Kết quả bước đầu cải tiến một số kỹ thuật cầm máu trong phẫu thuật nội soi mũi xoang

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018

KẾT QUẢ BƯỚC ĐẦU CẢI TIẾN MỘT SỐ KỸ THUẬT CẦM MÁU
TRONG PHẪU THUẬT NỘI SOI MŨI XOANG
Nguyễn Phi Long1; Đỗ Lan Hương1
TÓM TẮT
Mục tiêu: đánh giá vai trò của việc sử dụng gel berberin và mỡ corticoid kết hợp đông điện
hốc mổ thay thế xốp cầm máu trong phẫu thuật nội soi mũi xoang. Đối tượng và phương pháp:
nghiên cứu tiến cứu mô tả cắt ngang can thiệp từng trường hợp trên 31 BN được phẫu thuật
nội soi mũi xoang không sử dụng xốp cầm máu. Tất cả BN đều tiến hành cùng một phẫu thuật
theo đúng quy trình chuẩn. Kết quả: hiệu quả phẫu thuật trên nội soi mũi xoang được cải thiện
ngay từ ngày đầu tiên sau phẫu thuật. Tình trạng đau đầu, tức nặng vùng mặt, giảm khứu giác
và tình trạng sức khỏe chung của BN tốt dần theo các ngày sau phẫu thuật. Ngày thứ 5 và thứ
7, các triệu chứng VAS ở mức 1 - 2 điểm. 43,75% BN ra viện trong vòng 3 ngày ở nhóm đông
hút và gel berberin, 100% BN ra viện trong vòng 5 ngày. 63,64% BN dùng đông hút đơn thuần
và mỡ corticoid xuất viện trong vòng 5 ngày, dùng đông hút đơn thuần 75,0%. Khi ra viện, tỷ lệ
khỏi ở nhóm đông hút và mỡ corticoid là 81,82%, nhóm đông hút và gel berberin 75,0%, đông
hút đơn thuần 75,0%; 100% BN xuất viện với kết quả tốt trở lên. Kết luận: dùng gel berberin và
mỡ corticoid kết hợp đông điện hốc mổ trong phẫu thuật nội soi mũi xoang không gây chảy máu
sau phẫu thuật và làm giảm tình trạng khó chịu của BN sau phẫu thuật (theo VAS), hốc mổ tốt
hơn, đảm bảo hiệu quả phẫu thuật đề ra và nâng cao hiệu quả điều trị.
* Từ khóa: Phẫu thuật nội soi mũi xoang; Kỹ thuật cầm máu.

The Initial Results of Improved Control Bleeding Techniques in
Endoscopic Rhinosinus Surgery
Summary
Objectives: To evaluate the role of using gel berberin and cream corticoid with straw - monopolar
to replace absorbs in endoscopic rhinosinus surgery. Subjects and method: A prospective
descriptive cross-sectional analysis study was conducted on 31 patients underwent endoscopic
rhinosinus sugery without absorbs. All of patients were undertaken a standard surgical technique.
Results: There was good Lund - Kennedy endoscopy image from the first day after surgery.

Heachache, facical pain pressure, lack of smell and appreciate of overall health status
improved well following time after surgery. After surgery 5 days and 7 days, the signs of
VAS were level 1 - 2 points. Patients with straw - monopolar and gel berberin who discharged in
3 days were 43.75%; 100% of patients in study discharged in 5 days. Patients with straw monopolar and cream corticoid who discharged in 5 days were 63.64% and patients with only
straw - monopolar were 75.0%. At discharging, the rate of quits chronic sinusistic in straw - monopolar
1. Bệnh viện Quân y 103
Người phản hồi (Corresponding): Đỗ Lan Hương ()
Ngày nhận bài: 04/09/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 29/10/2018
Ngày bài báo được đăng: 14/11/2018

75


T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018
and cream corticoid patients were 81.82%, in straw - monopolar and gel berberin were 75%, in
only straw - monopolar were 75%; 100% of patients were at least level good. Conclusions:
Using gel berberin and cream corticoid with straw - monopolar in endoscopic rhinosinus sugery
did not cause bleeding after surgery and decreased uncomfortable symptoms after surgery
(follow VAS), promoted healing of mucosa, protected results of surgery.
* Keywords: Endoscopic rhinosinus surgery; Control bleeding techniques.

