghề  truyền thông 
́ ở  Hà 


2

Nội hiện nay” (Qua trường hợp làng Triều Khúc và Thiết Úng) 
là một việc làm cần thiết, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong bối  
cảnh đổi mới của xã hội.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu:
Trong tổng số hơn 750 tài liệu trong và nước ngoài nghiên cứu 
về  Hà Nội, có khoảng 100 tài liệu về  làng nghề, phố  nghề, văn 
hóa làng nghề Hà Nội từ trước giai đoạn đổi mới (năm 1986) đến 
hiện nay (xin được trinh bay cu thê 
̀
̀ ̣ ̉ ở chương 1 luân an).
̣ ́

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Trên cơ sở trình bày và đưa ra một số khái niệm mới lam công cu
̀
̣ 
cho viêc nghiên c
̣
ưu, Nghiên c
́
ứu sinh phân tích, đánh giá thực trạng biến  
đổi của văn hóa làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội qua nghiên 
cứu trường hợp 2 làng nghề: làng nghề dệt truyền thống Triều Khúc 
(xã Tân Triều, huyện Thanh Trì) và làng nghề  gỗ  mỹ  nghệ  truyền 
thống Thiết Úng (xã Vân Hà, huyện Đông Anh), thành phố Hà Nội. 
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
­ Trình bày một số khái niệm công cụ và lý luận về biến đổi văn  
hóa.
­ Khảo sát thực trạng về  sự  biến đổi của văn hóa làng nghề 
dệt Triều Khúc và đồ gỗ mỹ nghệ Thiết Úng.
­ Đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phát triển văn hóa làng 
nghề truyền thống Hà Nội.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là sự biến đổi của văn hóa làng  
nghề  truyền thống dệt Triều Khúc và làng nghề  gỗ  mỹ  nghệ  Thiết 
Úng.
 4.2. Phạm vi nghiên cứu
­ Về  không gian: Luận án tập trung nghiên cứu tai hai lang
̣
̀  

3

nghề dệt Triều Khúc va g
̀ ỗ mỹ nghệ Thiết Úng. 
­ Về thời gian: Luận án lây môc th
́ ́ ơi gian nghiên c
̀
ứu từ năm 2000 đến nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Nghiên cứu sự  biến đổi văn hóa làng nghề  cần dựa trên các 
khái niệm về  văn hóa, nghề, làng nghề, làng nghề truyền thống, văn 
hóa làng nghề truyền thống va ly thuyêt vê biên đôi văn hoa.
̀ ́
́ ̀ ́ ̉
́
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu sự biến đổi về văn hóa làng nghề đem lại hiệu 
quả  cao, việc áp dụng phương pháp luận của chủ  nghĩa duy vật  
biện   chứng   và   chủ   nghĩa   duy   vật   lịch   sử   dựa   vào   quan   điểm, 
đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển văn hóa là 
việc   làm   không   thể   thiếu.   Bên   cạnh   đó,   kết   hợp   sử   dụng   các 
phương pháp nghiên cứu liên ngành, phương pháp phân tích, tổng 
hợp, phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp điền dã, tham 
dự của nhân học văn hóa.
­ Phương pháp liên/ đa ngành 
Nghiên cứu biến đổi văn hóa làng nghề  truyền thống Hà Nội 
la s

̀ ự thu thập, tổng hợp kết quả nghiên cứu của rất nhiều lĩnh vực 
khoa học chuyên ngành như  nhân học văn hóa, nhân học xã hội, 
dân tộc học, xã hội học, tâm lý học, sử học… 
­ Phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu
Phương pháp tổng hợp được sử dụng để tổng hợp các tài liệu 
thứ cấp liên quan đến vấn đề nghiên cứu, nhăm tìm ra đi
̀
ểm tương 
đồng và khác biệt trong biến đổi văn hóa  ở  các làng nghề  truyền 
thống trên. Từ  đó đưa ra những nhận định đúng đắn, sát thực với  
tình hình cụ thể, làm rõ biến đổi văn hóa làng nghề truyền thống.
­ Phương pháp điều tra xã hội học:  Nghiên cứu đề  tài này, 
Nghiên cứu sinh sử dụng 145 bảng hỏi khảo sát làng Triều Khúc, 
182 bảng hỏi anket khảo sát làng Thiết Úng, 20 phiếu phỏng vấn  
sâu những người thợ, cán bộ, nhân viên UBND xã am hiểu về lĩnh 
vực trên để  có kết quả  và thông tin mang tính khoa học, khách 


4

quan. 
­ Phương pháp điền dã nhận học/dân tộc học
Trên cơ sở nghiên cứu trực tiếp tại thực địa, thông qua các loại 
phiếu điều tra, quan sát, phỏng vấn (phỏng vấn nhóm, phỏng vấn 
sâu), ghi chép, ghi âm, ghi hình, chụp  ảnh, qua đó nghiên cứu các 
hiện tượng xã hội đặc biệt và tính năng động trong sự hình thành 
và biến đổi của các hiện tượng văn hóa ở làng nghề truyền thống. 
­ Phương pháp thống kê, so sánh 
Sử dụng phương pháp này để  thu thập các số liệu thống kê ở 
hai lang Triêu Khuc va Thiêt Ung, sau đó khái quát l

̀
̀
́ ̀
́ ́
ại các vấn đề 
nghiên cứu đê đ
̉ ưa ra nhưng đanh gia khách quan v
̃
́
́
ề  những biến 
đổi văn hóa hai làng.
­ Phương pháp chuyên gia
Trên cơ sở nội dung luận án, Nghiên cứu sinh tham khảo ý kiến,  
nhận định, phỏng vấn các chuyên gia, những người am hiểu về làng  
nghề, thu thập được những thông tin cơ bản, khách quan. 
6. Kết quả và đóng góp mới của luận án
6.1.  Đóng góp về mặt lý luận:
­ Đề  tài góp phần làm sáng tỏ  những vấn đề  lý luận về  văn  
hóa, tác động của văn hóa làng nghề truyền thống  đối với sự phát triển 
kinh tế ­ xã hội trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước;  
vai trò của người sản xuất ở các làng nghề đối với việc bảo tồn và phát 
huy văn hóa làng nghề truyền thống trong sự biến đổi của chúng hiện 
nay.
­ Ngoài ra, đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo 
cho học viên, sinh viên chuyên ngành văn hóa học, xã hội học, kinh 
tế  học nghiên cứu những vấn đề  về  biến đổi văn hóa, về  mối  
quan hệ giữa văn hóa và kinh tế, vấn đề ngoài lĩnh vực văn hóa đối 
với phát triển hiện nay.
6.2. Đóng góp về mặt thực tiễn: 

­ Đê tai ch
̀ ̀ ỉ  ra xu hướng biến đổi văn hóa làng nghề  truyền  


5

thống, giúp các nhà quản lý tham khảo để  từ  đó nghiên cứu, xây 
dựng những chính sách văn hóa hợp lý cho sự  phát triển văn hóa 
làng nghề Hà Nội.
­ Đề  xuất một số  giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển văn 
hóa làng nghề  trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện 
nay.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu (9 trang), kết luận (3 trang), tài liệu tham 
khảo (13 trang), phụ lục (115 trang), nội dung của luận án được kết 
cấu thành 4 chương, 10 tiết:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận (30 trang).
Chương 2. Khái lược về làng nghề truyền thống Hà Nội và hai  
làng Triều Khúc, Thiết Úng (37 trang).
Chương 3. Khảo sát sự biến đổi văn hóa làng nghề truyền thống 
Triều Khúc và Thiết Úng (45 trang).
Chương 4. Một số vấn đề  cần bàn luận và đề  xuất giải pháp  
bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa làng nghề (24 trang).
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Sách, công trình viết về  nghề, làng nghề, văn hóa làng nghề, 
biến đổi văn hóa làng nghề  Hà Nội có hơn 100 đầu tài liệu. Mặc 
dầu con số trên còn khiêm tốn nhưng cũng đặt ra tầm quan trọng của  
việc nghiên cứu những vấn đề trên, đặc biệt là trong điều kiện đổi 

mới hiện nay. Trên cơ  sở  tư  liệu của các tác giả  trong và ngoài  
nước, kế thừa những nội dung đã được trình bày trong tư liệu, luâṇ  
an chia làm 3 nhóm tài li
́
ệu đã được các tác giả viết có liên quan đêń  
đê tai:  
̀ ̀
1.1.1. Nghiên cứu về nghề, làng nghề, văn hóa làng nghề Hà Nội
1.1.2. Nghiên cứu về  biến đổi văn hóa, biến đổi văn hóa 


