Ebook Nguồn gốc khủng hoảng tài chính: Phần 2 - NXB Lao động xã hội

6
CÁCTHỐNGĐỐC(1)(NGÂNHÀNGTRUNGƯƠNG)
6.1.CâyCầuLắc
Năm2000,LondonkhánhthànhmộtcâycầubắcquasôngThamesdànhcho
ngườiđibộ.TuytênchínhthứccủanólàCầuThiênNiênKỷ,nhưngchẳngbaolâu
saunóđãcóbiệtdanhlà“CầuLắc”bởivìcâycầunàythườngchaoquachaolại
theobướcchâncủanhữngngườibộhành.Thựcra,đâylàmộtdạngcầutreo,được
thiếtkếđểcóthểdễdànguốncong;nhưngnhữngngườilàmranócũngkhông
lườngtrướcđượckhảnăngnósẽđongđưatheonhịpbướcchân.Phảnứngnàylà
mộthìnhthứccủamộthệthốngtựnhiên(đượctạorabởiquátrìnhphảnhồitích
cực)giữachuyểnđộngcủacâycầuvànhịpchâncủakháchbộhành.Câycầuphản
ứnglạivớichuyểnđộngcủakháchbộhành,vàkháchbộhànhphảnứnglạivới
chuyểnđộngcủacâycầu.Đâylàmộtsựphốihợpnhịpnhànggiữabướcchâncủa
kháchbộhànhvàsựlắclưcủacâycầu.Khicâycầuđongđưa,kháchbộhànhbuộc
phảibướctừbênnàysangbênkiađểhòanhịpvớichuyểnđộngđó,vàđiềunàyđã
khiếnchocâycầuđongđưacàngmạnhhơn.
Vềmặtlýthuyết,khikháchbộhànhbướcđi,chuyểnđộngcủahọđủđểtạora
lựccộnghưởngkhiếncâycầubiếnmất.Nhưngtrênthựctế,docóthêmhệthống
chốngrunggắntrêncầu(cóchứcnăngtươngtựnhưbộgiảmsóccủaôtô)đãlấyđi
mộtphầnnănglượngcộnghưởngtạimỗichukỳrunglắc,nhờvậychuyểnđộng
đượckìmgiữởmứcđộvừaphải,khôngđủsứcpháhủycâycầu.

6.2.Nềnkinhtếlắc
CácquátrìnhphảnhồitíchcựcmiêutảởChương3và4kếthợpvớicácquá
trìnhởChương5sẽtạorahệthốngtựnguyệntrongcácthịtrườngtíndụng:hành
độngcủangườiđivaytácđộngtớihoạtđộngkinhtế,vàhoạtđộngkinhtếtácđộng
đếnhànhđộngcủangườiđivay.Sựtácđộngnàycóxuhướngthúcđẩycáclànsóng
vaymượn-tiếtkiệmđồngbộ.Nếukhôngkiểmsoát,cáclànsóngnàycóthểphát
triểntựdovàchuyểnthànhnhữngchukỳbùngphát-vỡvụntựhủydiệt.
Vaitròcủanhữngnhàhoạchđịnhchínhsách(tứccácchínhphủvớichính
sáchtàichínhvàcácngânhàngtrungươngvớichínhsáchtiềntệ)làthựchiện

chứcnăngcủamộtbộgiảmsóc:lấyđimộtchútnănglượngtừcácchukỳnày.
Tuynhiên,nếuhọkhôngnhậnthứcđượcnhiệmvụnàyvàvẫntìmcáchduytrì
hoạtđộngkinhtếnhưthểtìnhhìnhvẫndiễnbiếntốtđẹp,thìhọsẽtìnhcờ
khuếchđạisựrungchấnnày.


Vềmặtlýthuyết,việcgiảiquyếtvấnđềvớicâycầulắclàmộtnhiệmvụkháđơn
giản.Đểgiảmrungchấncủachuyểnđộng,chỉcầngắncácthiếtbịchốngrungvào
cácđiểmcókhảnăngchuyểnđộngtheonhịpbướcchântrêncâycầu.Cấutrúccố
địnhcủacâycầukhiếnnócómộttầnsốcộnghưởngnhấtđịnhvàmộtcáchthức
chuyểnđộngxácđịnh.Nhữngđặcđiểmnàychophéphệthốngchốngrungtrở
thànhmộthệthốngbịđộngcốđịnh.
Cácchukỳtíndụngkhôngcómộttầnsốhayphươngthứchoạtđộngcốđịnh,vì
thế,khôngthểkiểmsoátchúngbằngmộthệthốnggiảmrungchấncốđịnhđơn
giản.Điềutệhạihơnlàcáctácnhângâyranhữngchukỳnày(tứccáccôngtyvàhộ
giađình)lạihoàntoàncókhảnănghọccáchdựđoántrướcquátrìnhgiảmrung
chấn.Nhìnchung,nhiệmvụnàyđòihỏiphảicómộthệthốnggiảmrungphứctạp
vàlinhđộng.
Cácngânhàngtrungươngcóthểtạorabộchốngrunglinhđộngnhưyêucầu.
Điềumaymắnlà,nhờvàotàinăngcủaJamesClerkMaxwellmàlýthuyếtvềhệ
điềukhiểnđãđượcpháttriểnrấtđầyđủvànócóthểhướngdẫnchúngtakhinào
thìnênhaykhôngnêntriểnkhaicácchínhsáchcủangânhàngtrungương.

6.3.Máybaylắc
Eurofighter(ChiếnbinhchâuÂu-CuồngPhong)làmộtminhchứngtuyệtvời
choviệcứngdụnghệthốngđiềukhiểntrongquảnlýcáchệthốngtựthânvốnđã
khôngổnđịnh.
EurofighterTyphoonlàmộtmáybaychiếnđấutấncôngcócánhtamgiác.
Nhưvậy,hìnhdángcủachiếcmáybaynàykhiếnnókhôngổnđịnhvềmặtkhí
độnglực.Sựmấtổnđịnhnàylàdovịtrícủa“điểmápsuất”trêntrụcdọccủamáy

bay…
Nếuđiểmápsuấtnàynằmởphầntrướccủatâmtrọnglựctrêntrụcdọc,chiếc
máybaysẽbịmấtthăngbằngkhíđộnglựcvàconngườihoàntoànkhôngthể
điềukhiểnđượcnó.
Đoạnvăntrên(đượctríchdẫntừtrangwebnóivềmáybayEurofighter)môtả
cáchthứccácnhàchếtạomáybaycốtìnhthiếtkếđểnócókhảnăngmấtổnđịnh
vềmặtkhíđộnglực.Mẹonàyđượcthựchiệnthôngquaviệcchuyểnvịtrícácbộ
phậnđiềukhiểnmặtngoàichínhcủamáybay(tứcphầnđuôimáy)lênmũimáy
bay.Kếtquảlàchiếcmáybaycócácđặcđiểmgiốngnhưmộtmũitênđượcnémvề
phíasautrongkhôngkhí.Vềmặtbảnchất,chiếcmáybaynàykhôngbaytheo
đườngthẳngmàbayđảochiềuvàchuyểnđộngvượtquátầmkiểmsoátcủacon
người.ChínhsựmấtổnđịnhnàycủaEurofighterđãchophépnóthayđổiđường
baymộtcáchnhanhchóng,vànếucần,nócóthểbaytheocáchướngkhôngthểxác
địnhtrướcđược.Đâylàmộtlợithếkhimáybaymuốntránhnécáctênlửađịnh
hướng.
Hệquảkhôngmongmuốncủathiếtkếnàylànókhiếnchotốcđộphảnứngcủa


máybaynhanhhơnnhiềulầnsovớitốcđộphảnứngcủaphicông;dođó,không
thểvậnhànhmáybaynếuphicôngkhôngcócôngcụhỗtrợ.Đểkhiếnmáybaybay
theođườngthẳng,thìbộđiềukhiểnbênngoàicủamáybayphảiđượcđiềuchỉnh
liêntục(vớitầnsuấtchưađếnmộtgiây)vàphảiluônđảochiềubaytừhướngnày
sanghướngkhác.Đểthựchiệnđượcđiềunày,cácnhàchếtạođãgắnvàomáybay
mộthệthốngbaybằngdâydẫn(fly-by-wire)domáytínhđiềukhiển.
Hệthốngbaybằngdâydẫnhoạtđộngthôngquabộmạchphảnhồiđiềukhiển.
Cóthểđođộlệchcủahướngthựcmàmáybayđangbaysovớihướngdựđịnhbằng
mộtchiếccảmbiến.Lúcđó,cácbộphậnđiềukhiểnbênngoàisẽđượcđiềuchỉnh
đểđưamáybaytrởlạiđúngđườngbayyêucầu.Tínhmấtổnđịnhcủathiếtkếđồng
nghĩavớiviệcchuyểnđộngđảochiềusẽluônkhiếnmáybaybayquáđíchcầntớivà
đẩymáybayđiquáxatheohướngngượclại.Nhưngchỉchưađếnmộtgiâysau,

đườngbaynàysẽđượcsửalạibởimộtđiềuchỉnhkháctronghệthốngđiềukhiển
mặtngoàicủamáybay.Lầnđiềuchỉnhthứhainàysẽgiúpmáybayquaytrởlại
hướngbanđầu;vàsauđó,chuyểnđộngnàycũnglạikhiếnmáybayđiquáđích,và
chukỳđiềuchỉnhlạitiếptục.

6.4.HoạtđộngngânhàngtrungươngvàEurofighter
TheoThuyếttínhbấtổntàichính,nếukhôngđượckiểmsoát,cáccuộcmởrộng
tíndụngsẽpháttriểnkhônggiớihạn;tìnhhìnhtươngtựcũngxảyrađốivớicác
thờikỳthuhẹptíndụng.Vớicácchukỳbùng-vỡthuộcdạngnày,hoạtđộngkinh
tếthườngrấtnhanhchóngpháttriểnvượtquacácđiểmđượctốiưu,vànhữngđiểm
nàykhôngbaogiờcóthểtrởthànhcácđiểmcânbằngổnđịnh.Kếtquả,theoxu
hướngnộitại,nềnkinhtếsẽsửdụngphầnlớnthờigiancủamìnhvàoquátrìnhtạo
tíndụng,vàhoạtđộngkinhtếsẽtrởnênhoặcquámạnhhoặcquáyếu.
Lúcnày,nhiệmvụcủangânhàngtrungươnglàđảmnhiệmchứcnăngphảnhồi
điểukhiểngiốngnhưhệthốngđiềukhiểnbaybằngdâydẫntrongchiếcEurofighter
đểxácđịnhhoạtđộngkinhtếvàđiềuchỉnhchínhsáchnếucầnthiết.Khisựtạotín
dụngbướcvàogiaiđoạnmởrộngquámứcvàcókhảnăngtựthúcđẩy,thìvaitrò
củangânhàngtrungươnglàthắtchặtchínhsách(nângcaolãisuất)vàđẩynền
kinhtếtrởvềthờikỳthuhẹptựthúcđẩy.Khiquátrìnhthuhẹpnàydiễnrađược
mộtthờigianvừađủ,lúcđó,vaitròcủangânhàngtrungươnglạilànớilỏngchính
sách(hạthấplãisuất),tạođiềukiệnchothờikỳmởrộngtựthúcđẩymới.Cũng
tươngtựnhưvớihệthốngđiềukhiểncủachiếcmáybayEurofighter,trạngtháiổn
địnhhoànhảolàđiềukhôngtưởng.Việctốtnhấtmàchúngtacóthểlàmlàgiữcho
hệthốngnàychuyểnđộngtrongmộtgiớihạnchấpnhậnđược.
Đểthựchiệnđúngvaitròlàhệthốngphảnhồiđiềukhiểncủamình,đầutiên,
ngânhàngtrungươngphảinhậnrađượcsựcầnthiếtcủavaitrònày,vàbiếtchấp
nhậnrằngcảhaithờikỳmởrộngvàthuhẹptíndụngđềucókhảnăngvượtquá
ngưỡngchophép.ThuyếtThịtrườngHiệuquảbácbỏquanniệmvềsựvượtngưỡng
trongquátrìnhmởrộngtíndụng.Ngânhàngphảibiếtcáchxácđịnhthờiđiểmcần
đưaranhữngđiềuchỉnh.Vaitrònàyđòihỏingânhànghiểubiếtvàgiámsáthoạt

độngtạotíndụng(nguồncungcấptiền),cũngnhưphảicókhảnăngloạiranhững
biếnsốkhácchịutácđộngcủaquátrìnhtạotíndụngvìchúngcóthểđánhlạc
hướngcácchínhsách.