ĐẶT VẤN ĐỀ
Phẫu thuật nội soi mũi xoang điều trị
các bệnh lý viêm mũi xoang mạn tính là
phẫu thuật thông thường trong chuyên
ngành tai mũi họng. Việc lựa chọn phương
pháp cầm máu phù hợp, đạt hiệu quả
nhất cho bệnh nhân (BN), tránh tai biến
và giá cả phù hợp là vấn đề được tranh
luận nhiều trong và sau phẫu thuật nội soi

mũi xoang [2, 3, 5].
Dùng xốp cầm máu cho BN luôn được
phẫu thuật viên ưu tiên sử dụng, tuy
nhiên nó gây khó chịu cho BN như tình
trạng đau, nhức mặt sau phẫu thuật, chảy
máu thứ phát khi rút xốp cầm máu, chảy

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng nghiên cứu.
31 BN được phẫu thuật nội soi mũi
xoang tại Bệnh viện Quân y 103 từ tháng
6 - 2017 đến 6 - 2018, không sử dụng xốp
cầm máu, đáp ứng tiêu chuẩn lựa chọn:
- 16 BN được dùng đông hút và gel
berberin.
- 11 BN dùng đông hút và mỡ corticoid.
- 4 BN dùng đông hút đơn thuần.
* Tiêu chuẩn lựa chọn:
- BN bị viêm mũi xoang mạn tính có
hoặc không có polýp mũi, được phẫu thuật
nội soi mũi xoang.
- BN đồng ý tham gia nghiên cứu.
- BN có đầy đủ hồ sơ nghiên cứu.

khắc phục các nhược điểm trên [3, 5, 8].

- BN được giải thích đầy đủ về phẫu
thuật, được lựa chọn ngẫu nhiên vào một
trong hai nhóm nghiên cứu.

* Tiêu chuẩn loại trừ:
- BN bị viêm mũi xoang mạn tính có
hoặc không có polýp mũi, không phẫu thuật
nội soi mũi xoang.

Tuy nhiên, tại Việt Nam vẫn chưa có

- BN không đồng ý tham gia nghiên cứu.

nhiều nghiên cứu về không sử dụng xốp

- BN không có đầy đủ hồ sơ nghiên cứu.

cầm máu trong phẫu thuật nội soi mũi

2. Phương pháp nghiên cứu.
- Nghiên cứu tiến cứu, mô tả, can thiệp
có nhóm chứng, BN được chọn ngẫu nhiên
vào các nhóm.

dịch mũi được nhiều tác giả đề cập đến.
Nhiều tác giả hướng tới phẫu thuật theo
đúng kỹ thuật, cầm máu tốt trong phẫu
thuật, sau đó có thể dùng các vật liệu sinh
học có tác dụng cầm máu cho BN để

xoang. Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên
cứu này với mục tiêu: Đánh giá vai trò
của sử dụng gel berberin và mỡ corticoid
kết hợp đông điện hố mổ thay thế xốp cầm

máu trong phẫu thuật nội soi mũi xoang.
76

- BN được tiến hành cùng một phẫu
thuật theo quy trình kỹ thuật chuẩn và
chăm sóc sau mổ theo cùng một phác đồ.


T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018
- Vật liệu thay thế:
+ Gel berberin do Trung tâm Nghiên cứu
Ứng dụng Sản xuất thuốc, Học viện Quân
y sản xuất.
+ Mỡ corticoid.