6

làng, biến đổi văn hóa làng nghề thời kỳ đổi mới
1.1.3. Những nghiên cưu v
́ ề làng nghề Triều Khúc và Thiết Úng
1.1.3.1. Những bài viết về  làng nghề Triều Khúc 
1.1.3.2. Những bài viết về làng nghề Thiết Úng
1.1.4. Nhận xét chung
Điêm lai nh
̉
̣
ưng công trinh nghiên c
̃
̀
ứu, sach, bai viêt nêu trên,
́
̀
́
 

NCS rút ra một sô nh
́ ận xét sau:
­ Các học giả, nhà nghiên cứu đã giới thiệu được: sự  phong  
phú, đa dạng, sự hội tụ, kết tinh của nghề, làng nghề Thăng Long ­  
Hà Nội.
­ Đa số  các công trình, sách, bài viết đều đanh gia đ
́
́ ược tầm 
quan trọng của lang nghê, văn hoa lang nghê trong đ
̀
̀
́ ̀
̀
ời sống xã hội 
và cho rằng, nhưng 
̃ biên đôi đó co anh h
́ ̉
́̉
ưởng nhât đinh đên đ
́ ̣
́ ơi sông
̀ ́  
kinh tê, văn hoa trong công đông, r
́
́
̣
̀ ằng những biến đổi đó là điều tất 
yếu trong quá trình phát triển (tuy khai niêm văn hoa lang nghê va văn
́ ̣
́ ̀

̀ ̀  
hoa lang nghê truyên thông vân ch
́ ̀
̀
̀
́
̃ ưa được nhăc đên). 
́ ́
­ Công trình của một số học giả nước ngoài viết về  sự  thiêú  
năng động, trì trệ, chậm đổi mới của người nông dân Việt Nam 
nói chung và vùng Bắc Bộ  nói riêng, trong đó có thợ  thủ  công.  
Điều này cần được xem xét một cách khách quan trong điều kiện 
đổi mới của xã hội hiện nay.
­ Mỗi công trình đều có nghiên cứu riêng về nhưng nôi dung bi
̃
̣
ến 
đổi: một số công trình đi sâu vào vấn đề cần thiết phải thực hiện việc 
đa dạng hóa sản phẩm, thay đổi mẫu mã để vừa mang tính hiện đại, 
nhưng vẫn giữ được yếu tố truyền thống; Một số công trình khac đi
́  
sâu vào việc nghiên cứu về  tầm quan trọng của môi trường kinh 
doanh đối với sự phát triển va biên đôi c
̀ ́ ̉ ủa văn hoa làng ngh
́
ề truyền 
thống...
­ Tuy nhiên, đên nay vân ch
́
̃ ưa co môt nghiên c

́ ̣
ưu chuyên sâu va hê
́
̀ ̣ 
thông vê bi
́
̀ ến đổi văn hoa làng ngh
́
ề  thống Hà Nội nói chung và 
làng Triều Khúc, Thiết Úng nói riêng (ngay ca khai niêm văn hoa
̉
́
̣
́ 


7

lang nghê truyên thông cung ch
̀
̀
̀
́
̃
ưa được nhăc t
́ ới như đa noi 
̃ ́ ở trên),  
để từ đo có đ
́
ược một cái nhìn toàn cảnh hơn, sâu sắc hơn. Bởi vì 

chinh nh
́
ững biến đổi này gop phân làm nên m
́
̀
ột diện mạo mới  
của các làng nghề truyền thống Hà Nội ngày nay, trong đo co lang
́ ́ ̀  
Triêu Khuc va Thiêt Ung. 
̀
́ ̀
́ ́
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.2.1. Các khái niệm cơ bản và cấu trúc văn hóa làng nghề 
truyền thống
1.2.1.1. Văn hóa, Văn hóa nghề
­ Văn hóa: Cho đến nay có hơn 500 định nghĩa khác nhau về 
văn hóa, tuy nhiên, Nghiên cứu sinh nhận thấy định nghĩa về  văn 
hóa của Chủ  tịch Hồ  Chí Minh là phù hợp với vấn đề  của luận 
án. Chủ  tịch Hồ  Chí Minh đã có quan niệm về  văn hóa như  sau: 
“Vì lẽ  sinh tồn và mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng  
tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa  
học, tôn giáo, văn học, nghệ  thuật, những công cụ  cho sinh hoạt  
hàng ngày về  ăn, mặc,  ở  và các phương thức sử  dụng. Toàn bộ  
những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự  
tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của  
nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích  ứng những nhu cầu  
đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”.
­ Văn hóa nghề: theo Nghiên cứu sinh “Văn hóa nghề là toàn  
bộ  những tri thức, kinh nghiệm, kỹ  năng và phương thức hành  

nghề , được tích lũy trong quá trình sản xuất, bảo quản, phân phối  
và quảng bá sản phẩm trong xã hội”.
1.2.1.2. Làng nghề, Văn hóa làng nghề
Nhiêu tác gi
̀
ả đưa ra quan niệm làng nghề, văn hóa làng nghề theo 
cách mô tả dân tộc học là hoàn toàn hợp lý. Tuy nhiên, sau khi tham  
khảo tài liệu từ các nhà nghiên cứu, với thực tế khảo sát, Nghiên cứu  
sinh xin đưa ra quan niệm làng nghề và văn hóa làng nghề như sau:
­ Làng nghề là làng làm một hoặc một số nghề thủ công như  


8

một sinh kế hay một phần sinh kế.
­ Văn hóa làng nghề là một dạng đặc thù của văn hóa làng nói  
chung gắn với việc sản xuất, sinh sống bằng một nghề hay một số  
nghề thủ công nghiệp (không tính đến nghề nông) tạo nên tính văn  
hóa đặc thù.
1.2.1.3.  Làng nghề truyền thống, Văn hóa làng nghề truyền thống
­ Làng nghề  truy ền th ống là làng có một hoặc nhi ều ngh ề  
thủ  công truyền th ống, có các nghệ  nhân và những ngườ i th ợ  
giỏi   ch ế   tác   ra   các   sản   ph ẩm   độc   đáo,   tinh   xảo,   mang   đặ c  
trưng   văn   hóa   cộng   đồng,   có   cùng   tổ   ngh ề,   có   bí   quyết   làm  
nghề, gi ữ  ngh ề  và truyền ngh ề, các thành viên trong làng phải  
tuân theo lu ật l ệ làng ngh ề.
­ Văn hóa làng nghề  truyền thống là một kiểu văn hóa làng  
nghề  được  quy định  bởi việc sản xuất, buôn  bán và sinh  sống  
bằng một nghề thủ công truyền thống của làng.
1.2.1.4. Cơ cấu văn hóa làng nghề truyền thống

Văn hóa làng nghề truyền thống gồm 3 thành tố tạo nên, đó là: 
Văn hóa vật chất, văn hóa tổ chức cộng đồng va văn hóa tinh th
̀
ần.
1.2.2. Lý thuyết về biến đổi văn hóa
Biến đổi văn hóa là chủ  đề  nghiên cứu rộng của nhiều ngành  
khoa học. Nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu về biến đổi văn hóa  
và đều có điểm chung giống nhau khi cho rằng không có nền văn 
hóa nào đứng yên một chỗ, cũng như  không có một nền văn hóa 
nào không có sự thay đổi gì so với thời kỳ khai nguyên của nó.
Lý thuyết về văn hóa sản xuất vật chất của A.A.Radughin và biến  
đổi văn hóa của các học giả trong và ngoài nước cho thấy ở bất kỳ xã 
hội nào, trong bất kỳ giai đoạn lịch sử nhất định nào cũng đều có những 
biến đổi, cũng trộn lẫn những sự tiếp nối và biến đổi. Những tiếp nối 
và biến đổi bao hàm cả biến đổi về số lượng, chất lượng, trạng thái;  
Biến đổi giưa cái cũ và cái m
̃
ới; từ cái chưa hoàn thiện đến hoàn thiện 
và văn hóa làng nghề truyền thống cũng không nằm ngoài quy luật ấy.


