SKKN Nâng cao nhận thức của HS về vấn đề ô nhiễm môitrường gắn với việc giảng dạy Sinh thái học trongtrường THPT

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hiện nay trên thế giới, ô nhiễm môi trường đang trở thành một đề tài nóng
bỏng, một vấn đề thảo luận của nhiều hội thảo quốc tế. Các tác động của con
người đã xâm hại rất lớn đến sự sống trên Trái đất. Vấn đề đặt ra trong bối cảnh
đó là: làm thế nào để hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng ô nhiễm môi
trường? Nói cách khác, làm thế nào để sự phát triển kinh tế phải gắn liền với
việc bảo vệ môi trường?
Trong chương trình sinh học THPT có một vài bài đề cập đến tình hình ô
nhiễm môi trường (chương III - Phần Sinh thái học - lớp 11 cũ - từ Đ.11 
Đ.14). Tuy nhiên những nội dung này mang tính khái quát chung và không gắn
với thực tế đời sống một cách thiết thực. Qua một số năm giảng dạy về Sinh
thái học, tôi luôn băn khoăn làm thế nào để học sinh vừa học được cái kiến thức
cơ bản theo SGK vừa vận dụng kiến thức vào tình hình môi trường thực tế ở
địa phương. Vì vậy, mỗi năm học tôi thường cho học sinh nghiên cứu tình
hình ô nhiễm môi trường và đề ra những biện pháp để hạn chế ô nhiễm môi
trường liên quan đến một mặt nào đó, chẳng hạn: vấn đề ô nhiễm môi trường
do túi nilon, rác thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp ... Bằng sự hướng dẫn của
thầy, cô và lòng nhiệt tình, yêu khoa học, thích khám phá tìm hiểu của học sinh,
các đề tài nhỏ do giáo viên đưa ra là một công trình tập thể của toàn thể học
sinh. Sau khi nhận các bản thu hoạch từ mỗi học sinh, giáo viên tổng hợp lại và
xây dựng thành một chuyên đề, phổ biến trở lại học sinh. Với việc làm như
vậy, chúng tôi đã thổi vào các em sự yêu thích môn học, có ý thức về việc bảo
vệ môi trường.
Sự ô nhiễm môi trường do rất nhiều yếu tố gây nên, nó tác động sâu sắc
đến cuộc sống và sinh hoạt của con người. Ở một số vùng nông thôn Hải
Dương hiện nay, phong trào chăn nuôi, đặc biệt là chăn nuôi lợn rất phát triển.
Bên cạnh việc phát triển kinh tế nông hộ thì nó cúng gây ra những tác động rất
lớn đến môi trường. Chất thải chăn nuôi đã trở thành một vấn đề nan giải, một
bài toán khó cho nhiều nhà khoa học, nhiều cơ quan chức năng và đông đảo
1
những người quan tâm đến vấn đề môi trường. Vì vậy đây là một trong những

đề tài mà tôi cùng các bạn đồng nghiệp muốn các em quan tâm tìm hiểu và đề
ra những biện pháp khắc phục, hạn chế những mặt tiêu cực do chất thải chăn
nuôi gây ra. Thật ngạc nhiên đây lại trở thành một đề tài được Ban giám hiệu
nhà trường rất khuyến khích đồng thời thu hút sự tham gia của đông đảo học
sinh.
Trong khuôn khổ hạn hẹp của chuyên đề, những vấn đề được nêu ra,
những ý kiến xây dựng và kiến nghị chắc hẳn còn nhiều thiếu sót, hạn chế. Tác
giả rất mong nhận được sự góp ý chân thành của các chuyên gia về môi trường,
các bạn đồng nghiệp, các em học sinh và toàn thể những người quan tâm đến
vấn đề môi trường.
Với đề tài: “Nâng cao nhận thức của học sinh về vấn đề ô nhiễm môi
trường gắn với việc giảng dạy Sinh thái học trong trường THPT”, tôi mong
muốn mình cùng các học trò thân yêu của mình góp một viên gạch nhỏ xây
dựng nên ngôi nhà môi trường xanh - sạch - đẹp, góp phần giáo dục ý thức
trách nhiệm của mọi người trong việc bảo vệ môi trường.
2
II. NỘI DUNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Trong những năm gần đây, phong trào phát triển kinh tế V.A.C nói
chung và chăn nuôi lợn nói riêng đã mang lại những đổi thay đáng kể cho bộ
mặt nông thôn, giải quyết được tình trạng lao động dư thừa lúc nông nhàn, tận
dụng nguồn thức ăn sẵn có và đặc biệt cải thiện đáng kể mức sống và thu nhập
cho người nông dân.
Bên cạnh mặt tích cực do chăn nuôi lợn mang lại thì nó cũng gây nên
những thay đổi tiêu cực đến môi trường. Với mong muốn giáo dục ý thức bảo
vệ môi trường cho học sinh, chúng tôi đã thảo luận nhóm và thống nhất đưa ra
đề tài “Tác động của chất thải chăn nuôi với vấn đề ô nhiễm môi trường khu
vực nông thôn - thực trạng và giải pháp”. Đề tài được đưa ra ngay sau khi học
sinh kiểm tra học kì I xong, do đó nhiều em có điều kiện về thời gian đẻ nghiên
cứu. Để thực hiện đề tài, chúng tôi thống nhất hướng dẫn học sinh trình bày
theo hướng các bài tiểu luận với 3 phần cụ thể:

