Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đến Việt Nam và đề xuất một số giải pháp

CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH- TIỀN TỆ

Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ- Trung
đến Việt Nam và đề xuất một số giải pháp
Nguyễn Thu Hương
Ngày nhận: 15/01/2019

Ngày nhận bản sửa: 21/01/2019

Ngày duyệt đăng: 25/03/2019

Căng thẳng thương mại được xem là một trong số những rủi ro
lớn nhất đối với sự tăng trưởng kinh tế toàn cầu (The IMF’s World
Economic Outlook 2018). Hiện tại, cuộc chiến thương mại giữa Mỹ
và Trung Quốc đang là trung tâm của các căng thẳng kinh tế trên
thế giới. Một số nhà phân tích cho rằng, Việt Nam là một trong số
những quốc gia được cho là sẽ trở thành “người thắng cuộc” khi
cuộc chiến giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới diễn ra. Bài viết này
chỉ ra rằng bên cạnh những tác động tích cực từ chiến tranh thương
mại Mỹ- Trung Quốc, thì Việt Nam sẽ còn phải gánh chịu những tác
động tiêu cực và những tác động này có phần nặng nề hơn những ảnh
hưởng tích cực. Bài viết cũng đưa ra một số giải pháp để tận dụng
những thuận lợi cũng như hạn chế những tác động không mong muốn
từ cuộc chiến thương mại này.
Từ khoá: Chiến tranh thương mại, Mỹ- Trung Quốc, tác động, Việt Nam

1. Khái niệm về chiến tranh
thương mại và cuộc chiến
thương mại giữa Mỹ và

Trung Quốc
1.1. Khái niệm
rên thực tế,
không có một
định nghĩa
chính thức nào
về chiến tranh
thương mại, thậm chí đây cũng

© Học viện Ngân hàng
ISSN 1859 - 011X

không phải là thuật ngữ chính
thống được sử dụng bởi các
nhà kinh tế học. Theo Từ điển
Tiếng Anh Oxford, chiến tranh
thương mại (tiếng Anh: “trade
war” hay “trade tension”) xảy
ra khi quốc gia này gây thiệt
hại về thương mại cho quốc
gia khác bằng việc áp dụng
thuế quan hoặc hạn ngạch.
Nhà sử học thương mại Doug
Irwin cho rằng chiến tranh
thương mại không thể được

7

định nghĩa bằng việc các quốc
gia áp dụng thuế trả đũa lên

các sản phẩm của nhau mà
chính là bởi giá trị hàng hoá
thực sự bị ảnh hưởng bởi thuế
quan. Theo nhà kinh tế học
Heiner Flassbeck, chiến tranh
thương mại là việc áp dụng
thuế quan một cách dai dẳng
dẫn tới việc các bên không
thể tiếp tục đàm phán. Trong
khi đó, Phil Levy- cố vấn kinh
tế cấp cao của chính quyền
Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
Số 202- Tháng 3. 2019


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

Đơn
vị: tỷ
Hình
1.

Hình
Tình
hình
xuất
khẩu
và cán
mại của
Mỹ

Tình
hình1:xuất
nhập
khẩu
và nhập
cán cân
thương
mại cân
của thương
Mỹ với Trung
Quốc
giai đoạn
với
2007- 2017
Trung Quốc giai đoạn 2007 - 2017

600,00
400,00
200,00
0,00
-200,00
-400,00

321,44

337,77

296,37

62,94

69,73

69,50

Đơn vị: Tỷ USD

364,95

399,37

425,62

440,43

468,47

483,19

462,62 505,60

91,91

104,12

110,52

121,75

123,66

115,93

115,60 130,37

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

-258,50

-268,04

-226,87

-273,04

-295,25

-315,10

-318,68

-344,81

-367,26

-347,02

-375,23

-600,00

Cán cân

Nhập khẩu

Xuất khẩu

Nguồn: Bộ Thương mại Hoa Kỳ

George W. Bush- lại cho rằng

chiến tranh thương mại xảy
ra khi không thể kiểm soát
được sự leo thang của các
hàng rào thương mại. Như
vậy, chiến tranh thương mại
hay căng thẳng thương mại là
hiện tượng trong đó hai hay
nhiều quốc gia tăng hoặc tạo
ra các rào cản thuế quan hoặc
phi thuế quan (giấy phép xuất
nhập khẩu, hạn ngạch nhập
khẩu, viện trợ đối với các
ngành sản xuất trong nước,
hạn chế xuất khẩu tự nguyện,
yêu cầu khắt khe đối với hàng
hoá nhập vào nội địa, lệnh
cấm vận, hạn chế thương
mại…) với nhau nhằm đáp trả
những rào cản thương mại của
nước đối lập.