9

Tiêu kêt
̉
́
Mặc dù có nhiều công trình của nhưng tác gi
̃
ả  là các chuyên 
gia am hiểu sâu trong linh v

̃ ực văn hóa làng nghề, tuy nhiên nghiên 
cưu vê biên đôi 
́ ̀ ́ ̉ văn hoa lang nghê truyên thông Ha Nôi
́ ̀
̀
̀
́
̀ ̣  vẫn còn là 
vấn đề còn bỏ ngỏ, đặc biệt là các nghiên cứu về biến đổi văn hóa 
làng  nghề  Triều  Khúc và Thiết  Úng  vân 
̃ đang la kho
̀
ảng trống. 
Công trình nghiên cứu về biến đổi văn hóa hai làng nghề  thực sự 
còn rất khiêm tốn. Các bài viết, tạp chí về hai làng nghề  hiên nay
̣
 
chỉ  mang tính thời sự, phóng sự, chưa đi sâu phân tích, đánh giá 
những biến đổi về văn hóa cũng như đề xuất hướng giải quyết.
Kế thừa kết quả nghiên cứu cùng với các khái niệm về nghề,  
làng nghề,  văn hóa làng nghề  truyền thống  cùng lý thuyết văn 
hóa học về văn hóa sản xuất vật chất và lý luận về  biến đổi văn 
hóa đã được các nhà khoa học dày công đúc kết, với kiến thức và 
hiểu biết qua việc nghiên cứu,  ở  nội dung chương 1, Nghiên cứu  
sinh đã nêu lên và bổ  sung thêm một số  khái niệm về  Văn hóa  
nghê; Làng ngh
̀
ề, Lang nghê truyên thông; Văn hóa làng ngh
̀
̀

̀
́
ề; Làng 
nghề  truyền thống; Văn hoa làng ngh
́
ề  truyền thống. Trên cơ  sở 
đó, Nghiên cứu sinh lựa chọn các phương pháp, thao tác nghiên cứu 
làm công cụ thực hiện trong quá trình điền dã, tham dự nhằm hoàn 
thành mục tiêu luận án đề ra.


10

Chương 2
KHÁI LƯỢC LÀNG NGHỀ TRUYÊN THÔNG HÀ N
̀
́
ỘI, 
LÀNG NGHỀ TRIỀU KHÚC, THIẾT ÚNG VÀ CÁC NHÂN TỐ 
TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ BIẾN ĐỔI VĂN HÓA LÀNG NGHỀ
2.1. KHÁI LƯỢC LÀNG NGHỀ HÀ NỘI
2.1.1. Khái quát điều kiện hình thành và phát triển làng 
nghề, văn hóa làng nghề Hà Nội
2.1.1.1. Điều kiện địa lý, tự nhiên, lịch sử, kinh tế, văn hóa
2.1.1.2.   Sự   trình   hình   thành,   phát   triển   văn   hóa   làng   nghề 
truyền thống Hà Nội
2.1.2. Đặc trưng  văn hóa làng nghề truyền thống Hà Nội
2.1.2.1. Đăc tr
̣ ưng phong phú và đa dạng
2.1.2.2. Ky thuât chê tac tinh hoa, tinh x

̃
̣
́ ́
ảo
2.1.2.3. Văn hoa lang nghê luôn tich h
́ ̀
̀
́ ợp, giao thoa, toa sang
̉ ́
2.1.2.4. Văn hóa làng nghề Hà Nội gắn với đô thị, thị trường
2.1.2.5. Văn hoa lang nghê Ha Nôi nhay ben, năng đông, thich 
́ ̀
̀ ̀ ̣
̣ ́
̣
́ ưng
́
2.2. LÀNG NGHÊ TRUYÊN THÔNG TRI
̀
̀
́
ỀU KHÚC VÀ THIẾT ÚNG
2.2.1. Làng Triều Khúc (xã Tân Triều, huyện Thanh Trì)
Làng Triều Khúc tên nôm là Kẻ  Đơ  thuộc xã Tân Triều, huyện 
Thanh Trì, Hà Nội. Xưa kia, Triều Khúc thuộc Trang Khúc Giang, sau 
này thường gọi là Đơ Đồng, khi có nghề thêu gọi là Đơ Thao. Làng 
Triều Khúc nằm ở phía Nam đường Nguyễn Trãi, nối Cầu Mới với  
quận Hà Đông, đoạn đầu đường Quốc lộ 6. Trước năm 1961, Triều 
Khúc thuộc tỉnh Hà Đông, từ năm 1961, nhập vào huyện Thanh Trì. 
2.2.2. Làng Thiết Úng (xã Vân Hà, huyện Đông Anh)

Làng Thiết Úng (lang Ông) còn đ
̀
́
ược gọi là thôn Thiết Úng. 
Xưa   kia,   Thiêt́   Ung
́   năm
̀   bên   dong
̀   Hoang
̀   Giang,   tưć   sông   Ngũ 
Huyên Khê (cu) thuôc hê thông sông hao thanh Cô Loa, la n
̣
̃
̣
̣
́
̀
̀
̉
̀ ơi co c
́ ư 
dân cô sinh sông, lâp nên xom lang, ph
̉
́
̣
́ ̀
ương th
̀
ợ, vi vây co tên la Xa
̀ ̣
́

̀  


11

Lâp. 
̣
Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, thôn Thiết Úng thuộc 
tổng Hà Lỗ, huyện Đông Ngàn, phủ  Từ  Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Sau  
Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Thiết Úng là một thôn của xã 
Thiết Hà Châu. Từ năm 1949, Thiết Úng trở  thành một trong năm 
thôn của xã Vân Hà. 
* Hai lang nghê đêu co truyên thông hiêu hoc va yêu n
̀
̀ ̀ ́
̀
́
́
̣
̀
ước, di 
tich lich s
́
̣
ử, văn hoa đ
́ ược xêp hang câp quôc gia (đinh, đên, chua,
́ ̣
́
́
̀

̀
̀  
nha th
̀ ờ Tô nghê), co nghê thu công truyên thông hinh thanh t
̉
̀
́
̀ ̉
̀
́
̀
̀ ừ vaì 
trăm năm trước (lang Triêu Khuc co nghê dêt, nghê lam non quai
̀
̀
́ ́
̀ ̣
̀ ̀
́
 
thao...; lang Thiêt ung co nghê đô gô my nghê cham trô công phu,
̀
́ ́
́
̀ ̀ ̃ ̃
̣
̣
̉
 
tinh xao).

̉
2.3. NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ BIẾN ĐỔI VĂN HÓA LÀNG 
NGHỀ TRUYỀN THỐNG HÀ NỘI

Những nhân tố  tác động đến sự  biến đổi của văn hóa làng 
nghề  Hà Nội hiện nay, đó là: sự  đổi mới đường lối của Đảng và 
Nhà nước; Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ 
nghĩa; Ngoài ra, việc Việt Nam gia nhập WTO đã góp phần làm 
cho bộ  mặt làng nghề  khởi sắc hơn rất nhiều nhờ  sự  giao lưu,  
mua bán sản phẩm, hàng hóa; Bên cạnh đó, việc ứng dụng tiến bộ 
khoa học kỹ  thuật, công nghệ  thông tin trong quá trình sản xuất, 
quảng bá và giới thiệu sản phẩm cũng góp phần tác động đến văn 
hóa làng nghề. Có thể khái quát các nhân tố chính sau:
2.3.1. Nhân tố chính trị
2.3.1.1. Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước
2.3.1.2. Mở rộng quan hệ giao lưu quốc tế
2.3.2. Nhân tố kinh tế
2.3.2.1. Sự đôi m
̉ ơi chinh sach, c
́ ́
́ ơ chê tô ch
́ ̉ ưc san xuât, kinh doanh
́ ̉
́
2.3.2.2. Gia nhập WTO, mở rộng thị trường
2.3.3. Nhân tố văn hóa ­ xã hội