6.5.GặpgỡNgàiMaxwell
Câuchuyệnvềlýthuyếthệđiềukhiểnbắtđầuvàonăm1868vớibàibáocủa
JamesClerkMaxwellmangtựađề“Vaitròcủađiềukhiển”.“Điềukhiển”mà
Maxwellnhắcđếnlàcácthiếtbịcơkhísửdụngtrongquátrìnhtựđộngđiềuchỉnh
vậntốccủamáyhơinước;tuyvậy,chúngtacóthểvậndụngđiềunàyđểnóivềvai
tròcủacácthốngđốcngânhàngtrungương.
Trướckhiđivàochitiếtbàibáo“Vaitròcủađiềukhiển”,cólẽtôicũngcầnđưa
rachođộcgiảmộtsốthôngtinvềMaxwell.Ôngsinhnăm1831tạiScotland.Ông
chỉsốngvẻnvẹn48năm.Trongcuộcsốngngắnngủicủamình,ôngđã:phátminh
máyảnhmàu;pháttriểnlýthuyếtthốngkêđầutiênvềvậtlýnhằmmôtảhoạt
độngcủacácloạikhígas(cơsởchosựpháttriểncủacơhọclượngtửhiệnđại);sau
đóônghợpnhấtcáclýthuyếtvềđiện,từtínhvàánhsángthànhmộtlýthuyếtcó
thểdựđoánđượccácbướcsóngradio(bướcđiđầutiêndẫntớitruyềnthôngkhông
dâyhiệnđại)đồngthờiđặtnềntảngchothuyếttươngđốicủaEinstein.Ngàynay,
đónggópcủaMaxwellchokhoahọcđượcđặtnganghàngvớicácđónggópcủa
IsaacNewtonvàAlbertEinstein.(2)
Năm1868,Maxwellchuyểnsựchúýsangnhữngthayđổivĩđạivềkhoahọccủa
thờiđótronglĩnhvựcnghiêncứucácthiếtbịcơkhí.Thờikỳđó,ngườitađangtìm
cáchpháttriểncácthiếtbịnàyđểchúngcóthểtựđộngđiềukhiểntốcđộcủamáy
hơinước.QuaytrởlạithờiđiểmcuốithếkỷXIX,cuộccáchmạngcôngnghiệpđang
tronggiaiđoạnpháttriểnmạnhmẽnhất,vàvấnđềlàmsaocóthểđiềukhiểnđược
cácmáymócmớisửdụngnănglượnghơinướclàmộttháchthứccôngnghệrấtcấp
bách.
Vấnđềcáckỹsưthờiđóphảiđốimặtlàtìmcáchduytrìhoạtđộngcủamáyhơi

nướcởmộttốcđộbấtbiếntrongkhilượngtảicủamáythayđổi:máycưasẽtrởnên
vôdụngnếukhitiếpxúcvớimộtthâncây,lưỡicưatừtừdừnglại,cònkhikhôngsử
dụngđến,nólạichạyầmầmkhôngkiểmsoát.
Trênthựctế,hoạtđộngcủanhữngthiếtbịđiềukhiểnnày(đólàtênmàcácnhà
khoahọcthờiđóđặtchochúng)đãchoramộtsốkếtquảkhôngnhưý.Vớivaitrò
củamình,lẽrachúngphảigiữchotốcđộquaycủamáychạyêm;nhưngthườngthì
chúnggâyranhữngdaođộngthấtthườngnguyhiểmđốivớitốcđộcủamáy.
Nhữngdaođộngnàysẽmạnhdầnlênvàlàmhỏngmáy.Theochínhlờicủa
Maxwellthìtìnhtrạngđólà:
“…chuyểnđộngchaođảocủathiếtbịđiềukhiển,đikèmvớichuyểnđộnggiật
cụccủatrụcchính…”
Vớiđặcđiểmtínhcáchcủamình,khiMaxwellbắtđầuquantâmtớicácbộđiều


khiểnmáyhơinước,ôngkhôngchỉmongmuốntìmhiểuvềphươngthứchoạtđộng
củachúngmàcònđixahơnmộtbước:ôngmuốntìmhiểuvềcáchthứctấtcảcáchệ
thốngnàyphảnứnglạivớinhữngxáotrộnnóichung.
Rấtmaymắnchochúngta,Maxwelllàmộtthiêntàitoánhọchiếmcó;ôngtin
rằngmộtvấnđềsẽchỉđượchiểumộtcáchthựcsựnếunóđượcdiễngiảirõràng
bằngcácphươngtrình.Vìvậy,ôngđãchắtlọcnhữngkiếnthứctoánhọccủamình
đểcóthểmôtảcáchthứchoạtđộngcủacácbộđiềukhiểnmộtcáchđơngiản.(3)
MỘTBỘĐIỀUKHIỂNlàmộtphầntrongmáy,thôngquađótốcđộcủamáy
đượcduytrìởmứcgầnnhưđồngnhất,chodùcónhữngthayđổivềlựcđẩyhoặc
bịcảntrở…
Bâygiờ,tôisẽkhôngđivàochitiếtvềcơchếhoạtđộngmàsẽhướngsựchúý
củacáckỹsưvànhàtoánhọcvàothuyếtđộnglựccủacácbộđiềukhiểnnhưvậy…
Cóthểthấyrằngchuyểnđộngcủamáycùngvớibộđiềukhiển,nhìnchung,sẽ
baogồmmộtchuyểnđộngđồngnhấtkếthợpvớimộtsựxáotrộn-cóthểcoixáo
trộnnàylàtổngcủamộtsốcácchuyểnđộnghợpthành.Cácbộphậnhợpthành
nàycóthểgồmbốnloạikhácnhau:

Xáotrộncóthểtăngliêntục
Xáotrộncóthểgiảmliêntục
Đócóthểlàmộtdaođộngvớibiênđộtăngliêntục
Đócóthểlàmộtdaođộngvớibiênđộgiảmliêntục
Cáctrườnghợpthứnhấtvàthứbarõrànglàkhôngthốngnhấtvớisựổnđịnh
củachuyểnđộng;còntrườnghợpthứhaivàthứtưcóthểthựchiệnđượcvớimột
bộđiềukhiểntốt.
BàiviếtcủaMaxwellchothấycáchệthốngchỉcóthểphảnứnglạivớixáotrộn
theomộttrongbốncáchkhácnhau.Điềuđánglưuýlàbốncáchphảnứngtrênđều
cóthểđượctómgọntươngứngnhưsau:
Lýthuyếttínhbấtổntàichính
ThuyếtThịtrườngHiệuquả
Chínhsáchngânhàngtrungươngkémhiệuquả
Chínhsáchngânhàngtrungươngtốiưu
MôhìnhthứhaicủaMaxwell-sựxáotrộn“cóthểgiảmliêntục”-khôngphải
kháiniệmgìxalạ.ĐóchínhlàThuyếtThịtrườngHiệuquả:khicácthịtrườngbị
xáotrộn,cáclựclượngtronghệthốngsẽhoạtđộngđểloạibỏsựxáotrộnđóvàđưa
hệthốngquaytrởvềtrạngtháicânbằngổnđịnh.
MôhìnhthứnhấtcủaMaxwell-“Xáotrộncóthểtăngliêntục”-làLýthuyết
tínhbấtổntàichính:khicácthịtrườngbịxáotrộn,cáclựclượngtronghệthốngsẽ
hoạtđộngđểkhuếchđạisựxáotrộnđóvàđẩyhệthốngraxakhỏitrạngtháicân


bằng.
Cảmôhìnhthứnhấtvàthứhaiđềuphảnứnglạivớicáchệthốngvàchúngđược
thốngtrịbởihànhđộngbêntrongcủabảnthânhệthống.
KhámphácủaMaxwellvàđồngthờicũnglàđiểmtựacủalýthuyếthệđiều
khiểnnằmởchỗôngđãxácđịnhvàtìmhiểumôhìnhhoạtđộngthứbavàthứtư.
Cácmôhìnhnàymôtảcáchthứccáchệthốngphảnứnglạikhibịxáotrộn,trong
đócóvaitròcủa“ngườiđiềukhiển”luôncốgắngtìmcáchkiểmsoátsựxáotrộnđó.

6.6.Haihìnhthứcđiềukhiển
TheonghiêncứucủaMaxwell,cácbộđiềukhiểnmáyhơinướchoạtđộnggiống
hệthệthốngđiềukhiểnphảnhồihiệnđại.Bộđiềukhiển“cảmnhận”tốcđộquay
củatrụcmáyhơinướcvàsửdụngkếtquảđođượcđểđiềuchỉnhlựcđẩytácđộng
vàotrụcmáy.Nếutrụcmáyquayquánhanh,bộđiềukhiểnsẽtạomộtlựchãmlàm
giảmtốcđộquay.Nếutrụcmáyquayquáchậm,bộđiềukhiểnsẽnớilỏnglựchãm
đểtrụcmáytăngtốc.
Ýtưởngđiềukhiểntựđộngnghecóvẻđơngiảnvềmặtlýthuyết,songlạirấtkhó
thựchiệntrênthựctế.Cáckỹsưnhậnthấyrằngbộđiềukhiểntạolựchãmkhitrục
máyđangquayquánhanh,khiếntốcđộmáyđộtngộtgiảmxuống.Lúcnày,bộ
điềukhiểnlạibấtngờnớilỏnglựchãm,gâyramộtđợtgiatốcđộtngột.Nhưvậy,
kếtquảhoạtđộngmongmuốn-duytrìtốcđộquayởmứcổnđịnh-khôngxảyra;
thayvàođó,cácbộđiềukhiểncứliêntụcbật-tắtcôngtắchãm,khiếntốcđộcủa
máychaođảothôngquanhữngdaođộngmạnh.
ĐiềumàMaxwellpháthiệnratrongcácphươngtrìnhcủamìnhlàcườngđộvà
thờiđiểmphảnứngcủabộđiềukhiểnlàrấtquantrọng.Nếubộđiềukhiểnphản
ứngtháiquá(tạolựchãmquálớnhoặccanthiệpkhôngđúngthờiđiểm),nósẽtạo
ramộtloạtcácdaođộngvớibiênđộtăngliêntục,vàdầndầnsẽlàmvỡmáy.Mặt
khác,nếubộcảmbiếnđượcđiềuchỉnhđểcanthiệpnhẹnhànghơntạiđúngthời
điểmcủachukỳ,thìnócóthểhướnghệthốngvàomộttốcđộmongmuốnthông
quamộtloạtnhữngdaođộngcóbiênđộgiảmliêntục.
Phảnứngbanđầucủacáckỹsưđốivớinhữnghệthốngdaođộnglàtìmcáchtạo
ranhữngbộđiềukhiểnmạnhhơnnữa.Maxwellchỉrarằngtronghệđiềukhiển,
đâythườnglàcâutrảlờisai.Điềucầnlàmởđâylàphảitạoramộtbộđiềukhiển
nhẹnhànghơn:nósẽchophéphệthốngchuyểnđộngtrongmộtgiớihạnchấp
nhậnđược,vàchophépquátrìnhđiềukhiểnquytụsaumộtvàichukỳ.
BàiviếtcủaMaxwellchothấyrằngkiểmsoátcáchệthốngmấtổnđịnhlàkhả
thi.Nhưngđâylàmộtnghệthuậttinhvi,trongđóthờiđiểmvàbiênđộcủaphản
ứngđiềukhiểnđềuđóngvaitròquantrọng.Bêncạnhđó,quátrìnhnàycũng

chứngtỏmộtthựctếlàchúngtasẽkhôngbaogiờđạtđượcsựổnđịnhhoànhảomà
cũngkhôngnênmongchờđiềuđó.


