Sử dụng nguồn lao động và phân bố dân cư ở Việt Nam

Xã h i h c, s 1,2 - 1988

S

D NG NGU N LAO
PHÂN B

DÂN C

NG VÀ

VI T NAM
TR N ÌNH HOAN

VI T NAM có ngu n lao đ ng r t đông đ o, hi n có trên 32 tri u ng

i, đ n n m 2000 có t i 45-46 tri u.

Có th nói vi c gi i quy t toàn b nh ng nhi m v ph i tri n kinh t -xã h i đ c đ t ra tr c m t c ng
nh trong t ng lai, xét cho cùng là ph thu c vào vi c s d ng h p lý và có hi u quá ngu n tiêm n ng to l n
b c nh t này c a đ t n c. S d ng NL có n i dung r t r ng, ngoài vi c phát tri n phân công lao đ ng t i ch
là ch y u còn bao g m c v n đ phân b l i lao đ ng dân c gi a các vùng. Vi c phân b dân c xây d ng và
phát tri n các vùng kinh t m i còn có ý ngh a quan tr ng v nhi u m t, nó t o đi u ki n khai thác t t h n
ngu n tài nguyên c a đ t n c, thúc đ y s phát tri n nhanh h n các vùng l c h u, đ a đ ng bào dân t c ít
ng i lên trình đ phát tri n đ ng đ u h n. B i v y, trong bài này, chúng tôi tách ra thành m t m c riêng.
Khi nghiên c u và s d ng ngu n lao đ ng (NL ), không th không xem xét đ n s hình thành s l ng
và ch t l ng NL . Tình hình s l ng và c c u, ch t l ng L hi n nay đang gây nhi u khó kh n, tr ng i
cho vi c s d ng có hi u qu chính là đo tr c đây chúng ta thi u s quan tâm đúng m c đ n v n đ này.
I - HÌNH THÀNH S

L

NG VÀ CH T L

NG NL

Vi c s m có s dân đông đ ng hàng th 12 nh ng n c đông dân nh t th gi i và NL r t d i dào, l i
đang vào th i k có t c đ t ng NL cao do nh h ng c a bùng n dân s x y ra vào nh ng n m 1960
(xem ng d i).
T c đ t ng dân s và NL bình quân n m qua các th i k

Vi t Nam
%

1960 - 1975

1975 – 1980

1980 – 1985

1985 – 1990

1990 – 2000

2000 - 2010

- Dân s

3,05

2,45

3,25

2,05 *

1,61

1,10

- NL

3,20

3,37

3,36

3,55

2,58

2,03

Th i k 1976 – 1980, m i n m Vi t Nam t ng thêm 75-80 v n lao đ ng, 1981- 1985: 85- 90 v n, còn 1986
- 1990 t i 1- 1,1 tri u. N m 2000, s ng i trong đ tu i lao đ ng có kho ng 45 – 46 tri u. T c đ t ng NL
cao, l i x y ra trong đi u ki n n n kinh t có nhi u m t khó kh n và m t cân đ i làm cho v n đ gi i quy t vi c
làm và s d ng có hi u qu NL có ý ngh a đ c bi t quan tr ng song c ng h t s c ph c t p, khó kh n.
Do tháp tu i dân s thu c lo i tr (tr em d i 16 tu i chi m 4l,2%) và s ng i ch a tham gia làm vi c
trong n n kinh t qu c dân còn nhi u, nên t l dân s làm vi c ch có 44,5%, còn t l dân s s ng ph thu c
t i 55,5%. N u k c ph n qu th gian làm vi c trong n m ch a đ c s d ng (do nhi u nguyên nhân) thì có

t i g n 1/3 NL ch a d t thu hút vào s n xu t. NL có c c u r t tr , thanh niên 16-30 tu i chi m trong s
ng i thu c đ tu i lao đ ng trên 65%. Trình đ v n hóa ph thông so v i tr c kia đ c nâng cao đáng k .
Trong vòng s ng i làm vi c trong s n xu t xã h i, s ng i có trình đ v n hóa c p III tr lên chi m trên