- Sử dụng thang điểm VAS, là một
thang điểm trực quan để đánh giá tình trạng
sau mổ gồm đau, ngạt mũi, chảy mũi,
chảy máu mũi và tình trạng sức khỏe chung
của BN [4].
- Đánh giá tình trạng BN khi ra viện

* Tiêu chí đánh giá:
- Về nội soi trước và sau mổ: đánh giá
theo thang điểm Lund - Kenedy [4].

theo thang điểm của Lê Quang Hưng và
Phạm Kiên Hữu [1]

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN

1. Điểm Lund - Kenedy nội soi của BN ở các thời điểm nghiên cứu.
Bảng 1:
Thời điểm

Đông hút + gel (n = 16)

Đông hút + mỡ (n = 11)

Đông hút (n = 4)

Trước phẫu thuật

8,1 ± 2,2

7,6 ± 2,7

7,8 ± 2,1

Ngày 1 sau phẫu thuật (1)

2,8 ± 0,9

2,9 ± 1,1

2,7 ± 0,9

Ngày 2 sau phẫu thuật (2)

2,3 ± 0,8

2,6 ± 0,9

2,7 ± 0,9

Ngày 3 sau phẫu thuật (3)

1,8 ± 0,7

2,1 ± 0,8

2,2 ± 0,9

Ngày 4 sau phẫu thuật (4)

1,2 ± 0,8

1,6 ± 0,8

1,8 ± 0,7

Ngày 5 sau phẫu thuật (5)

1,1 ± 0,9

1,3 ± 0,8

1,5 ± 0,7

Ngày 7 sau phẫu thuật (6)

0,9 ± 0,8

1,0 ± 0,7

1,1 ± 0,9

BN được phẫu thuật nội soi ở các nhóm trước phẫu thuật có điểm Lund - Kennedy
tương tự nhau và đều đáp ứng các tiêu chuẩn lựa chọn, tất cả BN có viêm đa xoang
mức độ vừa. Ngay sau phẫu thuật, BN ở các nhóm đều cải thiện điểm Lund - Kennedy
có ý nghĩa thống kê, chứng tỏ hình ảnh niêm mạc trên nội soi sau phẫu thuật chủ yếu
là phù nề, không có bít tắc ngách mũi giữa, các lỗ thông xoang đã mở như khi đặt
xốp cầm máu. Kết quả của chúng tôi tương tự nghiên cứu của Lê Quang Hưng và
Phạm Kiên Hữu [1]. Theo Verim và CS, điểm Lund - Kennedy trước phẫu thuật là
4,60 ± 1,47 ở nhóm dùng xốp cầm máu và 4,62 ± 1,44 ở nhóm không dùng xốp
cầm máu [2].
- Ngày thứ 2 trở đi, điểm Lund - Kennedy ở các nhóm khác biệt có ý nghĩa thống kê,
hầu như không thay đổi ở những ngày sau đó. BN dùng đông hút đơn thuần có điểm
Lund - Kennedy sau phẫu thuật cao hơn hai nhóm còn lại. Nguyên nhân có thể do hoạt
chất trong gel berberin và mỡ corticoid có tính chống viêm, giảm tiết, chống nhiễm
khuẩn và tạo môi trường tốt cho niêm mạc nhanh tái tạo hơn so với dùng đông hút
đơn thuần. Kết quả của chúng tôi tương đương với nghiên cứu của Lê Quang Hưng,
Phạm Kiên Hữu và Verim [1, 2].
77


T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018
2. Điểm VAS của BN.
Bảng 2:
Thời điểm

Đông hút + gel (n = 16)

Đông hút + mỡ (n = 11)

Đông hút (n = 4)