6.7.Haihìnhthứcthốngđốcngânhàng
MốiliênquangiữavaitròcủacácbộđiềukhiểnmáyhơinướccủaMaxwellvà
cácthốngđốcngânhàngtrungươnghiệnđạikhôngphảilàtuyệtđối,songchúng
rấtgầngũivớinhau.Theonhưcáctranhluậnđượcđưara,cácthịtrườngtàichính
hìnhthànhmộthệthốngbấtổnđịnhtựthân,thìcơchế“điềukhiển”tốiưusẽcần
phảichấpnhậnrằngtrạngtháiổnđịnhhoànhảolàkhôngthểđạtđược.
Ởcảhaigiaiđoạnmởrộngvàthuhẹpcủacácchukỳtíndụng,cầnápdụngcác
chínhsáchphảnhồimộtcáchcânxứng.Hiệnnaychúngtađangcómộthệđiều
khiểnkhôngcânxứng.Trongthờikỳmởrộngtíndụng,phảnứngtừphíahệthống
điềukhiểnrấtyếuvàthườngxuyênbịtrìhoãn,nhưngtrongthờikỳthuhẹptín
dụng,phảnứngđólạirấtmạnhmẽvàxảyrasớm.Kếtquảcủachínhsáchkhông
cânxứngnàylànósẽđẩy(mộtsố)ngânhàngtrungươngrakhỏimôhìnhhoạt
độngthứtưcủaMaxwell(màtheolờiôngthìmôhìnhnày“cóthểthựchiệnđược
vớimộtbộđiềukhiểntốt”)vàrơivàomôhìnhthứba-“rõrànglàkhôngthống
nhấtvớisựổnđịnhcủachuyểnđộng”.
Cácthốngđốcngânhàngtrungươngtheoquanđiểmtruyềnthốngnhậnthức
đượccácvấnđềcủachínhsáchtiềntệkhôngcânxứng.Tôixintríchdẫnrađâycâu
nóicủaWilliamMcChesneyMartin,chủtịchgiữnhiệmkỳlâunhấtcủaCụcDựtrữ
LiênbangMỹ:
“NhiệmvụcủaCụcDựtrữLiênbanglàmangđiquảbóngnẩyngaykhibữa
tiệckhởiđộng”.
Hànhđộngmangđiquảbóngnẩythểhiệnkiểuthốngđốcngânhàngdạngthứ
tư:nhẹnhàng,cócânnhắccẩnthậntrướckhiquyếtđịnh.Mộtđặctínhtươngtựcó
thểsuyralàchiếnlược“gióchiềunàoxoaychiềuấy”thỉnhthoảngvẫnđượcđemra
bànluậnmộtcáchngượngngùngtrongcuộchọpcủacácthốngđốcNgânhàng
TrungươngchâuÂu.Ngượclại,chiếnlược“môhìnhquảnlýrủiro”gầnđâyđược

CụcDựtrữLiênbangMỹápdụngdườngnhưlạivôtìnhtạorahànhđộngcủacác
thốngđốcngânhàngdạngthứba:khiếncácchukỳtíndụngngàycànglớnhơnvà
đạtmứcđỉnhđiểmtronggiaiđoạnkhủnghoảngtíndụng.
Cáchệthốngđiềukhiển,baogồmcảcácngânhàngtrungương,đượctạorađể
bảovệcáchệthốngkhỏitácđộngcóhạicủacáccuộcchaođảodữdộikhiđanghoạt
động.Maxwellchỉrarằngchỉcầnmộtsựtínhtoánsailệchnhỏ,cáchệthốngnày
cóthểgâyratáchạinhiềuhơnlàđemlạitácdụng.
KeynesvàMinskyđãđúngkhilậpluậnrằnghệthốngtàichínhđòihỏiphảicó
sựquảnlý,quađóhọmuốnámchỉvaitròcủangânhàngtrungương.Tuynhiên,
Friedmancũngđúngkhitỏralolắngvềnhữngsailầmtrongchínhsáchcủacác
ngânhàngtrungương.

6.8.Nhữngcúsốc-tốthayxấu?


ĐốivớinhữngngườitheoThuyếtThịtrườngHiệuquả,tấtcảcáccúsốctiêucực
đềulànhữngsựkiệngâymấtổnđịnhvàcầnđượcphábỏ.Nhưngtrongconmắtcủa
nhữngngườiủnghộLýthuyếttínhbấtổntàichính,thìđôikhimộtsốcúsốclạilà
nhữngsựkiệncótácdụngổnđịnhhóa,giúpđảongượccácchukỳtrướcđócủaquá
trìnhtạotíndụngkhôngổnđịnhtrướcđó.Mộtkhiđãnhậnthứcrõđượctínhchất
bấtổnđịnhcủathịtrườngtàichính,chúngtacóthểthấyrằngngânhàngtrung
ươngkhôngnênnhấtthiếtphảitìmcáchtrunghòatấtcảcáccúsốcbấtlợi.Thựcra,
sẽrấtcóíchchongânhàngtrungươngnếuđôikhinóbiếttựtạoranhữngcúsốc
chomình.
Ngàynay,cácngânhàngtrungươngthườngtựhàovềtínhminhbạchvàdễ
đoántrướccủahọ.Môhìnhhoạtđộngcủamộtsốngânhàngtrungươnglớnlàhọ
sẽthôngbáotrướcchocácthịtrườngtàichínhvềnhữngchínhsáchsắpbanhành.
Tuynhiên,điềunênlàmlạitheochiềungượclại.Thôngquaviệcthỉnhthoảngtạo
ranhữngcúsốcngắnvàmạnh(nhưđộtngộtthuhồitiềnmặt),cácngânhàngcó
thểthựchiệnđượcvaitròcủamộtđợtdiễntậpcứuhỏa:kiểmtrakhảnăngphụchồi

củanềnkinhtếsaucáccúsốc,kiểmtratínhổnđịnhcủamộtthờikỳpháttriểnvà
xácđịnhđượcnhữngthểchếnàođangởtìnhtrạngbấtổnvềtàichính.Nếucácthị
trườngtàichínhtintưởngrằngchínhsách“diễntậpcứuhỏavềtàichính”đôikhi
vẫnđượcthựchiện,thìcảngườichovayvàngườiđivayđềusẽthấymìnhcầnphải
nângbảnthânlêncácmứcđộtựgiáckỷluậtcaohơn.

6.9.Triểnvọngvềmộthệthốngđiềukhiển
Việcnhìnnhậnvaitròcủangânhàngtrungươngnhưmộthệthốngphảnhồi
điềukhiểnsẽgiúplàmrõđượcnhữngnhiệmvụphíatrướccủahọ.Chúngtacần
phảixácđịnhcáigìcầnkiểmsoát,mứcđộchấpnhậnđượccủacácthôngsốcho
phépchúngtagiànhthếkiểmsoát,dấuhiệuđiềukhiểnđúngđắngiúpchúngta
giámsátvàphươngpháptốiưuđểápdụngcơchếkiểmsoát.
Hiệntạichúngtađangtìmcáchkiểmsoáttìnhtrạnglạmphátgiátiêudùng;
trongkhiđó,sựbấtổnđịnhcủahệthốnglạibắtnguồntừlạmphátgiátàisản.
Khôngchỉcóthế,mộtsốngânhàngtrungươnghiệnvẫncốýphớtlờvaitròcủa
quátrìnhtạotíndụng(pháttriểnnguồncungứngtiền)trongkhiđâylàtínhiệu
điềukhiểnquantrọngnhất;thayvàođó,họlạitậptrungvàocácbiếnsốkhácvà
cácbiếnsốnàythườngcóxuhướngđưaranhữngtínhiệucảnhbáosailầm.
Nếuchúngtacốgắngtìmcáchkiểmsoátbiếnsốsai,vớitínhiệuđiềukhiểnsai,
thìkếtquảlàchúngtasẽkhôngthểvạchrađượcmộtchiếnlượcđểtừđóđưara
mộtxunglựcđiềukhiểnđúngđắn.


7
MINSKYGẶPGỠMANDELBROT
“Cónhữngđiềuđượcbiết.Đólànhữngđiềuchúngtabiết
rằngmìnhbiết.Cónhữngẩnsốđượcbiết.Đólànhữngđiều
chúngtabiếtrằngmìnhkhôngbiết.Nhưngcũngcónhững
ẩnsốkhôngđượcbiết.Đólànhữngđiềuchúngtakhông
biếtrằngmìnhkhôngbiết.”

DonaldRumsfeld

7.1.Nhữngẩnsốđượcbiết
CâunóitrênđãkhiếnBộtrưởngQuốcphòngMỹDonaldRumsfeldbịđôngđảo
côngchúngnhạobáng.Đâylàmộtđiềuđángtiếcbởicâunóinàythểhiệnmộtsự
quansáttinhtếvàsâusắcvềbảnchấtcủatìnhtrạngkhôngchắcchắnvàrủiro.
Hãynghĩtớitìnhhuốngkhichúngtaphảigieomộtconxúcxắc-đâylàthờiđiểm
chúngtaphảiđốimặtvớitìnhtrạngkhôngchắcchắnnhưngthuộcloạicóthểkiểm
soátđược.Chúngtakhôngthểbiếtđượclàkhiconxúcxắcngừnglăn,thìmặtsố
nàosẽhiệnlên;tuynhiên,chúngtavẫnbiếtrằngcácconsốđósẽnằmtrong
khoảngtừ1đến6.Chúngtabiếtđượcgiớihạncủanhữngkếtquảcóthểxảyravà,
giảthửđólàmộtcuộcgieoxúcxắccôngtâm,chúngtacòncóthểbiếtđượccácxác
suấttươngđốicủanó.Việcnàychophépchúngtatínhtoánđượctoànbộphân
phốixácsuấtcủatấtcảcáckếtquảcóthểxảyrađốivớimộtlầngieoxúcxắc.Cho
dùconxúcxắclănngẫunhiên,nhưngchúngtavẫncóthểsuyluậnđượckhánhiều
vềkếtquảcuốicùngmànóđưara:
Kếtquảsẽlàmộtsốnguyên,daođộngtừ1đến6
Tấtcảsáuconsốđềucómộtxácsuấtbằngnhaulà1/6
Kếtquảtrungbìnhcủanhiềulầngieoxúcxắclà3,5
Dovậy,cóthểcoitrògieoxúcxắcnàylàmộtquátrìnhbaogồmmộttrong
nhữngẩnsốđượcbiếtcủaRumsfeld:chúngtakhôngbiếtkếtquả,nhưngchúngta
biếtphânphốixácsuấtcủatấtcảcáckếtquả.
Khisửdụngphươngphápphânphốixácsuấtkhigieomộtconxúcxắc,chúngta
cóthểtínhtoánđượcphânphốixácsuấtchotổngcácconsốthểhiệnkhigieohai
conxúcxắc.Phânphốicủahaiconxúcxắccóvẻthúvịhơnmộtchút;mỗiconcó
thểdừnglạitheomộttrongsáucáchkhácnhau,dođótạoramộtphânphốikết
hợpbằng6x6,tứclàcó36kếtquảkhácnhaucóthểxảyra.Tuynhiên,nếuchúng