1.2. Cuộc chiến thương mại
Mỹ - Trung Quốc
Mối quan hệ kinh tế MỹTrung Quốc đã phát triển
đáng kể trong vòng ba thập kỷ
qua, với tổng kim ngạch xuất
nhập khẩu thương mại giữa
hai nước tăng từ 2 tỷ USD
năm 1979 lên 636 tỷ USD vào
năm 2017 theo số liệu từ Bộ

thương mại Hoa Kỳ. Thâm hụt
thương mại của Mỹ với Trung
Quốc lên tới 375 tỷ USD năm
2017 (con số này là 10 tỷ
USD vào năm 1990).
Cụ thể, Trung Quốc là thị
trường xuất khẩu hàng hoá
lớn thứ ba của Mỹ vào năm
2017 với giá trị đạt 130 tỷ
USD. Theo dữ liệu từ Uỷ ban

Thương mại quốc tế Hoa Kỳ
(USITC), các ngành hàng
xuất khẩu chủ đạo sang Trung
Quốc bao gồm: lúa mỳ các
loại hạt, hoa quả, máy bay,
máy móc điện- điện tử, máy
móc thiết bị và phương tiện
vận tải. Ngược lại, Mỹ là thị
trường xuất khẩu lớn nhất của
Trung Quốc với tổng giá trị
hàng hoá xuất khẩu đạt 505
tỷ USD vào năm 2017. Các
nhóm hàng dẫn đầu danh sách
bao gồm: Máy móc điện tử,
máy công nghiệp, đồ nội thất,
đồ chơi, dụng cụ thể thao và
giầy dép.
Mặc dù phát triển quan hệ
thương mại, mối quan hệ giữa

hai nền kinh tế hàng đầu thế
giới ngày càng trở nên căng

Bảng 1. Các gói đánh thuế trong khuôn khổ Phần 301 (Section 301) của Mỹ lên Trung Quốc
năm 2018

Ngày hiệu lực

Mức thuế

Giá trị nhập khẩu Phản ứng của Trung Quốc

06/7/2018

25%

34 tỷ USD

23/8/2018

25%

16 tỷ USD

24/9/2018

10% (tăng lên 25%
200 tỷ USD
vào ngày 01/01/2019)

Áp thuế trả đũa lên 34 tỷ USD giá trị hàng
nhập khẩu
Áp thuế trả đũa lên 16 tỷ USD giá trị hàng
nhập khẩu
5%-10% thuế đánh vào 60 tỷ giá trị hàng
nhập khẩu
Nguồn: USTR và Bộ Thương mại Trung Quốc

8

Số 202- Tháng 3. 2019

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

Hình 2. Các thị trường nhập khẩu chính của Việt Nam
Đơn vị: Tỷ USD

Nguồn: Tổng cục Hải quan

thẳng. Mỹ tuyên bố sẽ có
các biện pháp cụ thể để giảm
thâm hụt thương mại song
phương giữa hai nước, thực
thi luật và thỏa thuận thương
mại của Hoa Kỳ đồng thời
thúc đẩy thương mại tự do và
công bằng. Phòng đại diện

Thương mại Hoa Kỳ (USTR)
đã ban hành một báo cáo, gọi
là Phần 301 (Section 301),
cáo buộc Trung Quốc sử dụng
các biện pháp phi kinh tế để
chiếm lĩnh công nghệ của Mỹ,
trong đó có cả việc ăn cắp bản
quyền sở hữu trí tuệ, hay buộc
chuyển giao công nghệ khi
đầu tư vào Trung Quốc. Đó là
cơ sở để Mỹ tiến hành áp các
gói thuế trừng phạt lên hàng
nhập khẩu từ Trung Quốc.
2. Tác động của chiến tranh
thương mại Mỹ- Trung
Quốc tới Việt Nam
Việt Nam hiện là nền kinh tế
có độ mở đứng thứ bảy trên
thế giới với tỷ lệ xuất nhập
khẩu/GDP tăng từ 66% năm

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

1995 lên 203% năm 2017,
trong khi tỷ lệ trung bình
trên thế giới là 28%, Trung
Quốc là 19,6%, và rất cao
như Singapore cũng chỉ có
172% theo số liệu từ Ngân
hàng Thế giới (WB). Ở khu

vực ASEAN, nền kinh tế
đang phát triển vượt bậc của
Việt Nam là nền kinh tế phụ
thuộc nhiều nhất vào xuất
khẩu với tổng kim ngạch xuất
nhập khẩu bằng 200% GDP
theo báo cáo gần đây của FT
Confidential Research, do
đó Việt Nam được xem là
quốc gia chịu tổn thất nhiều
nhất trong khối ASEAN khi
chiến tranh thương mại xảy
ra. Nếu căng thẳng kéo dài sẽ
tác động nhất định tới kinh tế
Việt Nam, đặc biệt là tới các
ngành hàng xuất khẩu hoặc
nguyên liệu đầu vào cần để
sản xuất hàng xuất khẩu. Với
các ngành hàng xuất khẩu của
Việt Nam, cuộc chiến này có
thể vừa mang đến cả thách
thức và cơ hội.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng

là quốc gia phụ thuộc vào đầu
tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
Theo số liệu từ WB, nếu so
với GDP, FDI của Việt Nam
bằng 7,7% GDP, cao hơn gấp
đôi tỷ lệ bình quân của thế

giới là 3,1%, vượt Indonesia
(0,5%), Thái Lan (0,8%),
Trung Quốc (1,5%), Malaysia
(4,6%).
Hơn thế nữa, Mỹ và Trung
Quốc đều là những thị trường
lớn của Việt Nam, do đó, khi
các nền kinh tế lớn này bị
cuốn vào cuộc chiến tranh
thương mại thì tác động rất
lớn đến Việt Nam. Cụ thể,
theo số liệu của Tổng cục Hải
quan, thương mại hai chiều
giữa Việt Nam và Trung Quốc
đạt 93,69 tỷ USD vào năm
2017, và ước tính đạt 100 tỷ
USD trong năm 2018. Trung
Quốc vẫn là thị trường nhập
khẩu lớn nhất của Việt Nam,
với kim ngạch nhập khẩu đạt
31,1 tỷ USD trong 06 tháng
đầu năm 2018, tương đương
gần 28% tổng nhập khẩu của
Việt Nam. Trong khi đó, Mỹ