12

2.3.3.1. Nhận thức mới về văn hóa và vai trò của văn hóa
2.3.3.2. Tác động của giao lưu văn hóa
2.3.4. Nhân tố khoa học ­ kỹ thuật
2.3.4.1. Ứng dụng khoa học công nghệ
2.3.4.2. Thông tin, quảng bá, tiếp thị
2.3.5. Điêu kiên ha tâng ky thuât
̀
̣
̣ ̀
̃
̣
Việc nhân diên và nêu rõ các nhân t
̣
̣
ố cơ bản ảnh hưởng đến 
sự biên đôi văn hoa lang nghê truy
́ ̉
́ ̀
̀
ền thống Hà Nội sẽ làm rõ được 
nguyên nhân tác động tạo ra biến đổi, giup chung ta tim ra nh
́
́
̀
ững 
giải pháp phu h
̀ ợp, gop phân kh
́
̀ ắc phục nhưng han chê, đ
̃

̣
́ ể văn hóa  
làng nghề  có hướng đi đúng, phù hợp trong điều kiện mới nhưng  
vẫn duy trì và bảo tồn được văn hóa làng nghề truyền thống.
Tiêu kêt
̉
́
Làng nghề truyền thống Hà Nội với những điều kiện vị trí địa 
lý, kinh tế, chính trị, giao thông thuận lợi đã và đang góp phần làm 
thay đổi diện mạo văn hóa làng nghề.  Ở  chương 2 này, Nghiên 
cưu sinh phân tích c
́
ơ  câu va đ
́ ̀ ặc trưng văn hóa làng nghề  truyền  
thống,  Vơí   viêc̣   nhân
̣   diên
̣   và  nêu   rõ  cać   nhân   tố  chinh
́   anh
̉  
hưởng  đên 
́ sự  biên đôi văn hoa lang nghê truyên thông 
́
̉
́ ̀
̀
̀
́ Ha Nôi,
̀ ̣  
nghiên cưu sinh đa phân tich va chi ra đ
́

̃
́
̀ ̉
ược nhưng nhân tô tac đông
̃
́ ́ ̣  
đên s
́ ự biên đôi văn hoa lang nghê Ha Nôi hiên nay. Tiêp đo, Nghiên
́ ̉
́ ̀
̀ ̀ ̣
̣
́ ́
 
cưu sinh phân tich 5 đăc tr
́
́
̣ ưng cơ ban cua văn hoa lang nghê truyên
̉
̉
́ ̀
̀
̀ 
thông Ha Nôi, trong đo đăc tr
́
̀ ̣
́ ̣ ưng nhay ben, năng đông, thich 
̣
́
̣

́ ưng la
́
̀ 
môt trong 5 đăc tr
̣
̣ ưng thê hiên ro nhât 
̉ ̣
̃ ́ ở hai lang nghê Triêu Khuc va
̀
̀
̀
́ ̀ 
Thiêt Ung trong qua trinh chuyên đôi t
́ ́
́ ̀
̉
̉ ừ nên kinh tê bao câp sang
̀
́
́
 
kinh tê thi tr
́ ̣ ương. Đây chinh la đăc tr
̀
́
̀ ̣ ưng không thê thiêu đôi v
̉
́
́ ới  
bât ky lang nghê truyên thông Ha Nôi nao muôn bao tôn, gi

́ ̀ ̀
̀
̀
́
̀ ̣
̀
́ ̉
̀ ữ gin va
̀ ̀ 
phat huy văn hoa lang nghê cua đia ph
́
́ ̀
̀ ̉ ̣
ương.
Chương 3
KHAO SAT S
̉
́ Ự BIẾN ĐỔI VĂN HÓA LÀNG NGHỀ 
TRUYÊN THÔNG TRI
̀
́
ỀU KHÚC VA THI
̀ ẾT ÚNG


13

3.1.  BIẾN   ĐỔI   VĂN   HOÁ  VÂT
̣   CHÂT,
́   CANH

̉
  QUAN   MÔI 
TRƯƠNG
̀

Linh v
̃ ực văn hoa vât chât bao gôm: chê tac, s
́ ̣
́
̀
́ ́ ử dung 
̣ công cụ sản 
xuất, cach th
́
ưc chon, s
́
̣ ử  dung nguyên liêu san xuât, san phâm lang
̣
̣
̉
́ ̉
̉
̀  
nghê, c
̀ ảnh quan, không gian tồn tại nghề, không gian mưu sinh, cư 
tru c
́ ủa làng nghề. Do hoan canh khach quan va chu quan cua qua trinh
̀ ̉
́
̀ ̉

̉
́ ̀  
đôi m
̉ ơi, công nghiêp hoa, hiên đai hoa đât n
́
̣
́ ̣
̣
́ ́ ươc đa tac đông lam cho
́ ̃ ́ ̣
̀
 
chung thay đôi. 
́
̉ Ở tiêt 3.1 nay, Nghiên c
́
̀
ưu sinh trinh bay nh
́
̀
̀ ưng biên
̃
́ 
đôi dê nhân biêt 
̉ ̃ ̣
́ ở môt sô công đoan trong văn hoa san xuât cua lang
̣ ́
̣
́ ̉
́ ̉ ̀  

nghê truyên thông Triêu Khuc va Thiêt Ung. 
̀
̀
́
̀
́ ̀
́ ́
3.1.1. Biến đổi công cụ làm nghề
Làng nghề  dệt Triều Khúc hiện nay đã sử  dụng máy dệt chạy 
mô tơ  điện, khung dệt được cải tiến để  đem lại chất lượng và số 
lượng sản phẩm cao hơn. Làng nghề  đồ  gỗ  mỹ  nghệ  và mộc dân 
dụng Thiết Úng, người thợ đã áp dụng kỹ thuật, công nghệ máy móc 
hiện đại trong công đoạn pha, cắt, tiện gỗ và đánh bóng sản phẩm.
Sự  kết hợp giữa công cụ  truyền thống và máy móc hiện đại 
trong quá trình sản xuất cua Triêu Khuc va Thiêt Ung đã góp ph
̉
̀
́ ̀
́ ́
ần  
tạo ra năng suất lao động cao hơn hẳn, sản phẩm làm ra hàng loạt, 
không còn mang tính đơn chiếc như trước kia, người thợ cũng nhờ 
đó đỡ vất vả hơn, có thêm thời gian để sáng tạo những mẫu mới. 
3.1.2. Biến đổi nguyên liệu sản xuất
Đôi v
́ ơi lang nghê Triêu Khuc, bên canh nguyên liêu chinh la t
́ ̀
̀
̀
́

̣
̣
́
̀ ơ,  
sợi được ngươi Triêu Khuc dung cho dêt chi, băng, đai, phu hiêu,
̀
̀
́ ̀
̣
̉
̀ ̣  
con co cac phu gia đi kem đê tao thanh san phâm, nh
̀ ́ ́
̣
̀
̉ ̣
̀
̉
̉
ư thuôc nhuôm
́
̣  
dung cho t
̀
ơ sợi dêt; Đôi v
̣
́ ơi lang nghê Thiêt Ung, bên canh nguyên
́ ̀
̀
́ ́

̣
 
liêu chinh la gô, ng
̣
́
̀ ̃ ươi Thiêt Ung con dung s
̀
́ ́
̀ ̀ ơn, keo cho công đoaṇ  
hoan thiên san phâm. Nh
̀
̣
̉
̉
ưng phu gia nay ngay nay đêu lam t
̃
̣
̀
̀
̀ ̀ ừ hoá 
chât, chât liêu hoa hoc.
́
́ ̣
́ ̣
3.1.3. Biến đổi quy mô va đia điêm san xuât
̀ ̣
̉
̉
́
Trước năm 2000, ngươi Triêu Khuc va Thiêt Ung dùng chung

̀
̀
́ ̀
́ ́
 


14

một địa điểm cho việc vừa sản xuất, vừa bán hàng, vừa ở, thì hiện 
nay, việc dùng chung đia điêm đa khac. Bên canh đo, tinh chuyên
̣
̉
̃ ́
̣
́ ́
 
nghiêp thê hiên ro 
̣
̉ ̣
̃ở cac khâu trong qua trinh san xuât. Yêu tô nay đa
́
́ ̀
̉
́
́ ́ ̀ ̃ 
gop phân tiên quyêt, chi phôi s
́
̀
́

́ ự  thay đôi cua hoat đông san xuât.
̉
̉
̣
̣
̉
́ 
Nêu ng
́ ươi th
̀ ợ  không thay đôi quy mô san xuât, đia điêm san xuât,
̉
̉
́ ̣
̉
̉
́ 
phương thưc san xuât thi se không tao ra đ
́ ̉
́ ̀ ̃
̣
ược năng suât cao va nh
́
̀ ư 
vây ho kho co thê tiêp tuc duy tri, phat triên đ
̣
̣
́ ́ ̉ ́ ̣
̀
́
̉ ược nghê. 