tachỉquantâmtớitổngcủahaiconsốtrênconxúcxắc,thìkhôngphảitấtcảcác

kếtquảdựđoánlàduynhất.6trongsố36consốcóthểxảyracótổngbằng7-đó
làcáccặp(1,6)(6,1)(2,5)(5,2)(3,4)và(4,3).Vìvậy,xácsuấtgặpphảisốbảyvớihai
conxúcxắclà6/36,hay1trong6.Ngượclại,cácsố2hoặc12chỉcóthểđượchình
thànhtheomộtcách-haisốmộthoặchaisốsáu.Vìnhữngconsốnàychỉcóthể
đượctạoratheomộtcáchnênmỗisốchỉcóđượcxácsuấtlà1/36.Xácsuấtcủacác
kếtquảkháccóthểxảyranằmgiữahaigiớihạnnày.
Tínhchắcchắnkhidựđoánkếtquảcủaviệcgieohaiconxúcxắcnhỏhơnsovới
khigieomộtconxúcxắc:phạmvikếtquảcóthểxảyrarộnghơnvàxácsuấtcủa
mỗikếtquảthấphơn.Tuynhiên,khigieohaihaybaonhiêuconxúcxắc,chúngta
luônluôncóthểtínhtoánđượcphânphốixácsuấtmộtcáchđầyđủđốivớitấtcả
cáckếtquảcóthểxảyra.Cáikhôngchắcchắnkhigieoxúcxắcchỉliênquantới
nhữngẩnsốđãbiết.
NhưđãtrìnhbàyởChương3,ThuyếtThịtrườngHiệuquảchorằngcóthểmô
hìnhhóalạicácdiễnbiếnvềgiátàisảngiốngnhưcáchthứcmộttaychơibạccóthể
tínhtoánraphânphốixácsuấtcủaviệcbúngmộtsê-ricácđồngxu.Tươngtựnhư
khigieoxúcxắc,việcbúngđồngxuchịuảnhhưởngcủanhữngẩnsốđãbiết:50%
khảnăngđồngxusẽlậtmặtphảivà50%sẽlậtmặttrái.Từđó,cóthểhìnhdung
rằngcácdiễnbiếnvềgiácảcũngchịusựkiểmsoátcủanhữngẩnsốđãbiết;chúng
takhôngbiếtrằnggiácảsẽthayđổinhưthếnào,nhưngchúngtabiếtrằnggiácảcó
thểthayđổi.
Ngàynayhoạtđộngđolườngđịnhlượngđốivớirủirotàichínhđãtrởnênphổ
biếntronghệthốngngânhàng,quảnlýtàisảnvàcáchệthốngđiềukhiểncủa
chúngta.CáchệthốngquảnlýrủirođượcxâydựngdựatrênThuyếtThịtrường
Hiệuquảvàdựatrênýtưởngrằngchúngtacóthểxácđịnhcácphânphốixácsuất
đángtincậyđốivớidoanhthugiácảtàisảntrongtươnglai.Nhưtrongtrườnghợp
củaNorthernRockvàBearStearnsđãchỉra,phânphốirủirodocáchệthốngnày
dựđoánthườngkhôngđánhgiáđượcđầyđủnhữnggìdiễnratrênthựctế.

7.2.Nhữngẩnsốchưabiết-RủiroKnightian
Bâygiờ,chúngtahãycùngxemxétmộttròchơiđơngiản,trongđóngườichơi

đầutiêngieohaiconxúcxắcđểtínhtổngcủahaiconsốhiệntrênbềmặtcủahai
conxúcxắcsaukhichúngdừngquay.Sauđó,ngườichơitiếptheophảiđặtcược
xemtronglầngieotiếptheo,tổngsốsẽbằnghaylớnhơntổngsốcủalầngieođầu.
Trongtròchơinàyrủironằmởnhữngẩnsốđãbiết;phânphốixácsuấtcủatấtcả
cáckếtquảcóthểxảyrahoàntoànxácđịnhđượcvànhữngngườithamgiađềubiết
điềuđótrướckhiđặtcược.
Nhữngngườichơicólýtríđềusẽnhanhchóngtínhramứcđặtcượchợplícho
tìnhhuốngđưara,vàlúcnàytròchơichỉcònlàmộtquátrìnhtungđồngxuqualại
trênmặtbànvàthuầntúydựavàomayrủi.
Bâygiờ,giảthửnhưcómộtsựthayđổinhỏtrongtròchơi.Cặpxúcxắcthông


thườngđượcthaythếbằngmộtcặpxúcxắckhác.Bềmặtcủacặpxúcxắcmớiđược
đánhsốlạivớinhữngconsốđượcchọnngẫunhiêntrongkhoảngtừ1-100.Những
ngườichơichỉđượcthôngbáovềtổngcủahaiconsốhiệntrênhaiconxúcxắcsau
mỗilầngieo;vàhọkhôngđượcphépnhìnthấycặpxúcxắcnày.
Khitròchơibắtđầu,nhữngngườichơisẽphảiđốimặtvớimộtrủirothuộcdạng
kháchẳnsovớirủirocủatròchơibanđầu.Khôngaibiếttrướcđượckếtquảcuối
cùngcũngnhưphânphốicủacáckếtquảcóthểxảyra.Ngườichơichỉbiếtđược
rằngkếtquảcaonhấtcóthểđạtđượclà200,thếnhưngđiềunàychỉxảyratrong
trườnghợpkháhiếmhoilàcảhaiconxúcxắcđềutìnhcờcóchungconsố100trên
bềmặt.Tươngtự,ngườichơicũngbiếtđượckếtquảthấpnhấtcóthểlà2vàđiều
nàycũngchỉxảyratrongmộttrườnghợphiếmhoitươngtựlànếucảhaiconxúc
xắcđềucócùngconsố1.Khitròchơibắtđầu,nhữngngườichơibiếtrằngphạmvi
tốiđachophépcủacáckếtquảlàtừ2-200;nhưngđồngthời,họcũngbiếtrằng
đốivớicặpxúcxắcnàythìphạmvixácsuấtthựcsựcóthểhẹphơnrấtnhiềulần.
Nhữngngườichơicóthểpháthiệnrarằngkếtquảtốtnhấtmàhọnênkỳvọngđầu
tiênởlầngieoxúcxắcthứnhấtcóthểsẽlà101,nhưnghọcũngnênbiếtrằngdự
đoánnàykhôngđángtincậy.Nhưvậy,nhữngngườichơisẽphảiđốimặtvớinhững
kếtquảchưađượcbiếtrútratừviệcphânphốikhôngđượcxácđịnhrõ.

Loạikếtquảchưađượcbiếtbắtnguồntừphânphốikhôngchắcchắnnàyđược
gọilàrủiroKnightian.TêngọinàyđượcđặttheotêncủanhàkinhtếhọcngườiMỹ
FrankKnight.Ônglàngườiđầutiênchỉrasựkhácbiệtgiữanhữngsựkiệnđượclựa
chọnngẫunhiêntừmộtphânphốixácsuấtđượcbiếttrướcvànhữngsựkiệnđược
lựachọnngẫunhiêntừmộtphânphốixácsuấtkhôngchắcchắn.
Nếungườichơiđượcchơinhiềulầnvớicùngmộtcặpxúcxắcngẫunhiênvàghi
lạitầnsuấtkếtquảcủamỗilầngieo,thìcuốicùng,dựatrênkinhnghiệm,họsẽcó
thểtínhtoánrađượcphânphốixácsuấtcủanhữngkếtquảcóthểxảyra.Saukhi
chơiđượcmộtthờigianvừađủ,ngườichơisẽtínhtoánđượcphânphốixácsuất
chocặpxúcxắcmàhọchưađượcnhìnthấy-điềunàykhiếntròchơichuyểntừmột
ẩnsốchưađượcbiếtsangmộtẩnsốđượcbiết.Thôngquaviệcghichép,đốichiếu
vàphântíchmộtcáchcẩnthậncáckếtquảthuđượcsautừnglầngieoxúcxắc,cuối
cùngngườichơicũngcóthểloạibỏđượcyếutốrủiroKnightianbanđầucủatrò
chơi.
Đốivớitròchơicácượcdựatrênphânphốixácsuấtchưabiết,ngườichơiđầu
tiênướctínhđượcchínhxácphânphốithựcsẽthuvềđượcnhiềutiền.Bởivìngười
chơinàonắmđượcthôngtinnàysẽcóthểđưarađượcconsốcượcđúngnhất,và
anhtacũngbiếtđượckhinàothìnênlợidụngthờicơtrongđónhữngngườichơi
khácđưaracácconsốcượckhôngđượctínhtoáncẩnthận.
Vềmặtbảnchất,mụcđíchcủahệthốngquảnlírủirođịnhlượnghiệnđạichính
làloạibỏrủiroKnightianthôngquaviệcthuthậpvàphântíchnhữngdữliệutrong
quákhứ.TiềnđềcủangànhnàychínhlàbàihọccủaThuyếtThịtrườngHiệuquả,
trongđóchorằngphânphốidoanhthutrongtươnglailàđiềucóthểbiếttrước
đượcvàkhônghềcóyếutốrủiroKnightian.


Bảnchấtthấtthườngcủacácchukỳbùngnổ-vỡdoThuyếtvềtínhbấtổntài
chínhdựđoánđãđặtramốinghingờđốivớitoànbộýtưởngchorằnghànhvithị
trườngtrongthờiđiểmtrướccóthểđượcsửdụngđểtạoranhữngphânphốidoanh
thutrongtươnglai.Nếumộtphânphốidoanhthucóđượctừgiaiđoạnpháttriển

củachukỳtíndụngthìchắcchắnnósẽkhôngthểnàotrởthànhđạidiệnchophân
phốidoanhthutạoratrongthờikỳthuhẹptíndụng.TheoThuyếtvềtínhbấtổn
tàichính,cảhìnhtháicủaphânphốidoanhthucủatàisảncũngnhưvịtrícủanó
đềukhôngthểbiếttrướcmộtcáchchắcchắnđược.
Rắcrốihơncảlàngụýchorằngtoànbộphânphốixácsuấtcóxuhướngchuyển
dịchkhichukỳdaođộngnhanhgiữacácthờikỳpháttriểnvàthuhẹptựthúcđẩy
(haycòngọilàChuyểnđộngMinsky).Điềukhôngmaylànhữngthờiđiểmnàylại
chínhlàlúccầnđếncáchệthốngrủironhất.Cácdaođộngnhanhnàychịutrách
nhiệmtạora25cặpbiếncốlệchchuẩnmàtôiđãđềcậptớitrongChương1.

7.3.Nhữngtrịsốchưabiết
Sựphụthuộcngàycànggiatăngvàocáchệthốngquảnlírủirođịnhlượngphát
triểntừnhữnglíthuyếtdựatrênThuyếtThịtrườngHiệuquảđãmangđếnmộtvấn
đềmớivềnhững“trịsốchưabiết”tronghệthốngtàichínhcủachúngta.Nhữngtrị
sốchưabiếtlànhữngđiềumàchúngtavẫntựthuyếtphụcmìnhrằngchúngtabiết
nhưngtrênthựctế,chúngtalạikhônghềbiếtvềchúng.ẢotưởngcủaThịTrường
HiệuQuảchorằngchúngtabiếtvềphânphốixácsuấtdoanhthutàisản,nhưng
thựctếcủanhữngquátrìnhtựthúcđẩytrongcácthịtrườngtàichínhlạikhiếncho
phânphốinàychỉtrởnêntincậytrongnhữngđiềukiệnthịtrườngtĩnh.Khicácthị
trườngđangchịusựđiềukhiểncủachukỳtựthúcđẩy,thìnhữngphânphốinàycó
thểđộtngộtsụpđổhoàntoàn.QuảnlírủirodựavàoThuyếtThịtrườngHiệuquả
giốngnhưmộtấmtràsô-cô-lamàchúngtaaiaicũngbiết:nóchỉhoạtđộngkhinó
khôngđượcsửdụng.

7.4.Rủirocủaviệcđolườngrủiro
TácdụngphụkhôngmongmuốncủacáctrịsốchưabiếtcủaThịTrườngHiệu
Quảlàchúngcókhảnăngkhiếnchonhữngngườithamgiathịtrườngtàichínhcó
cảmgiácsailầmvềantoàn.Cáchệthốngrủirohiệnđạiđưaracácbáocáonhằm
mụcđíchdựđoáncácsựkiệnthịtrường.Nhữngdựđoánnàycungcấpthôngtin
chocácthốngđốcngânhàng,nhàđầutưvàgiớilãnhđạotừđógiúphọhiểuvề

nhữngrủiromàhọđanggặpphải.Tuynhiên,trênthựctế,nhữnghệthốngnày
chẳngbiếtgìvềnhữngđiềumàchúngthôngtinvàvìthếcóthểnângmứcđộlòng
tincủanhữngngườithamgiathịtrườngmộtcáchkhôngphùhợp.
Cũnggiốngnhưhoạtđộngkếtoánđiềuchỉnhtheogiáthịtrường,hệthốngquản
lírủirohiệnđạiđượclậpravớimụcđíchgiúphệthốngtàichínhtrởnênantoànvà
ổnđịnhhơn,tuynhiên,nócũngcóthểnângcaotínhbấtổncủathịtrường.