Số 202- Tháng 3. 2019

9

CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

Hình 3. Các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam
Đơn vị: Tỷ USD

Nguồn: Tổng cục Hải quan

là thị trường xuất khẩu lớn
nhất của Việt Nam với doanh
thu 06 tháng đầu năm là 21,5
tỷ USD, tương đương gần
19% tổng kim ngạch xuất
khẩu của Việt Nam.
2.1. Tác động tích cực
2.1.1. Gia tăng xuất khẩu
Nếu nhìn nhận ở góc độ tích
cực, cuộc chiến thương mại
Mỹ- Trung sẽ đem lại cơ hội
xuất khẩu sang thị trường Mỹ
và thị trường Trung Quốc
cho một số mặt hàng của Việt
Nam tương tự với các sản
phẩm bị áp thuế và các sản
phẩm sử dụng sản phẩm bị áp
thuế làm nguyên liệu đầu vào.
Việc Mỹ áp thuế đối với hàng
hóa xuất khẩu của Trung
Quốc sẽ làm giảm sức cạnh
tranh của hàng hóa của nước
này, thậm chí còn tạo ra và

đẩy nhanh xu hướng dịch
chuyển nhập khẩu hàng hóa
của Mỹ từ Trung Quốc sang

10 Số 202- Tháng 3. 2019

các thị trường thay thế khác,
trong đó có Việt Nam. Theo
tính toán của Viện Nghiên cứu
Kinh tế Quốc tế Peterson từ
dữ liệu của USITC, trong số
các mặt hàng xuất khẩu của
Trung Quốc bị Mỹ đánh thuế

Hình 6. Cơ cấu mặt hàng
nhập khẩu từ Trung Quốc
trong gói đánh thuế của Mỹ
lên trị giá 200 tỷ USD hàng
hoá vào tháng 9/2018

Hình 5. Cơ cấu mặt hàng
nhập khẩu từ Trung Quốc
trong gói đánh thuế của Mỹ
lên trị giá 50 tỷ USD hàng
hoá năm 2018

Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế
Quốc tế Peterson

Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế

Quốc tế Peterson

25% trong đợt đầu tiên và thứ
hai (tổng trị giá 50 tỷ USD),
hàng hoá trung gian, tư liệu
sản xuất, phương tiện vận tải
chiếm tỷ trọng cao, còn hàng
tiêu dùng chiếm tỷ lệ rất ít.
Tuy nhiên, đến lần đánh thuế
10% (tăng lên 25% vào ngày

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

Hình 7. Nhóm các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ gói đánh
thuế 200 tỷ USD của Mỹ năm 2018

Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson
12

Tỷ USD
Hình

8. Các nhóm hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Hoa Kỳ
Đơn vị: Tỷ USD

10.33

10

9.25

8

9 tháng/2017

9 tháng/2018

6
4.27

4

4.16

3.76
2.89

2.41

2

0

2.07

2.36

2.73

2.34
1.81
1.05 1.14

Hàng dệt, may Giày dép các Điện thoại các Máy vi tính,
loại
loại và linh SP điện tử và
kiện
linh kiện

01/01/2019) lên 200 tỷ USD
hàng hoá nhập khẩu từ Trung

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

Gỗ và sản
phẩm gỗ

1.04 0.95

Nguồn: Tổng cục Hải quan

Máy móc, thiết Hàng thủy sản Túi xách, ví,
bị, dụng cụ PT
vali, mũ, ô, dù
khác

Quốc có hiệu lực vào ngày

24/09/2018 thì danh mục đã

mở rộng sang rất nhiều nhóm
hàng tiêu dùng, trong đó có đồ

Số 202- Tháng 3. 2019

11


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

gỗ và nội thất, túi xách, nông
thuỷ sản là các nhóm hàng khá
tương đồng với một số hàng
hoá tiêu dùng của Việt Nam
xuất khẩu chủ lực sang Mỹ.
Khi xem xét kim ngạch xuất
khẩu của các mặt hàng tương
tự của Việt Nam vào thị
trường Hoa Kỳ những năm
gần đây có thể thấy những
ngành hàng xuất khẩu của
Việt Nam được hưởng lợi
nhiều nhất gồm đồ gỗ và nội
thất, nông thuỷ sản, máy móc
thiết bị điện, điện tử, điện
thoại, máy tính, túi xách, vali.
Theo Viện Nghiên cứu Kinh
tế Quốc tế Peterson, trong

cả hai lần Trung Quốc đánh
thuế trả đũa toàn bộ lên tổng
50 tỷ USD trị giá hàng nhập
khẩu từ Mỹ và lần gần đây
nhất là lên 60 tỷ USD giá trị
hàng hoá thì nhóm hàng bị
ảnh hưởng nhiều nhất là hàng
hoá trung gian và phương
tiện sản xuất, còn hàng tiêu
dùng chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ
khoảng 7%. Trong đó, máy vi
tính, sản phẩm điện tử và linh
kiện (trị giá 3,7 tỷ USD); điện
thoại các loại và linh kiện (trị
giá 2,1 tỷ USD), rau quả tươi
(trị giá 1,4 tỷ USD)… là tốp
những mặt hàng xuất khẩu chủ
lực của Việt Nam sang Trung
Quốc trong 6 tháng đầu năm
2018, theo số liệu từ Tổng cục
Hải quan. Đặc biệt hiện nay,
quốc gia này đang ngày càng
ưa chuộng các mặt hàng nông
thuỷ sản của Việt Nam, do đó
Việt Nam có cơ hội đẩy mạnh
xuất khẩu nhóm hàng này
sang thị trường Trung Quốc,
theo Báo cáo xuất nhập khẩu
2017 của Bộ Công Thương.

