Khảo sát độ mở góc tiền phòng bằng siêu âm sinh hiển vi (UBM)

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

Nghiên cứu Y học

KHẢO SÁT ĐỘ MỞ GÓC TIỀN PHÒNG BẰNG SIÊU ÂM SINH HIỂN VI (UBM)
Võ Thị Hoàng Lan*, Phạm Minh Tuấn**

TÓM TẮT
Mục tiêu: Đánh giá sự tương quan giữa kết quả khảo sát độ mở góc tiền phòng bằng siêu âm sinh hiển vi và
soi góc tiền phòng ở người bình thường.
Phương pháp: nghiên cứu cắt ngang, mô tả có phân tích. Kết quả soi góc tiền phòng của 94 người bình
thường được phân độ theo hệ thống Shaffer. UBM thực hiện trên cùng mắt gồm: độ sâu tiền phòng (ACD),
khoảng cách mở góc tại vị trí 500µm (AOD500) và 750µm (AOD750), khoảng cách bè - nếp thể mi (TCPD), góc
bè – mống mắt (TIA θ1), diện tích hõm góc (ARA). So sánh những biến số trên UBM và soi góc tiền phòng.
Kết quả: Nghiên cứu tiến hành trên 64 nữ và 30 nam với tuổi trung bình 48,5 ± 15,19 tuổi. Phân độ góc
tiền phòng quy ước thành hai nhóm: nhóm góc hẹp (độ 0 đến độ 2 theo Shaffer), nhóm góc rộng (độ 3 đến độ 4
theo Shaffer). ACD thấp hơn ở phụ nữ, người lớn tuổi và góc hẹp. AOD500, AOD750, TCPD, TIA, ARA lớn
nhất ở phần tư thái dương. AOD500, AOD750, TCPD, TIA, ARA càng nhỏ thì góc tiền phòng càng hẹp. UBM
có độ phù hợp cao với soi góc tiền phòng trong đánh giá góc rộng và góc hẹp (Kappa = 0,768 – 0,869).
Kết luận: UBM là công cụ khách quan đánh giá tốt độ rộng và cấu trúc góc tiền phòng.
Từ khóa: siêu âm sinh hiển vi, soi góc tiền phòng

ABSTRACT
EVALUATE THE ANTERIOR ANGLE OPENING BY ULTRASOUND BIOMICROSCOPY (UBM)
Vo Thi Hoang Lan, Pham Minh Tuan
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 203 - 208
Objective: To evaluate the correlation between the anterior angle opening by Ultrasound Bio- Microscopy
(UBM) ang Gonioscopy in normal subjects.
Methods: Cross- sectional analysed study. Gonioscopic results of 94 normal subjects were evaluated with
Shaffer classification. UBM were performed in the same eye of each subject include: Anterior Chamber Depth
(ACD), Angle opening distance at 500 µm (AOD500), angle opening distance at 750 µm (AOD750),

Trabecular–Ciliary Process Distance (TCPD), Trabecular–iris angle (TIA θ1), Angle recess area (ARA).Then,
compare UBM data and gonioscopy.
Result: Research is performed in 64 females and 30 males with mean age 48.5 ± 15.19. Gonioscopic results
were divided into 2 groups: narrow angle group ( Schaffer’s grade 0 to grade 2) – wide angle group (Schaffer’s
grade 3 to grade 4). ACD is lower in female, elderly people and narrow angle. AOD500, AOD750, TCPD, TIA,
ARA are biggest in temporal quarter. The smaller AOD500, AOD750, TCPD, TIA, ARA the narrower anterior
angle. UBM has high correlation with gonioscopy in anterior angle evaluation (Kappa = 0.768 – 0.869).
Conclusion: UBM is an objective method to evaluate the wideness and structural of anterior angle.
Key words: ultrasound biomicroscopy, gonioscopy

ĐẶT VẤN ĐỀ
Glôcôm là nguyên nhân gây mù đứng hàng

thứ hai trên thế giới sau thủy tinh thể- đây là
nhóm bệnh gây mất thị lực không hồi phục.
Số người bị glôcôm trên thế giới và ở Việt




Bộ Môn Mắt, Đại Học Y Dược
Bệnh viện Đa khoa Kiên Giang
Tác giả liên lạc: BS Phạm Minh Tuấn
ĐT: 0937997199

Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng

203

Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

Nam ngày càng gia tăng.
Tìm hiểu giải phẫu học cơ bản về góc tiền
phòng là bước tiếp cận đúng đắn. Soi góc tiền
phòng là kỹ thuật đánh giá góc tiền phòng vẫn
mang vai trò trụ cột trong chẩn đoán và quản lý
bệnh glôcôm. Tuy nhiên, soi góc tiền phòng còn
nhiều hạn chế: mang tính chủ quan, cho kết quả
định tính, lý giải kết quả khó khăn do sự biến đổi
sinh học rộng lớn ở góc tiền phòng, không thực
hiện ở mắt đục giác mạc.
Siêu âm sinh hiển vi là công cụ khảo sát góc
tiền phòng không xâm lấn với độ phân giải cao,
cho kết quả định tính- định lượng, khảo sát được
ở những mắt đục môi trường trong suốt và cả
hậu phòng. Tuy nhiên, ở nước ta vẫn chưa có
nghiên cứu nào về UBM. Nhằm tìm ra công cụ
hữu ích trong tầm soát và theo dõi trong điều trị
glôcôm, chúng tôi thực hiện nghiên cứu “Khảo
sát độ mở góc tiền phòng bằng siêu âm sinh hiển
vi (UBM)” với mục tiêu xác định các biến số
UBM ở người bình thường, đánh giá sự thống
nhất kết quả của UBM và soi góc tiền phòng.
Nghiên cứu tạo tiền đề ứng dụng UBM trong
nhiều bệnh lý khác của nhãn cầu như glôcôm,
viêm màng bồ đào trước, u bướu, chấn thương…

ĐỐI TƯỢNG–PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU
Đối tượng
Nghiên cứu thực hiện ở người bình thường
khám tại phòng khám bệnh viện Mắt TP. Hồ Chí
Minh từ 01/09/2011 đến 30/02/2012, hợp tác soi
góc tiền phòng và siêu âm sinh hiển vi. Các bệnh
nhân bị glôcôm, bệnh lý giác mạc, chấn thương,
phẫu thuật nội nhãn, điều trị laser hay Pilocarpin
được loại khỏi nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang, mô tả có phân tích.

204

Qui trình thực hiện
Tiếp nhận bệnh nhân từ phòng khám, khai
thác bệnh sử tiền căn và khám thị lực, nhãn áp,
khám đáy mắt để chọn ra người thỏa điều kiện
chọn mẫu. Thực hiện soi góc tiền phòng bằng
kính ba gương Goldmann và đèn sinh hiển vi ở
độ phóng đại 10-16x với ánh sáng phòng khám,
sử dụng khe sáng ngắn và rộng 1mm, cường độ
vừa đủ tránh ánh sáng chiếu vào diện đồng tử
gây co đồng tử, bệnh nhân luôn nhìn thẳng đầu
trong quá trình soi góc. Quan sát cấu trúc góc và
phân độ góc theo Shaffer ở cả bốn góc phần tư.
Thực hiên UBM trên cùng mắt bằng máy
VuMax II. Bệnh nhân nằm ngữa, thực hiện lát

cắt ở các kinh tuyến 12, 9, 6, 3 giờ đo giá trị các
biến số:
Độ sâu tiền phòng (ACD): khoảng cách
trung tâm mặt sau giác mạc đến mặt trước thủy
tinh thể.
Khoảng cách mở góc tại vị trí 500µm
(AOD500): khoảng cách giữa vùng bè và mống
mắt vị trí 500µm từ cựa củng mạc.
Khoảng cách mở góc tại vị trí 750µm
(AOD750): khoảng cách giữa vùng bè và mống
mắt vị trí 750µm từ cựa củng mạc.
Khoảng cách bè – nếp thể mi (TCPD):
khoảng cách giữa lưới bè và nếp thể mi vị trí
500µm từ cựa củng mạc.
Góc bè – mống mắt (TIA θ1): góc của vùng
lùi góc hay gọi là góc tiền phòng. Xác định đỉnh
của góc tại vị trí sâu nhất của chân mống mắt. Vẽ
một cạnh của góc đi từ đỉnh đến một điểm trên
nội mô giác mạc cách cựa củng mạc 500µm, cạnh
còn lại đi qua điểm gặp nhau giữa AOD500 và
mống mắt.
Diện tích hõm góc (ARA): khu vực hình tam
giác bao quanh bởi mặt trước mống mắt, nội mô
giác mạc và đường vẽ thẳng góc với nội mô giác
mạc đến mống mắt trước cựa củng mạc 750µm.
ARA được tính tự động bắng phần mềm Pro2000 sau khi xác định cựa củng mạc.