- Phần mở đầu: Học sinh đặt vấn đề về tình hình phát triển kinh tế nông
nghiệp ở địa phương theo hướng chăn nuôi, đi sâu vào vấn đề chăn nuôi lợn
(rất phát triển ở địa phương).
- Phần nội dung chính: Học sinh nêu ra các tác động tiêu cực của chất
thải chăn nuôi với vấn đề môi trường mà bản thân các em thấy bức xúc và
muốn đưa ra những ý kiến riêng. Thông qua đó tự các em đã hình thành kĩ năng
tự học, tự nghiên cứu độc lập và phối hợp hoạt động nhóm. Với những học sinh
tích cực, chúng tôi còn phân công các em đến tận các hợp tác xã chăn nuôi, các
hộ chăn nuôi lớn để tìm hiểu. Sau khi nghiên cứu thực trạng đó, học sinh sẽ tìm
hiểu các biện pháp khắc phục có hiệu quả mà bà con sử dụng, hoặc sử dụng ở
một số nơi khác có thể áp dụng vào thực tế địa phương.
- Phần kết luận: Học sinh tổng hợp lại các vấn đề đã tìm hiểu. Chúng tôi
cũng hướng các em mạnh dạn đưa ra những ý kiến riêng của mình về vấn đề
trên, đưa ra một số kiến nghị (nếu có) với các tổ chức bảo vệ môi trường, chính
quyền địa phương, các hợp tác xã chăn nuôi và trực tiếp tới các hộ chăn nuôi.
3
Đề tài được đưa ra và thực hiện trong thời gian 3 tuần, trong thời gian đó,
học sinh có những vấn đề gì cần giải đáp chúng tôi sẽ giúp đỡ các em. Khi nhận
được các bài viết của học sinh chúng tôi hết sức ngạc nhiên vì nhiều em có sự
đầu tư rất công phu, thậm chí tham khảo một số tài liệu để làm phong phú nội
dung. Tổng hợp những bài viết như vậy, chúng tôi đã xây dựng thành chuyên
đề và phổ biến vào tiết học bài thực hành Đ.14. Bài viết vừa là thành quả lao
động tích cực của học sinh, vừa là tài liệu phổ biến, giáo dục nâng cao ý thức
học sinh. Sau đây tôi xin giới thiệu nội dung một đề tài mà thầy trò chúng tôi
đã thực hiên trong thời gian qua.
II. 1. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI Ở ĐỊA BÀN HUYỆN NAM SÁCH HIỆN
NAY.
Trong vài năm trở lại đây, phong trào phát triển kinh tế V.A.C nói chung
và chăn nuôi lợn nói riêng đã mang lại những đổi thay đáng kể cho bộ mặt
nông thôn, giải quyết được tình trạng lao động dư thừa lúc nông nhàn, tận dụng

