Đánh giá tình trạng loãng xương, mối tương quan giữa mật độ xương và hormone giới tính ở bệnh nhân nam ≥ 50 tuổi tại khoa nội cơ xương khớp Bệnh viện Chợ Rẫy

Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

ĐÁNH GIÁ TÌNH TRẠNG LOÃNG XƯƠNG, MỐI TƯƠNG QUAN
GIỮA MẬT ĐỘ XƯƠNG VÀ HORMONE GIỚI TÍNH
Ở BỆNH NHÂN NAM ≥ 50 TUỔI TẠI KHOA NỘI CƠ XƯƠNG KHỚP
BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Huỳnh Văn Khoa*, Lê Anh Thư*

TÓM TẮT
Cơ sở nghiên cứu và mục tiêu: Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy có 6% - 10 % nam giới trên 50 tuổi
có biểu hiện loãng xương và có khoảng 1/5 nam giới trên 50 tuổi có khả năng bị gãy xương do loãng xương trong
suốt thời gian còn lại của đời sống. Hormone giới tính đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển và duy trì
khối lượng xương. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu ở bệnh nhân nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ xương khớp với mục
tiêu: xác định tần suất loãng xương, đánh giá các yếu tố liên quan gây loãng xương nam giới và tìm hiểu mối
tương quan giữa các hormone giới tính với mật độ xương ở nhóm đối tượng nghiên cứu này.
Đối tượng, Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiến cứu, cắt ngang được thực hiện trên các bệnh nhân
nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ xương khớp tại khoa nội Cơ Xương Khớp, bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 4 đến tháng 7
năm 2011. Đo nồng độ testosterone và estradiol bằng phương pháp electrochemiluminescence immunoassay
trên máy Licence của Italy. Đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA trên máy Hologic ở hai vị trí cột sống
thắt lưng và cổ xương đùi. Đánh giá tình trạng suy giảm hormone sinh dục dựa vào tiêu chuẩn nồng độ
testosterone < 3ng/ml (300 ng/dL) và chẩn đoán loãng xương dựa vào tiêu chuẩn của WHO.
Kết quả: Có 84 bệnh nhân nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ xương khớp được nghiên cứu, tỉ lệ loãng xương là
27,4% và 63,1% bị thiếu xương. Bước đầu cho thấy các yếu tố liên quan đến loãng xương ở nhóm bệnh nhân ở
nghiên cứu này là: tình trạng sử dụng corticoid kéo dài (22,6%), lạm dụng rượu bia (16,7%), hút thuốc lá, kém
vận động. Nồng độ testosterone trung bình 3,04 ± 1,21 ng/ml và nồng độ estradiol trung bình 38,14 ± 13,00
pg/ml. Bệnh nhân có biểu hiện suy giảm hormone sinh dục với nồng độ testosterone < 3ng/ml (300ng/dl) chiếm tỉ
lệ khá cao 48,80% và tỉ lệ bệnh nhân có nồng độ estradiol thấp < 31pg/ml là 23,80% (nhiều nghiên cứu cho thấy
nồng độ estradiol dưới ngưỡng này thì ảnh hưởng đến mật độ xương). Xác định mối tương quan giữa nồng độ
testosterone và nồng độ estradiol với mật độ xương ở cột sống thắt lưng và cổ xương đùi bằng phân tích hồi quy

tuyến tính đa biến ở nhóm đối tượng nghiên cứu này chưa thấy có ý nghĩa thống kê.
Kết luận: Tỉ lệ bệnh nhân nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ xương khớp bị loãng xương là khá cao 27,4%. Các yếu
tố liên quan đến loãng xương ở nhóm bệnh nhân này là do tình trạng sử dụng corticoid kéo dài, lạm dụng rượu
bia, hút thuốc lá, ít vận động. Mặc dù tình trạng suy giảm hormone sinh dục ở đối tượng nghiên cứu này là rất
cao 48,8% nhưng mối tương quan giữa nồng độ testosterone và nồng độ estradiol với mật độ xương ở cả hai vị trí
cột sống thắt lưng và cổ xương đùi là không rõ ràng.
Từ khóa: loãng xương; hormone giới tính