Chuyên Đề Tai Mũi Họng – Mắt

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

Nghiên cứu Y học

Hình 1: Các biến số trên UBM.
khác nhau không có ý nghĩa thống kê (phép
AOD500 là đoạn BC, AOD750 là đoạn DE,
kiểm χ², p = 0,216).
ARA là diện tích hình ADEC.
Tuổi trung bình nhóm nghiên cứu 48,5 ±
Tất cả số liệu được ghi nhận và phân tích so
15,19 tuổi (từ 18 đến 84 tuổi). Tuổi trung bình
sánh với kết quả soi góc tiền phòng.
của nữ (50,02 ± 13,22 tuổi) và nam (45,27 ± 18, 57
KẾT QUẢ
tuổi) khác nhau không có ý nghĩa thống kê
Nghiên cứu có 94 người, 64 nữ và 30 nam,
(phép kiểm t, p=0,215).
gồm 53 mắt phải (56,4%) và 41 mắt trái (43,6%),

Tỷ lệ góc hẹp ở các phần tư
80

69.1

70

60.6

Tỷ lệ phần trăm %

60

51.1
50

42.6

41.5

43.6

42.6 42.6
Soi góc
tiền phòng
UBM

40
30
20
10
0

Treh
n

Dö ôùi

Muõ
i

Thaùi dö ông

Góc phần tư

Biểu đồ 1: Tỷ lệ góc hẹp ở các phần tư.

Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng

205


Y Hc TP. H Chớ Minh * Tp 17 * Ph bn ca S 1 * 2013

Nghiờn cu Y hc

Nhn xột: Trờn soi gúc tin phũng v UBM:
gúc phn t trờn cú t l gúc hp cao nht.
Kho sỏt c bn phn t:
- Soi gúc tin phũng cú 40,4% gúc hp v
59,6% gúc rng
- UBM cú 48,9% gúc hp v 51,1% gúc rng.

sõu tin phũng (ACD) trung bỡnh: 2,65
0,38 mm; nh nht 1,84mm, ln nht 3,37mm;
95%CI: 2,57 2,72mm.
ACD nam (2,79 0,4mm) cao hn n
(2,580,35mm) cú ý ngha thng kờ (phõn tớch
hip bin hiu chnh yu t tui (p=0,04).

Biu 2: ACD trung bỡnh theo nhúm tui.
hiu chnh yu t gii tớnh r(91) = -0,521,
ACD v nhúm tui cú tng quan nghch, cú
p<0,001).
ý ngha thng kờ (h s tng quan riờng phn

Tng quan gia ACD vi phõn Shaffer
3.5

ACD mm

3

Treõn

2.5

Dửụựi
Muừi
2

Thaự i dửụng

1.5

1

ẹoọ0

ẹoọ1

ẹoọ2

ẹoọ3

ẹoọ4

Phõn Shaffer

Biu 3: Tng quan gia ACD vi phõn Shaffer.

206

Chuyờn Tai Mi Hng Mt


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013
Nhận xét: Độ sâu tiền phòng càng giãm thì
góc tiền phòng càng hẹp (Spearman: 0,757 –
0,794 ; p<0,001).

So sánh biến số UBM giữa các góc phần tư
Bảng1: So sánh biến số UBM giữa các phần tư

Nghiên cứu Y học

Phép kiểm Post-Hoc: Bonferroni.
Nhận xét: AOD500, AOD750, TCPD, TIA,
ARA ở các phần tư khác nhau có ý nghĩa thống
kê. Các chỉ số trên UBM ở phần tư trên là nhỏ

nhất.

Tương quan biến số UBM với phân độ
Shaffer
Tương quan biến số UBM với phân độ góc
Shaffer ở từng phần tư giống nhau, chúng tôi
phân tích đại diện ở góc phần tư dưới:
Bảng 2: Tương quan biến số UBM với phân độ Shaffer ở phần tư dưới
Biến số
AOD500(mm)
AOD750(mm)
TCPD(mm)
ARA(mm²)
TIA (º)

Độ 0
0±0
0,048±0,088
0,623±0,214
0,001±0,001
0±0

Độ 1
0,081±0,055
0,163±0,078
0,708±0,18
0,033±0,028
6,4±4,4

Độ 2

0,161±0,036
0,249±0,059
0,706±0,16
0,067±0,028
14±3,4

Nhận xét: AOD500, AOD750, TCPD, TIA,
ARA tương quan thuận với phân độ góc tiền
phòng theo Shaffer và có ý nghĩa thống kê.
Bảng 3: So sánh biến số UBM giữa góc rộng và góc
hẹp.
Biến số
AOD500(mm)
AOD750(mm)
TCPD(mm)
ARA(mm2)
TIA θ1(°)

*: phép kiểm t.