nguồn thức ăn sẵn có và đặc biệt cải thiện đáng kể mức sống và thu nhập cho
nhiều hộ gia đình. Chính quyền địa phương hết sức khuyến khích sự phát triển
đó.
Sự phát triển của chăn nuôi đã đáp ứng được nhu cầu về thịt sử dụng
hàng ngày cho người dân và cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến.
Điều đó dẫn tới hiện nay ở nhiều địa phương xuất hiện các nhóm nông dân tập
hợp thành các tổ hợp, các hợp tác xã chăn nuôi. Điển hình có thể kể trên địa
bàn huyện Nam Sách đã có nhiều tổ hợp chăn nuôi: hợp tác xã chăn nuôi Hợp
Tiến (do một số hộ chăn nuôi lợn thôn La Đôi - xã Hợp Tiến thành lập), hợp
tác xã chăn nuôi Tân Tiến (do nông dân hai xã Nam Tân và Hợp Tiến thành
lập), hợp tác xã chăn nuôi Đồng Lạc, hợp tác xã chăn nuôi Nam Hưng, Ái
Quốc, Hiệp Cát... Sự ra đời của các hợp tác xã chăn nuôi đáp ứng nguyện vọng
của đông đảo hộ nông dân muốn góp vốn xây dựng quỹ phục vụ cho các hoạt
động của hợp tác xã như: hỗ trợ đầu vào (con giống, nguyên liệu hoặc thức ăn
công nghiệp, tiêm phòng vacxin và dịch vụ thú y...), tranh thủ sự hỗ trợ của các
4
viện nghiên cứu, các trung tâm về những thành tựu khoa học - kỹ thuật, hỗ trợ
đầu ra (tiêu thụ sản phẩm), tiếp cận với nguồn vốn ngân hàng thuận lợi...
Mặc dù chúng ta không phủ nhận vai trò to lớn của sự phát triển ngành
chăn nuôi, song một vấn đề phát sinh đáng lo ngại là đằng sau sự phát triển đầy
ý nghĩa đó là việc các hộ chăn nuôi rất thiếu hiểu biết về vấn đề môi trường,
dẫn tới việc các chất thải chăn nuôi được thải hàng loạt vào môi trường, các
cống rãnh, ao hồ... Những phát sinh của nó đã ảnh hưởng rất lớn đến sinh hoạt,
sức khoẻ và đời sống bà con xung quanh, tác động sâu sắc đến sự phát triển bền
vững trong các hệ sinh thái nông nghiệp vốn đã mất hẳn tính tự nhiên thuần tuý
của nó.
Trước đây, khi sự tác động của con người còn hạn chế, tất cả các chất
thải do con người tống vào môi trường đều được Trái đất "tiêu hoá", song khi
mà xã hội ngày càng phát triển, lượng chất thải tạo ra ngày càng lớn, những
nhiễu loạn do con người gây ra đã cản trở những hoạt động bình thường của nó.

Hoạt động chăn nuôi không phải là hoạt động lớn, không tác động sâu sắc đến
sự phát triển bền vững, song sự ảnh hưởng của nó mang tính chất trực tiếp đến
đời sống con người. Do đó cần có chiến lược hợp lý để sao cho sự phát triển
vừa thoả mãn nhu cầu của con người, đồng thời lại không ảnh hưởng tới môi
trường - vốn đã mất hẳn vẻ tự nhiên. Mục đích của sự phát triển ấy gồm 2 nội
dung:
- Nâng cao chất lượng cuộc sống của con người
- Đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ sinh thái nông nghiệp.
II. 2. SỰ TÁC ĐỘNG CỦA CHẤT THẢI CHĂN NUÔI VỚI MÔI TRƯỜNG VÀ THỰC
TRẠNG CỦA SỰ TÁC ĐỘNG ẤY
Những năm gần đây, sự phát triển của nông nghiệp cùng với việc ứng
dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật tiên tiến đã mang lại những sự khởi sắc
cho ngành kinh tế vốn đã già cỗi và lạc hậu này. Nhiều mô hình phát triển kinh
tế nông nghiệp xuất hiện và có những đóng góp không nhỏ cho nền Kinh tế
quốc dân. Thuật ngữ V.A.C đã trở nên quen thuộc với mỗi người. Nếu sự phát
5
triển kinh tế nông nghiệp được duy trì theo kiểu "phát triển bền vững" với mô
hình Hệ sinh thái V.A.C kể trên thì không có nhiều vấn đề phải bàn. Ngược lại
ở một số nơi, sự phát triển thường chú trọng hơn đối với ngành chăn nuôi, đó là
lý do tại sao vấn đề ô nhiễm môi trường lại trở nên nóng bỏng trong nhiều
"trang địa phương" của các tờ báo.
Vì sao chăn nuôi lại ảnh hưởng lớn tới vấn đề môi trường? Đó là một câu
hỏi lớn cần giải quyết. Tuy nhiên giải quyết như thế nào lại không phải là
chuyện đơn giản. Câu trả lời là do chất thải chăn nuôi tác động. Hiện nay, rất
nhiều người dân có thói quen thải nước thải, thậm chí cả phân gia súc ra các
cống rãnh, ao hồ. Các chất thải này được tích tụ nhiều có thể gây ra nhiều hậu
quả và gây thiệt hại lớn tới chính môi trường sống của chúng ta, tới sức khoẻ
của con người.
1. Ảnh hưởng của chất thải chăn nuôi tới sinh hoạt và cảnh quan môi trường
Khi phân và nước thải chăn nuôi tống vào các cống rãnh ven đường và

