Hiện tượng nguyệt thực

HIỆN TƯỢNG NGUYỆT THỰC
Nguyệt thực là hiện tượng thiên văn khi Mặt Trăng đi vào hình chóp bóng của Trái Đất, đối diện với Mặt Trời. Trên tất cả
các điểm nằm ở bán cầu quay về Mặt Trăng đều có thể nhìn thấy nguyệt thực. Vào các đêm rằm Mặt Trăng hướng toàn bộ
bề mặt được Mặt trời chiếu sáng của nó về phía Trái Đất, do đó Mặt trăng rất sáng và có màu vàng. Tuy nhiên thi thoảng
ta vẫn thấy vào đêm rằm Mặt Trăng không có màu vàng mà là một đĩa tròn có màu đỏ sẫm. Đó là hiện tượng Nguyệt
Thực. Nguyệt thực bắt đầu xuất hiện ở phía đông.
Các loại nguyệt thực
T rái Đất được Mặt Trời chiếu sáng đồng thời cũng cản các tia sáng từ Mặt Trời tạo ra một vùng bóng tối trải dài trong
không gian. Mặt Trăng chuyển động tròn quanh Trái Đất nên có thể sẽ “đi” vào vùng tối này. Lúc này Mặt Trăng không
còn được Mặt Trời chiếu sáng trực tiếp, do đó Trăng không sáng như bình thường. Ánh sáng từ Mặt Trời chiếu tới Trái
Đất sẽ để lại phía sau vùng bóng đen và vùng nửa tối.
Nguyệt thực bán phần: Khi Mặt Trăng đi vào vùng nửa tối ta có bán Nguyệt thực (Nguyệt thực bán dạ ). Quan sát hiện
tượng này ta chỉ thấy Mặt Trăng tối đi một chút so với bình thường. thường khó nhìn thấy bằng mắt thường do ánh chói
của Mặt Trời giảm thiểu.
Nguyệt thực toàn phần : Khi Mặt Trăng đi qua và nằm hoàn toàn trong vùng bóng đen ta có Nguyệt thực toàn phần.
Quan sát Mặt Trăng trong hiện tượng này ta thấy lần lượt xuất hiện tất cả các pha của các trường hợp trước. Đặc biệt hơn
khi Mặt Trăng nằm hoàn toàn trong vùng bóng đen ta sẽ thấy nó có màu đỏ sẫm(do khi có hiện tượng nguyệt thực toàn
phần xảy ra tia Mặt Trời trước khi đến được Mặt Trăng đã chiếu vào chóp bóng của Trái Đất và bị khí quyển Trái Đất
khúc xạ. Các tia sáng bước sóng ngắn đã bị cản lại hết, chỉ còn các tia có bước sóng dài (đỏ, cam) xuyên qua, do đó, Mặt
Trăng thường hiện ra dưới màu đỏ nhạt. )
Tùy thuộc vào đường đi của Mặt Trăng trong vùng nửa tối mà thời gian quan sát được Nguyệt thực nhiều hay ít.
Nguyệt thực một phần: Khi Mặt Trăng tiếp giáp với vùng bóng đen ta có Nguyệt thực một phần. Quan sát hiện tượng
này ta sẽ thấy cung tròn của bóng Trái Đất hiện rõ trên Mặt Trăng. Chính nhờ hiện tượng này mà Aristos đã phát hiện ra
Trái Đất có hình cầu.
Quan sát thực nghiệm
Nguyệt thực thường diễn ra vào các đêm rằm, khi Mặt trăng đi vào vùng tối phía sau Trái đất. Lúc này Mặt trăng không
còn được Mặt trời chiếu sáng trực tiếp nên không sáng như bình thường. Khi Mặt trăng đi vào vùng bóng nửa tối sẽ diễn
ra nguyệt thực bán dạ, và khi vào vùng tối sẽ có nguyệt thực toàn phần hoặc một phần

Chu kỳ một nguyệt thực
Nguyên nhân xảy ra hiện tượng nhật thực nguyệt thực và chu trình nhật thực nguyệt thực:

Nhật thực và nguyệt thực là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng cùng nằm trên một đường thẳng và
che khuất lẫn nhau
Thời xưa, khi chưa có nhiều nhận thức về vũ trụ, con người không hiểu về 2 hiện tượng này và thường đưa ra các cách
giải thích khác nhau:
Có một câu chuyện thần thoại phương đông kể rằng 2 nữ thần Mặt Trời và Mặt Trăng là do Ngọc Hoàng sinh ra có nhiệm
vụ thay nhau đi giám sát dân cư từng vùng. Chồng của 2 nữ thần này là một con Gấu. Khi gấu đi với một trong hai người
vợ thì khi đó dưới hạ giới người ta thấy Mặt Trời hoặc Mặt Trăng bại che khuất và người ta phải đuổi gấu đi bằng cách gõ
mạnh vào chiêng ,trống hay cối giã gạo.v.v....
Cũng có chuyyện cho rằng đó là khi Mặt Trăng hoặc Mặt Trời đã bị gấu ăn mất:
Ở Thổ Nhĩ Kì, vào năm 1877, người ta đã chĩa súng về phía Mặt Trời bắn liên tiếp vì cho rằng quỷ Satan đã ăn mất Mặt
Trời của họ. Khi có nhật thực toàn phần, trên mặt đất xuất hiện những bóng nhỏ như những làn sóng lướt đi, còn chân trời
thì loé lên những vầng hào quang rực lửa. Sử gia Herodot đã ghi lại một trận đánh kết thúc bất ngờ giữa quân Lidia và
quân Midia vì các binh sĩ 2 bên đều kinh hoàng khi thấy hiện tượng này.
Đến nay nhờ sự phát triển ngành thiên văn học, người ta dễ dàng xác định trận đánh đó diễn ra vào ngày 28 tháng 5 năm
585 trước công nguyên.
Đến nay chúng ta có thể giải thích hiện tượng này như sau:
Mặt phẳng Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời gọi là mặt phẳng Hoàng Đạo, còn mặt phẳng Mặt Trăng chuyển động
quanh Trái Đất gọi là mặt phẳng Bạch Đạo. Nếu Hoàng Đạo và Bạch Đạo trùng nhau thì tháng nào cũng có Nguyệt Thực
(và Nhật Thực) song vì Hoàng Đạo và Bạch Đạo lệch nhau một góc khoảng 5 độ nên hiện tượng Nguyệt Thực (và cả
Nhật Thực) ít diễn ra hơn nhiều.
Vì Bạch đạo nghiêng so với Hoàng đạo nên 2 mặt phẳng này cắt nhau tạo thành một giao tuyến trong đó có 2 điểm nối
tâm gọi là 2 tiết điểm của bạch đạo. Nhật thực hay nguyệt thực sẽ xảy ra khi Mặt Trăng nằm tại một trong hai tiết điểm.

Dưới ánh sáng Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng tạo ra phía sau mình một nón bóng tối khổng lồ. Khi 3 thiên thể nằm trên
giao tuyến nói trên thì trục của 2 nón bóng tối này cùng nằm trên mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng. Khi Mặt Trăng đi
qua tiết điểm giữa Trái Đất và Mặt Trời (ngày không Trăng) ,cái nón bóng tối của nó quét qua Trái Đất tạo thành 1 bóng
đen .Những khu vực bị bóng đen đó bao phủ khi đó xảy ra nhật thực.
Ngược lại, khi Mặt trăng đi qua tiết điểm đối xứng bên kia Trái Đất (ngày Trăng tròn), nó đi qua cái nón bóng tối của Trái
Đất và không nhận được ánh sáng đến từ Mặt Trời, do đó xảy ra nguyệt thực. Cũng vì nón bóng tối của Trái Đất lớn hơn
rất nhiều so với Mặt Trăng nên nguyệt thực xảy ra trong một thời gian dài và thấy được nhiều nơi trên Trái Đất.