Đau đầu

2,5 ± 0,7

2,6 ± 0,8

2,3 ± 0,6

Tức nặng vùng mặt

3,4 ± 0,8

3,2 ± 0,9

3,3 ± 0,7

Ngạt mũi

6,5 ± 0,7

6,3 ± 0,8

6,4 ± 0,9

Chảy mũi

6,7 ± 0,6

6,5 ± 0,7

6,8 ± 0,8

Chảy máu mũi

1,3 ± 0,7

1,4 ± 0,8

1,1 ± 0,9

Giảm khứu giác

3,6 ± 0,9

3,5 ± 0,8

3,2 ± 0,7

Tình trạng sức khỏe chung

3,0 ± 0,8

2,9 ± 0,9

3,2 ± 0,8

Đau đầu

1,4 ± 0,5

1,5 ± 0,6

1,4 ± 0,6

Tức nặng vùng mặt

1,5 ±0,6

1,7 ± 0,7

1,6 ± 0,8

Ngạt mũi

1,4 ± 0,5

1,5 ± 0,6

1,5 ± 0,8

Chảy mũi

2,6 ± 0,7

2,7 ± 0,9

2,5 ± 0,8

Chảy máu mũi

0,4 ± 0,3

0,5 ± 0,4

0,7 ± 0,3

Giảm khứu giác

1,5 ± 0,6

1,6 ± 0,7

1,4 ± 0,7

Tình trạng sức khỏe chung

1,4 ± 0,6

1,5 ± 0,7

1,8 ± 0,9

Đau đầu

1,2 ± 0,9

1,3 ± 0,7

1,1 ± 0,6

Tức nặng vùng mặt

1,2 ± 0,6

1,3 ± 0,8

1,3 ± 0,7

Ngạt mũi

1,1 ± 0,7

1,2 ± 0,7

1,2 ± 0,8

Chảy mũi

1,9 ± 0,5

1,9 ± 0,6

1,8 ± 0,6

Chảy máu mũi

0,3 ± 0,2

0,4 ± 0,3

0,3 ± 0,2

Giảm khứu giác

0,9 ± 0,7

1,0 ± 0,7

0,9 ± 0,7

1,3 ± 0,6

1,4 ± 0,7

1,2 ± 0,8

Ngày 2

Ngày 5

Ngày 7

Tình trạng sức khỏe chung

Tình trạng đau đầu, tức nặng vùng mặt, giảm khứu giác và sức khỏe chung của BN
thuộc các nhóm tốt dần theo ngày sau phẫu thuật.
Tình trạng chảy mũi, ngạt mũi, tức nặng vùng mặt, giảm khứu giác và sức khỏe
chung cải thiện có ý nghĩa thống kê giữa ngày thứ 5 so với ngày thứ 2, ngày thứ 7 so
với ngày thứ 2 (p < 0,05).
- Ở ngày thứ 5 và thứ 7, các triệu chứng không có sự khác biệt và đều ở mức 1 - 2 điểm.
78


T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018
Giữa các nhóm không có sự khác biệt
có ý nghĩa thống kê về những triệu chứng
khác ở các ngày. Kết quả này tương tự
nghiên cứu của A. Romano và CS, chứng
đau đầu, tức nặng vùng mặt cải thiện và
BN cảm thấy thoải mái ở nhóm dùng BNP
hơn nhóm dùng merocel. Theo Marcelle
V.S và CS, nhóm không dùng mèche mũi
có cải thiện triệu chứng đau đầu so với
nhóm đặt mèche mũi. Nghiên cứu của
Verim và CS cho kết quả tương tự nghiên
cứu của chúng tôi [2, 6, 7]. Từ ngày thứ 7
trở đi, các triệu chứng đau đầu, tức nặng
vùng mặt, ngạt mũi chảy mũi và giảm khứu
giác giữa nhóm có dùng xốp hay không
dùng xốp cầm máu đều không khác biệt.
Theo Lê Quang Hưng và Phạm Kiên Hữu,
nhóm không dùng xốp cầm máu tốt hơn
nhóm dùng xốp cầm máu trong 2 - 4 tuần
sau phẫu thuật [1].