ABSTRACT
ASSESSEMENT THE CONDITION OF OSTEOPOROSIS, THE CORRELATION BETWEEN BONE
MINERAL DENSITY AND SEX HORMONES IN MALE PATIENT ≥ 50 YEAR OF AGE IN
DERPARTMENT OF RHEUMATOLOGY – CHO RAY HOSPITAL
Huynh Van Khoa, Le Anh Thu* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 170 - 174
* Khoa Nội Cơ Xương Khớp - Bệnh viện Chợ Rẫy
Tác giả liên lạc: ThS.BS Huỳnh Văn Khoa, ĐT: 0989023485, Email:

170

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

Nghiên cứu Y học

Studies worldwide show a 6% - 10 % of men over age 50 have osteoporosis and about 1/5 of men over age 50
is likely to fracture due to osteoporosis during the remaining period of life. Sex hormone play an important role in
developing and maintaining bone mass. We conduct research in male patient ≥ 50 years of age with
musculoskeletal pathology objectives: determine the frequency of osteoporosis and assessment of relevant factors in
osteoporosis men and find out the correlation between the sex hormones with bone mineral density in the study

groups.
Research methods: Prospective study, cross –section is done on male patients ≥ 50 years old with
musculoskeletal diseases in department of rheumatology, Cho Ray hospital from April to July 2011. Testosterone
and estradiol levels measured by electrochemiluminescence immunoassay method on Italy’s License.
Measurement of bone density by DEXA on a Hologic method at two positions of lumbar spine and femoral neck.
Assess impairment based on the sex hormone testosterone standards < 3ng/ml (300ng/dl) and diagnosis of
osteoporosis based on WHO criteria.
Results: There are 84 male patients ≥ 50 years of age with musculoskeletal disease were studied, prevalence of
osteoporosis was 27.4% and 64.1 had osteopenia. Initially showed factors associated with osteoporosis in patients
in this study are: the use of prolonged corticosteroid (22.6%), alcohol abuse (16.7%), smoking, poor motor. The
average concentration of testosterone 3.4 ± 1,1 ng/ml and average estradiol concentration 38.14 ± 13.00 pg/ml.
Patients with reduced expression of sex hormone testosterone concentration < 3ng/ml is 23.8% (multiple studies
showed relationship between testosterone and estradiol levels the threshold then affect bone density). Determining
the relationship between testosterone and estradiol levels with bone mineral density at lumbar spine and femoral
neck by linear regression analysis in multivariate research groups have not found meaningful statistics
Conclusion: The proportion of patients ≥ 50 years old male with musculoskeletal disease osteoporosis is
relatively high 27.4%. Factors associated with osteoporosis in this patient group is due to prolonged corticosteroid
use, alcohol abuse, smoking, physical inactivity. Although the decline in sex hormone research subjects is very
high 48.8% but the relationship between testosterone and estradiol levels with bone density in both position of the
lumbar spine and femoral neck is not clear.
Keywords: osteoporosis; sex hormone

ĐẶT VẤN ĐỀ
Loãng xương nam giới cũng đóng vai trò
quan trọng như loãng xương ở nữ giới. Các
nghiên cứu trên thế giới cho thấy có 6% - 10 %
nam giới trên 50 tuổi có biểu hiện loãng xương
và có khoảng 1/5 nam giới trên 50 tuổi có khả
năng bị gãy xương do loãng xương trong suốt
thời gian còn lại của đời sống(3,5). Có đến 50 –

70% loãng xương nam giới có liên quan đến
các nguyên nhân gây loãng xương thứ phát
như: lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, ít vận
động, sử dụng thuốc có chứa corticoid kéo dài,
bệnh lý mạn tính đường tiêu hóa, suy giảm
tuyến sinh dục…(2,5) Do vậy việc tầm soát các
yếu tố nguy cơ gây loãng xương thứ phát ở
nam giới rất quan trọng.