*

T c đ t ng dân s t n m 1988 – 2010 la t c đ d báo

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

20%. Trình đ v n hóa khá c a l p thanh niên c ng v i u đi m truy n th ng c a ng i lao đ ng Vi t Nàm là
ch u khó, khéo tay, thông minh, nhanh nh n đã t o kh n ng đ ti p thu cái m i, ti p thu khoa h c k thu t, có
th làm l t nh ng ngành ngh k thu t tinh s o.
c đi m này t o thu n l i cho vi c đào t o, xây d ng l c
l ng lao đ ng khoa h c k thu t, cho vi c đ y m nh cách mang khoa ho k thu t và c i ti n qu n lý kinh t ,
đ ng th i c ng là m t u th đ phát tri n h p tác qu c t s d ng lao đ ng v i các n c trong vi c nh n gia
công s n xu t các s n ph m yêu c u k thu t cao c ng nh vi c đ a lao đ ng sang làm vi c các n c, k c
các n c phát tri n. Nh ng k t qu cao trong thi qu c t c a th h tr Vi t Nam v các m t toán h c, v t lý
h c, ki n trúc, nh c hoa, tay ngh , c ng nh nh ng đánh giá, nh n xét t t c a b n đ i v i công nhân Vi t Nam
làm vi c t i Liên Xô,
c, Ti p... đã ch ng minh khá rõ đ c đi m này.
M t y u kém v ch t l ng dan s và NL c a n c ta c ng th y khá rõ qua nhi u khía c nh. Nhìn chung
do đ i s ng còn nhi u khó kh n, th p kém, nên s c kh e, th vóc c a ng i lao đ ng còn kém, t ng
ch m.Th m chí có m t gi m sút. Trong 10 n m g n đây, chi u cao và cân n ng c a thanh niên không t ng, cân
n ng c a tr s sinh gi m, trung bình d i 2,5 kg, 72% d i 3kg. Kh o sát đi n hình n công nhân nhà máy
d t 8/3 cho th y, s c kh e bình quân là 2,5/4 (lo i 3), hi u su t làm vi c gi m rõ, lo i 4 s c kh e gi m sút
nhi u, không thích h p v i công vi c, có th chuy n sang làm vi c nh đ ch v ngh m t s c, h u tr c tu i

qui đ nh. So ng i trong tu i lao đ ng thu c khu v c Nhà n c v ngh m t s c lao đ ng khá đông. N m 1981,
trong t ng s ng i v ngh h u và m t s c lao đ ng 7.886 ng i, thì th t s c lao đ ng chi m 27.446 (47,4%),
n m 1982 các con s t ng ng là 82.928 và 37.459 (45,2%). C c u gi i tính, đ tu i c a NL
m t s vùng
và ngành ch a h p lý. T l n
ngành than chi m quá cao (trên 30%). Trong khi đó, có m than t i trên 70%
nam thanh niên sông đ c thân, đi u ki n l p gia trình khó kh n, s ng i b v quê quán khá đông. Có n m s
tuy n m i không đ thay th s r i kh i s n xu t. T l dân s s ng thành th còn th p (n m 1985 là 19,6%)
c ng chi ph i, nh h ng nhi u đ n ch t l ng dân s và NL .
Lao đ ng chuyên môn k thu t đ c đào t o theo h th ng c a Nhà n c đ n nay đ c trên 1 tri u công
nhân k thu t, h n 637 ngàn trung h c chuyên nghi p, 322 ngàn cao đ ng, đ i h c và trên 5.000 ng i có trình
đ trên đ i h c. N u k đ n c lao đ ng k thu t đ c đào t o theo các ngu n khác thì c ng ch chi m kho ng
12% so v i t ng NL , đây là m t t l còn r t th p so v i yêu c u phát tri n đ t n c.
C c u lao đ ng k thu t theo ngành ngh và theo trình đ đ u ch a h p lý. S phân b , s d ng lao đ ng
k thu t cùng còn kém. S ng i làm vi c trái ngành, trái ngh khá nhi u, vì v y ti m n ng lao đ ng khoa h c
k thu t ch a đ c phát huy s d ng t t.
t

hình thành s l ng, ch t l ng NL đáp ng yêu c u ph i tri n kinh t - xã h i tr
ng lai, c n chú ý nh ng bi n pháp chính sau:

c m t và trong

gi m nhanh nh p đ t ng NL c n ph i đ y m nh vi c th c hi n k ho ch hóa gia đình, gi m th p t
l t ng dân s t 2% hi n nay xu ng 1% vào n m 2000- 2005.
- i u hòa cân b ng c c u nam, n c a dân s và NL
phân b l i dân c NL theo hình th c di dân c h .