̀
3.1.4. Biến đổi canh quan, môi tr
̉
ương lang nghê
̀
̀
̀
Trong khoảng 10 năm trở lại đây, cung v
̀ ơi viêc biên đôi cach th
́ ̣
́ ̉ ́
ưć  
san xuât, tôc đ
̉
́ ́ ộ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, làng nghề Triều Khúc ở 
trong lòng đô thị, nhưng ngôi nha ông, nhà cao t
̃
̀́
ầng san sát mọc lên. Làng  
Thiết Úng có lẽ xa trung tâm hơn, nên sự đổi thay không đạt đến tốc độ 
nhanh như Triều Khúc. Nhưng so với trước, theo những người cao tuổi 
trong làng thì vẫn khác trước rất nhiều, về cảnh quan làng nghề sạch 
đẹp so với trước năm 2000 đã tăng lên, về  mức độ  chưa sạch đẹp 
giảm xuống. Mặc dù đây đó còn những nhận xét về cảnh quan làng 
nghề, nhưng về  cơ  bản, dân làng đều nhận thấy sự  thay đổi cảnh 
quan theo chiều hướng tích cực hơn, mang lại nhiều thuận lợi hơn cho 
cuộc sống sinh hoạt và sản xuất của họ.
3.2. BIẾN  ĐỔI  LINH  V
̃
ỰC VĂN HOA TÔ CH

́ ̉
ƯC CÔNG  ĐÔNG 
́
̣
̀
3.2.1. Biến đổi quan hệ gia đình
Xuât phat t
́
́ ừ biên đôi ph
́
̉
ương thưc truyên nghê va gi
́
̀
̀ ̀ ữ gin bi
̀ ́ 
quyêt nghê nghiêp, t
́
̀
̣ ừ viêc chuyên đôi sang nghê nghiêp khac, vi
̣
̉
̉
̀
̣
́
̀ 
vây, viêc truyên nghê cho tât ca moi ng
̣
̣

̀
̀
́ ̉
̣
ươi trong gia đinh cua ng
̀
̀
̉
ươì 
thợ  tăng hơn rât nhiêu so v
́
̀
ơi nh
́ ưng năm 2000 tr
̃
ở  vê tr
̀ ước. Chinh
́  
sự  truyên nghê theo h
̀
̀
ương m
́
ở  nay cung v
̀ ̀
ơi s
́ ự  tiên bô xa hôi la
́
̣ ̃ ̣ ̀ 
nhưng nguyên nhân tao nên biên đôi quan hê gi

̃
̣
́ ̉
̣ ưa v
̃ ợ  va chông, bô
̀ ̀
́ 
me va con cai, anh chi em, ho hang ng
̣ ̀
́
̣
̣ ̀
ười Triêu Khuc va Thiêt Ung.
̀
́ ̀
́ ́
3.2.1.1. Biến đổi trong quan hệ vợ/chồng
Viêc biên đôi vê vai tro gi
̣
́
̉
̀
̀ ưa ng
̃ ươi chông va ng
̀
̀
̀ ươi v
̀ ợ  ngaỳ  

15

nay đa thay đôi rât nhiêu, viêc thay đôi đo la do ng
̃
̉ ́
̀
̣
̉
́ ̀
ươi v
̀ ợ không quá 
bi lê thuôc vao ng
̣ ̣
̣
̀
ươi chông n
̀
̀
ưa, chi cân ho gioi nghê, năm v
̃
̉ ̀
̣
̉
̀ ́ ững  
nghê la co 
̀ ̀ ́thê tham gia cung chông trong moi hoat đông: t
̉
̀
̀
̣

̣ ̣
ư san xuât đên
̀ ̉
́ ́ 
kinh doanh va nuôi day con. Ng
̀
̣
ươi v
̀ ợ ma gioi nghê, đam đang, thao vat
̀ ̉
̀ ̉
́ ́ 
co thê la ng
́ ̉ ̀ ươi đ
̀ ưng ra căt đăt công viêc lam ăn, buôn ban, san xuât trong
́
́ ̣
̣ ̀
́ ̉
́
 
gia đinh. Trong viêc nuôi day con cung vây, không chi ng
̀
̣
̣
̃
̣
̉ ươi bô m
̀ ́ ơi co
́ ́ 

vai tro chinh trong viêc day dô hay h
̀ ́
̣
̣
̃
ương dân con cai lam nghê, ma
́
̃
́ ̀
̀ ̀ 
ngươi v
̀ ợ  cung gop phân không nho trong qua trinh day dô con cai
̃
́
̀
̉
́ ̀
̣
̃
́ 
trưởng thanh, tao nghê, tao nghiêp cho chung, cung chông xây d
̀
̣
̀ ̣
̣
́
̀
̀
ựng gia 
đinh ngay môt âm no, sung tuc, con cai ngoan, hiêu thuân v

̀
̀
̣ ́
́
́
́
̣ ơi ông ba, cha
́
̀  
me, xom lang.
̣ ́ ̀
3.2.1.2. Biến đổi trong quan hệ bố, mẹ và con cái, giữa anh  
chị em va quan h
̀
ệ với xóm làng
Trước kia và hiện nay, trong các gia đình Triều Khúc và Thiết 
Úng, người bố vẫn là trụ cột, khi người bố nhiều tuổi thì con trai sẽ 
đứng ra điều hành, cắt đặt mọi việc làm ăn, nhà cửa, đối ngoại. Thông  
thường khi người bố có tuổi, giao lại công việc cho con trai, thì người 
con đó cũng đa ̃ở vào tuổi chín chắn, từ 30 ­ 40 tuổi. Tuy nhiên, có một 
bước tiến đáng kể trong mối quan hệ giữa bố mẹ và con cái, đó là con  
cái được phép bàn bạc công việc làm ăn với bố mẹ. Nhiều gia đình 
Triều Khúc và Thiết Úng ngày nay đã mở công ty, mở xưởng sản xuất 
lớn, họ  đã tin tưởng và mạnh dạn giao quyền quản lý cho những  
người con của họ chịu trách nhiệm chính trong sự phát triển kinh tế. 
Quan hệ anh chị em họ, ngày nay do nhiều mối quan tâm chi phối 
hơn trước, nên việc thăm hỏi nhau không diễn ra thường xuyên. Trước  
đây, khi nhà anh em nào có đám, người Triều Khúc và Thiết Úng thường  
tạm gác tất cả việc nhà lại để đến giúp nhau. Nhưng ngay nay, do m
̀

ỗi 
người đều có những công việc nhất định, đăc biêt la công viêc san xuât
̣
̣ ̀
̣ ̉
́ 
không cho phep châm ban giao san phâm, nên ng
́
̣
̀
̉
̉
ươi th
̀ ợ không thê bo công
̉ ̉
 


16

viêc sang giúp đ
̣
ược ma ch
̀ ỉ cử người trong gia đình đại diện co măt. Tr
́ ̣
ư ̀
khi có sự kiện trọng đại tổ chức (như mưng tho, hiêu hy), lúc đó t
̀
̣
́ ̉

ất cả 
các thành viên trong gia đình mới tham dự. 
Trong quan hệ  hàng xóm láng giềng thì cho đến nay, người 
Triều Khúc và Thiết Úng vẫn duy trì mối quan hệ  làng xóm thân 
thiết, thể  hiện tình cảm găn bo, đoan kêt, nh
́
́
̀ ́
ất là những khi “tắt 
lửa, tối đèn”.
3.2.2. Biến đổi cac quan h
́
ệ khac cua lang ngh
́ ̉
̀
ề
Trươc s
́ ự  nghiêp CNH, HĐH, toan câu hoa, tr
̣
̀ ̀
́ ươc nh
́ ưng biên
̃
́ 
đôi cua nghê, chu thê văn hoa lang nghê la th
̉
̉
̀
̉
̉