Góc hẹp
N = 38
0,118±0,059
0,191±0,086
0,664±0,147
0,052±0,03
9,9±5,1

Góc rộng
N = 56

0,36±0,127
0,497±0,169
0,935±0,174
0,148±0,038
28,1±7,9

Giá trị p
<0,001**
<0,001**
<0,001*
<0,001*
< 0,001*

**: phép kiểm Mann-Whitney U.

Nhận xét: AOD500, AOD750, TCPD, TIA,
ARA của góc rộng lớn hơn góc hẹp có ý nghĩa
thống kê.
Chỉ số Kappa được sử dụng đo mức độ
phù hợp kết quả góc rộng và góc hẹp qua hai
phương pháp.
Bảng 4: Chỉ số Kappa đánh giá độ phù hợp hai
phương pháp.
Góc phần tư
Trên
Dưới
Mũi
Thái dương

Kappa

0,768
0,83
0,826
0,869

Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng

Giá trị p
< 0,001
< 0,001
< 0,001
< 0,001

Độ 3
0,264±0,077
0,392±0,116
0,843±0,176
0,123±0,037
22,6±5,2
Góc phần tư
Tổng 4 phần tư

Độ 4
0,484±0,136
0,649±0,172
1,067±0,213
0,174±0,034
35,6±7,7

r

0,922
0,895
0,619
0,876
0,924

Kappa
0.829

Giá trị p
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
Giá trị p
< 0,001

UBM và soi góc tiền phòng có độ phù hợp
cao trong đánh giá góc rộng và góc hẹp một cách
có ý nghĩa thống kê.
Nhận xét: UBM và soi góc tiền phòng có độ
phù hợp cao trong đánh giá góc rộng và góc hẹp.

BÀN LUẬN
Nghiên cứu của chúng tôi là nghiên cứu đầu
tiên sử dụng UBM khảo sát góc tiền phòng tại
Việt Nam, do đó gặp khó khăn trong so sánh kết
quả nghiên cứu trong dân số Việt Nam.
Qua kết quả nghiên cứu khảo sát góc tiền

phòng bằng soi góc và UBM đều cho thấy góc
phần tư trên có tỷ lệ góc hẹp cao nhất. Kết quả
này phù hợp với tác giả Sakata(9), He (2006)(5) và
Biện Thị Cẩm Vân(2). UBM cho thấy góc phần tư
thái dương có tỷ lệ góc hẹp thấp hơn so với phần
tư dưới. Trái lại, soi góc tiền phòng cho kết quả
góc hẹp ở góc phần tư dưới, mũi, thái dương
tương đương nhau có lẽ trong soi góc tiền phòng
là tư thế bệnh nhân ngồi; trong UBM là tư thế
bệnh nhân nằm, trọng lực của thủy tinh thể và
thủy dịch làm góc phần tư dưới rộng hơn. Mặt

207


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013

khác soi góc ở phần tư thái dương (kính phía
mũi) thường khó hơn các phần tư khác làm bỏ
sót những cấu trúc nhãn cầu.Hơn nữa, kính soi
góc ấn trực tiếp lên giác mạc làm biến đổi nhẹ
cấu trúc tiền phòng dù rất cẩn thận.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ trực tiếp
giữa góc tiền phòng hẹp và độ sâu tiền phòng
nông(6,10). Do đó, định lượng ACD có thể ước
lượng gián tiếp góc tiền phòng và xác định bệnh
nhân có khả năng phát triển glôcôm góc đóng
nguyên phát.