7.5.GiớithiệuNgàiMandelbrot
Gầnnhưkểtừkhicósựrađờicủatràolưumôhìnhhóahànhvigiácảtàisản
nhưthểchúngđượcthúcđẩybởimộtloạtcáchànhđộngtungđồngxu,Benoit
Mandelbrot,nhàtoánhọcđãphátminhrahìnhhọcphânmảng(fractalgeometry)
đãliêntụctranhluậnrằnghànhvicủacácthịtrườngtàichínhthậtsựhoàntoàn
khôngphùhợpvớithuyếtvềthịtrườnghiệuquả.
Mandelbrotchobiếtcácnghiêncứudựatrênkinhnghiệmcủaôngvềdãygiácả
đãchỉramộthiệuứngghinhớ,theođócácdiễnbiếncủagiácảthịtrườngtrong
tươnglaicónhiềukhảnăngsẽlặplạihànhvigầnnhấtcủachúng,chứkhôngphụ
thuộcvàomộtquátrìnhthuầntúyngẫunhiên:
Đươngnhiênlàcácthayđổigiácảtíchcựckhôngphảilàgiảđịnhduynhất
làmnềntảngchomôhìnhtàichínhtiêuchuẩn.Mộtđiềukhácnữalàmỗivòng
xoaycủađồngxu,haymỗilầnbiếnđộngcủagiácả,đềunênđộclậpvớivòng
xoaytrướcđó.Khôngnêncómộtmôhìnhcóthểđoántrướcnàođểbạncóthểdựa
vàođómàkinhdoanhvàsinhlời.Song,thậtmaymắnchothểchếtàichínhcủa
chúngta-đâychỉlàmộtcâuchuyệnhoangđường…Giácổphiếukhônghềđộc
lập.Hànhđộngcủangàyhômnay,dùítdùnhiều,vẫncóthểảnhhưởngtớihành
độngcủangàymai(1).
BenoitMandelbrot

7.5.1.Trínhớlàquantrọng
MộttrongnhữngkhíacạnhrấttuyệtvờiởcácphântíchcủaMandelbrotlàông

chorằngmìnhđãxácđịnhđượcbằngchứngđểchứngminhrằngcácthịtrườngcó
trínhớ.Mandelbrotchorằngôngđãtìmrachứngcứđểchứngminhrằnghànhvi
thịtrườngchịuảnhhưởngcủahànhvigầnnhấtcủachínhnó,đồngthờiôngcũng
đưarachứngcứvềmộthiệuứngcụmkhiếncácdiễnbiếnlớnvềgiácảxảyratrong
mộtquãngthờigianngắn.Cảhaihiệntượnghiệuứngtrínhớvàhiệuứngcụmđều
khôngthểgiảithíchđượcthôngquaThuyếtThịtrườngHiệuquả.Tuynhiên,các
hiệntượngnàycóthểgiúpgiảithíchvềvấnđềphânphốixácsuấtchuỗimởrộng
(xemthêmchương1)vàtìnhtrạngcáchệthốngrủirotàichínhthườngxuyênđánh
giáthấprủirocủathịtrườngtàichính.
TinhthầntrungthựctrongnghiêncứucủaMandelbrotvềcácthịtrườngtài
chínhrấtđángbiểudương.LýdođầutiênlàbởivìMandelbrotđãcanđảmcông
khaithừanhậnđiềumànhữngngườikhácchỉdámthìthầmvớinhau-đólà
ThuyếtThịtrườngHiệuquảđãbịbácbỏmộtcáchtoàndiện.Điềuthứhailàtính
mớimẻtrongphươngpháptiếpcậnvấnđề-Mandelbrottìmcáchđểcholíthuyết
phùhợpvớidữliệuchứkhôngphảitheocáchngượclạilàápđặtdữliệuchovừa
vặnvớilíthuyết.Vớithựctếnày,côngtrìnhcủaMandelbrotchothấymộtvấnđề:
ôngkhẳngđịnhrằngcácthịtrườngcótrínhớ,nhưngkhônggiảithíchđượcđâulà
nguồngốccủatrínhớbíẩnnày.Nếuxemxétmộtcáchnghiêmtúclíthuyếtvềtrí


nhớcủathịtrườngnàycủaMandelbrot,thìhiểnnhiênlàchúngtacầnphảixác
địnhđượccơchếtrínhớcủathịtrường.
NhữngngườiủnghộThuyếtThịtrườngHiệuquảkhẳngđịnhrằngcácthịtrường
khôngcótrínhớ.Song,nhưchúngtavẫnbiết,mỗithànhviêntrongcácthịtrường
tàichínhđềucóítnhấtlàmộtvàitrínhớvềhànhvicủahọ,chodùlàtrínhớđórất
ngắnngủiđichăngnữa.Chúngtacũngbiếtrằngcácthểchếtàichínhđầutưnhững
khoảntiềnkhổnglồvàoviệcpháttriểncáccơsởdữliệuvềbiếnđộnggiácảtheo
thờigiancũngnhưvàoviệcđàotạochonhânviêncủamìnhcáchthứcsửdụngcác
cơsởdữliệuđó.Vìvậy,cóthểnóicácthịtrườngtàichínhcóthừatrínhớ.Nhưng
loạitrínhớnàycóthểkhôngnằmtrongcácmôhìnhcủaMandelbrot;vìthế,cólẽ

chúngtanênquaytrởlạivớiNgàiMinsky.

7.6.MinskygặpgỡMandelbrot
KhinhìnnhậnqualăngkínhcủaThuyếtThịtrườngHiệuquả,cácýtưởngcủa
Mandelbrotnghecóvẻkhôihàivàcầnxemxétchúngtrongsựhoàinghi.Nhưng
khinhìnnhậnqualăngkínhcủaThuyếtvềtínhbấtổntàichínhcủaMinsky,những
ýtưởngđócủaMandelbrotlạirấtlogicvàcầnđượcnghiêncứumộtcáchnghiêm
túc.
TrínhớthịtrườngcủaMandelbrotcóthểđượchiểulàcácquátrìnhphảnhồi
tíchcựctựthúcđẩycủaMinskybởinócũnghoạtđộngbằngcáchnhắclạinhữngsự
kiệntrongquákhứnhưthểnócótrínhớ.Nóimộtcáchchínhxáchơn,chúngtacó
thểcoicácvùngtrínhớtronglíthuyếtcủaMandelbrotlànhữngbảnbáocáotài
chínhcủatấtcảnhữngthànhviênhoạtđộngtrongthịtrườngtàichính.Cácthông
tinvềlợinhuậnvàthualỗcủagiátàisảnđềuđượclưulại,hoặcghinhớ,trongcác
bảnbáocáonàyvàchúngsẽtácđộngđếnhànhvitươnglai.
CácýtưởngcủaMinskyvàMandelbrotcóthểgiúplígiảinguyênnhântạisao
ngànhquảnlírủirohiệnđạilạicảmthấykhókhănkhiđưaranhữngướctínhtin
cậyvềcácphânphốidoanhthutươnglai.Thứnhất,cómộtvấnđềcơbảnlàcác
nhàquảnlírủiroluôncốgắngmôhìnhhóalạicácthịtrườngbằngnhữngđường
congcóhìnhdạngkhôngđúng;cácđườngcongphânphốitiêuchuẩnthườngcó
hìnhdángsai,khôngphảnánhđượcchínhxáchànhvigiácảtàisản.Giácảtàisản,
dochịutácđộngcủacácphảnhồitíchcực,thườngcóphânphốidoanhthuphẳng
vàrộnghơn.Trênthựctế,phânphốidoanhthucủachúngthườngcóhaiđỉnh,một
đỉnhthuộcchukỳmởrộngtíndụngvàmộtđỉnhkhácthuộcchukỳthuhẹptín
dụng.Vấnđềthứhailàsựthiênlệchtrongcáchchọnmẫu:nếuhiệuứngcụmmà
Mandelbrotđưaralàcóthật,thìcónhiềukhảnăngnhữngdữliệulịchsửđượccác
nhàquảnlírủirosửdụngkhixácđịnhmôhìnhcủamìnhkhôngđủtưcáchđại
diệnchonhữngdoanhthutrongtươnglai.Nếusửdụngmộtgiaiđoạngồmmột
cụmcácmứcdoanhthutíchcựcđểtínhtoánhìnhdángcủamôhìnhbiểudiễnthị
trường,thìkhixuấthiệncụmdoanhthutiêucực,phânphốinàysẽtỏrarấtbấthợp

lí,vàmôhìnhbiểudiễnsẽbịthiếumộttrongnhữngđỉnhcóthểxảyracủaphân
phối.


Việcpháthiệnrarằngcácphânphốixácsuấtđượctínhtoánrấtcẩnthậnlại
hoàntoànởsaivịtríthườngđượcbiếtđếnvớicáitênlà“thayđổicơchế”.Chúngta
vừamớichứngkiếnmộthiệntượngthayđổicơchếtrongthịtrườngnhàđấtởMỹ,
trongđóngườitapháthiệnrarằngrấtnhiềunhữngphânphốigiánhàđượctính
toánchitiếtlạiởvàovịtríkhôngđúng.
Khinói“ổnđịnhtạoramấtổnđịnh”,HymanMinskymuốnđềcậptớimộtthực
tếlàtrongcácthờikỳkinhtếtươiđẹp,chúngtathườngtạoramộtkhonợkhông
bềnvữngđểrồichínhkhonợđósẽlànguyênnhânpháhủythờikỳkinhtếtươiđẹp
đó.Cácvấnđềđặtraởđâychothấymộtvấnđềtựhủytươngtựvàcóthểcótác
dụngtronglĩnhvựcquảnlírủirođịnhlượng.Nhưđãtrìnhbàyởtrên,vaitròcủa
lĩnhvựcnàylàgiảmthiểurủiroKnightian.Tuynhiên,nếucôngviệcquảnlínàyvô
tìnhtạoracácxácsuấtrủiroquáhẹpmộtcáchcóhệthống,thìrấtcókhảnăng
toànbộngànhquảnlírủirođịnhlượngsẽkhuyếnkhíchcácthànhphầntrongnền
kinhtếchấpnhậnrủironhiềuhơnnữavàtạoranhiềubiếnđộngtrongmứcđộrủi
rochấpnhậnđược.
Nhưvậylàchúngtađãbiếtvềnhững“ẩnsốchưabiết”,tứclànhữngđiềumà
chúngtakhôngbiếtnhưngvẫntựlừadốibảnthânrằngmìnhbiết.

7.7.Tổnghợp
Mộtkhókhănnữanảysinhkhichúngtangàycàngphụthuộcvàocáchệthống
quảnlírủirođịnhlượnglàchúngthườngcảnhbáocácrủirolớndầnsaukhithị
trườngsụpđổchứkhôngphảithờikỳtrướcđó.Kếtquảchungcuộccủaquátrình
nàylàsaukhimộttàisảnđãgiảmgiánghiêmtrọng,hệthốngquảnlírủiromới
tăngmứcđộđánhgiáđốivớiphạmvidoanhthucóthểcủatàisảnđó.Điềunày
khiếntàisảnnóitrêndườngnhưchứađựngnhiềurủirohơnsauđợtgiảmgiálớn
chứkhôngphảilàtrướckhicóđợtgiảmgiáđó.

Sauđó,cácđolườngrủironàysẽđượcđưatớicácngânhàngvàcáchệthống
xácđịnhđầutư,từđótạoramộtđợtbánồạtsaukhimộttàisảnđãsụtgiá;trong
khiđó,vềmặtkháchquan,rủirokhigiữlạitàisảnđólạithấphơntrướcđây.
Mốiquanhệtươngtácgiữacácdiễnbiếncủagiátàisảnvàcácđơnvịđolường
rủirođiềuchỉnhtheogiáthịtrườnglạisảnsinhramộtkênhphảnhồitíchcựctự
thúcđẩykhác,cókhảnănggâyranhữngđợtbántàisảnồạtkhác.