thông qua vi c đi u ch nh phân b s n xu t và

- C i ti n vi c xây đ ng và áp d ng các b ng cân đ i cán b chuyên môn và công nhân k thu t làm c s
cho vi c k ho ch hóa đào t o và phân ph i lao đ ng k thu t.
- Phát tri n đa d ng và thích h p các hình th c đào t o và đào t o l i các hình th c phân ph i, s p x p vi c
làm cho cán b chuyên môn và công nhân k thu t.
- T ng c ng giáo d c lao đ ng, giáo d c h ng nghi p, gi ng d y k thu t c b n, t ng h p, gi ng d y
ngh nghi p ph c p trong tr ng ph thông, s m kh c ph c cách h c “ch chay”.
- ng th i v i vi c chú tr ng h đào t o cán b chuyên môn, k thu t có trình đ cao, c n phân lu ng b t
h c sinh sau khi h c h t ph thông c s sang h c ngh , chu n b t t ngh nghi p cho th h tr b c vào lao

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

đ ng. Vi c ti p t c nâng cao trình đ v n hóa ph thông cho ng i lao đ ng s đ c th c hi n b ng con đ ng
b túc v n hóa cho h c sinh trong các tr ng d y ngh và cho ng i lao đ ng trong s n xu t. N i dung h c
v n hóa c ng g u ngang v i vi c ph bi n, giáo d c nghê nghi p, k thu t.
- C i ti n n i dung, ph ng pháp đào t o, b i d ng lao đ ng chuyên môn k thu t, đ m i trang b c s
v t ch t k thu t cho vi c đào t o, qui ho ch, đi u ch nh màng l i các c s đào t o theo h ng g n li n v i
s n xu t và nghiên c u, v i n i có nhu c u v lao đ ng k thu t.
- Xây d ng và th c hi n các qui ch và chính sách nh m s d ng h p lý và có hi u qu lao đ ng k thu t.
- B sung, đi u ch nh c c u kinh tê trên c s nghiên c u sâu s c c c u, ch t l
t t nh t ti m n ng NL c a đ t n c.
II -CÁC PH
S

NG H

D NG

ng NL nh m phát huy

NG CHÍNH NÂNG CAO M C
Y

VÀ CÓ HI U QU NL

1. Phát tri n n n kinh t v i c c u nhi u thanh ph n đ
NL vào s n xu t xã h i
C c u n n kinh t qu c dân nhi u thành ph n
trong s do sau:

c coi là h

ng có kh n gn thu hút l n

Vi t Nam hi n nay và trong giai đo n t i có d ng nh nêu

N n kinh t qu c dân

Kinh t t
nhiên, t
c p, t túc

Kinh t ti u
s n xu t
hàng hóa

Kinh t
xã h i

ch ngh a

Khu v c kinh t
qu c doanh

Kinh t
t b n
t nhân

Kinh t
t b n
nhà n c

Khu v c kinh t
t p th

Kinh t gia đình

Trong th ng kê Nhà n c hi u nay ch a có s li u ph n ánh đ y đ s phân b NL
kinh t . S li u hi n có đ c phân tích trong b ng sau: ( n vi : 1.000 ng i, %)

T ng s ng

i làm vi c trong

S tuy t đ i

T l

26.025,3

100,1

3.828,1

14,7

18.615,6

71,5

theo các thành ph n

s n xu t xã h i
Trong đó: - Qu c doanh
- T p th

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

- Cá th , t nhân

3.581,6

13,8

Kh n ng t ng m c thu hút lao đ ng vào s n xu t, m mang thêm vi c làm c a n n kinh t phát tri n v i
c c u nhi u thành ph n là r t l n. Có r t nhi u d n ch ng th c t cho quan đi m n y. Ch ng h n vi c phát