Hormone giới tính đóng vai trò rất quan
trọng trong việc phát triển và duy trì khối lượng
xương. Ở nữ mối tương quan giữa mật độ
xương và estrogen là rất rõ ràng và phụ nữ sau
mãn kinh việc suy giảm nồng độ estrogen đã
làm gia tăng tỉ lệ bệnh loãng xương. Ở nam giới
nhất là trên 50 tuổi việc suy giảm testosterone
tăng lên theo thời gian, tuy nhiên mối tương
quan giữa testosterone và mật độ xương là
không rõ ràng bằng estrogen (một hormone sinh
dục nữ cũng có ở nam giới)(1,5).
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu ở bệnh nhân
nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ xương khớp với mục
tiêu: xác định tần suất loãng xương, đánh giá các
yếu tố liên quan gây loãng xương nam giới và
tìm hiểu mối tương quan giữa các hormone giới
tính với mật độ xương ở nhóm đối tượng nghiên

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012

171

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

Nghiên cứu Y học
cứu này.

ĐỐI TƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU
Nghiên cứu tiến cứu, cắt ngang được thực
hiện trên các bệnh nhân nam ≥ 50 tuổi có bệnh
lý cơ xương khớp tại khoa nội Cơ Xương
Khớp, bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 4 đến
tháng 7 năm 2011.
Các bệnh nhân được hỏi bệnh tiền sử, bệnh
sử và làm các xét nghiệm đánh giá các yếu tố liên
quan đến loãng xương bằng mẫu bệnh án
nghiên cứu thống nhất. Chú ý đến các yếu tố
nguy cơ LX thứ phát như:
- Tiền sử dụng corticoide kéo dài (tương
đương ≥ prednisolone 5mg/ngày > 3 tháng)
- Lạm dụng rượu bia (tương đương ≥ 3 đơn
vị/ngày)

3ng/ml (300 ng/dL) và chẩn đoán loãng xương
dựa vào tiêu chuẩn của WHO (Tscore < -2,5
loãng xương; -2,5 ≤ Tscore ≤ -1, thiếu xương;
Tscore > -1, bình thường)(4,5).

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Đặc điểm nhóm nghiên cứu (n = 84)

Phân bố bệnh nhân theo tuổi (n=84)
Tuổi
50 – 59
60 – 69
70 – 79
≥ 80

%
20
38
29
13

Tuổi TB của nhóm NC là 68,38 ± 9,95 (50 tuổi
– 89 tuổi)

Đặc điểm nghề nghiệp (n=84)
Nghề nghiệp
Nông dân
Công nhân
Buôn bán
Văn phòng
Nghề khác

- Hút thuốc lá ≥ 10 gói/năm
- Bất động kéo dài ≥ 2 tháng hoặc ít vận động
- TS cá nhân hoặc gia đình bị gãy xương do
LX

Tần số

17
32
24
11

Tần số
35
18
9
1
21

%
42
21
11
1
25

Vận động thể lực (n=60)
- Giảm năng tuyến sinh dục
- Tăng năng tuyến cận giáp

Đo nồng độ testosterone và estradiol bằng
phương
pháp
electrochemiluminescence
immunoassay trên máy Licence của Italy.
Đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA
trên máy Hologic ở hai vị trí cột sống thắt lưng

và cổ xương đùi.
Đánh giá tình trạng suy giảm hormone sinh
dục dựa vào tiêu chuẩn nồng độ testosterone <

Hoạt động thể lực
Nhiều ≥ 14h/tuần
Trung bình 7- 14h/tuần
Ít < 7h/tuần

Tần số
7
37
16

%
12
62
26

Đặc điểm BMI (n=84)
Chỉ số BMI trung bình của nhóm nghiên cứu
là 20,72 ± 1,97
Chỉ số BMI
BMI > 25
18,5 – 25
< 18,5

Tần số
2
71

11

%
2,38
84,52
13,10

Chỉ số sinh hóa
Chỉ số sinh hóa
Creatinine (mg/dl)
Calcium (mmol/l)
Phosphorus (mg/dl)
P. kiềm
Testosterone (ng/ml)
Estradiol (pg/ml)