7.8.Xâydựngmộtquátrìnhquảnlírủirotốthơn
Quảnlírủirođịnhlượngđãtrởthànhmộtphầntrongnềnkinhtế.Đểtậndụng
tốiđanhữnggìthuđượctừnhữngđầutưcủachúngtavàolĩnhvựcnày,cầnphải
nhậnthứcđượcnhữnggiớihạncũngnhưnhữngcạmbẫycủanó.Khimàcácđơnvị
đolườngrủirođịnhlượngngàycàngđượctônvinhtrongcácthịtrường,vàthậm
chítrongcácthểchếlãnhđạo,cầnghinhớrằngkhôngphảichúngtađangđốimặt
vớinhữnghànhvingẫunhiênngoanngoantrongthếgiớithực.Mandelbrotcho


rằngsựngẫunhiênmàThuyếtThịtrườngHiệuquảchophépchỉmangtính“ôn
hòa”,trongkhiđó,cácthịtrườngthậtsựlạichothấymộtsựngẫunhiên“hoang
dã”.
Ngàynay,chúngtanhìnnhậnthếgiớitàichínhnhưthểnóđượckiểmsoátbởi
quátrìnhtungđồngxu;tuynhiên,córấtnhiềubằngchứngchothấygiảđịnhnàylà
sai.Nếuchúngtasửdụngsaicôngcụxuấtpháttừnhữnglíthuyếtsailầm,chúngta
sẽcónhữngcâutrảlờisai.Mandelbrotchorằngđểcóđượcnhữngcâutrảlờiđúng,
chúngtacầncómộtconsốthốngkêhoàntoànmới,phùhợpvớihànhvithịtrường
thựctếvàcótínhđếnnhữngquátrìnhphảnhồitíchcựcthậtsựhoạtđộngtrong
cácthịtrường.
Nếuchúngtavẫntiếptụcdựavàosựngẫunhiênônhòacủacácthịtrườnghiệu
quảđểxâydựngcácmôhìnhrủiro,cácthểchếlãnhđạo,cácquyếtđịnhđầutưvà
chínhsáchkinhtếvĩmô,chúngtavẫnsẽmãimãirơivàotìnhtrạngkhôngđược
chuẩnbịchonhữngcúsốctácđộngtớichúngtatừcácthịtrườngtàichính.

8
ĐỐIMẶTVỚIẢOTƯỞNGVỀTHỊTRƯỜNGHIỆUQUẢ
“Việcloạibỏmộtlỗilầmcũngtốt,vàđôikhicòntốthơn,
việcthiếtlậpmộtchânlýhaymộtsựthậtmới”
CharlesDarwin

8.1.Chỉcónhữnghọcthuyếtphùhợpnhấtmớitồntại
Cácthuyếtvềtiếnhóasinhhọcvàkinhtếđềuđượcxâydựngdựatrêncơsởlý
thuyếtchunglàcạnhtranhtạoratiếnbộ.ThuyếttiếnhóacủaDarwinđãgiảithích
rõcáchthứccáclựclượngcạnhtranhtácđộngtớiquátrìnhchọnlọctựnhiên.Các
nhàkinhtếhọc(vốnlànhữngngườicóýtưởngđótrước)cũngsửdụngchínhý
tưởngđóđểgiảithíchsựtiếnbộkinhtếlạiđượctạorathôngquaquátrìnhtìm
kiếmlợiíchcánhân.
Cóthểnóimộtcáchchắcchắnrằngcạnhtranhchínhlàđộngcơcủatiếnbộkinh
tế;song,độngcơkhôngphảilàtấtcả.ThuyếttheođuổilợiíchcánhâncủaAdam
Smithcũngcómứcđộphổdụngtươngtựnhưthuyếtthíchnghithìtồntạicủa
Darwin.Tuynhiên,cácnhàsinhvậthọccóthểkhẳngđịnhchắcchắnvềtínhkhái
quátcủaquátrìnhtiếnhóa-ởđâucócuộcsốngthìởđócótiếnhóa-còncácnhà
kinhtếhọclạikhôngthểcamđoannhưvậyvềsựpháttriểncủakinhtế.Thựctiễn
chothấypháttriểnkinhtếchỉlàmộtgiaiđoạnrấtngắnngủi,bịgiớihạnbởinhững
mảnhhẹpcủalịchsửvàđịalý.Khigiaiđoạnpháttriểndiễnra,cóthểvậndụng
thuyếttựdokinhdoanhtrongcạnhtranhđểgiảithích,thếnhưngchúngtakhông
thểdùngnóđểgiảithíchchogiaiđoạnkémpháttriểnhơncủanềnkinhtế.
Chúngtathườngcoisựpháttriểnkinhtếmạnhmẽngàynaylàmộthiệntượng
bìnhthường,nhưngthựcra,lịchsửloàingườitrongmấytrămnămtrởlạiđâylà
kháđặcbiệtnếusosánhvớihàngtrămngànnămtrìtrệvềkinhtếtrướcđó.Thậm
chí,trongnhữngnămpháttriểnnhanhchóngnày,sựtiếnbộcũngchỉgiớihạnở
nhữnggóchẹpcủathếgiới.

Nhữnghọcthuyếtvềtựdokinhdoanhvàthịtrườnghiệuquảđangthịnhhành
trongxãhộikhôngthểlýgiảiđượchìnhtháilịchsửcủaquátrìnhtiếnbộkinhtế;
chúngcũngkhôngthểgiảithíchđượcsựxuấthiệncủacáccuộckhủnghoảngtài
chính,hànhvicủacácthịtrườngtàisản,sựcầnthiếtcủangânhàngtrungươnghay
sựtồntạicủatìnhtrạnglạmphát.Nóimộtcáchngắngọn,cáclýthuyếtvềkinhtế
màchúngtacókhônggiảithíchđượccáchthứchoạtđộngcủacácnềnkinhtế.Điều
đầutiênvàquantrọngnhấtmàphươngphápnghiêncứukhoahọcđòihỏilàcáclý
thuyếtphảiđượcxâydựngsaochophùhợpvớithựctế.Xétvềkhíacạnhnàythìcác


quanđiểmluậnvềkinhtếchưaphảilàmộtkhoahọcthựcsự.
Nếumuốnpháttriểnmộthệthốngquảnlíkinhtếvĩmôhiệuquảvàítgâyracác
cuộckhủnghoảnghơn,đầutiênchúngtaphảihiểuđượccáchthứchoạtđộngthật
sựcủahệthốngtàichínhchứkhôngphảicáchthứchoạtđộngcủahệthốngnày
theomongmuốncủacácnhàviệnsĩhànlâm.Đểlàmđượcđiềunàyđòihỏichúng
taphảiápdụngmộtphươngpháptiếpcậnkhoahọc:chúngtaphảithayđổicáclý
thuyếtchophùhợpvớithựctế,chứkhôngphảilàmtheocáchngượclại.Cầnphải
loạibỏnhữnglýthuyết(nhưThuyếtThịtrườngHiệuquả)khôngthểvượtquađược
vòngkiểmtracơbảnnày.

8.2.Minsky-Đếnlúcphảicómộthọcthuyếtmới
Keynesđãđinhữngbướcđầutiêntrênconđườngtìmkiếmmộthọcthuyếtkhác
thaythếchoThuyếtThịtrườngHiệuquả;vàcũngtrênconđườngấy,Minskyđã
đưachúngtađixahơn.HọcthuyếtcủaMinsky(cácthịtrườngtàichínhdaođộng
giữahaigiaiđoạnmởrộngvàthuhẹptựthúcđẩy)giảithíchhànhvithậtsựcủathị
trườngtàichính.Trongkhichưatìmrađượcýtưởngnàotốthơn,chúngtanênáp
dụngThuyếtMấtỔnĐịnhTàiChínhđểtìmhiểucáchthứchoạtđộngthậtsựcủahệ
thốngtàichính.Vìlýdođó,đâycóthểđượccoilàxuấtphátđiểmtừđógiúpcân
nhắcvềcáchtốtnhấtđểcảitổcácchínhsáchkinhtếvĩmôcủamình.

8.2.1.Maxwell-Đếnlúcphảicómộtchínhsáchtiềntệmới
KhiđãchấpnhậntínhđúngđắncủaThuyếtMấtỔnĐịnhTàiChínhdoMinsky
xâydựng,chỉcầntiếnthêmmộtbướcnữachúngtasẽhiểuđượclýdotạisaocần
phảiquảnlýcácchukỳtíndụng.Nhậnthứcnàysẽmởcánhcửagiúpchúngtatiếp
cậnđượcvớithuyếthệđiềukhiểncủaMaxwell.
Maxwellchothấyrằngchúngtahoàntoàncóthểkiểmsoátchặtchẽmộthệ
thốngdẫntớinhữngxáotrộnnguyhiểmvàmạnhmẽtronghoạtđộngkinhtế.
Chúngtanênnghiêncứuquanđiểmnàyvàtìmracáchthựchiệnmộtphương
pháptiếpcậntheotrườngpháithiểusốđốivớicácchínhsáchtiềntệvàkinhtếvĩ
mô.
Đốivớimộthệthốngtựthânnóđãmangtínhchấtbấtổnnhưcácthịtrườngtài
chính,chúngtakhôngnêncốgắngđạttớitìnhtrạngổnđịnhhoàntoàn,bởivìrõ
ràngrằngmụctiêunàyđãđưatớinhữngrắcrốihiệnnaycủachúngta.Mộtchiến
lượcbềnvữnghơnsẽchophép,vàthậmchíđôikhicònkhuyếnkhích,sựxuấthiện
củacácchukỳngắnhạnlớnhơn,trongđósửdụngnhữngđợtsuygiảmkinhtếyếu
vàthườngxuyênhơnđểgiúpthanhlọchệthốngdưthừatàisảnquámức.Theo
cáchnày,chúngtacóthểtránhđượcnhữngcuộckhủnghoảngđộtngộtmàchúng
tađanggặpphảihiệnnay.Đểđưarađượcchínhsáchnày,mộtyêucầuthiếtyếulà
chúngtaphảinhậnthứcđượctầmquantrọngcủaviệcrútngắncảhaigiaiđoạntạo
tíndụngdưthừavàloạibỏtíndụngdưthừa,đồngthờicầnphảixemxétlạitháiđộ


củachúngtađốivớichínhsáchcủangânhàngtrungươngvàcácchukỳkinhtế.
Cáchlýtưởngnhấtlàchúngtakhôngnêncoitấtcảcácthờikỳthuhẹpkinhtếđều
làcáctriệuchứngthấtbạicủamộtchínhsách;thayvàođó,chúngtahãynhìnnhận
cácthờikỳnàylàmộtphầnbìnhthườngtronghoạtđộngcủamộtnềnkinhtếlành
mạnh.
Chúngtanênđặtmụctiêuđạtđượcmộtphầnsựcảithiệnổnđịnhthôngqua
việckhuyếnkhíchtinhthầntựgiáccủacácthànhphầnthamgiathịtrườngtài
chính.Vềvấnđềnày,mộtthôngđiệprõrànggiảithíchnhữnggiớihạnphụthuộc

quánhiềuvàomộtsốbiếnsốkinhtếvĩmôvàgiátrịcủanhữngbiếnsốkháclàcần
thiết;tầmquantrọngcủacôngviệcgiámsátquátrìnhtạotíndụngcầnđượcnhấn
mạnh,trongkhiđó,nênhạthấpvaitròcủanhữngphântíchbáocáotàichính.Bên
cạnhđó,cầntạochocácthịtrườngniềmtinrằngngânhàngtrungươngluônsẵn
sànghànhđộngtrướcđểngănchặnmộtđợtmởrộngtíndụngcũngnhưsẽtrìhoãn
cácnỗlựccủamìnhtrongquátrìnhđảochiềumộtđợtthuhẹptíndụng,lúcđóthị
trườngcóthểhọccáchquảnlýcôngviệccủachínhmìnhtốthơn.Mộtvàilắtléo
trongchínhsáchcủangânhàngtrungươngcũngcóthểcótácdụng;sựcạnhtranh
giữacácngânhàngtrungươngđểtrởthànhthểchếtàichínhminhbạchnhấtcólẽ
đangđichệchhướng.