12 Số 202- Tháng 3. 2019

2.1.2. Thúc đẩy đầu tư trực
tiếp nước ngoài
Bên cạnh gia tăng xuất khẩu
thì thu hút đầu tư trực tiếp
nước ngoài (FDI) cũng chính
là cơ hội và là xu hướng
chuyển dịch đầu tư từ Trung
Quốc sang các nước Đông
Nam Á, trong đó có Việt
Nam, do chi phí gia tăng
và rủi ro khi kinh doanh tại
Trung Quốc. Hiện nay, một
số doanh nghiệp Mỹ đang đầu
tư tại Trung Quốc cũng có xu
hướng chuyển dịch sản xuất
sang các quốc gia khác và
Việt Nam, ví dụ như Procon
Pacific trước đây sản xuất
toàn bộ sản phẩm tại Trung
Quốc hiện đã phân bổ 25%
tại Ấn Độ và 5-10% tại Việt
Nam. Căng thẳng thương mại
Mỹ- Trung cũng có thể là cơ
hội cho Việt Nam trong việc
thu hút thêm đầu tư từ Mỹ và
là cú hích để sự dịch chuyển
này diễn ra nhanh hơn.
Với vị trí địa lý gần Trung

Quốc, chi phí lao động rẻ,
tình hình kinh tế chính trị ổn
định, bên cạnh đó là những lợi
thế của Hiệp định thương mại
song phương Mỹ-Việt (BTA),
13 hiệp định thương mại tự
do (FTA) đã được ký kết và
các hiệp định thương mại tự
do thế hệ mới đang chờ phê
chuẩn như Hiệp định thương
mại Việt Nam- EU (EVFTA),
Việt Nam trở thành điểm đến
hấp dẫn các công ty đa quốc
gia sau khi có căng thẳng
thương mại. Các nhà sản xuất
lớn trên toàn cầu như Intel,
Foxconn, LG và Samsung đều
đã chuyển các nhà máy của
họ sang Việt Nam, theo báo
cáo của Bộ phận phân tích của

Tạp chí The Economist (EIU).
Đồng thời, các công ty Trung
Quốc cũng đang chuyển đơn
đặt hàng sản xuất hàng hóa bị
ảnh hưởng bởi mức thuế cao
hơn cho các đối tác tại Việt
Nam. Một số nhà sản xuất
Trung Quốc có thể tăng đầu
tư vào Việt Nam hoặc hợp

tác với các công ty tại Việt
Nam để thực hiện các đơn đặt
hàng cho các đối tác của họ
tại thị trường Hoa Kỳ. Theo
một cuộc khảo sát các nhà sản
xuất Trung Quốc được thực
hiện bởi Ngân hàng Standard
Chartered Bank vào tháng
6/2018, các công ty sản xuất
của Trung Quốc nói rằng họ
muốn di dời các nhà máy của
họ đến Việt Nam nhiều hơn
bất kỳ nước nào khác, và với
chiến tranh thương mại giữa
Mỹ và Trung Quốc, các công
ty có thêm một lý do khác để
chuyển sản xuất sang Việt
Nam, đó chính là để tránh
thuế trừng phạt của Mỹ.
2.2. Tác động tiêu cực
2.2.1. Tác động tiêu cực do sự
chuyển hướng thương mại
a. Cạnh tranh ở thị trường
trong nước
Khi bị Mỹ áp thuế, Trung
Quốc có thể có những chính
sách phá giá, đẩy hàng hóa
sang các nước xung quanh,
trong đó có Việt Nam, để
giảm sự phụ thuộc vào Mỹ và

duy trì kim ngạch xuất khẩu.
Cụ thể, hàng hóa Trung Quốc
vốn có lợi thế về giá cả, mẫu
mã hình thức bắt mắt sẽ tìm
cách tràn sang các thị trường
khác, dễ dàng nhất là các quốc

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

gia có chung đường biên giới
như Việt Nam, do đó gây áp
lực cạnh tranh lớn đối với
hàng hoá nội địa. Theo số liệu
từ Tổng cục Hải quan, máy
móc, sản phẩm công nghiệp là
một trong số những mặt hàng
nhập khẩu chính của Việt
Nam từ Trung Quốc trong khi
chính sách thương mại của
Chính phủ Hoa Kỳ gần đây là
nhắm vào ngành sản xuất công
nghiệp của Trung Quốc, do
đó sản phẩm công nghiệp của
nước này càng có khả năng đổ
vào thị trường Việt Nam và
gây ra nguy cơ nhập siêu trầm
trọng hơn nữa của Việt Nam