Trung bình
1,17
2,04
36,95
250,04
3,05
38,14

Độ lệch chuẩn
0,31
0,22
6,73
92,03
1,22

13,00

Trung vị
1,10
2,10
38,00
231,00
3,10
36,00

Khoảng tứ phân vị
1,00 – 1,30
2,00 – 2,10
36,00 – 40,00
201,00 – 280,00
2,10 – 3,70
30,70 – 48,20

Sự khác biệt về nồng độ hormone và BMD theo nhóm tuổi
Tuổi
50 – 59
60 – 69

172

Nồng độ Testosterone (n=83)
2,88/3,35/3,80
2,83/3,49/4,25

Nồng độ Estradiol (n=79)

31,2/34,2/46,3
33,00/38,95/49,00

BMD đùi (n=81) BMD thắt lưng (n=81)
0,59 ± 0,08
0,87 ± 0,12
0,67 ± 0,11
0,92 ± 0,13

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013
Tuổi
70 – 79
> 80
p

Nồng độ Testosterone (n=83)
1,79/2,52/3,25
1,75/2,04/2,10
<0,001

Nồng độ Estradiol (n=79)
28,00/33,00/52,20
31,50/32,05/35,70
0,206

Tỷ lệ bệnh nhân bị suy giảm testosterone
<3ng/ml và tỷ lệ có estradiol <31pg/nl (n=84)

Chỉ số BMI
Testosterone <3ng/ml
Estradiol <31pg/l

Tần số
41
20

%
49
24

Sự khác biệt về BMD ở cổ xương đùi và
BMD ở thắt lưng giữa nhóm có giảm
testosterone < 3ng/ml với nhóm không
giảm testosterone và giữa nhóm có
estradiol <31pg/l
Tuổi

Giảm
Không giảm p Estradiol Estradiol p
testosterone testosterone
<31pg/l ≥31pg/l
BMD 0,61 ± 0,10 0,63 ± 0,12 0,344 0,58 ± 0,64 ± 0,030
đùi
0,10
0,11
BMD 0,83 ± 0,16 0,90 ± 0,13 0,049 0,83 ± 0,88 ± 0,259
TL
0,17

0,14

Tỉ lệ loãng xương ở CSTL
T Score
Tscore < -2,5
-2,5 ≤ Tscore ≤ -1
Tscore > -1

Tần số
28
31
25

%
33,3
36,9
29,8

Tỉ lệ loãng xương ở cổ xương đùi
T Score
Tscore < -2,5
-2,5 ≤ Tscore ≤ -1
Tscore > -1

Tần số
23
53
8

%

27,4
63,1
9,5

Các yếu tố nguy cơ loãng xương
Yếu tố nguy cơ
Dùng corticoide kéo dài
Rượu
Thuốc lá
Kém vận động
Suy giảm hormone sinh dục

Tần số
19
14
18
10
41

%
22,71
16,7
21,42
12
48,8

Nguy cơ tương đối của các yếu tố trên BMD
Yếu tố nguy cơ
Dùng corticoide kéo
dài

Rượu
Thuốc lá
Kém vận động
Suy giảm hormone
sinh dục

RR % 95 conf. intervan
P
2,275
1,43- 3,6
0,0021
1,06
0,78
1,23
1,53

0,54 – 2,08
0,36 – 1,31
0,32 – 0,40
0,89 – 2,62

0,859
0,363
0,84
0,11

Chỉ có yếu tố sử dụng cortocoide kéo dài là
có ảnh hưởng trên BMD có ý nghĩa thống kê ở

Nghiên cứu Y học

BMD đùi (n=81) BMD thắt lưng (n=81)
0,59 ± 0,10
0,82 ± 0,19
0,62 ± 0,15
0,81 ± 0,13
0,022
0,078

nhóm đối tượng nghiên cứu này.