́ ̀
̀ ̀ ợ thu công cung đa t
̉
̃
̃ ự 
thay đôi, do vây cac môi quan hê xa hôi lang nghê gi
̉
̣
́
́
̣ ̃ ̣ ̀
̀ ữa chu va th
̉ ̀ ợ,  
giưa thây va tro, gi
̃
̀ ̀ ̀ ưa ng
̃ ươi mua va ng
̀
̀ ươi ban, gi
̀ ́ ưa cac phe, giap,
̃ ́
́  
phương, hôi cung vi thê ma biên đôi theo.
̀
̣ ̃
̀ ́ ̀ ́ ̉
3.2.2.1. Biến đổi quan hệ chủ và thợ
Trước   đây,   nếu   người   thợ   Thiết   Úng   muốn   học   nghề,   họ 
mang biếu thầy nồi gạo, ngày nay thì đơn giản và cởi mở  hơn, 
người thợ  nào muốn học nghề, thầy sẽ tận tình chỉ  dạy, miễn là 

người đó chăm chỉ, chịu khó. Ngoai ra, ng
̀
ười thợ nào giỏi sẽ được 
chủ  nhà quý mến, tạo nhiều điều kiện làm việc và được trả công 
cao. 
3.2.2.2. Biến đổi trong quan hệ thầy/trò và bạn hàng
Co môt th
́ ̣ ơi gian khi nên KTTT băt đâu phat triên, ng
̀
̀
́ ̀
́
̉
ười thợ 
lang nghê ch
̀
̀ ưa đinh hinh ro h
̣
̀
̃ ương đi, ch
́
ữ tin trong quan hê ban
́
̣ ̣  
hang vi thê ma giam xuông rât thâp, ng
̀
̀ ́ ̀ ̉
́
́ ́
ười ban, ng

́
ươi mua c
̀
ứ theo 
y minh ma thay đôi gia ca, chât l
́ ̀
̀
̉
́ ̉
́ ượng măt hang, không nhât quan
̣
̀
́
́ 
trươc sau nh
́
ư  môt. Điêu đo lam giam sut va anh h
̣
̀
́ ̀
̉
́ ̀ ̉
ưởng nghiêm 
trong đên công viêc san xuât, kinh doanh, 
̣
́
̣
̉
́
buôn ban. 

́
Hiên nay, ng
̣
ươi Triêu Khuc va Thiêt Ung cung hiêu răng cân phai co
̀
̀
́ ̀
́ ́
̃
̉ ̀
̀
̉ ́ 
nhưng môi quan hê tôt h
̃
́
̣ ́ ơn, mở rông h
̣
ơn vơi ban hang trong va ngoai
́ ̣
̀
̀
̀ 
nươc thi ho m
́ ̀ ̣ ơi co chô đ
́ ́ ̃ ưng v
́ ưng trên thi tr
̃
̣ ương co nhiêu biên đông, vi
̀
́

̀
́ ̣
̀ 


17

vây, quan hê ban hang đa đ
̣
̣ ̣
̀
̃ ược ho đăt lên tâm quan trong v
̣ ̣
̀
̣
ơi 72.9%
́
 
ngươi đông y đanh gia nay, chi co 27,1% cho răng quan hê đo chi đăt 
̀ ̀ ́ ́
́ ̀
̉ ́
̀
̣ ́ ̉ ̣ ở 
mưc binh th
́ ̀
ương. Ty lê 27,1% ng
̀
̉ ̣
ươi đanh gia trên thuôc vê nh

̀ ́
́
̣ ̀ ưng ng
̃
ươì 
lam ăn nho le theo lôi thu công truyên thông tr
̀
̉ ̉
́ ̉
̀
́ ươc đây.
́
3.2.2.3. Biến đổi quan hê phe giáp, ph
̣
ường, hội
Xưa kia, phe của hai làng Triều Khúc và Thiết Úng đều có nhiệm 
vụ là “phụ giúp giáp thu thuế, biện lễ thờ thành hoàng và lo tang lễ cho  
người quá cố”. Ngày nay, do tính chất công việc của các phe giáp không 
phù hợp, nên cũng không tồn tại phe giáp. Các việc phụ giúp thu thuế 
cho xã bây giờ đã có trưởng thôn. Việc sửa soạn lễ trong ngày hội đã có 
Ban Quản lý Di tích của làng do UBND xã thành lập đứng ra lo liệu.  
Việc tang lễ cho người quá cố  cũng đơn giản hơn, bớt đi nhiều hủ 
tục. Do vậy, phe giáp không còn cũng là điều hợp lý.
3.2.3. Biên đôi quan hê xa hôi trong viêc truyên nghê, gi
́ ̉
̣ ̃ ̣
̣
̀
̀ ư nghê
̃

̀
Đôi v
́ ơi ng
́ ươi dân Triêu Khuc, Thiêt Ung, hoat đông truyên nghê va
̀
̀
́
́ ́
̣ ̣
̀
̀ ̀ 
giư bi quyêt nghê trong điêu kiên hiên nay đang bi anh h
̃ ́
́
̀
̀
̣
̣
̣ ̉
ưởng nhiêu nhât
̀
́ 
bởi yêu tô kinh tê, thu nhâp. 60% ng
́ ́
́
̣
ươi đ
̀ ược hoi đêu tra l
̉ ̀ ̉ ơi răng se
̀ ̀

̃ 
hương dân cho moi ng
́
̃
̣ ươi cung lam nghê nêu ng
̀ ̀
̀
̀ ́ ươi đo hô tr
̀ ́ ̃ ợ ho trong
̣
 
công viêc hay tham gia lam trong cac c
̣
̀
́ ơ sở san xuât cua ho. Yêu tô anh
̉
́ ̉
̣
́ ́̉  
hưởng thứ hai trong viêc truyên nghê la tôn vinh nghê thu công va tôn
̣
̀
̀ ̀
̀ ̉
̀  
vinh nghê nhân. 
̣
Tiêp theo đo la m
́
́ ̀ ưc đô tai hoa cua ban tay khôi oc, tâm hôn cua t

́ ̣ ̀
̉
̀
́ ́
̀ ̉ ưng
̀  
ca nhân, quy luât kinh tê thi tr
́
̣
́ ̣ ương, tinh chât bi quyêt nghê, s
̀
́
́ ́
́
̀ ự thay đôỉ  
công năng cua san phâm, nhu câu lao đông viêc lam, tac đông cua CNH,
̉ ̉
̉
̀
̣
̣ ̀
́ ̣
̉
 
HĐH, toan câu hoa va hôi nhâp quôc tê đêu co anh h
̀ ̀
́ ̀ ̣
̣
́ ́ ̀ ́̉
ưởng đên viêc truyên

́
̣
̀ 
nghê va gi
̀ ̀ ư bi quyêt nghê. Viêc gi
̃ ́
́
̀ ̣ ư bi quyêt nghê con đ
̃ ́
́
̀ ̀ ược ngươi Triêu
̀
̀ 
Khuc va Thiêt Ung th
́ ̀
́ ́
ực hiên v
̣ ơi muc đich đâu tiên la đê duy tri s
́ ̣ ́
̀
̀ ̉
̀ ưć  
manh cua gia đinh, dong ho, sau đo la chi phôi quan hê hôn nhân, quan hê
̣
̉
̀
̀
̣
́ ̀
́

̣
̣ 
thây tro va quan hê bât binh đăng gi
̀ ̀ ̀
̣ ́ ̀
̉
ơi.́
3.3. BIẾN ĐỔI LINH V
̃
ỰC VĂN HOA TINH TH
́
ẦN


18

3.3.1. Biến đổi lễ hội lang va hôi th
̀
̀ ̣ ơ Tô nghê
̀ ̉
̀
Biến đổi trong lê hôi lang va lê hôi th
̃ ̣ ̀
̀ ̃ ̣ ờ Tô nghê th
̉
̀ ể  hiện  ở 
nhiều khía cạnh của đời sống văn hóa nhân dân làng nghề  vơí 
những net biên đôi c
́
́