ao hồ sẽ phát sinh mùi hôi thối. Hậu quả là đã cướp đi bầu không khí trong
lành cho những hộ gia đình xung quanh và ảnh hưởng tới sinh hoạt hàng
ngày của mọi người. Hơn nữa, nó còn làm mất đi vẻ đẹp tự nhiên của cảnh
quan các vùng nông thôn. Nhiều tổ chức môi trường đã cử các cán bộ môi
trường đến các tổ hợp chăn nuôi để khảo sát tình hình ô nhiễm, song nhìn
chung chưa có hướng khắc phục mang tính khả quan.
Theo đánh giá của Viện Khoa học - Kỹ thuật nông nghiệp Việt Nam tại
một số địa phương phát triển mạnh về chăn nuôi cho thấy tác động do chăn
nuôi tới sinh hoạt của người dân là rất đáng báo động. Ở địa bàn có phong
trào chăn nuôi phát triển mạnh, các yếu tố của chăn nuôi tác động tới môi
trường được xếp hạng ảnh hưởng lớn nhất.
2. Hiện tượng ô nhiễm sinh học
Sự ứ đọng của các chất thải chăn nuôi còn tạo điều kiện cho các vi sinh
vật gây bệnh, các côn trùng, ký sinh trùng có hại có điều kiện phát sinh và
phát triển gây nên hiện tượng ô nhiễm sinh học. Điều gì sẽ xảy ra nếu trong
6
các môi trường ấy có chứa các mầm bệnh kiểu virut cúm gia cầm, nở mồ
long móng ...? Khả năng tạo ra các ổ dịch nguy hiểm cho các gia súc, gia
cầm khác và chính con người trong các vùng chăn nuôi là không nhỏ.
Môi trường ứ đọng các chất thải đó cũng tạo điều kiện cho các sinh vật
gây hại như ruồi, muỗi... phát triển. Đó là các vật trung gian truyền một số
bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đối với người và vật nuôi.
3. Sự phì dưỡng và hậu quả của nó
Sản phẩm thải của chăn nuôi tích tụ ở các cống rãnh, ao hồ còn gây nên
một hiện tượng gọi là phì dưỡng. Đó là sự tích luỹ một hàm lượng lớn các
muối và chất hữu cơ, tạo điều kiện cho sự phát triển của các sinh vật yếm
khí, làm hàm lượng CO
2
trong ao hồ tăng lên.
Phì dưỡng là quá trình biến đổi của các hệ sinh thái dưới nước do trong

nước có chứa lượng muối khoáng và chất hữu cơ quá lớn trong khi khả năng
đồng hoá các chất đó của các quần thể sinh vật là có hạn. Ban đầu nó gây
nên sự bùng nổ số lượng sinh vật thuỷ sinh, đặc biệt là các sinh vật phù du.
Sự tích tụ các chất đó ngày càng cao làm cho các sinh vật đó chết đi, tiếp đó
là sự phân huỷ xác chết của các vi sinh vật, đặc biệt là vi khuẩn yếm khí. Kết
quả là hàm lượng O
2
giảm, các khí CO
2
, CH
4
, H
2
S... tăng lên, độ pH của môi
trường thay đổi làm ảnh hưởng trực tiếp đến các động vật thả như cá, tôm...
Sự phì dưỡng gây nên sự suy giảm đến nguồn lợi sinh vật tự nhiên.
Như vậy, nếu lượng chất thải chăn nuôi quá lớn sẽ tác động lớn đến môi
trường nước, làm thay đổi tính chất lý hoá của nước. Đó là nguyên nhân gây
ra cái chết cho nhiều sinh vật quan trọng trong hệ sinh thái ao nước ngọt.
Ngoài ra, nó còn tác động đến tính chất lý hoá của hệ thống nước ngầm, ảnh
hưởng tới sức khoẻ đối với những người sử dụng nguồn nước trên làm nước
sinh hoạt.
4. Ảnh hưởng đến việc sử dụng nguồn nước sinh hoạt và vệ sinh
7