từ Trung Quốc sau cuộc chiến
thương mại này.
Không chỉ vậy, nếu cuộc
chiến thương mại với Mỹ kéo
dài, các doanh nghiệp Trung
Quốc chuyển dịch sản xuất
sang Việt Nam sẽ cạnh tranh
trực tiếp với các doanh nghiệp
Việt Nam trong việc thu mua
nguyên liệu, nhân công cũng
như tận dụng các ưu đãi về
xuất xứ hàng hoá trong các
hiệp định thương mại tự do
mà Việt Nam đã và sẽ ký kết.
Bên cạnh đó, hàng hoá của
Mỹ bị Trung Quốc đánh thuế
cũng có khả năng tràn vào thị
trường Việt Nam. Một ví dụ
là thịt lợn Mỹ. Với việc Trung
Quốc áp mức thuế bổ sung
là 25%, mức thuế đánh vào
thịt lợn Mỹ xuất khẩu sang
Trung Quốc đã lên tới 71%,
và với mức thuế cao như vậy,
rất khó để thịt lợn Mỹ giành
được thị phần tại Trung Quốc
và Việt Nam trở thành một
lựa chọn thay thế hấp dẫn cho
các sản phẩm này. Như vậy,
giá thịt lợn tại Việt Nam hiện

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

ở mức khoảng 48.000 đến
50.000 đồng/kg, một trong
những mức cao nhất thế giới,
trong khi giá thịt lợn Mỹ nhập
khẩu vào Việt Nam chỉ hơn
1,5 USD/kg, tương đương chỉ
khoảng 35.000 đồng/kg. Do
đó, thịt lợn Mỹ sẽ có được lợi
thế so sánh lớn trên thị trường
nội địa Việt Nam.
b. Cạnh tranh ở thị trường
nước ngoài
Khi hàng hoá từ Mỹ và Trung
Quốc bị áp thuế từ bên đối
phương sẽ dẫn tới việc hàng
hoá từ hai quốc gia này tràn
sang các nước khác, dẫn tới
nguy cơ hàng hoá của Việt
Nam phải đối mặt với nguy
cơ giảm thị phần ở một số
thị trường trên thế giới và
trong khu vực. Nếu các doanh
nghiệp xuất khẩu của Việt
Nam không thay đổi về chất
lượng và mẫu mã sản phẩm
sẽ không thể giữ được quan
hệ lâu dài với các đối tác xuất

khẩu, hoặc giảm các hợp đồng
xuất khẩu, nguy cơ doanh
nghiệp bị thu hẹp quy mô, dẫn
đến phá sản, tình trạng thất
nghiệp sẽ tăng cao.
c. Cạnh tranh ở thị trường
Trung Quốc, Mỹ
Cuộc chiến thương mại này
còn gây ra nguy cơ cạnh tranh
và rủi ro giảm thị phần xuất
khẩu vào thị trường Mỹ. Đây
là khó khăn không chỉ dành
cho các doanh nghiệp Việt
Nam mà là của các quốc gia
khác trên thế giới, khi các
doanh nghiệp Mỹ thực hiện
giải pháp tăng tiêu dùng hàng
nội địa do hàng hoá của Mỹ
nhập khẩu vào Trung Quốc

bị áp thuế cao nên khó có thể
cạnh tranh ở thị trường này.
Trong khi đó, Mỹ là thị trường
xuất khẩu lớn nhất của Việt
Nam nên không thể chủ quan
với những tác động này.
Theo số liệu từ Tổng cục Hải
quan, 6 tháng đầu năm 2018,
Trung Quốc là thị trường xuất
khẩu lớn thứ ba của Việt Nam

sau Mỹ và EU. Một trong
những mặt hàng xuất khẩu
quan trọng của Việt Nam sang
Trung Quốc là linh kiện điện
tử mà Trung Quốc sử dụng
để sản xuất hàng xuất khẩu
sang Hoa Kỳ. Khi sản phẩm bị
đánh thuế cao, nhu cầu đối với
các sản phẩm của Trung Quốc
giảm, Việt Nam cũng sẽ bị
ảnh hưởng. Ngoài ra, việc sản
xuất của Trung Quốc bị đình
trệ cũng sẽ ảnh hưởng đến
nhu cầu nhập khẩu nguyên
liệu từ Việt Nam. Do đó, các
doanh nghiệp Việt Nam thuộc
mắt xích trong chuỗi giá trị
sản phẩm của doanh nghiệp
thuộc Trung Quốc sẽ chịu
ảnh hưởng trực tiếp bởi sự tác
động của cuộc chiến thương
mại này.
2.2.2. Nguy cơ chuyển dịch
giả mạo và gian lận thương
mại do sự chuyển hướng đầu
tư
Việt Nam đứng trước nguy
cơ trở thành địa điểm chuyển
tải của hàng hóa Trung Quốc
dưới hình thức tạm nhập tái

xuất hoặc chế biến giả thông
qua doanh nghiệp nội địa hay
FDI ở Việt Nam để lấy xuất
xứ Việt Nam rồi xuất khẩu
sang Mỹ nhằm tránh thuế
trừng phạt. Theo các chuyên
gia kinh tế, các mặt hàng xuất