̉ ơ  ban vê chu thê tham gia tô ch
̉
̀
̉
̉
̉ ức, quy mô, 
không gian, thơi gian, hinh th
̀
̀
ưc tô ch
́ ̉ ức; la quan niêm cua ng
̀
̣
̉
ười 
thợ biên đôi khi đanh gia vê tâm quan trong trong lê hôi Tô nghê; lê
́ ̉
́
́ ̀ ̀
̣
̃ ̣
̉
̀ ̃ 
vât dâng cung Tô nghê m
̣
́
̉
̀ ở  rông h
̣
ơn, phong phu h

́ ơn do kinh tế 
phat triên, ng
́
̉
ười dân lang nghê co thu nhâp cao h
̀
̀ ́
̣
ơn, cuôc sông ôn
̣
́ ̉  
đinh va đây đu h
̣
̀ ̀ ̉ ơn trước. 
3.3.2. Biến đổi phong tục, tập quán lang nghê
̀
̀
3.3.2.1. Biến đổi trong cưới hỏi 
Trong công đông xa hôi truyên thông lang ngh
̣
̀
̃ ̣
̀
́
̀
ề  Triêu Khuc,
̀
́ 
Thiêt Ung, gia đinh nao co con trai, con gai thao nghê, gioi nghê
́ ́

̀
̀
́
́
̣
̀
̉
̀ 
thương hay h
̀
ưa hen lam thông gia va ga con cho nhau. Ngay nay, do
́ ̣ ̀
̀ ̉
̀
 
sự  biên đôi nghê khac tr
́
̉
̀ ́ ươc, nam n
́
ữ Thiêt Ung va Triêu Khuc co
́ ́
̀
̀
́ ́ 
ngươi theo nghê truyên thông, co ng
̀
̀
̀
́

́ ươi hoc lên cao tr
̀ ̣
ở thanh ky s
̀
̃ ư,  
bac si, can bô nha n
́ ̃ ́ ̣
̀ ươc hay lam trong cac công ty liên doanh, do vây
́
̀
́
̣  
tiêu chuân chon dâu, chon rê chăm chi, gioi nghê thu công không con
̉
̣
̣
̉
̉
̉
̀ ̉
̀ 
la tiêu chuân hang đâu n
̀
̉
̀
̀ ữa, cơ ban chi cân ng
̉
̉ ̀ ười đo co nghê nghiêp
́ ́
̀

̣  
ôn đinh, biêt kinh trên nh
̉
̣
́ ́
ương d
̀ ươi.
́
Làng nghê Triêu Khuc va Thiêt Ung đ
̀
̀
́ ̀
́ ́
ều có những quy  ước  
tương đối giống nhau trong việc cưới xin và nộp cheo cho làng, đó 
là: trước kia, con gái Thiết Úng đi lấy chồng thiên hạ  phải nộp  
cheo, tức là nộp 1.000 viên gạch cho làng để  xây đường cái, nếu 
lấy chồng trong làng thì không phải nộp, chỉ cần đến ngày giỗ Tổ 
về đình cúng lễ và công đức cho làng là được. Cũng như vậy, xưa 
kia, con gái Triều Khúc lấy chồng khác làng phải nộp gạch để  lát 
đường   làng.   Ngày   nay   không  bắt   buộc,   đường   làng   bây   giờ   đã 
được đổ  bê tông, nếu ai có lòng thành thì công đức cho làng vào 
những ngày lễ hội làng và giỗ Tổ nghề, làng không quy định phải 
nộp gạch như trước.


19

Lễ  cưới  ở  Triều Khúc và Thiết Úng đều được tiến hành đầy 
đủ  các bước: dạm ngõ, ăn hỏi, cưới, lại mặt. Trước kia,  ở  Triều  

Khúc, sau khi chú rể đón cô dâu về nhà trai, tổ chức các nghi lễ bên  
nhà chồng xong, cô dâu theo họ hàng trở lại nhà cha mẹ đẻ, tiếp họ 
hàng, bạn bè đến chúc mừng hạnh phúc ở nhà cô dâu. Đến tối, chú 
rể đến xin phép cha mẹ vợ đón vợ về. Ngày nay, tục lệ cô dâu về 
lại nhà cha mẹ  đẻ  vẫn còn, nhưng chỉ  thực hiện khi cô dâu lấy 
chồng trong làng, hoặc gần làng, trường hợp lấy chồng khác làng 
được miễn thủ tục trên.
3.3.2.2. Biến đổi trong lễ mừng thọ, khao vọng, đình đám
Trong xa hôi truyên thông lang nghê Triêu Khuc va Thiêt Ung, lê
̃ ̣
̀
́
̀
̀
̀
́ ̀
́ ́
̃ 
mưng tho, khao vong, đinh đam luôn đ
̀
̣
̣
̀
́
ược ngươi lang coi trong.
̀ ̀
̣  
Ở Triều Khúc trước đây, lễ mừng thọ kéo dài 3 ngày, nay rút 
xuống còn 2 hoặc 1 ngày, tùy vào điều kiện kinh tế  của mỗi gia  
đình.  Bên cạnh việc ăn uống là lệ  đánh chắn ăn tiền của những  

người đến mừng thọ  như con cháu, họ  hàng, làng xóm. Thời gian  
đánh chắn kéo dài không chỉ  ban ngày, mà còn diễn ra thâu đêm. 
Ngày nay, lệ  đánh chắn không diễn ra thâu đêm, suốt sáng nữa,  
nếu họ hàng, làng xóm có đến mừng thọ, gặp đám chơi thì họ cũng 
chỉ tham gia chốc lát cho vui, chứ không sa đà như trước kia. 
Đối với làng Thiết Úng, tục mừng thọ xưa kia được quy định 
nam giới đến 50 tuổi thì gọi là lão hạng, có cơi trầu đưa đến đình 
xin vọng lão, được miễn giảm một nửa số sưu dịch. Người già 60 
tuổi  được   gọi  là   lão  nhiêu,  được   miễn  trừ   hoàn  toàn  sưu   dịch. 
Ngày nay không còn chế  độ  sưu dịch nữa, người Thiết Úng khi 
đến tuổi 50, 60 vẫn sửa cơi trầu lên đình lễ, đến tuổi 70, 80 thì 
con cháu trong nhà họp nhau lại để  bàn việc tổ  chức mừng thọ, 
làm cỗ mời họ hàng, làng xóm đến chia vui.
3.3.2.3. Biến đổi trong tang ma 
Với quan niệm “Nghĩa tử  là nghĩa tận”, khi một gia đình nào 
đó trong làng Triều Khúc có người mất, họ  hàng, làng xóm đều 


20

đến động viên, chia buồn, cùng gia đình tang quyến lo liệu chu đáo 
cho người đã khuất. Tuy nhiên, hiện nay, hiện tượng thuê người 
khóc mướn đã và đang diễn ra  ở  Triều Khúc là việc cần xem xét 
lại. Đây không phải là phong tục truyền thống của người Triều 
Khúc, mà là do tính thương mại hóa của kinh tế thị trường đưa lại. 
Mặc dù đã được chính quyền vận động, nhưng một số  gia đình 
vẫn chưa thực hiện, họ  coi việc thuê người khóc mướn như  thể 
hiện sự báo hiếu đôi v
́ ơi cha m
́

ẹ.
Xưa kia, trước khi khâm liệm cho người quá cố, người Thiết 
Úng làm lễ mộc dục (tắm gội cho người chết) và lễ phạn hàm (bỏ 
một nhúm gạo nếp và 3 đồng tiền vào miệng). Ngày nay, người 
Thiết Úng cũng giản tiện khá nhiều, họ  chỉ  lau người cho người  
chết được sạch sẽ chứ không làm lễ mộc dục nữa và làm lễ nhập  
quan theo đúng ngày giờ đã được xem trước. 
3.3.2.4. Biến đổi đao đ
̣ ưc lang nghê
́ ̀
̀
Vấn đề  biến đổi đạo đức lang nghê trong quan h
̀
̀
ệ  mua bán  
ngày nay của làng nghề  Triều Khúc và Thiết Úng cũng có những 
thay đổi đáng kể. Trước đây, việc đảm bảo chữ  tín của người  
Thiết Úng, người Triều Khúc nói riêng và của người thợ làng nghề 
thủ công truyền thống nói chung là vô cùng quan trọng. Người mua 
và người bán chỉ  cần giao kèo với nhau bằng miệng là xong, sản  
phẩm được giao đảm bảo vẫn đúng hẹn; mẫu mã, chất liệu không 
thay đổi. Ngày nay, ngoại trừ việc mua bán những sản phẩm riêng 
lẻ được thực hiện trực tiếp giữa người mua và người bán, con lai
̀ ̣ 
đêu đ
̀ ược thực hiên băng văn b
̣
̀
ản có thủ tục ký nhận giữa bên mua 
và bên bán, trong đo ghi đ

́
ầy đủ  yêu cầu về  mẫu mã, kích thước, 
chất liệu, thời gian giao, nhận và thanh toán sản phẩm.
Tiêu kêt
̉
́
Việc biến đổi văn hóa làng nghề  Triều Khúc và Thiết Úng 
diễn ra trong bối cảnh hiện nay là điều tất yếu. Biến đổi văn hóa 
hai làng đan xen cả yếu tố tích cực và yếu tố tiêu cực.
Về  biến đổi mang tính tích cực, đó là biến đổi về  hình thức  


21

công cụ, công nghệ, cách thức sản xuất, mua nguyên vật liệu, biến 
đổi về  mẫu mã, sản phẩm. Bên cạnh những biến đổi mang tính 
tích cực, có những biến đổi cần quan tâm để khắc phục, không nên 
để thấm sâu hơn nữa vào đời sống cộng đồng. 
Do đó, rất cần sự quan tâm của chính quyền địa phương, từ đó 
tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức cho người  
dân làng nghề. Bên cạnh đó, cần sự  hiểu biết hơn nữa, cũng như 
sự  trân trọng giá trị  văn hóa làng nghề  của những người thợ  làng 
nghề. Chỉ  có những người thợ  làng nghề  hiểu được những giá trị 
cốt lõi đó, chắc chắn họ  sẽ   điều chỉnh  được suy nghĩ và hành 
động, để giữ gìn nguyên vẹn tinh hoa của văn hóa làng nghề cha ông 
để lại.
Chương 4
MÔT SÔ VÂN ĐÊ CÂN BAN LUÂN 
̣
́ ́

̀ ̀
̀
̣
VA ĐÊ XUÂT GI
̀ ̀
́
ẢI PHÁP BẢO TỒN, PHÁT HUY 
VĂN HÓA LÀNG NGHỀ TRUYÊN THÔNG
̀
́
4.1. MÔT SÔ VÂN ĐÊ CÂN 
̣
́ ́
̀ ̀ BAN
̀  LUÂN
̣
4.1.1. Vai tro cua chu thê đôi v
̀ ̉
̉
̉ ́ ơi s
́ ự  biên đôi văn hoa lang
́
̉
́ ̀  
nghê truyên thông
̀
̀
́
Co nhiêu đôi t
́

̀ ́ ượng ngoai công đông chu thê tham gia bao vê di
̀ ̣
̀
̉
̉
̉
̣  
san: c
̉ ơ quan nha n
̀ ươc, nha nghiên c
́
̀
ưu, tô ch
́ ̉ ưc xa hôi..., nh
́ ̃ ̣
ưng vai 
tro quyêt đinh thuôc vê cac chu thê la công đông s
̀
́ ̣
̣
̀ ́
̉
̉ ̀ ̣
̀ ở hưu di san. Qua
̃
̉
 
thực tiên s
̃ ự biên đôi văn hoa lang nghê 
́ ̉

́ ̀
̀ở hai lang Triêu Khuc, Thiêt
̀
̀
́
́ 
Ung va môt sô lang nghê truyên thông Ha Nôi, Nghiên c
́
̀ ̣ ́ ̀
̀
̀
́
̀ ̣
ứu sinh cho 
răng, chinh nh
̀
́
ưng ng
̃
ươi th
̀ ợ thu công lang nghê v
̉
̀
̀ ơi t
́ ư  cach la chu
́
̀ ̉ 
thê văn hoa lang nghê truyên thông đa tr
̉
́ ̀

̀
̀
́
̃ ực tiêp tao ra nh
́ ̣
ưng biên đôi
̃
́ ̉ 
văn hoa lang nghê truyên thông trong qua trinh tôn tai va phat triên
́ ̀
̀
̀
́
́ ̀
̀ ̣
̀ ́
̉  
cua no, đăc biêt la trong qua trinh đôi m
̉
́ ̣
̣ ̀
́ ̀
̉ ơi, công nghiêp hoa, hiên đai
́
̣
́ ̣
̣ 
hoa, đô thi hoa, hinh thanh nên kinh tê thi tr
́
̣

́ ̀
̀
́ ̣ ương 
̀ ở nươc ta hiên nay.
́
̣
4.1.1.1. Tinh năng đông, nhay ben cua chu thê quyêt đinh s
́
̣
̣
́ ̉
̉ ̉
́ ̣
ự 
biên đôi văn hoa lang nghê truyên thông
́ ̉
́ ̀
̀
̀
́


22

Hiên nay, không ch
̣
ỉ có hai làng Triều Khúc và Thiết Úng năng 
động, nhạy bén, biêt kê th
́ ́ ừa từ cac san phâm truyên thông đê đôi
́ ̉

̉
̀
́
̉ ̉ 
mới thêm lên, mà nhiều làng nghề  truyền thống Hà Nội cung co
̃
́ 
xu hướng phat triên nh
́
̉
ư vây. S
̣
ự kê th
́ ừa va đôi m
̀ ̉ ới đo đa đem lai
́ ̃
̣ 
gia tr
́ ị  kinh tế  cao từ  các sản phẩm làng nghề, góp phần không 
nhỏ trong giải quyết việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh  
thần cho người thợ, đo la cac lang nghê gôm s
́ ̀ ́ ̀
̀ ́ ứ Bat Trang, s
́
̀
ơn 
mai Ha Thai, mây tre đan Phu Vinh, điêu khăc my nghê S
̀ ̣
́
́

́
̃
̣ ơn Đông,
̀  
dêṭ   luạ   Van
̣   Phuc,
́   kham
̉   trai   Chuôn   Ngo,̣   thêu   ren   Quât́   Đông,
̣  
xương sừng Thuy ̣ Ưng…
́
4.1.1.2. Nhu câu cua chu thê quy đinh viêc bao tôn va phat
̀
̉
̉
̉
̣
̣
̉
̀
̀
́ 
huy, phat triên văn hoa lang nghê truyên thông
́
̉
́ ̀
̀
̀
́
Việc bảo vệ, phát huy văn hóa làng nghề  truyền thống cần 

luôn gắn với con người ­ chủ  thể  của di sản, văn hoá làng nghề 
được thể  hiện thông qua thực hành của chủ  thể. Hiểu được điều 
đó, người dân làng nghề luôn là người tham gia tích cực trong vấn  
đề  giữ  gìn môi trường cảnh quan, sinh thái làng nghề, luôn có ý 
thức trong vấn đề xã hội hóa hoạt động tu bổ, tôn tạo di tích, trong  
phát triển kinh tế và tổ  chức sản xuất sản phẩm, họ sẽ có những 
sáng tạo trong việc giữ  gìn và xây dựng đời sống văn hóa nông  
thôn.
4.1.2. Cơ  chế, chính sách của cơ  quan quản lý nhà nước, 
vai trò của các tổ chức đoàn thể, chính trị, xã hội trước những 
biến đổi của văn hoá làng nghề truyền thống
NCS nêu lên 6 vấn đề về vai trò, nhiệm vụ của cơ quan quản 
lý nhà nước các cấp; các tổ chức đoàn thể; các hệ thống thiết chế 
trong việc giáo dục cho mọi người cùng góp sức trong việc bảo  
tồn và phát huy văn hóa làng nghề truyền thống, nhằm ngăn chặn  
những biến đổi tiêu cực, không để những biến đổi đó làm xói mòn  
đi nét đẹp truyền thống của các làng nghề.
4.2. GIẢI PHÁP BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
4.2.1. Nhóm giải pháp vê nh
̀ ận thức va chinh sach
̀ ́
́