tri n cà phê. N m 1986, t ng di n tích cà phê c a n c ta đ t trên 4 v n ha. D ki n 1986- 1990 s trông m i 7
- 8 v n ha, trong đó khu v c qu c doanh k c vi c thu hút ngu n v n h p doanh v i các n c XHCN, ch có
th th c hi n đ c 20-30% nhi m v , còn 70-80% ph i d a vào kinh t t p th , kinh t cá th và kinh t gia
đinh. Riêng kinh t gia đình, kinh t cá th có th đ m nh n trên 1/2 di n tích tr ng m i. S d ng nhi u thành
ph n kinh t đ phát tri n cà phê (qu c doanh, t p th cá th , kinh t gia đình, kinh t liên doanh. liên k t kinh
t ) thì có th đ a đi n tích cà phê n m 2000 lên trên 20 -25 v n ha.
Nh ng bi n pháp l n đ th c hi n t t s phân b s d ng NL theo các thành ph n kinh t :
- C i ti n qu n lý kinh t , đ c bi t là c i ti n c ch qu n lý kinh t trong các thành ph n kinh t XHCN là
qu c doanh và t p th nh m nâng cao hi u qu kinh t và n ng su t lao đ ng, đ thành phân này x ng đáng
đóng vai trò nòng c t ch đ o trong n n kinh t nhi u thành ph n.
Th ch hóa các ch tr ng chính sách có liên quan đ n phát tri n các thành ph n kinh t , t o c s pháp lý
cho vi c đ u t c a các t ch c và cá nhân đ phát tri n s n xu t t o m vi c làm. Ti p theo vi c công b Lu t
đ u t n c ngoài t i Vi t Nam, Nhà n c c n có pháp lu t và đ u t trong n c và nh ng chính sách có liên
quan khác (chính sách thu , giá c , cung ng v t t , nguyên v t li u, thuê m n lao đ ng, b o h và th a k tài
s n...) đ các h t nhân yên tâm đ u t v n k thu t, thu hút lao đ ng phát tri n s n xu t.
- Xúc ti n xay d ng b Lu t lao đ ng xây đ ng các qui ch lao đ ng trong các c s s n xu t thu c các
thành ph n kinh t khác nhau nh qui ch lao đ ng trong các c s s n xu t ti u ch , qui ch lao đ ng trong các
xí nghi p liên doanh v i n c ngoài.... làm c s cho vi c t ch c s n xu t và lao đ ng c a các c s s n xu t
c ng nh làm c s cho vi c thanh tra, ki m tra c a Nhà n c v lao đ ng theo đúng lu t l , chính sách c a
Nhà n c đ không nh ng t o đi u ki n phát tri n s n xu t, gi i quy t vi c làm mà còn s d ng h p lý s c lao
đ ng.
2. Phát tri n phân b , s d ng NL theo các ngành kinh v .
Phân b NL theo các ngành kinh t c a c n
S tuy t đ i
1980
1