8.2.2.Mandelbrot-Đếnlúcphảicóthốngkêmới
Bướctiếptheomàchúngtacầnchínhlàmộtthốngkêhoàntoànmớichocácthị
trườngtàichính.ThốngkêGausstruyềnthốngcủachúngta,vốndựavàoquan
điểmcácdiễnbiếnvềgiácảngẫunhiênhoàntoànrõràngkhôngphùhợp.Đểphân
tíchrủirocủathịtrườngtàichính,chúngtacầnphảicómộtbộcôngcụmới,cókhả
năngmiêutảhìnhtháicácdoanhthutàisảndướiảnhhưởngcủacáchệthốngtự
thúcđẩykhôngđịnhhướng.Vớinhiệmvụxâydựngnhữngchuẩnthốngkêmới
này,chúngtacóthểbắtđầuvớinghiêncứucủaMandelbrot.
Vớinhữngkiếnthứcuyênthâmcóđượctừbộ3M-Minsky,Maxwellvà
Mandelbrot-chúngtahoàntoàncóđủlýdođểtintưởngrằngchúngtađãcómột
nềntảngvữngchắcđểxâydựngnênmộthọcthuyếtmớithiếtthựchơnvềcácthị
trườngtàichính.Vàkhiápdụnghọcthuyếtnàyvàohệthốngquảnlýngânhàng
trungươnghiệntại,nósẽdễdàngđưaramộtchínhsáchkinhtếvĩmôíttạora
khủnghoảngtàichínhhơn.

8.3.Cácbướcthiếtthực
Việchóagiảinhữngđanxentronghệthốnglýthuyếtcủachúngtamớichỉlà
mộtbướcđệmđểhướngtớimụcđíchtạoramộtcuộccảitổvềchínhsáchcótính
khảthi.Đểlàmđượcđiềunày,chúngtacũngphảilàmrõvềnhữngmụctiêugây

nhầmlẫnvàđôikhimâuthuẫnvớinhaumàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủacác
ngânhàngtrungươngđangphảiđốimặt.


8.3.1.Nợnầngâyralạmphát
Sựkhácbiệtcơbảngiữalạmpháttheochukỳ(hệquảcủanhữngthờikỳtạotín
dụngvàthuhẹptíndụngtrongkhuvựckinhtếtưnhân)vàlạmpháttheocấutrúc
(hệquảcủachínhsáchlưuhànhtiềntệtrongkhuvựccông)đãđượcgiảithíchđầy
đủởChương3.Cácáplựclạmphátngàynaykhôngbắtnguồntừxuhướnglạm
pháttựthâncủabảnthânhệthốngtiềnphápđịnh;thựcra,nguồngốccủachúnglà
từnhữngnhucầuchínhtrịnhằmtránhcáchậuquảvềkinhtếcủacácchukỳtín
dụng.Chínhviệcchúngtakhôngthểchịuđựngđượcngaycảnhữngthờikỳsuy
thoáikinhtếnhẹnhấtđãlànguồnnuôidưỡngchoConQuáivậtLạmphát.
Cơchếlạmphátrấtđơngiản.Điềuđóđượcthểhiệnthôngquakhuvựckinhtế
tưnhânnhưsau:khimộtthờikỳmởrộngtíndụngdiễnra,toànbộnềnkinhtếđều
tánthànhchínhsáchtựdokinhdoanhcủathịtrườnghiệuquả,quađóchophépsự
mởrộngnàyđượckéodàicànglâucàngtốt-chínhđiềunàyđãkhiếntìnhtrạng
tíchnợcàngcóđiềukiệnpháttriểntớimứctốiđa.Sauđó,khichukỳtíndụngđảo
chiều,ngaylậptức,nềnkinhtếlạikêugọisựtrợgiúpcủachínhphủ.Vìlýdođómà
chủnghĩatưbảnthườngđượctánthưởngủnghộtrongthờikỳmởrộngtíndụng,
còntrongthờikỳthuhẹptíndụng,thịtrườnglạicóxuhướngthíchchủnghĩaxã
hộihơn.
Chínhphủcóthểhỗtrợthôngquacáchìnhthức:ghinợvàobảngcânđốitài
chínhcủachínhphủvàsauđóintiềnđểtrảnợ;intiềnđểphânphátchonhữngđối
tượngđangcónợ;hoặcintiềnđểsửdụngtrongcáclĩnhvựckháccủanềnkinhtế.
Tấtcảcácchínhsáchnàytươngtựvớiquátrìnhtrảkhonợtồnthôngquaviệctruy
thuthuếđốivớinhữngngườicẩntrọng(ngườigửitiếtkiệm)phụcvụlợiíchcủa
nhữngngườiliềulĩnh(ngườiđivayvàngườichovay).Hoặctheomộtkhíacạnh
khác,mộtquátrìnhnhưvậycóthểđượcbắtđầumàkhôngcósựcanthiệpnàotừ
phíakhuvựckinhtếtưnhân:cácchínhphủchitiêuquámức,vàcácngânhàng

trungươngphảibuộclòngchấpthuậnyêucầuintiền.Toànbộquátrìnhnàyđã
đượcchínhAlanGreenspan-cựuGiámđốcCụcDựtrữLiênbangMỹ(Fed)-miêu
tảđầyýnhị:
Vềmặtlịchsử,cácxãhộimuốnpháttriểnnhanhtrongthờigianngắnvàsẵn
sàngvaymượnđểđạtđượcđiềuđó(chodùhọsẽphảitrảnợtrongtươnglai)
thườnggặpphảitìnhtrạnglạmphátvàđìnhđốnkinhtế.Cácnềnkinhtếcủa
nhữngxãhộiđóthườngphảichịuđựngnhữngđợtthâmhụtnghiêmtrọnghơnvề
ngânsáchnhànướcvốnđượctrợcấpbằngtiềnphápđịnhtừmáyintiền(1).
Vìthế,điềuquantrọnglàchúngtaphảinhậnrađượcrằngmốiđedọađốivớiổn
địnhgiácảxuấtpháttừtìnhtrạngtíchlũynợtớimộtmứcrấtcao,khiếnchínhphủ
buộclòngphảicholưuhànhthêmtiền.Nếukhonợđượcquảnlýmộtcáchthận
trọngvàdođó,cácchínhsáchlưuhànhtiềntệtrởnênkhôngcầnthiếtnữa,nguy
cơlạmphátsẽkhôngcònvàlúcđó,chúngtacóthểđạtđượcmứcổnđịnhgiácảdài
hơihơn.
Rấtnhiềutrongsốcáctaihọanghiêmtrọngnhấtvềkinhtếxảyratrongthời


đạicủachúngtalàhệquảcủarủiro,sựkhôngchắcchắn,vàthiếuhiểubiết…Tuy
vậy,biệnphápcứuchữachochúnglạinằmngoàiphạmvihoạtđộngcủacáccá
nhân;thậmchíviệclàmtrầmtrọngthêmnhữngtaihọanàycòncólợichocáccá
nhân.Bảnthântôichorằngđểhóagiảicácmốitaihọanày,chúngtacóthểtìm
đếncácbiệnphápkiểmsoátthậntrọngđốivớichínhsáchtiềntệcũngnhưchính
sáchtíndụngcủangânhàngtrungương(2)…
JohnMaynardKeynes
Vìlýdođó,vấnđềquantrọngnhấtmàngânhàngtrungươngcầntậptrunglà
ngănchặnkhôngchonềnkinhtếtíchnợtớimứckhôngthểkiểmsoátnổi.Nếucó
thểthựchiệnđượcnhiệmvụnày,cácchínhsáchcủangânhàngtrungươngnhằm
ổnđịnhdàihạngiácảvàtàichínhsẽhợpnhấtlạilàmmột.
Chínhsáchnàytrênlýthuyếtdễthựchiệnhơnkhiđưavàoápdụngthậtsựrất
nhiều,bởimộtchínhsáchkiềmchếnợmạnhmẽquácũngsẽcóảnhhưởngxấutới

sựpháttriểncủanềnkinhtế.Tuynhiên,chúngtakhôngthểquảnlýkinhtếvĩmô
nếukhôngxácđịnhđượctrướcnhữngmụctiêucủamình.

8.3.2.Loạibỏsựtậptrungvàogiátiêudùng
Việctậptrungvàolạmphátgiátiêudùngcủacácngânhàngtrungươngthường
dẫntớinhữngthayđổibấtthườngvềchínhsách.Cuốinhữngnăm1990vànửađầu
thậpkỷnày,tìnhtrạnglạmphátcủacácnềnkinhtếchâuÂugiảmđinhờcácmặt
hàngnhậpkhẩugiárẻtừcácnềnkinhtếđangtrongquátrìnhcôngnghiệphóa.Vì
thế,cácngânhàngtrungươngquyếtđịnhhạthấplãisuấtnhằmtạođiềukiệncho
ngườidâncóthểmuađượccácmặthàngcógiáphảichăng.Vậylànhucầuđược
kíchthíchbằngchínhsáchtiềntệ,trongkhiđóbảnthânnguồncungứnghànghóa
giárẻcũngđãlàmộtđộnglựckíchcầu.Đếnthờiđiểmnày,tìnhhìnhlạixoaysang
mộtchiềuhướngkhácvìcácnềnkinhtếmớinổibắtđầugiatănglạmphátthông
quasựgiatăngcủagiácảhànghóa.Tronglúcnày,nếuvẫncứngnhắctậptrung
vàogiátiêudùng,sựviệcsẽcòntrởnêntrầmtrọnghơnbởivìkhigiáhànghóa
tănglên,chiphívaytiềncũngcaohơn.
Chínhsáchhiệuquảhơnlúcnàysẽlàtănglãisuấttrongkhicácnềnkinhtếcủa
chúngtađangcónhữngluồnghàngnhậpkhẩugiárẻ-điềunàysẽchophépchúng
tacóđượclãisuấtthấphơnkhibấtngờphảichịutácđộngnhưbịđánhthuếdolạm
pháttăngcao.
Mâuthuẫngiữaviệctậptrungvàogiátiêudùngvàcôngviệcquảnlýtíndụngcó
thểdễdàngđượchóagiảibằngcáchloạibỏmụctiêuchogiátiêudùng.Nhưtôiđã
đềcập,nếutránhđượctìnhtrạngdưthừatíndụngvàđưathêmtiềntệvàolưu
hànhthìcóthểtránhđượclạmphát.Xétvềthựctế,độngtháinàycónghĩalàcác
ngânhàngtrungươngsẽchuyểnchínhsáchcủamìnhtừquảnlýlạmphátgiátiêu
dùngsanglạmphátgiátàisản.Nóicáchkhác,ngânhàngtrungươngsẽchuyểnsự
chúýcủamìnhtừquảnlýcácthịtrườnghànghóavớibảnchấtổnđịnhsangcácthị
trườngvốnvớibảnchấtkhôngổnđịnh.Nếuchúngtacómộtbộđiềukhiển,thìít

nhấtchúngtacũngcóthểgắnnóvàomộtbộphậnnàođótrêncỗmáycầnđược
điềukhiểnkhihoạtđộng.
Vìcácmụcđíchthiếtthực,chínhsáchnàytươngtựnhưviệcyêucầucácngân
hàngtrungươngphảirataytrướcđểloạibỏcácbongbónggiátàisản;tuynhiên,
hànhđộngcanthiệpnàykhôngcầnphảithựchiệnngaykhicácbongbóngbắtđầu
hìnhthànhmàchỉcầntrướckhikhonợcủacácbongbóngnàytrởnênquálớnđến
mứcphảicómộtchínhsáchđưathêmtiềntệvàolưuhành-tứclàtrướckhicác
bongbóngpháttriểntớimộtđiểmkhiếnsựvỡvụncủachúngcóthểtạoramộtmối
đedọamangtínhhệthốngđốivớinềnkinhtế(3).