Số 202- Tháng 3. 2019

13


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

khẩu lớn của Việt Nam sang
Mỹ như các sản phẩm may
mặc, da và giày dép, thiết bị
điện tử và điện quang, sản
phẩm hóa chất và khoáng sản
phi kim loại, máy móc và thiết
bị; gỗ, giấy, sản phẩm từ giấy,
in ấn và xuất bản thường có
thành phần xuất xứ từ Trung
Quốc và nếu những hàng
hoá này mượn danh sản xuất
tại Việt Nam thì những hoạt
động này sẽ bị Mỹ giám sát
chặt chẽ và sử dụng hàng rào
thuế quan đối với hàng hóa

nhập khẩu quá cảnh qua Việt
Nam. Cuối tháng 5/2018, một
số mặt hàng thép Việt Nam
nhưng có xuất xứ từ Trung
Quốc đã bị Mỹ điều tra và
quyết định đánh thuế lên đến
450% (gồm 199,76% thuế
chống phá giá và 256,44%
thuế đối kháng). Một khi cơ
quan thương mại Mỹ phát
hiện ra thì các doanh nghiệp
bị trừng phạt sẽ là các doanh
nghiệp Việt Nam, bên cạnh đó
không chỉ một nhóm sản phẩm
mà là cả một ngành hàng sẽ
bị ảnh hưởng. Điều này còn
ảnh hưởng đến uy tín của các

doanh nghiệp Việt Nam, và
dễ dàng để đưa Việt Nam vào
tầm ngắm của Mỹ, từ đó dẫn
đến hàng hóa do Việt Nam sản
xuất sẽ bị Mỹ đánh thuế cao
hơn.
Theo dữ liệu của USITC, Việt
Nam hiện đứng thứ 5 trong
các nền kinh tế có thặng dư
thương mại lớn nhất với Hoa
Kỳ với giá trị đạt 38 tỷ USD
năm 2017, chỉ sau Trung

Quốc, Mexico, Nhật Bản và
Đức.
Năm 2017, Mỹ thâm hụt
thương mại với Mexico 71 tỷ
USD dẫn tới hành động Tổng
thống Donald Trump rút khỏi
thỏa thuận NAFTA và đồng
thời áp thuế thép và nhôm.
Liên minh châu Âu (EU) cũng
bị Mỹ giáng đòn thuế với
nhôm (10%), thép (25%) và
đe doạ áp thuế 20% đối với
ôtô. Tương tự, với Nhật Bản,
Mỹ không chỉ rút khỏi Hiệp
định TPP mà còn áp thuế lên
nhôm, thép và ôtô. Do là quốc
gia phụ thuộc lớn vào xuất
khẩu nên nếu bị Hoa Kỳ “đưa
vào tầm ngắm”, tác động đến
nền kinh tế Việt Nam sẽ tiêu

Biểu đồ 4. Các nước thặng dư thương mại lớn nhất
với Hoa Kỳ năm 2017
Đơn vị: tỷ USD

Nguồn: USITC Dataweb

14 Số 202- Tháng 3. 2019

cực hơn rất nhiều so với các

nền kinh tế EU, Mexico, Nhật
Bản hay Trung Quốc.
2.2.3. Tác động tiêu cực tới
môi trường và an ninh xã hội
của Việt Nam
Việc di dời các cơ sở sản xuất
có trụ sở tại Trung Quốc sang
Việt Nam, mặc dù mang lại
sự gia tăng ngắn hạn cho xuất
khẩu và FDI, nhưng cũng
làm tăng thêm rủi ro cho Việt
Nam trở thành một trung tâm
ô nhiễm. Làn sóng của các
doanh nghiệp Trung Quốc
chuyển đến Việt Nam có thể
khiến đất nước trở thành bãi
rác công nghệ lạc hậu của
Trung Quốc đang bị đào thải,
gây ô nhiễm môi trường như
các nhà máy điện- than (Vĩnh
Tân) và các nhà máy luyện
thép (Formosa).
Bên cạnh đó, có khả năng
một số lượng lớn các doanh
nghiệp Trung Quốc sẽ phá
sản, khiến một phần lực lượng
lao động mất việc và chuyển
đến các khu vực biên giới để
kiếm sống, điều này sẽ gây ra
những lo ngại về an ninh xã

hội cho Việt Nam.
2.2.4. Tác động tiêu cực lên
nền kinh tế toàn cầu
Về lâu dài, hậu quả tiêu
cực lớn nhất của cuộc chiến
thương mại là sự chậm lại của
nền kinh tế toàn cầu. Thông
thường, các chính sách bảo
hộ thương mại bằng cách
tăng thuế khiến giá hàng
hóa nhập khẩu vào chính
các nước bảo hộ thương mại
có xu hướng tăng, trong khi
những nền kinh tế khác cũng
có thể bị ảnh hưởng. Thực

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

tế gần đây cho thấy việc Mỹ
áp thuế nhập khẩu thép và
nhôm đã dẫn đến tình trạng
ồ ạt mua nguyên liệu thô để
tích trữ từ các quốc gia như
Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ
Kỳ, Các tiểu Vương quốc Ả
rập thống nhất, Việt Nam,
Malaysia, Thái Lan…và do

đó làm giá đầu vào tăng. Với
giá nguyên liệu đầu vào trên
toàn cầu tăng tất yếu sẽ ảnh
hưởng đến giá nhập khẩu của
các nền kinh tế, từ đó cũng
tăng áp lực lạm phát. Trong
khi đó hoạt động thương mại
quốc tế suy giảm sẽ làm hạn
chế đến tăng trưởng kinh tế,
từ đó tác động xấu đến tâm lý
người tiêu dùng cũng như nhà
sản xuất, nhất là những quốc
gia còn phụ thuộc vào xuất
khẩu như Trung Quốc và Việt
Nam. Cuộc chiến thương mại
Mỹ- Trung chắc chắn sẽ làm
giảm tốc độ tăng trưởng của
nền kinh tế thế giới. Điều này
sẽ kéo theo sự sụt giảm cầu về
hàng xuất khẩu của Việt Nam.
TS. Trần Toàn Thắng, Trưởng
Ban Kinh tế Thế giới, Trung
tâm Thông tin và Dự báo kinh
tế- xã hội quốc gia nhận định
“Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu
của Việt Nam năm 2019 được
dự báo sẽ giảm 0,3% và mạnh
hơn trong các năm 20212023. Tương tự, tốc độ tăng
nhập khẩu sẽ giảm khoảng
0,6%”.

