SKKN giảng dạy SH

Sáng kiến kinh nghiệm: Môn sinh học
Một số kinh nghiệm
về giảng dạy bộ môn sinh học
cách sử dụng tranh minh hoạ
và hệ thống câu hỏi dẫn dắt trong giảng dạy
bộ môn
1/ Đặt vấn đề
Bộ môn sinh học trong chơng trình phổ thông cơ sở là bộ môn khoa học thực
nghiệm, đối với các bộ môn khoa học này vai trò chủ yếu là quan sát và thí
nghiệm. Từ đó học sinh rút ra đợc các đơn vị kiến thức cần nắm trong chơng
trình, nghĩa là thông qua quan sát : tranh , ảnh, mẫu vật và thông qua thí nghiệm,
các câu hỏi dẫn dắt kiến thức, liên hệ thực tế từ đó nắm đợc nội dung kiến thức
cần thiết để học sinh nắm đợc kiến thức của bộ môn. Qua quá trình giảng dạy bộ
này , bản thân tôi luôn suy nghĩ
<<
sử dụng tranh minh hoạ và câu hỏi dẵn dắt nh
thế nào để đạt kết quả cao nhất
>>
Vì thế tôi chọn đề tài
<<
Cách sử dụng tranh
minh hoạ và hệ thống câu hỏi dẵn dắt trong giảng dạy bộ môn
>>
2/ Nội dung phơng pháp sử dụng tranh minh hoạ
Ta biết rằng việc chọn phơng pháp giảng dạy không phụ thuộc vào ý muốn chủ
quan của giáo viên mà phải phụ thuộc vào mục tiêu đào tạo: là hình thành nhân
cách của học sinh, có năng lực thực hành và tự chủ, năng động sáng tạo. Giáo
viên phải lựa chọn một phơng pháp thích hợp nhất, hợp lý nhất, phù hợp với đối t-
ợng học sinh của mình để tạo cho sự nắm bắt kiến thức có hiệu quả cao nhất mà
lại phù hợp với phơng pháp giảng dạy hiện nay: thầy chỉ đạo cho chủ động nắm
kiến thức, nghĩa là dùng phơng pháp tích cực nhất để học sinh chủ đông nắm kiến

thức .
Giáo viên trần thị minh nguyệt
1
Sáng kiến kinh nghiệm: Môn sinh học
Với tôi, tôi chỉ đa ra một kinh nghiệm nhỏ của bản thân về phơng pháp giảng
dạy bộ môn là cách sử dụng tranh minh hoạ, mẫu vật ( nếu có ) trong bài giảng,
phơng pháp sử dụng tranh trong giảng dạy bộ môn sinh học ( kể cả sơ đồ) là tạo
cho học sinh có phơng pháp quan sát, phơng pháp phán đoán từ đó tìm ra kiến
thức cần thiết. Với tranh vẽ và mẫu vật là phần không thể thiếu đợc đối với học
sinh từ lớp 6 đến lớp 8. Các bài học phần lớn đều có tranh minh hoạ cho kiến
thức, Trong các tranh minh hoạ đợc phân làm 2 loại:
- Tranh minh hoạ kiến thức ( có ghi chú)
- Tranh câm ( không có ghi chú): Tạo cho học sinh phán đoán, sắp xếp kiến thức.
Lúc này ngời giáo viên phải biết tận dụng nguồn tranh một cách hợp trong bài
giảng
a) Với tranh có ghi chú:
Ngời giáo viên phải cố gắng tạo điều kiện trong từng đơn vị kiến thức đều có
tranh minh hoạ. Nếu giáo viên biết su tầm, tận dụng tranh thì học sinh từ quan sát
tranh mà nêu đợc một cách thuận lợi về đơn vị kiến thức cần phải nắm đợc.
Không những vậy, còn tạo cho học sinh một khái niệm tổng quát về vị trí, chức
năng của từng bộ phận trong một đơn vị cơ thể- một đơn vị cấu trúc
* Ví dụ :
Khi dạy về tiêu hoá:
Qua tranh về ống tiêu hoá học sinh thấy ngay đợc vị trí từng cơ quan, của từng
loại tiêu hoá nằm trong cơ thể, cách vận chuyển thức ăn , sự biến đổi thức ăn
trong từng đoạn ống tiêu hoá hoặc qua các tuyến tiêu hoá ; từ tranh minh hoạ học
sinh có thể hiểu đợc vị trí của từng hệ, tuyến, hình dung đợc phần nào về sự hoạt
động của các tuyến.
Hoặc khi dạy về hệ tuần hoàn qua hình tranh minh hoạ của tim, tranh về các
phần tuần hoàn , học sinh có thể quan sát và mức tiếp thu về hoạt động cấu trúc