Chảy máu mũi không có sự khác biệt
giữa các nhóm ở những ngày sau phẫu
thuật, không có chảy máu thứ phát sau

phẫu thuật phải xử trí bằng đặt merocel
hay mèche mũi. Kết quả của chúng tôi
tương đương với Quang Hưng và
Phạm Kiên Hữu, Marcelle V.S, A Romano,
Verim, Richard R.O và Donald C.L [1, 2,
6, 7, 8]. Khi thực hiện đúng kỹ thuật trong
phẫu thuật, tổn thương niêm mạc lành tối
thiểu, bệnh tích lấy tốt có thể không gây
chảy máu cho BN, điều này đã được các
nhà phẫu thuật mũi xoang thế giới công
bố trong những nghiên cứu trước đây.
Tuy nhiên, có thể do thuốc giãn mạch hết
tác dụng sau phẫu thuật, tình trạng BN
đau sau mổ gây kích thích nên chảy máu
sau mổ vẫn xảy ra, do đó các nhà phẫu
thuật chọn giải pháp đặt xốp cầm máu
như giải pháp an toàn, vô tình trở thành
thường quy trong phẫu thuật [8].
Giữa các nhóm không có sự khác biệt
có ý nghĩa thống kê về các triệu chứng
khác. Việc lựa chọn vật liệu như thế nào
sau phẫu thuật để đưa vào hốc mũi BN
vẫn còn đang tranh cãi, lựa chọn vật liệu
nào là do phẫu thuật viên [3, 5].

3. Tình trạng BN khi ra viện.

Bảng 3:
Đông hút + gel (n = 16)

Đông hút + mỡ (n = 11)

Đông hút (n = 4)

n

%

n

%

n

%

Khỏi

12

75,0

9

81,82

3

75,0

Tốt

3

18,75

2

18,18

1

25,0

Đỡ

1

6,25

0

0

0

0

Xấu

0

0

0

0

0

0

Chúng tôi theo dõi chăm sóc hàng ngày cho BN đến khi ra viện.
- Khỏi chiếm tỷ lệ cao nhất ở tất cả BN, 81,82% BN dùng đông hút và mỡ corticoid,
75% BN dùng đông hút và gel berberin hay đông hút đơn thuần đều khỏi.
- 100% BN dùng đông hút + mỡ hay đông hút đơn thuần xuất viện với kết quả tốt
trở lên.
79


T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018
- Khi ra viện chỉ 6,25% BN dùng đông hút và gel berberin có kết quả xấu.
Khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa ba nhóm (p > 0,05). Trong thời gian nằm
viện, BN đều được điều trị toàn thân bằng kháng sinh, chống viêm, loãng nhày, tự nhỏ
mũi và khí dung. Hàng ngày, theo dõi qua nội soi thấy tình trạng xuất tiết mũi của
BN rất ít, phù nề niêm mạc giảm ngay từ ngày 2 sau phẫu thuật, nhiều BN tự nhỏ mũi
và khí dung nên không hút nội soi. Kết hợp hốc mổ và đánh giá qua điểm VAS của BN

cho thấy tình trạng BN khi ra viện tốt. Claudiu, Verim, Romano A, Marcelle, Lê Quang Hưng
và Phạm Kiên Hữu khẳng định việc dùng các vật liệu sinh học không gây ra tình trạng
đau nhức vùng mặt, phù nề niêm mạc, ngạt tắc mũi cho BN sau phẫu thuật [1, 2, 3, 6, 7].
3. Thời gian xuất viện của BN.
Bảng 4:
Đông hút + gel (n = 16)

Đông hút + mỡ (n = 11)

Đông hút (n = 4)

n

%

n

%

n

%

≤ 3 ngày

7

43,75

4

36,36

1

25,0

3 - ≤ 5 ngày

9

56,25

7

63,64

3

75,0

5 - ≤ 7 ngày

0

0

0

0

0

0

> 7 ngày

0

0

0

0

0

0

BN ra viện trong vòng 3 ngày ở nhóm
đông hút và gel berberin chiếm tỷ lệ cao
nhất (43,75%). 100% BN được ra viện
trong vòng 5 ngày. 63,64% BN dùng đông
hút và mỡ corticoid xuất viện trong vòng
5 ngày. Đây là những BN có đánh giá khỏi
khi ra viện, có điểm VAS, điểm Lund Kenedy ổn định, những ngày sau hầu
như không thay đổi. BN xuất viện sớm
< 5 ngày chiếm tỷ lệ cao ở tất cả các
nhóm nguyên nhân, có thể do không đặt
xốp cầm máu nên tình trạng sưng nề

niêm mạc, tăng tiết dịch, bít tắc hốc mổ thấp
hơn so với đặt xốp cầm máu, hơn nữa
phương pháp này không gây đau nhức,
chảy máu sau mổ do giải phóng xốp gây
ra, BN có thể tự chăm sóc không bắt buộc
80

phải hút mũi xoang nội soi. Kết quả này
cũng tương tự nghiên cứu của Claudiu,
Verim, Romano A [2, 3, 7].
KẾT LUẬN
- Điểm Lund - Kennedy cải thiện ngay
từ ngày đầu tiên sau phẫu thuật, từ 7,6 8,1 điểm xuống 2,7 - 2,9 điểm.
- Tình trạng đau đầu, tức nặng vùng mặt,
giảm khứu giác, tình trạng sức khỏe chung
của BN tốt dần theo những ngày sau
phẫu thuật.
- Ngày thứ 5 và thứ 7 sau phẫu thuật,
các triệu chứng VAS ở mức 1 - 2 điểm.
- Dùng đông hút và gel berberin: 43,75%
ra viện trong vòng 3 ngày; 100% BN ra viện
trong vòng 5 ngày.


T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018
- 63,64 BN dùng đông hút và mỡ corticoid,
75,0% dùng đông hút đơn thuần ra viện
trong 5 ngày.
- Khi ra viện, 81,82% ở nhóm đông hút
và mỡ corticoid, nhóm đông hút và gel

berberin hay đông hút đơn thuần đều
chiếm 75,0%; 100% BN xuất viện với kết
quả tốt trở lên.
KIẾN NGHỊ
Nên có nghiên cứu sâu hơn về vai trò
của gel berberin bơm hốc mổ mũi xoang
trong phẫu thuật nội soi mũi xoang điều trị
viêm đa xoang mạn tính.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lê Quang Hưng, Phạm Kiên Hữu. So
sánh kết quả sau mổ nội soi mũi xoang trên
BN có và không có nhét bấc mũi. Tạp chí
Y học TP. Hồ Chí Minh. 2008, tập 12, tr.1-6.
2. Aysegull Verim et al. Role of nasal
packing in surgery outcome for chronic
rhinosonusitic with polypsis. The Laryngoscope.
2014, July, 124, pp.1529-1535.
3. Claudiu Manea, Iulia Sarabu, Cristina
Sanda. Nasal packing in endonasal surgery.

A literature review. Romanian Jourmal of
Rhinology. 2011, 1 (4), pp.210-214.
4. Daniel Lupoi, Codrut Sarafoleanu.
SNOT-20 and VAS questionnaires in establishing
the success of different surgical approaches in
chronic rhinosinusitis. Romanian Journal of
Rhinology. 2012, 2 (8), pp.204-208.
5. R.JN Garth, A.P Brightwell. A comperarison
of packing material used in nasal surgery.
J Laryngol Otol. 1994, 108, pp.564-566.

6. Marcelle Von Schoenberg et al. Nasal
packing after nasal surgery - is it justified?
The Journal of Laryngology and Oncology.
1993, October, Vol. 107, pp.902-905.
7. A Romano et al. Comparative study
between biodegradable nasopore (BNP) and
merocel hemox 10 cm after septo - tubinoplasty
procedure. Europian Review for Medical and
Pharmacological Sciences. 2012, 21, pp.669-673.
8. Richard R Orlandi, Donald C. Lanza. Is
nasal packing necessary following endoscopic
sinus surgery. The Laryngoscope, 2004, 114,
pp.1541-1544.
9. Teoman Dal, Sceil Bahar. The clinical
outcome of using a new cross - linked
hyaluronan gel in endoscopic frontal sinus
surgery. Eur Arch Otorhinolaryngol, DOI 10.
1007/s00405 - 017 - 4638 - 0.

81