3. Đề xuất giải pháp đối với
Việt Nam
3.1. Về phía Nhà nước
Thứ nhất, cần theo dõi, bám
sát tình hình để đưa ra phân

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

tích và dự báo và có các kịch
bản ứng phó khác nhau để ứng
phó với biến động kinh tế thế
giới, trong đó có động thái
chính sách thương mại và tỷ
giá của Trung Quốc.
Thứ hai, cần tăng cường cung
cấp thông tin liên quan đến
chiến tranh thương mại MỹTrung Quốc bao gồm động
thái giữa các bên và danh mục
hàng hoá bị áp thuế trừng phạt
một cách đầy đủ, kịp thời đến
tất cả các đối tượng tham gia
trong chuỗi giá trị hàng hóa
xuất nhập khẩu nhằm ổn định
tâm lý thị trường.
Thứ ba, cần định hướng cho
các doanh nghiệp trong việc
đa dạng hóa, tiếp cận và mở
rộng thị trường xuất khẩu,
nhất là với các thị trường mà
Việt Nam đã ký kết FTA.

Thứ tư, cần có cơ chế hỗ trợ
cho các doanh nghiệp trong
việc đầu tư nâng cao chất
lượng sản phẩm, đáp ứng các
yêu cầu về chất lượng, mẫu
mã và giá cả cạnh tranh mới
có thể tận dụng cơ hội tham
gia vào thị trường Mỹ một
cách bền vững.
Thứ năm, cần nghiên cứu kỹ
các hàng hoá của Trung Quốc
có thể “đổ bộ” vào Việt Nam.
Cụ thể, cần kiểm soát tốt việc
nhập khẩu hàng hóa từ Trung
Quốc vào Việt Nam, đặc biệt
là các cửa khẩu trên đất liền;
có tiêu chí cụ thể, chặt chẽ
trong việc xác nhận hàng hóa
có nguồn gốc xuất xứ Việt
Nam khi xuất khẩu sang Mỹ
để ngăn chặn các rủi ro bị
đánh thuế trừng phạt từ Mỹ.
Thứ sáu, cần chuẩn bị tốt các
thông tin và sớm áp dụng các
biện pháp phòng vệ thương

mại có hiệu lực trong trường
hợp các căng thẳng thương
mại Mỹ- Trung lan rộng.
Thứ bảy, cần cân nhắc, tính

toán cụ thể, kỹ lưỡng và lựa
chọn thời điểm thích hợp
trong điều chỉnh tỷ giá vì việc
giảm giá tiền đồng có thể giúp
thúc đẩy xuất khẩu nhưng
cũng sẽ làm tăng lạm phát và
tăng chi phí nhập khẩu nguyên
liệu cho sản xuất trong nước.
Thứ tám, cần tiếp tục cải thiện
thủ tục hành chính, cải thiện
môi trường đầu tư và tăng tốc
quá trình tái cấu trúc ngành
Công thương nhằm thúc đẩy
chuyển dịch cơ cấu nền kinh
tế, nâng cao chất lượng tăng
trưởng, năng suất lao động
và năng lực cạnh tranh của
ngành.
3.2. Về phía doanh nghiệp
Thứ nhất, bám sát, theo dõi
các công bố của Chính phủ
để có thể chủ động điều chỉnh
sản xuất và chủ động nghiên
cứu các loại hàng hoá trong
danh mục bị trừng phạt từ cả
phía Mỹ và Trung Quốc để
tìm kiếm cơ hội đa dạng hoá,
mở rộng và thúc đẩy xuất
khẩu hàng hoá vào Mỹ và
Trung Quốc.

Thứ hai, nghiên cứu và dự báo
một số mặt hàng của Trung
Quốc và Mỹ có khả năng tăng
cường nhập khẩu vào Việt
Nam trong trường hợp xuất
khẩu của Trung Quốc sang
Mỹ và xuất khẩu của Mỹ vào
Trung Quốc bị hạn chế để có
biện pháp kiểm soát và kịp
thời ứng phó.
Thứ ba, để ổn định và phát
triển xuất khẩu bền vững tại

Số 202- Tháng 3. 2019

15


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

thị trường Trung Quốc, cần
chủ động liên kết với doanh
nghiệp Trung Quốc để xây
dựng kế hoạch xuất nhập khẩu
và ký kết các hợp đồng xuất
nhập khẩu dài hạn; Phát triển
hệ thống phân phối trên thị

trường Trung Quốc; Thâm
nhập kênh phân phối bán

buôn thông qua việc thiết lập
công ty liên doanh với doanh
nghiệp Trung Quốc.
Thứ tư, cần lường trước các
rào cản kỹ thuật từ Mỹ và

Trung Quốc nhằm hạn chế
hàng hoá Việt Nam xâm nhập
vào thị trường để có sự chuẩn
bị và đưa ra biện pháp ứng
phó kịp thời. ■