của toàn bộ hệ tuần hoàn trong cơ thể.
Giáo viên trần thị minh nguyệt
2
Sáng kiến kinh nghiệm: Môn sinh học
Hoặc tranh về các cơ xơng, cơ hệ thần kinh, học sinh có thể hiểu sâu sắc hơn về
các cơ quan nào.
b) Đối với tranh câm:
Cũng là hình thức tranh minh hoạ cho học sinh nắm kiến thức xong học sinh
quan sát cha đủ mà còn phải phán đoán . Loại tranh này có tác dụng phát hiện
kiến thức, củng cố kiến thức đã học, nó nâng cao đợc trình độ của học sinh cao
hơn một bớc: Biết suy xét, phán đoán, tổng hợp. Từ một hình cấu trúc học sinh có
thể điền trú, nói lên đợc nội dung của tranh từ đó nắm đợc kiến thức mà tranh đa
lại. Với tranh câm học sinh phải tìm đợc từng kiến thức để từ đó tìm đợc mối liên
quan và tìm ra quy luật hoạt động.
* Ví dụ :
Qua tranh cấu tạo tim( tranh câm):
+ Học sinh thấy đợc đợc hình dạng của quả tim qua tranh
+ Tìm thấy đợc cấu trúc của các bộ phận: Ngăn tim, thành tim, cơ tim, van tim,
các gốc tĩnh mạch, động mạch để từ đó học sinh hình thành và xác định đợc các
hoạt động của toàn bộ quả tim, xác định đợc vai trò của cơ tim, thành tim, van
tim.
3/ Các câu hỏi minh hoạ trong bài
Song song với việc đa tranh minh hoạ, ta đa một số câu hỏi trả lời hoặc những
câu hỏi trắc nghiệm qua từng phần của bài. Giáo viên tập trung nghiên cứu từng
mục của bài giảng để đua các câu hỏi dẫn dắt để cho học sinh tự làm trong giờ
dạy, từ đó nắm chắc đợc nội dung từng phần nhỏ của kiến thức.
Thực tế cũng có thể cho học sinh tìm hiểu kiến thức bằng câu hỏi theo dạng bài
tập, phiếu học tập và tạo cho học sinh làm ngay từ đầu giờ dạy: Học sinh có
nhiệm vụ quan sát hình, đọc thông tin sách giáo khoa và từ đó trả lời các câu hỏi
vào phiếu học tập đã có sẵn hoặc những bài tập trong từng phần kiến thức. Giáo

viên là ngời hớng dẫn cho học sinh, sửa đúng để đi tới kết luận đơn vị kiến thức.
Giáo viên trần thị minh nguyệt
3
Sáng kiến kinh nghiệm: Môn sinh học
Nh vậy học sinh làm xong bài tập, trả lời xong phiếu học tập và thông tin qua
sự hớng dẫn của giáo viên là đã nắm đợc kiến thức của bài một cách vững chắc.
Đây cũng là một kinh nghiệm để học sinh luôn luôn tập trung và suy nghĩ kiến
thức của bài, đôi khi có sự trao đổi giữa các bạn bè, giữa các nhóm để nắm kiến
thức một cách chắc chắn hơn.
- Phơng pháp làm việc này tạo cho học sinh làm việc liên tục, nắm đợc các kiến
thức của đơn vị bài chắc.
- Tạo cho học sinh nắm chắc bài một cách chủ động. Đó cũng là phơng pháp
giảng dạy mới hiện nay.
4/ Tóm lại
Dạy bộ môn thông qua cách sử dụng tranh minh hoạ và các hệ thống câu hỏi
tạo cho học sinh nắm bắt đợc kiến thức tốt hơn, xong với cách sử dụng tranh phải
nh thế nào là hợp lý vì nếu không đôi khi ta thấy sủ dụng tranh không đúng sẽ trở
thành mất tác dụng . Với tôi cách sử dụng tranh minh hoạ và câu hỏi dẫn dắt
nhằm 3 mục đích:
+ Mục đích tìm tòi kiến thức:
Tự tạo mỗi kiến thức một tranh mô phỏng ( thậm chí có những bài tất cả kiến
thức chỉ cần một tranh mô phỏng). Học sinh đợc quan sát tranh để tìm ra kiến
thức; thông qua quan sát tranh để : Trả lời nội dung câu hỏi của kiến thức, làm đ-
ợc các bài tập của kiến thức đó và kết luận đợc đơn vị kiến thức cần nắm.
+ Mục đích củng cố kiến thức:
Cũng là câc tranh đó xong là những tranh câm( không có ghi chú) , từ chỗ
nắm đợc các các kiến thức cơ bản học sinh xác định đợc kiến thức trong tranh mô
phỏng( tự điền, tự diễn giải qua tranh), từ đó học sinh nắm đợc kiến thức một cách
sâu hơn.
+ Mục đích để so sánh các đơn vị kiến thức:

Cũng sử dụng các loại tranh mô phỏng của từng đơn vị kiến thức để học sinh
tự phát hiện những sai khác giữa các kiến thức .
Giáo viên trần thị minh nguyệt
4
Sáng kiến kinh nghiệm: Môn sinh học
* Ví dụ : Các tranh vẽ về não của động vật học sinh quan sát để tìm đợc sự sai
khác và tiến hoá của não động vật
Tranh các vòng tuần hoàn của các lớp động vật học sinh quan sát tìm ra sự sai
khác và tiến hoá của chúng ...
Trong thực tế hiện nay, các giáo cụ trực quan còn phong phú hơn nhiều so với
trớc kia xong vẫn còn nghèo nàn, những giáo cụ tối tân còn ít nên tranh mô phỏng
vẫn là những giáo cụ dễ tìm, dễ khắc phục trong việc giảng dạy bộ môn hiện nay.
Một bài có tranh mô phỏng, câu hỏi dẫn dắt hợp lí bao giờ cũng sinh động, tạo đ-
ợc sự chú ý của học sinh, gây nắm bắt kiến thức của học sinh nhiều hơn. Nó phát
huy đợc tính tự giác, tính tích cực, tính chủ động, tính sáng tạo của học sinh dới
sự chỉ đạo của giáo viên, học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động không thụ
động.
Với chơng trình sách giáo khoa mới, việc dạy bộ môn sinh học dùng tranh và câu
hỏi dẫn dắt đóng vai trò quan trọng, nó vừa mang tính chất kích thích , vừa mang
tính chất thúc đẩy trong việc nắm bắt kiến thức .
Trên đây là một kinh nghiệm mà tôi đã rút ra đợc từ bộ môn mà mình phụ
trách, tuy nhiên nó chỉ là một ý rất nhỏ mà tôi đã từng sử dụng trong khi giảng
dạy bộ môn và đã đạt đợc những kết quả tốt. Mong có nhiều sự trao đổi của các
bạn đồng nghiệp để việc giảng dạy bộ môn sinh học ngày đợc tốt hơn, đạt đợc
nhiều kết quả cao hơn, đồng thời ngày càng thu hút đợc sự hứng thú, sự say mê
nghiên cứu tìm hiểu kiến thức sinh học của học sinh .

Nam Định, ngày 30 tháng 4 năm 2008
Ngời thực hiện

trần thị minh nguyệt
Giáo viên trần thị minh nguyệt
5