c
T l ph n tr m

1986

1980

1986

2

3

4

Toàn b s n xu t xã h i

19.999

24.728

100,00

100,00

I. Các ngành s n xu t v t ch t

18.580

22.850

92,90

92,.41

1. Công nghi p

2.274

2.960

11,23

11,97

2. Xây d ng

1.001

921

5,00

3,72

3. Nông nghi p.

13.601

17.060

68,05

68,09

4. Lâm nghi p

130

171,5

0,65

0,63

5. Th

1.031

1.216

5,15

5,04

383

419

1,91

1,69

ng nghi p cung ng v t t

6. V n t i

5

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

7. B u đi n

83

37,5

0,41

0,15

8. S n xu t v t ch t khác

95

36

0,47

0,14

1.419

1.876

7,10

7,59

115

238,8

0,72

0,96

10. Khoa h c

59,3

64,9

0,30

0,26

11. Giáo d c và đào t o

547,2

701,3

2,28

2,84

12. V n hóa ngh thu t

39

38,4

0,19

0,15

13. Y t , th d c th thao, b o hi m xã h i

295,5

302,2

1,29

1,25

14. Tài chính tìn d ng

46,0

97,3

0,23

0,39

15. Qu n lý nhà n

220,0

263,5

1,10

1,06

103,0

167,0

0,51

0,60

II. Các ngành phi s n xu t v t ch t
9. Nhà

và ph c v công c ng

c

16. Không s n xu t v t ch t khác

H ng ch y u phát tri n các ngành kinh t là t p trung vào phát tri n nông lâm ng nghi p, bao g m c
phát tri n ti u công nghi p trong nông nghi p, công nghi p nh , ti u th công nghi p, d ch v nh m th c hi n
3 ch ng trình m c tiêu phát tri n kinh t là s n xu t l ng th c - th c ph m, s n xu t hàng tiêu dùng và hàng
xu t kh u. ây c ng là h ng có kh n ng l n và hi n th c v s d ng NL và gi i quy t vi c làm. Vi c c i
ti n c th qu n lý kinh t , c i ti n b máy t ch c, qu n lý s n xu t - k thu t các ngành, phát tri n kinh t
hàng hóa phát tri n kinh t đ i ngo i, có chính sách khuy n khích ph tri n kinh doanh, phát tri n s n xu t. m
mang vi c làm là nh ng h ng l n, đ y m nh phát tri n s n xu t và phân b NL theo các ngành kinh t .
3. Phát tri n kinh t đ i ngo i đang là h
NL .

ng có kh n ng thu hút nhi u và s d ng có hi u qu

H ng ch y u trong giai đo n tr c m t là đ y m nh s n xu t các m t hàng đ xu t kh u (ch y u là
nông lâm ng nghi p và ti u th công nghi p); nh n gia công các m t hàng b ng nguyên v t li u c a n c
ngoài, đ c bi t là các m t hàng s d ng lao đ ng th công, n a c khí, c n nhi u lao đ ng nh thêu, ren, d t,
da, may m c; t ng thêm vi c đ a ng i lao đ ng Vi t Nam sang làm vi c các n c, tr c h t là các n c
kh i SEV v i nhi u hình th c t ch c k c vi c nh n th u các công trình; s d ng hình th c đ u t n c
ngoài vào Vi t Nam, k c các n c XHCN, các n c TBCN đ s d ng NL t i ch c a Vi t Nam, không
nh ng có ý ngh a v gi i quy t vi c làm mà còn có tác d ng tích c c nhi u m t đ n phát tri n kinh t (đ i m i
k thu t, đào t o lao đ ng, h c t p kinh nghi m qu n lý...)
4. Gi i quy t h p lý m i quan h v đ u t phát tri n s n xu t, t ng n ng xu t lao đ ng v i gi i quy t vi c
làm.
Trong đi u ki n kinh t còn nghèo, nhi m v gi i quy t vi c làm đ t ra h t s c n ng n c n ph i chú tr ng
các bi n pháp t ng n ng su t lao đ ng nh đ u t ít t n kém. Trong các bi n pháp đó ph i k tr c h t là các
bi n pháp v c i ti n t ch c và qu n lý , c i ti n c ch qu n lý, áp d ng t ch c lao đ ng khoa h c, chú tr ng
bi n pháp đ u t m r ng c s s n xu t hi n có đ t n d ng công su t c a máy móc, thi t b . Chú tr ng phát

tri n các ngành t o ra nhiên li u, n ng l ng (đ k t h p gi a lao đ ng v i đ i t ng lao đ ng) và các khâu
đ u t xây d ng c b n, s d ng v t t ti n v n không nhi u nh ng s d ng nhi u lao đ ng nh khai hoang,
tr ng r ng, quai dê l n bi n, c i t o đ ng ru ng, làm th y l i, giao thông, qui ho ch khu dân c , t o đi u ki n
phát tri n s n xu t, m mang vi c làm cho th i k ti p theo.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

T t h n c là nên k t h p lao đ ng th công v i lao đ ng s d ng máy móc Nh ng n i nào, ngành ngh
nào, khâu s n xu t nào có đi u ki n trang b công c mày móc hi n đ i, công su t cao mà đ t đ c n ng su t
lao đ ng và hi u qu kinh t t thì tích c c trang b , song các khâu khác, ngành ngh khác v n ph i coi tr ng t
ch c s d ng t t lao đ ng th công và n a c khí. Trong đi u ki n ph bi n là lao đ ng th công v n c n thi t
và có th t ch c nh ng c s s n xu t hi n nay đ c trang b máy móc m i áp d ng ki u t ch c lao đ ng và
s n xu t khoa h c đ đ t n ng su t lao đ ng cao, ch t l ng s n ph m t t. K t h p phát tri n nh ng ngành
ngh có s n đ i t ng lao đ ng t o ra nhi u s n ph m tiêu dùng, gi i quy t đ c nhi u vi c làm v i phát tri n
nh ng ngành khoa h c k thu t m i nh n mà ta có u th , đ chu n b cho nh ng b c phát trên v t b c
n ng su t lao đ ng c a th i k ti p theo.
III. PHÂN B