Tài liệu tham khảo
1. Bộ Công thương (2018), “Báo cáo xuất nhập khẩu Việt Nam 2017”. Truy cập tại địa chỉ: />documents/36315/0/bc+xnk+2017.pdf/894ffcf3-8663-4ee5-ab74-635e330ebb06
2. Chad P. Bown, Euijin Jung, Zhiyao (Lucy) Lu (2018), “Trump and China Formalize Tariffs on $260 Billion of Imports and
Look Ahead to Next Phase”, Peterson Institute for International Economics. Truy cập tại địa chỉ: />3. “Dệt may, da giày Việt Nam: Làm sao tránh thành “trạm trung chuyển” hàng Trung Quốc?”, Doanh nhân Sài Gòn, 10/2018.
Truy cập tại địa chỉ: />4. Eustance Huang, “Vietnam could be a ‘winner’ from the US-China trade war”, CNBC, 12/09/2018. Truy cập tại địa chỉ:
trade-war.html
5. Chuin-Wei Yap, Scott Patterson và Bob Tita, “U.S. Accuses Chinese Firms of Rerouting Goods to Disguise Their Origin”,
Wall Street Journal, 10/04/2018. Truy cập tại địa chỉ: 1523352601
6. FT Confidential Research, “Vietnam is most vulnerable in Southeast Asia to trade war”, Nikkei Asian Review, 13/08/2018.
Truy cập tại địa chỉ: />7. Khải Huyền, “Nông sản Việt “lo sốt vó” trước cuộc chiến thương mại Trung- Mỹ”, Dân Việt, 10/07/2018. Truy cập tại địa
chỉ: mai-trung-my-893397.html
8. “List 1”, United States Trade Representative. Truy cập tại địa chỉ: />enforcement/301Investigations/List%201.pdf
9. “List 2”, United States Trade Representative. Truy cập tại địa chỉ: />enforcement/301Investigations/List%202.pdf
10.Nate Fischler, “Trade war upsides abound for Vietnam”, Asia Times, Tháng 08/10/2018. Truy cập tại địa chỉ: http://www.
atimes.com/article/trade-war-upsides-abound-for-vietnam/
11.“Những nước nào không phải chịu thuế xuất khẩu thép và nhôm vào Mỹ?”, Báo Mới, Tháng 03/2018. Truy cập tại địa chỉ:
/>12.Phương Dung, “Mỹ- Trung “khai hoả” chiến tranh thương mại: Việt Nam chịu tác động từ cả 2 phía”, Dân trí, 2018. Truy
cập tại địa chỉ: />13.“Shop talk- China, GBA and the ASEAN connection”, Standard Chartered, Tháng 06/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://

av.sc.com/corp-en/content/Bộ thương mại Hoa Kỳs/Pearl-River-Delta-2018-.pdf
14.“Tác động của xung đột thương mại Mỹ với Trung Quốc, EU, Canada và Mexico”, Báo Mới, Tháng 12/2018. Truy cập tại
địa chỉ: />15.“Tariff list – September 17, 2018”, United States Trade Representative. Truy cập tại địa chỉ: />files/enforcement/301Investigations/Tariff%20List-09.17.18.pdf
16.The Economist Intelligence Unit “Creative disruption Asia’s winners in the US-China trade war”, 2018. Truy cập tại địa chỉ:
438/images/US_China_trade_war.pdf
17.“The looming US-China trade war, explained”, Vox, Tháng 03/2018. Truy cập tại địa chỉ: />world/2018/5/3/17270606/china-us-trade-war-tariffs-trump
18. Từ điển Tiếng Anh Oxford, Definition of “trade war” in English. Truy cập tại địa chỉ: />definition/trade_war
19.“Trump’s tariffs: When does a trade spat become an actual trade war?”, DW, 2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www.
dw.com/en/trumps-tariffs-when-does-a-trade-spat-become-an-actual-trade-war/a-44423016
20.“What’s a trade war and are we in one?”, Marketplace, Tháng 06/2018. Truy cập tại địa chỉ: ketplace.
org/2018/06/18/economy/whats-trade-war-and-are-we-one.
21.“World Economic Outlook: Challenges to Steady Growth”, IMF, Tháng 10/2018. Truy cập tại địa chỉ: />
16 Số 202- Tháng 3. 2019

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng


CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ

en/publications/weo
22.Các websites: ,,, , , http://www.
mofcom.gov.cn,

Thông tin tác giả
Nguyễn Thu Hương, Thạc sĩ
Khoa Kinh doanh Quốc tế, Học viện Ngân hàng
Email:

Summary
The impact of the US- China trade tension on Vietnam and the solutions to deal with it

According to the IMF’s World Economic Outlook 2018, trade tensions are deemed to be one of the greatest
obstacles to the global economic growth. This can hurt other nations’ economies and lead to rising political
tensions. The trade war between the world’s two largest economies the United States and China is at the center
of the trade tensions in the world. This article analyzes how Vietnam could be affected by this trade war in the
positive and negative way. The conclusion is that the negative impacts might outweigh the positive ones. Some
solutions from both macroeconomic and microeconomic point of view have also been proposed.
Key words: trade war; trade tension; US- China; impact; Vietnam.
Huong Thu Nguyen, MEc.
Faculty of International Business, Banking Academy of Vietnam

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

Số 202- Tháng 3. 2019

17