8.3.3.Ápdụngchínhsáchgiámsáttàichính
Nhưtôiđãlưuý,tácnhânkhiếnphảithựcthichínhsáchlưuhànhthêmtiềncó
thểxuấtpháttừsựhoangphícủakhuvựckinhtếnhànướchoặctưnhân.Nếu
muốnduytrìsựổnđịnhvềgiácảvàvềtàichính(bằngcáchtránhtìnhtrạngnợ
quámức),ngânhàngtrungươngphảigiámsáthoạtđộngvaymượncủacảkhuvực
kinhtếtưnhânvànhànước.
Chúngtađềuđãnhậnthấyrằnggiớilãnhđạothườngtìmcáchthaotúngchính
sáchtiềntệđểphụcvụmụcđíchchínhtrịcủamình;chínhvìvậy,cầnphảiloạitrừ
vaitròkiểmsoátchínhsáchnàycủacácchínhtrịgiađươngnhiệmnày.Trường
hợptươngtựcũngcóthểxảyrađốivớichínhsáchtàichính:nhàcầmquyềnthường
lênkếhoạchchitiêutheohướngđạtđượclợithếchínhtrịngắnhạnchứkhôngvìsự
tiếnbộdàihạncủanềnkinhtế.Thựctếnàycũngchothấykhôngnênđểgiớicầm
quyềnkiêmnhiệmvaitròkiểmsoátchínhsáchtàichính.
Trongmộtthếgiớihoànhảo,chúngtasẽcónhữngbiệnphápkiểmsoátchặtchẽ
đốivớingânsáchchínhphủnhằmngănchặnviệcthâmhụtchitiêu,ngoạitrừ
trongcáctrườnghợpkhẩncấp.Nhữngbiệnphápkiểmsoátnàysẽgiảiphóngngân
hàngtrungươngkhỏimốilolắngvềkênhthâmhụttiềntệchínhphủ,vàchophép
họtậptrunghơnnữavàokhuvựckinhtếtưnhân.Nếungânhàngtrungương
khôngcònphảiquantâmtớivấnđềlạmphátgiátiêudùng,vàthayvàođó,họsẽ
đảmnhiệmmộtcôngviệcmớilàkiểmsoáttìnhhìnhtàichínhcủachínhphủ,thì

chúngtacóthểcóchínhsáchđượckếthợphiệuquảhơn.Nếuđiềuđólàkhảthi,
cácngânhàngtrungươngcólẽsẽlậpbảnđánhgiáhàngnămvềtìnhhìnhtài
chínhcủachínhphủvàyêucầuchínhphủthựchiệncáchànhđộngsửasaitrong
trườnghợpcầnthiết.Mộtcơchếnhưmôtảởtrêncóthểchưathậtsựhoànhảo,tuy
nhiên,ítnhất,nócũnggiúpngânhàngtrungươngcóđượcmộtsốảnhhưởngđối
vớinhữngchínhsáchcóthểđedọasựổnđịnhcủahệthốngtiềntệ.Đồngthời,nó
cũnggiúpphốihợpnhịpnhàngviệcthựchiệncácchínhsáchthúcđẩytiềntệvàtài
chính(nếucó)vàgiúptăngcườngtínhkỷluậttựgiácđốivớihoạtđộngchitiêucủa
chínhphủ.

8.4.Cáclựachọnngắnhạn-thậpkỷ1970,1930hoặcmộtbongbóng


khácsắprađời
Xéttheotìnhhìnhhiệnnay,tổngkhonợ(dồnđọngquacácđợtbongbóngtrải
dàitừvàithậpkỷtrước)đãtrởnênlunglay.Nóirộngra,tìnhhìnhnàyđặtchúng
tatrướcmộttrongbalựachọnkhókhăn:

8.4.1.Conđườngthịtrườngtựdo
Chophépthờikỳthuhẹptíndụngvàgiảmpháttàisảnđượcpháttriểntheocác
quyluậtriêngcủachúng.Quátrình“thanhlọcnhữngnhântốmụcruỗng”rakhỏi
hệthốngnhưthếnàyđãđượcsựủnghộcủaAndrewMellonkhiôngnóivềcuộcĐại
SuyThoái:“Hãythanhlýlaođộng,thanhlýcổphần,giảmbớtnôngdân,thanhlý
bấtđộngsản”.Mộtchiếnlượcnhưthếnàychắcchắnsẽdẫntớimộtcuộcđạisuy
thoáikhác;dođó,khôngthểcoiđâylàmộtsựlựachọnkhônngoan.

8.4.2.Khirắcrốinhânđôi
Cáchthứhaichúngtacóthểlàmlàkhuyếnkhíchmộtcơnlốcmuasắmkhác
(tiềnmuasắmcóđượcdovaynợ)thôngquacácbiệnphápthúcđẩytàichínhvà
tiềntệ.Mụcđíchcủaviệcnàynhằmtạoramộtthờikỳmởdụngtựthúcđẩyđủ

mạnhđểloạibỏthờikỳthuhẹphiệntại.Nóimộtcáchngắngọn,chiếnlượcnày
dườngnhưdễchấpnhậnhơnsovớigiảiphápthịtrườngtựdo.Tuynhiên,đâylại
cũngchínhlàchiếnlượcthiểncậnđãđượcsửdụngđểđốiphóvớihậuquảcủađợt
vaymượnồạtcủacáccôngtyvàonhữngnăm1990-nguyênnhântrựctiếpdẫn
đếncuộckhủnghoảnghiệnnay.Ngaycảkhichúngtacóthểtìmrađượcmộtbong
bóngtíndụngkhácđểthổiphồng,thìđợtchitiêudựavàonợnầnthứhainàychỉcó
tácdụngtrìhoãnvàlàmtrầmtrọngthêmcácrắcrốicủanềnkinhtế.Chiếnlược
nàycũngkhôngphảilàmộtýtưởngkhônngoan.

8.4.3.GiảiphóngConQuáivậtLạmphát
Cáchthứbalàsửdụngchiếcmáyintiền.Chúngtacóthểinthêmtiềnđểtrảcho
cáckhoảnnợtồntheocáccáchtrựctiếpthôngquahoạtđộngphânphốicủachính
phủ,hoặcgiántiếpthôngquacácchínhsáchchitiêutrongthờikỳlạmphát.Chiến
lượcnàygiúp“giảiphóng”nhữngngườiđivaykhỏicảnhnợnầnvàdồngánhnặng
sangchonhữngngườitiếtkiệmtiền.Đâycũnglàmộtchiếnlượckhôngthểchấp
nhậnđược,tuynhiên,nócũnglàlựachọnưuviệthơntrongsốbalựachọnđưara.
Nhữngđợtgiatănggầnđâyvềgiádầu,vàngvàgiálươngthựccùngvớiviệcđồng
đô-laMỹgiảmgiátrịđềulànhữngdấuhiệuchothấychiếnlượcnàyđãđượctiên
liệuvàđưavàothựchiện.
ViệctriểnkhaichiếnlượcgiảiphóngConQuáivậtLạmphátchínhlàchúngta
đangthựchiệntruythuthuếvớimụcđíchphânphốilạicủacảitrongnềnkinhtế.
Xétvềlâuvềdài,chukỳbùngnổ-pháttriểnbongbóngkhôngchỉđedọatớisựổn
địnhcủagiácảmàcònhủyhoạicácquyềnsởhữutàisản-đâylàmộtđònđánh


thẳngvàotrọngtâmcủachủnghĩatưbản.
Đốivớihệthốngtiềnphápđịnh,sựtồntạicủamộtchiếnlượcthoátthânnhư
vậyvừalàmộtđiểmmạnh,nhưngđồngthờiđócũnglàđiểmyếucủahệthốngnày.
Chúngtahoàntoàncóthểtránhđượcnhữngsailệchnghiêmtrọngxảyrahồi
nhữngnăm1930.Tuynhiên,chínhsựtồntạicủaconđườngthoátthânnàyđãdẫn

đếncuộckhủnghoảngnày.Từxuấtphátđiểmnày,cóthểthấyviệcgiảiphóngCon
QuáivậtLạmphátcólẽlàđúngđắn.Việclàmcầnthiếtsauđólàchúngtaphải
hướngtớipháttriểnmộtchiếnlượcbềnvữnghơnđượcxâydựngtrêncơsởcác
thôngtinđầyđủcầnthiếtđốivớichínhsáchtiềntệvàkinhtếvĩmô.Đâycũngsẽlà
mộtchiếnlượckhôngdẫndắtchúngtangaylậptứcquaytrởlạivớitìnhhìnhhiện
tại.


9
CÁCKẾTLUẬN
rongbốicảnhhiệnnay,nhữnglậpluậntôitrìnhbàytrongcuốnsáchnàychắc
chắnsẽđượchiểulànhữngchỉtríchđốivớicácchínhsáchgầnđâycủangân
hàngCụcDựtrữLiênbangMỹ.Điềukhôngmaylàsựsuydiễnnàylàđúng,bởi
vìchắcchắnrằngcácphântíchcủatôiđềuchothấychínhsáchtiềntệcủaMỹđã
đóngmộtvaitròrấtquantrọngtrongviệcnuôidưỡngchocuộckhủnghoảnghiện
nay.Tuynhiên,sẽlàsailầmlớnkhiđổlỗichobấtkỳmộtthểchếcũngnhưcánhân
nào.Cácchínhsáchcủacácngânhàngtrungươngtrênthếgiớiđềuxuấtpháttừ
nhữngkiếnthứcvềkinhtếphổbiếnhiệnthời,tuynhiên,kiếnthứcnàyđãkhông
giúpchúngtaxácđịnhđượcsựcầnthiếtcủaviệcquảnlýquátrìnhtạotíndụng
tổnghợp.(1)Hơnnữa,chúngtacũngkhôngnênbỏquavaitròcủachínhsáchtiền
tệcủaNhậttrongthờikỳnày.Vốnlàkếtquảtrựctiếpcủacácsailầmvềchínhsách
tươngtựnhưtôiđãmiêutảởđây,việcvaymượnồạtởNhậttrongnhữngnăm
1980giờđãchuyểnhướngthànhmộtgiaiđoạnkéodài13nămtrongđólãisuất
củaNhậtchỉởmức0hoặccận0.Việcduytrìlãisuấtthấptrongmộtthờigiandài
nhưvậyởmộtnềnkinhtếvốnrấtquantrọngvàdựavàoxuấtkhẩunhưNhậtchắc
chắnđãđónggópnhiềuvàosựbấtổnđịnhhiệnnaytrênthếgiới.

T

Nếuphảiđổlỗichoaiđó,thìđóchínhlàgiớinghiêncứu.Họvẫntiếptụcphát

triểncáclýthuyếtsailầmcủamìnhvềcácthịtrườnghiệuquả,tựđiềuchỉnh,cho
dùđãxuấthiệnhàngloạtcácbằngchứngmâuthuẫnnhau.
Tạotíndụnglànềntảngcủaquátrìnhtạoracủacải;nócũngđồngthờilà
nguyênnhâncủatìnhtrạngmấtổnđịnhvềtàichính.Chúngtakhôngnênvìlóa
mắttrướcnhữngthànhquảmànómanglại(tạoracủacải)màtựđưamìnhtới
nhữngrủirotiêucựccủanó(gâymấtổnđịnhtàichính).Thậtmaymắnlàchúngta
đãthừakếđượccôngtrìnhtàichínhvàtiềntệtốtnhấttronglịchsử.Hệthốngnày
songhànhvớihệthốngngânhàngtrungương,vànếuđượcsửdụngmộtcáchhợp
lý,chúngsẽcókhảnăngkiềmchếđượcbảnchấtmấtổnđịnhcủahệthốngtíndụng,
từđógiúpcủngcốnănglựcpháttriểncủacảidàihạncủathếgiới.
Cácbướccầnthiếtđểchuyểnhệthốngđiềukhiểntừmôhìnhmấtổnđịnhhóa
thứbasangmôhìnhổnđịnhhóathứtưcủaMaxwelllàkhôngđángkể.Tháchthức
lớnhơnnằmởchỗchúngtaphảithayđổiquanniệmcủamình,từviệctintưởngvô
giớihạnvàotínhhiệuquảcủathịtrườngsangchấpnhậnsựcầnthiếtcủaviệcđiều
khiểnquátrìnhtạotíndụngtổngthể,đồngthờichấpnhậnnhữnglựachọnkhó
khănmànóđòihỏi.