L I LAO

NG DÂN C

THEO LÃNH TH

DI DÂN XÂY D NG CÁC VÙNG KINH T M I
C ng nh nhi u qu c gia trên th gi i, di dân, phân b l i dân c lao đ ng theo lãnh th
Vi t Nam có m t

quá trình lâu đ i g n li n v i quá trình d ng n c và gi đ c. Xét theo chi u l ch s thì có nh ng giai đo n
khá dài n c ta đã di n ra lu ng di dân t các vùng cao ti n d n xu ng các vùng trung du, đông b ng (ven
bi n và t phía b c ti n vào các d i đ t phía nam. Ngày nay s chuy n c t i b t đ u t nh ng vùng th p, vùng
đ ng b ng đông dân c tr t i các vùng mi n núi, trung du th a dân, còn nhi u ti m n ng nông lâm nghi p,
khoáng s n... ch a khai thác. Sau ngày đ t n c th ng nh t, lu ng di dân truy n th ng B c - Nam đ c khôi
ph c và tr thành lu ng di dân l n nh t Vi t Nam trong h n th p k qua và c trong giai đo n t nay đ n n m
2000.
B t đ u t n m 1960, mi n B c, Nhà n c đ ng ra t ch c ch đ o tr c ti p quá trình di dân b ng cu c
v n đ ng đ ng bào mi n xuôi đi tham gia phát tri n kinh t v n hóa mi n núi. Nh ng n m ti p theo, di dân ch
y u h ng vào c ng c các c s đã xây d ng th i k 1961 - 1965 và xây d ng thêm m t s c s m i. Giai
đo n 1976 đ n nay đã phân b l i hàng tri u ng i theo lãnh th gi a các vùng và trong n i vùng, n i t nh, n i
huy n, n i xã.
Nh di dân nông nghi p đã khai phá thêm trên 1 tri u ha đ t tr ng tr t, xây d ng m i hàng tr m nông lâm
tr ng, hàng ngàn HTX, đ i s n xu t, l p thêm nhi u xã m i, huy n m i; ngu n lao đ ng đ c s d ng đ y đ
h n; nâng cao m c đ m b o vi c làm cho lao đ ng nông nghi p, đ y nhanh s phát tri n c a các vùng đ ng
bào dân t c ít ng i.
Song bên c nh k t qu to l n dã đ t đ c, di dân nông nghi p n c ta c ng còn nhi u m t y u kém và
thi u sót. Nhìn chung ng i dân chuy n c
các vùng kinh t m i đ i s ng còn nhi u khó kh n, nh t là v m t
đ i s ng v n hóa, tinh th n, v đi u ki t đi l i, ch a b nh, h c t p, cung c p hàng hóa thi t y u và các ho t
đ ng d ch v . T l dân tr l i, nhìn chung ch a cao, nh t là sau nh ng đ t di dân t, t ch c kém. Ch ng h n
th i k di dân đ u tiên 1961 - 1965 (có c ng đ di dân trên 1%), và th i k sau ngày th ng nh t đ t n c 1976
-1978 (c ng đ di dân g n 1%), không ít đ a bàn nhân dân, s ng i b vê quê c ho c chuy n đi n i khác
t i 20 – 30% s chuy n đ n. nhi u n i, do di dân đ n càng đ y nhanh thêm quá trình phá r ng, gây h h ng
đ t đai, làm x u môi tr ng sinh thái. T nh ng k t qu nghiên c u khoa h c v di dân đã đúc k t đ c nh ng
v n đ mang tính quy lu t, nh ng nguyên t c và kinh nghi m đ th c hi n t t h n các quá trình di dân.
M c đích ý ngh a c a di dân là toàn di n (kinh t , chính tr , xã h i, qu c phòng), toàn n n kinh t qu c dân,
di dân liên quan tr c ti p đ n m i m t c a đ i s ng con ng i, nghiên c u di dân ph i s d ng nhi u b môn
khoa h c. Do v y, ch đ o quá trình di dân không th gi n đ n, nóng v i mà ph i nghiên c u n m v ng ch
tr ng c a ng và Nhà n c, nghiên c u n m v ng lý lu n, ph ng pháp lu n v di dân, th ng xuyên t ng

k t, đúc rúi kinh nghi m đ b sung chính sách c a ng và Nhà n c, b trí cán b có n ng l c, phát huy tác
d ng c a b máy Nhà n c (các ngành, các c p) ph c v cho s nghi p di dân.
Qui m di dân ph thu c vào r t nhi u đi u ki n nh kh n ng t ch c di dân, các vùng, đi u hi n th c