Hình trên biểu diễn chuyển động của Mặt Trăng và của Trái Đất, cho thấy mặt phẳng quỹ đạo chuyển động của Mặt
Trăng giữ nguyên phương trong không gian nên Nguyệt Thực chỉ xảy ra khi tiết tuyến ( giao tuyến của Hoàng Đạo và
Bạch Đạo ) trùng với đường thẳng nối tâm Mặt Trời – Trái Đất. Trên Bạch Đạo chỉ có hai vị trí thỏa mãn điều kiện này.
Khi xung đối nếu trăng cách tiết điểm dưới 5 độ sẽ có Nguyệt Thực toàn phần. Nếu trăng cách tiết điểm từ 5 đến 11 độ sẽ
có Nguyệt Thực một phần hoặc Nguyệt Thực bán dạ
Từ đặc điểm đó nhật nguyệt thực chỉ có thể xảy ra khi hệ Trái Đất và Mặt Trăng ở vị trí B và D, nghĩa là trong một năm
chỉ có khả năng xảy ra 2 kì nhật nguyệt thực.
Thực ra vì 3 thiên thể khảo sát có kích thước khá lớn, nên hiện tượng nhật nguyệt thực đã có thể xảy ra khi Mặt Trời và
Mặt Trăng giao hội hay xung đối ở gần tiết tuyến.
Từ kích thước góc của các thiên thể và góc nghiêng giữa hoàng đạo và bạch đạo, người ta đã tính toán và thấy rằng mỗi kì
nhật nguyệt thực có thể có một hoặc hai lần nhật thực và chỉ có một lần nguyệt thực hoặc không có lần nào. Nếu như có kì
nhật thực xảy ra đầu năm, kì thứ hai vào giữa năm thì kì thứ ba có thể xảy ra cuối năm. Như vậy trong một năm có ít nhất
2 lần nhật thực, nhiều nhất có năm lần. Nguyệt thực ít xảy ra hơn, trong một năm có thể không có nguyệt thực, năm nhiều
nhất có ba lần nguyệt thực. Sở dĩ người ta nhìn thấy nguyệt thực nhiều hơn vì khi có nguyệt thực, ở một nữa diện tích trái
đất nghĩa là một nửa thế giới nhìn thấy mặt trăng đi vào chùy bóng tối của trái đất, còn nhật thực nhất là nhật thực toàn
phần chỉ được nhìn thấy bóng trong một dải hẹp mà chùy bóng tối mặt trăng quét lên mặt đất
Vậy: Nhật thực ít có khả năng quan sát thấy hơn nguyệt thực, mặc dù trên thực tế tần suất nhật thực nhiều hơn.
Lí do: Nhật thực chỉ có thể quan sát thấy từ một bộ phận nhỏ dân cư sống tại các khu vực bóng Mặt Trăng quét qua, còn
nguyệt thực có thể được quan sát thấy bởi toàn bộ dân cư sống tại bán cầu đêm.
Nhật thực toàn phần ít khi xảy ra vì bóng của Mặt Trăng in xuống Trái Đất chỉ tạo thành một vết rất nhỏ so với bóng của
Trái Đất và cái bóng đó lướt đi với tốc độ 1km/s. Tại 1 điểm nhất định khi muốn thấy 2 lần nhật thực toàn phần kế tiếp
nhau cần đợi 250-300 năm
Chu kỳ nguyệt thực
Theo các cách tính chi tiết , trong một năm dương lịch số nhật nguyệt thực tối đa là 7( 5 nhật thực và 2 nguyệt thực hoặc 4
nhật thực và 3 nguyệt thực), tối thiểu là 2 nhật thực.
Hiện tượng nhật nguyệt thực là hiện tượng che khuất lẫn nhau do mặt trăng chuyển đông quanh trái đất và trái đất chuyển
động quanh mặt trời. Vì 2 thiên thể này chuyển động với chu kỳ hoàn toàn xác định, nên hiện tượng nhật nguyệt thực
cũng diễn ra theo một trật tự có chu kỳ xác định. Chu kì này bằng bội số chung nhỏ nhất của 3 chu kỳ thành phần (chu kì
tuần trắng =29.52 ngày, tháng tiết điểm – chu kì mặt trăng trở lại một tiết điểm xác định = 27,21 ngày và năm tiết điểm

bằng 346.62 ngày), là bằng 6585.32 ngày (hay 18 năm 11,32 ngày).
Trong mỗi chu kì có 70 lần nhật và nguyệt thực (41 nhật thực + 29 nguyệt thực).Tuy số nguyệt thực trong mỗi chu kì diễn
ra ít hơn nhật thực, nhưng ở mỗi nơi trên Trái Đất người ta thấy nguyệt thực được nhiều hơn. Ngày nay người ta đã có các
bảng cho biết các lần nhật nguyệt thực hàng ngàn năm trong quá khứ cũng như trong tương lai.