Tương quan giữa nồng độ hormone và
BMD
Tương quan giữa nồng độ hormone và BMD
Tương quan

Giữa BMD ở cổ
xương đùi và
testosterone
Giữa BMD ở cổ
xương đùi và
estradiol
Giữa BMD ở thắt
lưng và
testosterone
Giữa BMD ở thắt
lưng và estradiol

Hệ số
tương
quan

0,14

p

Phương trình hồi
quy

0,222

BMD đùi = 0,58 +
0,01*testosterone

0,15

0,205

BMD đùi = 0,58 +
0,001*estradiol

0,23

0,046

0,24

0,049

BMD thắt lưng =
0,78 +
0,03*testosterone

BMD thắt lưng =
0,76 +
0,003*estradiol

Chưa thấy rõ mối tương quan giữa nồng độ
hormone sinh dục với BMD ở nhóm đối tượng
nghiên cứu này.

BÀN LUẬN
Kết quả nghiên cứu trên cho thấy tỉ lệ bệnh
nhân nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ xương khớp bị
loãng xương là khá cao 27,4% nếu đo BMD ở cổ
xương đùi và 33,3% đo BMD ở cột sống thắt
lưng. Kết quả này có phần cao hơn các nghiên
cứu về tỉ lệ loãng xương nam giới trong cộng
đồng ở một số nghiên cứu trong nước cũng như
trên thế giới(2,4), điều này có thể giải thích được là
do nghiên cứu này thực hiện trên các bệnh nhân
nhập viện có bệnh lý cơ xương khớp và đây là
những đối tượng có nguy cơ loãng xương cao.
Phân tích các yếu tố nguy cơ về loãng xương thì
ở nhóm bệnh nhân này cho thấy việc sử dụng
corticoide kéo dài làm ảnh hưởng rõ ràng đến
loãng xương.
Trong nghiên cứu này khi phân tích mối
tương quan giữa BMD và nồng độ các hormone
sinh dục thì cho thấy việc thay đổi nồng độ
hormone sinh dục và BMD là chưa rõ ràng. Có
thể nghiên cứu này mẫu còn nhỏ và việc phân

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012

173


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

tích trên bệnh nhân nhập viện có rất nhiều yếu
tố nguy cơ loãng xương khác ảnh hưởng lên
BDM của bệnh nhân. Việc cần nghiên cứu thêm
với số lượng bệnh nhân đủ lớn để xác định rõ
hơn mối tương quan này là cần thiết.

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

2.

Tỉ lệ bệnh nhân nam ≥ 50 tuổi có bệnh lý cơ
xương khớp bị loãng xương là khá cao 27,4%.
Các yếu tố liên quan đến loãng xương ở nhóm
bệnh nhân này là do tình trạng sử dụng corticoid
kéo dài, lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, ít vận
động. Mặc dù tình trạng suy giảm hormone sinh
dục ở đối tượng nghiên cứu này là rất cao 48,8%
nhưng mối tương quan giữa nồng độ

testosterone và nồng độ estradiol với mật độ
xương ở cả hai vị trí cột sống thắt lưng và cổ

174

xương đùi là không rõ ràng.

3.

4.

5.

Araujo AB, Travison TG, Leder BZ, and McKinlay JB (2008)
Correlation between serum testosterone, estradiol, and sex
hormone-binding globulin and bone mineral density in a
diverse sample if men. J clin Endocrinol Metab 93: 2135-2141.
Behre HM, Kliesch S, Leifke E, Link TM and E Nieschlag
(1997). Long –term effect of testosterone therapy on bone
mineral density in hypogonadal men. J clin Endocrinol Metab
82. pp.2386-2390.
Clapauch R, Mattos TM, Silva P, Marinheiro LP, Buksman S,
Schrank Y (2009). Total estradiol, rather than testosterone
levels, predicts osteoporosis in aging men. Arq bras Endocrinol
Metab; 53/8:1020-1025.
Fink HA, Ewing SK, Ensrud KE, Barrett-Connor E, Taylor BC,
Cauley JA, Orwoll ES. (2006). Association of testosterone and
estradiol deficiency with osteoporosis and rapid bone loss in
older men. J clin Endocrinol Metab 91. pp.3908-3915.
Kelly JJ, Moses AM (2005). Osteoporosis in men: the role of

testosterone and other sex-related factors. Curr Opin
Endocrinol Dialetes; 12(6):452-458.

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012