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

hi n v v n, v t t , ph ng ti n v n chuy n. m c đ phân b l i l c l ng s n xu t, không th t ng quy mô
di dân theo ý mu n ch quan đ c C n c vào bi u hi n tính quy lu t và qui mô di dân qua các th i k , phân
tích các đi u ki n th c hi n s có, chúng tôi cho r ng qui mô di dân trong vài ba k ho ch 5 n m t i, m c
bi n đ ng dân s 0,4 - 0,5% là phù h p.
- M t trong nh ng qui lu t c a di dân là dân c ch di chuy n đ n nh ng n i có m c s ng v t ch t và v n
hóa, kinh t cao h n, do v y c n ph i xây đ ng các vùng kinh t m i (nh ng vùng th a dân, ch a khai thác
m y nay ti p nh n thêm dân c và NL đ khai thác đ t đai phát tri n s n xu t nông - lâm nghi p) thành vùng
kinh t - xã h i phát tri n có m c s ng v t ch t, tinh th n ngày càng cao. Yêu c u c b n đ i v i vi c xây đ ng
vùng kinh t m i nh v y là ph i b o đ m s d ng đ t đai h p lý, ngày càng t ng đ màu m c a đ t đai, b o
v r ng, gi gìn môi tr ng sinh thái, ph i phát tri n c s h t ng ph c v s n xu t và đ i s ng, nh đ ng
sá, c u c ng; công trình th y l i, thu di n, tr ng h c, b nh vi n, c a hàng mua bán, tr m b u đi n truy n
thanh... trung tâm m t vùng kinh t m i nh th , tùy qui mô ph i là lhành ph , th xã hay th tr n.
- Do đ c đi m c a đ t hoang: đ t có kh n ng tr ng lúa n c c a c n c ch còn h n 50 v n ha, l i t p
trung ph n l n đ ng bàng sông C u Long là vùng đ t phèn, m n. Trên 30% là đ t hoang có th tr ng cây
l ng th c c n, cây công nghi p dài ngày và ng n ngày l i nh ng vùng thi u n c, ph n l n đ t r c, khai
thác t n kém, khó kh n, kho ng 50% di n tích đ t hoang là nh ng kho nh đ t nh . Toàn qu c có trên 4.000
kho nh đ t hoang đã đ c đo đ c, trong đó lo i t 100 – 200 ha chi m 70% di n tích. Vì v y, bên c nh vi c t
ch c di dân t p trung đ n nh ng vùng đ t hoang li n kho nh, di dân nh , l , phân tán trong n i t nh, n i huy n
đ c coi tr ng. Th i k 1976 - 1980 di dân n i t nh chi m 35%, th i k 1981 - 1985 t ng lên 61,1% (c th
t ng n m: 198l: 10%; l 982: 50%; 1983: 70%; 1984: 65%; 1985: 65%.
- Huy đ ng s d ng t t nhi u ngu n v n, nhu c u v n cho di dân r t l n, tính bình quân cho 1 nhân kh u

c n t i 32.000 đ ng (giá 1986), trong đó trên 80% đ t o c s s n xu t ban đ u và n đ nh đ i s ng; 20% cho
vi c t ch c di chuy n dân. Trong đi u ki n Nhà n c ta còn nghèo, c n chú tr ng huy đ ng s d ng m i
ngu n v n:
+ V n do ngân sách trung

ng và đ a ph

ng c p theo các chính sách, ch đ hi n hành.

+ V n t có c a các c s s n xu t (qu c doanh, t p th ) và c a nhân dân đóng góp (b ng ti n, hi n v t,
b ng lao đ ng.
+ V n do liên doanh, liên k t kinh t gi a các đ a ph
+ Ngu n v n h p doanh v i các n

ng và c s s n xu t

c.