ACD trung bình mẫu nghiên cứu là 2,65 ±
0,38 mm tương đương với các tác giả Marchini(8)
sử dụng UBM, Friedman(4) sử dụng Pachymeter,
Amerasinghe(1) sử dụng AS-OCT. Tác giả
Minqquang He(3) nhận thấy người già có ACD
nông hơn người trẻ ở cả nam lẫn nữ và tiền
phòng càng sâu thì góc tiền phòng càng hẹp
(Spearman r = 0,7, p < 0,001) đã ủng hộ kết quả
nghiên cứu của chúng tôi.
Các biến số UBM: AOD500, AOD750, TIA,
ARA có xu hướng giãm dần theo thứ tự góc
phần tư thái dương – mũi – dưới – trên; xu
hướng này cũng được tìm thấy trong các nghiên
cứu của các tác giả Friedman(0), Henzan(7).
Nghiên cứu củng chỉ ra rằng AOD500, AOD750,
TCPD, TIA, ARA càng nhỏ thì góc tiền phòng
càng hẹp.
Nghiên cứu cho thấy UBM và soi góc tiền
phòng có độ phù hợp cao trong đánh giá góc
rộng và góc hẹp. Sự khác biệt về độ phù hợp
giữa hai phương pháp ở các phần tư là do UBM
phát hiện nhiều góc hẹp hơn so với soi góc tiền
phòng, đặc biệt là ở những phần tư hẹp hơn.
Điều này có thể lý giải do những nguyên nhân
sau: trong soi góc tiền phòng, không thể loại bỏ
hoàn toàn ánh sáng chiếu vào diện đồng tử gây
co đồng tử và góc tiền phòng mở ra. Soi góc
quan sát góc tiền phòng ở cả chu vi của một góc
phần tư, trong khi UBM chỉ thực hiện lát cắt tại

208

một kinh tuyến đã bỏ qua những vùng khác có
thể rộng hơn.

KẾT LUẬN
UBM là phương tiện khảo sát góc tiền phòng
cho hình ảnh lưu lại mang tính khách quan, cho
nhiều chỉ số đánh giá góc tiền phòng và cả hậu
phòng với độ phân giải cao trong một lần đo.
Nghiên cứu cho thấy UBM và soi góc tiền phòng
có kết quả phù hợp cao, vì vậy UBM hoàn toàn
có thể thay thế soi góc tiền phòng trong khảo sát
góc tiền phòng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Amerasinghe N, Foster PJ, et al. (2009). "Variation of Angle
Parameters in Asians: An Anterior Segment Optical
Coherence Tomography Study in a Population of Singapore
Malays." Investigative Ophthalmology & Visual Science.50(6), pp
2626-2631.
Biện Thị Cẩm Vân (2011). "So sánh độ mở góc giữa chụp cắt
lớp quang học phần trước và soi góc tiền phòng". Hội nghị
khoa học tuổi trẻ lần thứ 22. Đại học Y Dược TP. HCM.
Friedman D. S. and He M. (2008). "Anterior Chamber Angle
Assessment Techniques." Survey of ophthalmology.53(3), pp 250273.
Friedman DS, Gazzard G, et al. (2003). "Ultrasonographic
Biomicroscopy, Scheimpflug Photography, and Novel
Provocative Tests in Contralateral Eyes of Chinese Patients
Initially Seen With Acute Angle Closure." Arch
Ophthalmol.121(5), pp 633-642.
He M, Foster PJ, et al. (2006). "Gonioscopy in adult Chinese:
the Liwan Eye Study." Investigative Ophthalmology & Visual
Science.47(11), pp 4772-4779.
He M, Huang W, et al. (2008). "Anterior Chamber Depth in
Elderly Chinese: The Liwan Eye Study." Ophthalmology.115(8),
pp 1286-1290.
Henzan IM, Tomidokoro A, et al. (2010). "Ultrasound
biomicroscopic configurations of the anterior ocular segment
in a population-based study the Kumejima Study."

Ophthalmology.117(9), pp 1720-1728.
Marchini G, Pagliarusco A, et al. (1998). "Ultrasound
biomicroscopic and conventional ultrasonographic study of
ocular dimensions in primary angle-closure glaucoma."
Ophthalmology.105(11), pp 2091-2098.
Sakata LM, Lavanya R, et al. (2008). "Comparison of
Gonioscopy and Anterior Segment Ocular Coherence
Tomography in Detecting Angle Closure in Different
Quadrants of the Anterior Chamber Angle." American Journal
of Ophthalmology.115(5), pp 769-774.
Wishart PK and Batterbury M (1992). "Ocular hypertension:
correlation of anterior chamber angle width and risk of
progression to glaucoma." Eye (Lond).6(3), pp 248-256.

Chuyên Đề Tai Mũi Họng – Mắt