+ V n vay tín d ng, ngân hàng.
Th c hi n nh ng ph ng th c kinh doanh t ng h p l y ng n nuôi dài, nông - lâm k t h p có kh n ng t ng
qui mô di dân v i ngu n v n có h n.
- V n d ng các mô bình di dân thích h p v i t ng đi u ki n c th . Th c ti n c a công tác di dân trong 1/4
th k qua đã làm xu t hi n nhi u mô hình di dân thích h p trong đi u ki n c th . Phát tri n và hoàn thi n các
mô hình di dân là m t trong nh ng bi n pháp đ m b o th c hi n các k ho ch di dân đã xác đ nh. Ví d mô
hình di dân k t h p v i tuy n d ng lao đ ng vào các nông lâm tr ng các vùng kinh t m i, di dân t p trung
đ n các vùng chuyên canh cây công nghi p l n theo hinh th c qu c doanh ho c l p th ; di dân nh , l phân tán
đ n t t c nh ng n i c n b sung thêm ngu n nhân l c; di dân “c s 2” l p thêm các h p tác xã, t p đoàn s n
xu t m i (tách t c s 1 ra) vùng ven bi n mi n trung, quai đê, di dân l n bi n, di dân khai thác các lõm
hoang, khai thác các d i đ t phèn m n đ ng b ng sông C u Long, di dân theo hình th c k t ngh a xã v i xã,
huy n v i huy n. m t s t nh, huy n trung du B c, Trung b , quy ho ch, n đ nh làng b n và di d ch dân

(khi có chi n s ) ven biên gi i Vi t - Trung...
- Gi i quy t t t m i quan h gi a các c dân m i đ n v i đ ng bào s t i, đ c bi t là đ ng bào dân t c ít

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 1,2 - 1988

ng i đã đ nh c lâu đ i l i đ a bàn di dân đ n là v n đ có ý ngh a đ c bi t, yêu c u đ t ra là ph i n m v ng
đ ng l i, chính sách dân t c c a ng và Nhà n c, ph i đ m b n đoàn k t dân t c, giúp đ đ i v i đ ng bào
dân t c ít ng i. Kinh nghi m cho th y, c n k t h p gi a đi dân xây d ng các vùng kinh t m i v i vi c đ nh
canh đ nh c , gi a xây d ng đi m kinh t m i v i phát tri n kinh t - xã h i toàn vùng nói chung, c n ph i dành
nh ng đi u ki n thu n l i, nh ng m nh đ t t t tr c h t cho vi c đ nh canh đ nh c đ ng bào dân t c ít ng i.
Kh c ph c tình tr ng do thi u qui ho ch chu đáo, vi c l p các vùng kinh t m i, xây d ng thêm các nông lâm
tr ng qu c doanh và h p tác xã, vô hình trung đ ng bào s l i ph i d i đ n s ng nh ng n i xa xôi, h o lánh,
đi u ki n s n xu t và sinh ho t khó kh n h n.
T ng c ng b máy t ch c di dân t trung ng đ n đ a ph ng là m t đ m b o đ th c hi n t t quá trình
di dân, xây d ng các vùng kinh t m i, m i khâu c a quá trình di dân ch có th đ c th c hi n t t khi phát huy
ch c n ng nhi m v c a t t c các ngành, các c p có liên quan. Trong đó, đ c bi t là liên quan đ n công tác c a
các ngành lao đ ng, k ho ch, các ngành ch quan s n xu t (nông nghi p, lâm nghi p...) và t i các c p chính
quy n đ a ph ng t i các đ a bàn di dân, đ c bi t là đ a bàn nhân dân.
C quan lao đ ng v i ch c n ng đ m b o cung c p lao đ ng cho các nhu c u c a n n kinh t qu c dân và
quan tâm đ i đ i s ng c a ng i lao đ ng, có nhi m v chính là t ch c di chuy n dân c , đ ng th i c n ph i
tham gia tích c c vào công tác k ho ch hoa, tính toán cân đ i, phân b s d ng lao đ ng, ti n hành công tác
v n đ ng, tuyên truy n v di dân, có trách nhi m ki m tra v m t Nhà n c vi c chu n b đ a bàn nh n dân, đ c
bi t là các đi u ki n n, , sinh ho t c a ng i lao đ ng, nghiên c u áp d ng các hình th c t ch c di dân, các
chính sách di dân và các bi n pháp khác góp ph n xây d ng và phát tri n các vùng kinh t m i.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn