Quan hệ việt nam lào campuchia trong thời kì kháng chiến chống pháp 1945 1954
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (31.41 MB, 186 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐAI HỌC TONG HOP HẢ NÔI
ĐỐ ĐÌNH SÁNG
QUAN HỆ VIỆT NAM - LÀO - CAMPUCHIA
TRONIG THÒI KỲ KHÁNG CHỉẾN CHốNG p h á p
1945 - 1954
C huyên ngành
M iã số
: Lịch sử Thế giói
: 50304
Luận án Phó Tiến sĩ khoa học Lịch sử
Ngưòi hưóng dẫn khoa học:
Giáo sư Vũ Dương Ninh
Phó Giáo sư, Phó Tiến sĩ Phùng Hứu Phú
HÀ NỘI - 1993
MỞ
I*
DAU
£ 3G H ĨA k h o a HQG v ã ĩ ỉ ự c
1.
T ĩ ê t Nam, L a o ,
r iiĩí
3ỦA Da" ĩ l i .
CamouC ilia l à
b a quổc g i a
trê n
b á n đảo
Đôìg Dưo-ng có qúa t r ì n h p h á t t r i I n l i c i i sử lâ u đ ò i , v à có m ổ i
quưi 'aệ vổ'i a a au về
Í1Ỏ:. Năn t r ê n
đ ịa
Nar. Ắ , ba nưiró
b ê i n
c á c m ă t c h in h , t r i ,
b à n c h iế n
lư c c
quan t r o n g
v ă n hóa - x ã
ồ* kh u vư c Đổng
trỏ * tà à n h . đ ổ i tư o n g xâm lư o *c c u a c á c t i l e
T Ìch . iiln h L l i c h . sư đó k h iế n
tô c sống t r ê n
k in h , t ế ,
cho b a quổc g i a ,
b á u đ à o Dông Dưcrag có a iổ i
lư c
'bà dân
q u an hê v ớ i nh.au
tr c a g cu ô o đ ấ u tr a n h , g i ả i ploóng dân t ô c .
Tư k h i
t à ư c dân Piaáp xâm lu rơ c r à
g iĩ'a xjh.ân dâu b a aưó’o tro * n ê n m â t t t i i ễ t
cam tâm la m
Nan, L a o ,
ta y
3a i
S sm p u cio ia , đ ã k i ê a
q u y ế t đ ứ n g lê n t i ế n
Xu h ư ớ n g l i ê n
g iv a niaâiỉ dân b a n ư ớ c ch ố n g kẻ
lâ p
tư
do n g à y c à n g đư ơc
36Ug m ôt bước a g o ă t m ớ i.
Cỉam puchia đ ấ u
tă n g
sường.
cùag v ớ i no l ư c
dokn k ế t ,
liê n
dân Y i ê t
h .à u ii
k ế t đấu
cuộc
tra n h
Vơi
ckmng
sư r a đ ờ i
t in h , 'niaìn c h ín h , t r i
của
chuyền
‘T ro n g k h i lã n h đa o nhân dâa 7 i ê t Nam,
tr a n h , c iiổ n g ttiư c dân P h á p , 9 ả n g c ộ n g
D ôíg Dương và ơhu t i c h . Hồ ơ!aí M in h đã x â y
t ỉ i h . đ o à n ic ế t, m ổ i
đầ u
th ù Xafil lư o *c v ì muc t i ê u
Dsug cò n g 3an Dôag Dưcrag ( 1 9 3 0 ) ,
Lac,
T ro n g k h i g i a i
cho bo n cướp n ư ớ c t h ì n iiâ a
đ ấ t tr a n h , g i ả i p h ó n g dân t ô c .
là đ ô c
lacra.
q u afl tiê
cầm q u yầ n ơ ’oa nư ớc Dông Đương dầa dầa
cấ t ph ong k i ế n
ỉià ig ,
tia ố n g t r i ,
sả ũ
dựng v a v u n đ ắ p n ê n
quan ìiê c a ia n Iư ơ c g iữ a nhiân dan Đ ông Đưcrag
k h im g c h i en củ a nìiàn dân m o i n ư ớ c ,
m inh. c iiiế n
quan
lư ơ c g iữ a nhân dân b a nưó’c l à
ìaê
n iiử rig
Dưòng niaư iịaông ai odủ nhân 3U' li 30 'nê mât t h i ế t giữa
các quốc ,g ia b' Đông Dưcrag, v a i
trò
v a 7 a g ia ĩa raổi quan ìiê
g iũ a nciân dân b a a ư ớ c T i ê t Nam - Lao - J a m p u c h ia ,
tiiề u b i ế t v ề qúa t r i n h . Liinb. tỉa à n h v à p n á t t r i ề n
3ư
so n g
c ủ a m ổỉ quan
'dê n à y ch.ưa n h iề u .
2.
Tư 3au k r i i c h iế n
th ẳ n g g i ạc Mỹ xâm l ư ơ c , v ấ n đề Cam-
p u ch ia trỏ’ tiiành. vấn đề n ỗ i côm tron g iòã 3ổng c a ín à t r i khu
vưc v à th.ế g ió ã .
Câu h-ỏi đ ă t r a
là
ĩ
Trong tin h , h ìn h . l i ch. sừ
m ớ i, m ổ i quau aệ g iữ a b a quổc g i a Dông Dưong áễ r a
miEh. c h iế n
3ao ? L iê n
lư ơ c g iữ a 'bà dân tô c D ông Dưoĩig đ ã từ n g to n
sruổt a ấ y tìiâ p
k ỷ v à có V a i t r ò
dâE t ô c g ia n h , đ ô c
lâ p
tư
to l ớ n
tr o n g c u ô c g i ằ i
do c ù a ba nưó*c 36 t i ế p
tu c
ta i
ph-óng
như th ế
nào ?
Trỗ’ l a i m ô t g i a i đ o a n l i ch. sử của m ố i quan à.ê V i ê t NamLao
trư c
- C a m p u ch ia ( 1 9 4 5 - 1 9 5 4 ) ,
tiế p
cho vấn (ỉề n à y ,
nguyên tắ c ,
chư a p h ả i đề t im
câu t r a
s o n g có th ề gcri mở 3uy n g h i về
phương iiư ớ n g t r o n g
quan 'aê g iữ a ba nưó*c t r o n g
g ia i đoan l i oil 3Ử 01O’! . 7iêc xem xét nôt oấcìi nghiêm
kn á ch . qua_n m o t t h ư c t ế
xuyên ta c ,
phủ n h â u ,
lờ i
l i ch. sử còn góp phần v a c a t r ầ n
túc,
âm mưu
c t i i a r ẽ m ổ i quan 'aê đoàũ k ế t vo n có g iữ a
n h â n dân 3 nưó’G Dông Dưomg c ủ a bon đ ế quổc và pdkn đÔEg,
v u n h iề m v ụ ch ín h . t r ị
•
•
•
•
tro n g g ia i
lo a n áLiện t ạ i .
•
•
•
T ơ i im ữ n g ý n g h ĩa k h o a ho c va t :VSC t i ê n
to i
pnuc
nêu t r ê n ,
ch ú n g
c iiọ n vấn đ ề " QUAN HẸ 7 ỉ | t NAM - LÃO - CAMPUCHIA TEQĩTG-
THÒỈ KY k h à n g c h iê n CHÔMG PHAP (1 9 4 5 - 1 9 5 4 ) "
làm đ e t à i lu â n
- 3 án của minh, v ớ i dy vong góp piaan rsnỏ vào công CU.ÔC n gh iên cứu
to
ló*ũ n ó i t r ê n .
n . LÌ CH sở NGHÌ3N OJU VkE ĐE
V
T rưổ’c đ â y » c á c n h à cầm q u y ề n tla ư c dằn và g i ó i
p h ư ơ n g Tây quen
3U* dyj3g k h -á i n iê m
S ông P hấp đề c ia i c h u n g b a n ư ớ c
vậy,
về
t r o n g m ô t 30
trư ớ c
cùa m ôt
Đ ông Dưcrag th u ô c Pháp hay
Y i ê t Nam, L a o ,
30 t á c
N a v a rre
( Le
( A g o n ie
F r e d e r ic
g iả
nh ư ĩ
C la u d e P a i l l a t
1962) ; ?ie r r e
ơ i te , P a r is ,
de L ' l n d o c h i n e , P l o n , P a r i s ,
g ra a c e
a t* e lle
í
1 9 5 7 ); H e n r i
1958)
; D upont
1 9 5 5 ) , F a l l B e rn a rd . ( Ia d o c h in e , L a f T o n t , P a r i s ,
B ro e h e u x ,
W i ll i a m
1 9 4 0 - 1 9 4 5 » P re s s e u u i v e r a i t a i r e
D e v ille r s ,
S ir e y , E a r is ,
1 9 64)
p e rd u L * Ir ic L o c h in e , C iia -
J.
D u ik e r ,
d * A lz o n , P a u l I a o a r t , M a s a y a S h i r a i s h i
P h ilip p e
19 54 t r ở
( D o s s ie r
dram e In d o c l i i n o i a , P lo n , P a r Ì 3 ,
( Comment l a
te n a y , P a r is ,
ơ a ra p u c h ia . Do
cong t r ì n h . aừ buoc v i ế t về th ò ã k ỳ
S e c r e t de L * l P d o c b i n e , P r e s s e s de l a
Joseph. L a n ie l
hoc g i a
1971)
mro’c 2 ô n g D ư ơ ng,
ít
Ghỉi y ế u l à
...
du
( L rA 3 ĨB
n h iề u đ ã đ ề cập đ ế n
t ì n h . h ỉn h , c h iế n
N hững Qăra g ầ n đ â y , m a t
Anh., ô - x t ơ - r â y - l i - a
( L ’ In d o c fa x n e g r a a g a ia e
de P r a n c e , P a r i s ,
P ie r r e F i a t i e
...
C la u d e H esse
n iiư P i - t ơ
1 9 82)
Sud
;
- Bạt,
t ĩn h , h ìa h . 3
sư.
30 chánh, k h á c h ., hoe g i ả M ỹ,
A. p u - lo * ( Nước Mỹ v à D ong Dương
t ừ Rudcyven đ ế n NÍch. Xưa, n h à x u ấ t ban Thông t i n l ý lu â n , H,
1 9 8 6 ) P h .ră n g -x o a G io a y -Ô
( T r u n g Quổc v à v i ệ c
g ia i
q u y ế t cu ộ c
c h iế n t r a n h Đong Dưcyqg lầ n th ứ I , nhà x u ấ t ban T liông t i n l ý
l u â n , H , 1 9 8 1 ) , U y n -p b ir ế t B Ớ c -s é t ( Tam g i ấ c Trung Quổc lu ậ n , H ,1 9 8 6 ) ,
C a m p u c h ia - V i ệ t Nam, nh.à x u ấ t b a n Thông t i n
lý
Q ra n -to * I - v a n - x o * v à K e n - v in
th u ộ c v e a i , n h a
H â u - lâ y
(C hân l ý
-•
ản
13
iú a
•
-VAC.-'
3a ;:u’Q*c Jor.-.'- JU’CT3,J
— 7' : V
•
20 rfidE
lí.
1
*ro ■ ‘l o
'
; . : ổ i .1 C’9 -d.-a n:iần dân b a nu‘ó’c Ti i t --am - Lào - 3am o u c h ia
t r o n g cu 3 c lciián.tĩ o h iế n
ìaổn,; ::âm luO’c ?h.áĩ
■Ầ;
H o t 30 3h.à 3U’ lìọc y L i in
•
•
«*Lc'ni " a r i a s , A. ả.
tro n g
z ’xa.
H id a a ổ ọ ,
các c ô n g t r ỉ n il
I.? .
,
-Ú
I V0 • *>
J .J
'
J.
J ia z u S 'jp , i i . ? .
Ix a é p
s g ìii- la iú u V5 l i c i ì 3ỈT aân -
Oa nưóx: T i ê t ITSin,Lao, Jarap u o aia l ã
...
ịr.
lii
la i
OITC’C đầu Oíiâa
t£ch.
.aối quan riê lo a n k e t c h i ỉ a Iấ'u á .~ a nìiần dân b a .rù’ó’c 3ông
Dưo’n^ tron g CUOC kháng c h i '5X1 chong Piiáp, iViỹ. ía y vây Van
ciiưa có :nột t á c oaàm aào ai:niên cứa trự c t i ế p về
#
-
#
7 i l t IIam - I»ao -
quan Liê
%
Vamouc i l i a -tr o n g cuòo i í i ỉ ĩ ỉ g
J
c h i In
#
c a c n g Piaáp
(1 9 4 5 -1 9 5 4 ).
ò Đon’ Dưoug,* quan
'.lê
710 s t ..ĩaai - Lao - 3ampuc
J
9
*• ilia priàn
nào đã du’o’c piaản ánh t r o n g c ắ c
op j i á o
t r i n h , về L i ch. sử V i ê t
ITam, Licia sử L ao , L i ch. sử dam pucriia, cá c bo gầch. L ic i i 3ư
Đang cộng sản T i ệ t ìlam, Lịch. sủ’ Qu ân d ộ i rúiân dân T i a t -lain,
iic ti
•
sử cuộc lch-áng c h iế n
ch ố n g t iiu ’c ỉâ n ?h.áo . . .
•
•
òa ức 'ic • 'í nấc niiBU. nôi .tun;-; 0*1a s%
•
oập -Iri: t r o r . - cá o
3&a 15 30 á I s
Vc.a lí iậ n
3án 1 9 5 1 ) ,
tà i ^ a ày à ã ÌU’Ọ'C iề
r 7:a Da23;co ô n x sàn
oủa 3-8.25 la o
D ưcns ( t u
- - s s T i s t ~su:i,
niaân dân cách, raan ã L à o , 3 ảng ::iaân dân cấ c Í1 m ang
các b a i õ ie u Van,piiất b i l u , d i =E mừng, thư tr a o
v i lã n à lệ ữ ;Dầng,
-
,
lả n g
S arapucbia ;
đ ồ i của các
lĩh.à au’O’G v'a piaong trào oách, mang ỏ’ ba aước
tro n ,- báo c n í b a n\x6‘c tù’ năn
1 *
•
»
.
„
nay ; . . .
»
»
t
*
. 7
,
.
.
Jac 2ÒIĨÍĨ t n n a n^iiicD ÌUU oua ỉa c ' a c ^ i a niiu’ : J i r j a
llu á n Lâm ( u ô t
30 vấn j e
troi.:,,g ;q ổ i qUĩưi
ạ 5 io a n
-cat c ạ ịế n iẫ u
;
■—
r
- >
—
-.'am
%
-
-•a l
>.
*
V
ao c
j:X .1
*
1 C' 0
l:.
I. vi —5
„
/->kì í.
L i e à. 3U’ quả.3 3U’ , th á n g 1 -1 9 3 8 )
àầu
t im
a iè u
G hi én đẩu
Ho
J ill
của n iiân dân £>ông D ưouậ,
tậ p 71 , D ạ i 'aọc
9ằn — nần ta n g
lồ n g rio’p lia - l ộ i ,
tư
c n í -Lli ch. sử D ẳn g,
tư ở n g cả a l i e n
30 2 -1 9 8 3 )
k ế t G h i én đ ấ u
Y iê t
t h a t , Hà H ô i,
19 83}
‘ -am - Lao
-'CO,
:^p
, % -K
T ri.-*.,
y
2â:f c u ổ i
J a n rra c iiia 0:103;' xàm 1’Ù’O’C ọliưoTg
v â n de : Gau t i ch
.10 0 V-,
ĩ J i ^ ) > V.'«Í-Ì£LÍ2 il ầ
:,1Q n
~r--
liâ n
. I w J.
; 'ỉu. 2>u'eng l l i i ì i i (2ưó’c
M in n va t in . a àoarỉ k e t
Thôũg b á o k iio a ìaoc sử CIOC,
197 3 ) ,
(C hủ n g h ía quoc t l
minh. b a nưó’C S ổng DU-0T1,3,
võ
Ta p
; H oàng 7?n T h á i ( L iê n minh, đoan
-
Cam p u c i l i a ,
N hà
; --oU.yen lỉa o Hung ( L ị c h
/
m â t
7
ban
3ự
3ự m o t th e lcỷ
.ninh. d o a fl k ế t c n iế a đấu v à to a n tĩa ằ n g c u a a iiá n dân ba
nưó’C Dôag Lưo-og, t r o n g cuốn
: 7Ve l i ch sử V'ln 'ló a ba nước
'ùồnQ ^ưotng, V iên Dông 2ĩam Ắ, ủ y ban khoa ho c x ã k iô i, Hà l ĩ o i ,
1983) » (L iê n minh. c h iế n ááu T i ệ t li am - Oampuchia, m ột na ân
tổ
bảo đảm tia ẳ ^ g l o l
của cách, mạng C am p ucb ia tx P flg th.01 k ỳ
cnổ ng Pb.áp ( 1 9 4 5 -1 9 5 4 )
tio n g
kỷ y ế u H ô i n g h i k tio a hoc về
quan 'nê Y i ê t Nam - C a m p u c liia t r o n g l i c à
ia ô i tìĩà n h . Db-O Hồ C hí M in h ,
1980) ĩ
.ỉào H ùng ( Quan lie 7 i ê t ìlam -
sư , V iên k h o a ’.10 c xã
p ’tiam iỉg u y ê n L o n g - ĩĩg u y e n
C am puchia t ro n g t i i ế k ỳ
qua,
t r o n g : 'TÌm iii ầu l i ch. sử - vẩn iióa Campuckiia, lĩ hà 3X1ấ t ban
kh-oa ho c x ã h . o i, H.à H ô i,
1933)
; ? ’aam lĩg u y ê n Long - ?ham Đức
Thành. (HÒa b-O’D dân t ộ c ỏ' b a nưó’c D ông Diroĩìg t r o n g
g i a i ph ó a g dân t S c ,
d ịu
quo c 1 8,
tiế n
3ự n g h iệ p
bô x ã b-Qi, an n in h , k h u vự c vè. ^òa
Tạp c h í N g h iê u
cứu Dông ITam Ẵ,
th á n g 1 -1 9 9 0 )
;
Pilau Tiiu’cng a ie n (7 e alii lu à t l i ê n minh, Da nu’G'c Jong Dưo*ng,
lạ p
o td công s ầ n ,
th á n g 2 -1 9 8 7 )
» Lê ĐÚ’ C Anh (Quân l ô i nhần
-<:ià x u ấ t b ả n
%uâa đ ô i
d â c, ,í\ llc i,
( Jacn .nạng ? a n p u c a ia v à n g iiĩa
%
1
£
^
vụ
„
quổc
N
'9 8 3 )
Công
sả n ,
tiiá n g 3 - 1 9 8 5 ) ;
Thí
jia o
tế của quá lĩ v iộ i t a ,
N
H iia s u à t Dan Quân đ o i niaân d â n , Ha l ĩ o i ,
( L i ẻn minis. Da nu’Q’c Đông D ư oĩig Icaõ.ng
; 'í à
1 9 8 3 );
'Tau í u y Ivỉâa
ngìrag I0*n mania,
Tap c h í
( 7e 311' h.G’p tá c k in h , t ế ,
vắn
hó a g iữ a b a aưó*c D ong Pu'OTjg t r o f l g
^ i a i ào ạn m o l, Tap c h í cong
3a n ,
(M ộ t v a i ý k iế n
th á n g
7 i ệ t ?
3 -1 9 8 5 );
Lao -
S in d Nho L iê m
ve quau nệ
C am p uch ia t r o n g b ổ i cảnh, móã. Tap c h i Quan
th á n g
3 -1 9 9 1 )
•••
đ ã g iú ?
v à n h ữ n g niaện x é t quan t r o n g
cho chú ng t ô i n h ie u t ư
về m ổi quan hê đo àn k ế t
c h iế n đấu g iữ a nh ân dân b a nưíýc D ông Dương.
Cắc l u âu
kn Dtió t i ế n
•
L ic a
•
31 3ử hoc
ìa iê n lư u ỏ’ Tư l i ệ u•
•
khoa
sử [Trưcrag D a i a o c Tồng iao’D H a N ộ i của Ngô Dăng T r i
(Hậu
•
•
•
•
piaưoTig 'Thanh. - N ghê Ĩ ĩi ĩ h . t r o n g
Ph.ấD), i i a g
w
k h ẫ a g c h iế n
I■ ■
•
olaỗpg th ự c dân
Tỉoooug X in g a ả Pa Nha (Sư g iú p đõ’ c ủ a T i ê t Nam
đ ỗ i vóá c u ộ c k:h.áflg c h i l a
c ủ a riiaân dậa Lao ( 1 9 4 5 - 1 9 5 4 ) , có đề
cập đến o iổ i quan h-ê g iữ a b a nưó’c Đông Dưcrag,
b ầ y quan h.ê g iữ a c á c lư c
Nnư v â y ,
lư o n g
ciio đ ế n n a y ,
c h íiỉb . triứ c nào t r ự c
tiế p
Pháp ( 1 9 4 5 - 1 9 5 4 ) ,
ch ư a có m ôt công t r i n h , sử hoc
tìm
i i i ề u m ôt o á cti đ ầ y đủ v à oó hê
campu.c i l i a n ó i ch-Ujng,
C a m p u c iiia t r o a g t h ò i Vcỳ k h á n g c h iế n
nói
trìn h ,
c á c h mang b' Dông D ưoug.
ttiổ n g về auan
aê• 7 i ỗ• t Nam - L a o *
b.ê V i ê t Nam - Lao -
cnủ y ế u l à
quail
c iiỗ n g
r iê n g .
Trên CO’ 30’ kế tb.ừa tiiành. qĩia của các niaà nghiên cưu
t r o n g nưó’c n g o à i aưổ’c ,
tà i la
tiề n
: từ
ch ú a g
góc độ 3Ír h o c ,
đề của m ố i
t ô i đ in h . 'au’o’n g g i a i
quyết
t r ĩ n h , bầ y -not cách, có iiê
au an h.ê V i ệ t Nam “ Lao -
iề
tiiổ u g
J a m p u c n ia g i a i đ o ạ n
1 9 4 5 -1 9 3 4 ,
3ự t a ^-5 trỉKOíẩ và v a i t r ò , tá c Ìôiìg của .nối
a ê này trc-og CUÔG iCaáng Oiiiễn caố-os triu'c dân P h áp ,
'Uar:
rú t ra
m•ò t v a i nh ận x é t bước đầu về m o i Qỉx&n l è• Y i ê• t 'lam - Lao Cam pu c i l i a .
III.
JAG NOJOH ĩ l / L Ỉ 3 U .
-I go à i
v iê c
sử dang cá c t a i l i ê u
1-d.ata. đ i en c ủ a Mac
AJ3g-gasn, L ê -n in đe làm 30’ 30’ về mặt lý luân và pìiưcmg ph.áp
n g a i en cứu, t h ỉ nguồn tư l i ê u chủ yếu diro’c ìm ai tiiá c va aử
du ng đ ề ta ự c d i en đề t à i bao gồm :
1. ơác văn k iê n của Dâng, ĩíh.à hưó*c ị cấc b à i của lãnh,
tụ ba nưó’c , ttiư từ tra o đ ỗ i g iữ a cá c lanh, tu và c á c tồ ciiức
•
•
ỏ’ ba nưó’c .
2. M ôt
trữ
30 văn bản gốc liijs n lư u g iữ tẹd. T r u n g
tâm lư u
3eo tà n g Hồ Ghí M in h , 3ảo tsung Quân đ ô i nhâu
quốc g ia I ,
dân V iệ
t Nam . . .
•
3.
c á c c lm y ê o khảo , lu â n
V i ệ t Nam, L a o ,
0
v ă í1 của các nh-à n g h iê n
cứu
d a m p u c iiia về g i a i đoạn 1945 —1954- n ó i r i ê n g ,
"
•
t ù ’ k h i Pháp xâm lư ơ c D ông Dưcng đẩu nay n ó i c h u n g .
4 . ĩãôt
ba nưổ’c Dông
,v
30 tá c pkầm của oác hoe g iả nước n g o a i v i ế t về
Dương tiiòã kỳ cân - a i ổn đai có
liè n
quan đến
,* .
đe t a i.
5 . ĩẫôt
K iio a
30
lu ậ n
vẫn t ố t n g h iê p đ ạ i hoe
L i c i i sử T rư ờ n g D ạ i hoc Tồng h.0’0 Ha N ô i,
của s in h , v iề n
lu ậ B
án phó
t i ế n 3 1 3ủ’ hoc
lu u tạ.1 Tư l i ệ u khoa Lịch, • sử Truông• Đ ại ’a oc
*
Tồng ho*D
• - -í à lĩ ô• i ,7 lu â«n án t ổ t agrii *ẫp của si-na v iê n Tiên
• quan
h è quoc t ế lưu t ạ i Thư v iê n 'ĩrưò-ng Dạl .1 0 G N goai g ia o .
•
-J j-S u
. , 'lii
- í liic i l l
c i”
C ÌIU .ÌI 1Ă
0 -5
1'3
zzi.
C-V-T3 t i £ '3
du-G’c -iniều các còxig tri-ir* -Ighiê 2 . c iu oil’ '.:oc c ia
XU.C
các
học g i 3
-a o va Jampucaxa, cia-a i i i a i tiiac G’JO’C n h ieu t a i l i e u nirc’c
n g o à i, t h iế u h-ẫn mảng t à i l i ê u icnảo s á t tliurc đ ia và 31TJ. tầm
t à i liê u
ỏ’ h a i nu ớc lá n g g iề n g .
DÓ l à
nhùng lih ó lò i ăn là m hẹn
zcẨ dến c iiấ t lu rc a g của lu â n á n .
- ~ r
- 4.
V *
-
/"
'JTo. w
..
-
Ĩ1--VX*
-
**•(. Uj2»
V
sUan :iê V i e t
iA
i'ilu
am - Lao -
jTii-'i-T
J a m p u c iia
_
đằ l i c i i
Clju
t r o r.ẻ th o ’i
c a iế n c a o n g Pháp ( 1 9 4 5 - 1 9 5 4 } , kh ò a g p h ả i l à
c ó c ô i n g u ồ n và t i ề n
ì'.
____________________ .
*i
sử dã tòn. t ạ i
kháng
£ .7
h o à n to à n mci’i
tro n g t iế n
mà
tr in h
l i cú 31Ỉ của ba nước 2òng Dương qua các g i a i đo ạn s a u . v ì v â y ,
nổi
dung ch ủ yếu của
ìu ậ n án l à g i a i đoạn 1 9 4 5 -1 9 5 4 ,
n ó i
t c ’i
lý
ỏ’ m ứ c
đ ộ Ì1Ọ’P
c ó m ôt c á i n h in hê th o n g ,
Lao
cả
g ia iđoạntrư ớ c,
g ia i
s o n g có
đoạn
s a u để
c h ỉn h th ề về m ổ i quan hê V i ệ t Nam -
- C am puchia n ó i c h u n g .
Lu ân án 3ử d u n g các phư ơng ph.áp n g h iê n cứ u c h u y ê n n g à n h :
mô t ả ,
liê n
!aệ,
30 sán h đề p h â n t i c h ,
c á c h xhách. q u a n ,
xử l ý
các
sử l i ê u
m ốt
đảm bảo k h a i th á c có ỉa iê u qủa g iá t r i
các
n g u ồ n 3tỉ l i ê u .
PhuD’n g ohaD ;iê th o n g c ù n g đưo’c3ử d ụ n g để là m
;n u a
tò n t ạ i .nay "nao i ý cua moi quan
13g ia ’a 03 airo’c
r õ cả
qúa
Jong
Duxrag
.
V• 5QNG 'jQP ÌŨỎĨ QUA LUAÌĨ AIT
1. Bong; 222
-
Dựng l ạ i
V iẻ i Jam - Lào 1945-1354
ỵ ề Ẽ2Ắ c iu n g .
n ò t c á c h có hê th o n g , k h á c h quan quan -lê
Campucnia tr o n g mòt g ia i .loạn l ị c n 3 Ử từ
; nèu b â t v a i t r ò
của ítiổ i quan .lê V i ệ t lĩ am - Lao -
Jcii;i C-U.C11IL3 .2a
4 —3 Ị .^3 'S- >3 ---—^6 z SQr —^*c _ JC’ri
1'
c s c -1 .”ic;-fl
J’ J8 :iirc*c ic n g Duo’ng ~ ro n g CUỎO iiis n g e n is a O ilwiig “ .lire dân
P háp ,
từ đó c a ỉ r a ."not 30 đặc điểm của m ố i q u a n hê c h iế n lu o 'c
g iữ a n h â n dân ba nuớc t r o n g g i a i
đoạn '9 4 5 - 1 9 5 4 .
- Sưu tam va k ia a i th á c m ôt 30 t ư
niau’ : th ư t ì r t r a o
liê u
Ãiớl chưa c o n g bổ
đ ỗ i g iữ a các v i lã n h đạo c á c h mạng ba n ư ớ c ,
m ổt 30 n g n i q u y ế t quan t r o n g về quan h.ê c h iế n lư c ’c g iữ a ba
nước v à nhữ ng v à i l i ê u
c iiỉ rõ
sư g iú p
đõ' củ a V is t
Nam v ớ i cách,
mạng ỏ’ h a i nuớc Lao và C a m p u ca ia .
2.
dóng >góp k r.á c .
- L u ậ n án
tiế n g
V iê t,
quan t r ư c
có m ôt o h ụ lu c
gồm m ôt 3 0 v ă n b ả n gốc bằ ng
t i ế n g P h á p , t i ế n g Lao và t i ế n g
ũ iể p
C am p ucỉiia có l i ê n
đến đe t à i .
- Sây dự ng m ôt th ư muc gồm gần 200 t à i l i ê u ,
có n o n m et ruỉa l à
ỏ’ T ru n g tâm lư u
n h ữ ng t à i l i ê u
trữ
-íUốc g ia
I,
tro n g
đó
cliư a cô n g b ổ , h iê n lư u g iữ
3ảo tà n g Hồ C h í M in h .
V À Ì HÉT VE QUAỈỈ HẸ V ÌẸ T NAM-LAO-CAMPUCHIA
TỦ K H Ỉ PHAP xam LỦỌG đòng DƯỎNG đ e n
I.
7 Ỉ 3 Ĩ lỉÃ k .
LÀO.
1945
nam
PHaP XA.Y1 LƯdc
GAMPUGHIA 3 1 ĨHỦC p i n
•
•
a
<
VÀ DAT ACH THÔNG Ĩ R Ĩ .
N gay t ù ’ t h ế k ỷ -CỉI I ,
Cây th á n h g i á và c h iế c
sĩ
tiê n
p h o n g " cho
s ỉ n g u ờ i Pháp l à
r e u il)
sắc của
là
A - lế c h - x ă n g 30’ H ố t (A le x a n d r e
đâ y
nhữ ng ''c h iế n
thurc d â n ” . Từ nấjn 1 6 2 4 , g iá o
17 nẩm t r o ã
Gha c ố n g u ừ i Pháp l à
ngưòã của
31 T h iê n chúa g iá o , với.
g iá o
áo t h u n g đen đã tỏ r a
"s ư n g h iê p
đ e n V i ê t Nam và ỏ’ l ạ i
nưó’c P h á p .
cá c
de R h o des) đa
để gâ y ảnh h u ở n g cho
L u - i So’-v o ’- r o ’i
( L o u is
G heve-
" H ô i t r u y ề n bá n iề m t i n ” đa t ớ i v ù n g B á t -
ơ a m p u c iiia v à o nửa s a u th ế k ỷ X V I I đề t h u y ế t g i á o , l ô i
k é o n h â n d â n v ù n g n à y đ i th e o
Pháp P i- n h ô
đạo T h iê n c h ú a . Qua g iá o
đo’ 3 ê -h e n ( P ig n e a u de B é h a in e ) ,
v à o n ộ i bô V i ê t iíam bằ n g c á c h g iú p
nhà Tây S o n .
cù n g t h ờ i g ia n
dó,
sĩ
Pháp đã c a n t i i i ê p
oho N guyễn Ấnh đánh. l ạ i
c á c th ư ơ n g nh ả n và h ò i buôn
từ n g bu’Q’G c h u ẩ n b i cho âm mưu th ô n tín h . Dông Dương của th ự c
dân P háp.
Năm 1 8 55, Iq ’X d ụ n g l ú c
ơ a m p u c h ia đang lâm và o môt io à n
c ả n h k h ó k h ă n do su* o ép và đe dọa của X iê m ,
cử n g ư ờ i 3 an g t i ế p
x ú c vcýi t r i ề u
k ý v ớ i vu a Ang Đương m ộ t
nham t h i ế t lậ p
!lH iê p
qu an hệ t r ự c
nước n à y thà nh , th u ô c
đ ịa v à
đ in h
C a m p u ca ia . Pháp muổn.
uức l i ề n
tiế p
vó’i
trê n
CO’
c h ín h ph ủ Pháp
m in h 78 t i l ương m ạ i”
C a m p u c h ia , c h u ẩ n b ị b iế n
sở đó mỏ’ r ồ n g ảnh. -luxrng
củ a Pháp r a
các v ù n g x u n g q u a n h .
L ẩ y CO’ t r i ề u
đin h. Huế ngu’o’c đ ã i c á c g iá o
s ĩ T h iê n chú a
v à cur t u y ệ t k h ô n g nh ân qu ốc th ư của Pháp đ ò i t ư do b u ô n b á n ,
Ỹ n g à y 1 - 9 - 1 8 5 8 , th ư c d â n Pháp nỗ 3Úng xâm lư ơ c V i e t Nam ỏ’ oán
đảo Son T rà
( 2a N a n g ), ỉlẩm 1862, t r i ề u
nức d â n g ba t í n h
dùng các th ủ
18 63,
đình. 'Tư Axc k ý hàng
m iề n Dông Nam x ỳ cho P h á p .
đo ạn quân sự và n g o ạ i g ia o
Sau h o n naôt năm
xảo q u y ê t ,
th ự c d â n Pháp đã b u ô c v u a N ô -rô -đ ô m k ý h iê p
ngày
1 1 -8 -
ước th ừ a
n h â n 3ự b ả o hô của Pháp đ ổ i v ớ i G a m p u ch ia . Năm 1 8 6 7 , Pháp gây
sức ép c h iế m n o t ba t ỉ n h m i I n Tây Nam K y ,
d ư ớ i ch ế đô th u ộ c
đ i a , b i ế n lí am Ky th à n h b à n đạp đá nh ch iế m
cả nước V i ê t Nam, ơ a m p u c iiia và L a o .
18S4 g iữ a
đ ặ t cả m ie n này
th ự c d â n Pháp v à t r i ề u
Gác h iê p
ước năm 1883,
đành Huế đã l ầ n l ư ơ t th ừ a
n h ậ n q u y ề n "b ả o h ô " của Pháp đ ố i vó*i t o à n bô lã n h , t h ổ V i ê t
Nam. H iê p ước năm 1897 g iữ a N ô -rô -đ ô m v à t o à n q u y ê n PÔI1 -Đu-me
( P a u l D o u m er) đã tư ớ c đ o ạ t n ố t nhữ ng q u y ề n h ạ n c ò n l ạ i
v u a Kho’-m e , t h i ế t lâ p
c h ế đô th u ô c
C a m p u c h ia . Năm 1887, Pháp lậ p
đ ia
th ư c sư t r ê n
của
đ ấ t nước
L iê n b a n g S ông Dương th u ộ c Pháp
gồm V i ỗ t Nam và C a m p u c h ia . Năm 1893, Pháp c h iế m x o n g nước L a o .
Chúng c h ia
lạ i
nước Lao th à n h 'n a i m iề n (Nam và Bắc L a o ) ,
aau đó
quy Lao thà nh , m ôt " x ứ ” . Den nẵm 1899, c h ú n g sáp nhâp là o
v à o L iê n b a n g Đông Dưcrag.
Pháp c h ia
T ru n g K y , L a o ,
Đông ũư ơng r a
G a m p u c h ia ) v ớ i các c h ín h s á c h c a i t r i
n h a u về h ìn h th ứ c
nưcýc và g iữ a
là m nẵm xứ ( 3 ắc K y , Nam K y ,
đ ổ i vó’i
m o i xú’ náầm c h ia
ri
khác
n ộ i oộ từ n g
các nước Dông Dưcmg. Đứng đầu L iê n b a n g Dông
Dương l à m ột v i ê n
to à n q u y ề n th a y m ặ t c h ín h p h ủ Pháp c a i t r ị
S eng Du'O’n o V6 310i
m ặ t.
12 -
các c c quan q u y ề n iu*c của t iiu ’c dân
Pháp ỏ’ Sòng ^ư o n g đưo’C t h i ế t lậ p
để g iú p v i ê c
nàam au c đ iC ii x i ế t c h ặ t ách. t r i ổng t r i
và t i ế n
hành, bó c l ô t
th u ô c
đ ịa
to à n q u y ề n ,
của Pháp lê n
Dông Dưcmg
Dông ũưcmg .nót cácia q u i
Thực d â n Pháp đã k ế t hợp rứ iững th ủ đoạn xảo t r á
của
iũô.
"n ề n v ầ n
m in h tu ’ b ả n c h ủ n g h la " vcýi n h ữ n g "c à ể đô đáng n g u y ề n rủ a của
th ờ i
tru n g c ổ "
(3 5 ,
4 0 6 ),
đề VO’ v é t , 'oóc l ọ t
sức ngưò’i
của ỏ’ Đông Duxrag. Ghúng đã đầy n n â n dân c á c nước t r ê n
Sông Dương v à o
"tìn h
t r ư ớ c naôt sự lư a
cả n h qúa ư k h ố n k h ổ ” ( 8 5 ,
sức
bán đảo
4 4 6 ) và đ ặ t họ
ch ọ n l ị c h . 3tỉ : m ã i m a i b i a ấ t q u y ề n dộc l ậ p ,
c h ịu k h u ấ t p h u c d u ớ i ách th ố n g t r i
của Pháp hoặc v ù n g
lê n
g i ả i p h ó n g d â n t ô c . Nhân d â n Đông Qưomg đã c h ọ n c o n đường th ứ
h a i . " B i k h u ấ t ph uc bằng v ũ l ự c , b ắ t ’ouôc p h ả i c h ịu đung bao
đ iề u nhục n h ã , b i áp b ứ c ,
bóc l ô t ,
dân Đông Duxrag kh ô n g th ể
c h ịu n g ồ i y ê n mà k h ô n g phá gô ng x le n g của dế quốc th ự c dân
P háp” (8 6 ,
II.
5 4 ).
PHONG ĨRÀO ĐAU TRAi.m CỦA Ị3HAH DAN
ĐONG DỨỎNG
CHONG THỨC DAĨT PHAP XAỈU LỦỎC.
ĩẻay t ừ n h ữ ng n g à y đầu b ị xâm lư ọ ’c , "bất chấ p âm mưu
2
và th ủ đoạn t à n bạo của th ự c d â n P háp,
b ấ t c iiấ p t h á i đô đầu
hà n g của g i a i cấp p h o n g k i ế n Gầm q u yề n ỏ’ ba
m ôt 30 31 " h u v à n h â n d â n l a o
t r á c h n h iệ m
tô c ,
và
tin h
nước Đông
đông ba nuxýc đã t ỏ
th ầ n v i n g h ĩa
rõ
g iá c
3ự l i ê n
hệ
iUật
th ứ c
cả đ ổ i v ớ i v ậ n mệnh của dân
đã đứng d ậ y đấu tra n h , c h ổ n g xâm lu x rc . DÙ chưa ý
m ột cách, t ư
ý
Dương,
thức
t h i ế t g iữ a n h ả n d â n ba nước
t r o n g hoàn c ả n h l ị c h , sử mcýi, n h u n g cuộc đấu t r a n h
kẻ th ù c h u n g , c ù n g htrcrág t ớ i muc t i ế u
ohống m ọt
g iả i phóng dân tô c ,
l ạ i oc 3ụ gan g u i 76 d ia 1 7 , :r.oi “uưn* icn«i ve v i : .10 9 va
lie n
sử , đã đira ba dân tộ c scn g tr ê n oán lẩo Bông Duxrag tim
đển
v ó a nh.au, nhò’ cây n h a u . T rê n 3101 mức đô n h ấ t
đẩu
tra n n
dầu
th ế kỷ XX đa có 3ự p h ổi aọ’p vớ± nhau, he t r e
củ a nh ân dân Dông 3 ư ơng g i a i
Dứng t r ư ớ c
đoạn c u ố i
đ in h ,
th ể
cu ộ c
kỷ X IX -
nhau.
kẻ th ù xâm lu rc c , n iiâ n dân Sông Dưcng kh ô n g
c ò n c o n đuxrag nào khá c l à
đứng l ê n
c h o n g P h á p . Đề c h ố n g kẻ
t h ù chung có t i ê m l ự c icinh t ế và quân SU’ mạnh, hơn, c h í n h t i n h
th ầ n y ê u nuức và n h ữ ng m ó i l i ề n
hê v ố n có về n h iề u m ặ t đã t r ỏ ’
thành, đông l ư c th ú c đẩy CUÔG c h i ế n đấu oh.ổng xâm lu o ’C ỏ’ mỗi
nư ớc và l à
trà o
đấu
th íc h
vì
Nam, Lao
c h iế c
cầ u n ổ i tẹ o r a
sự gắn bó tự n h iê n g iữ a p h o n g
t r a n h của nhân d â n ba nước Đông Duxmg. Đ iề u đó g i ả i
sao m ột số p h o n g t r à o
hay
k h ỏ ả n g h ĩa
C am puchia có 3ự tha m g ia
của n h â n d â n V i e t
của m ột bộ p h ậ n quàn
c h ú n g n h â n d â n các nước lá n g g iề n g . 3ư p h ổ i à.ọ*p c h iế n đấu
Ị g iữ a n g h ĩa q u â n A- c h a Soa v ớ i n g h ĩa
đ ia
vĩnh.
oan Châu D ốc,
Long,
quân của Be đốc H uân t r ê n
Đồng Tháp M ư ờ i ( 1862)
; liê n
q u â n g iữ a n g h ĩa b in h P ô -k u m -b ô v à n g h ĩa q u â n của T rư ơ n g Q uyen,
VÕ Duy Dưcrag t r o n g các t r ậ n t ấ n c ô n g c h u n g đánh, th ự c dâ n Pháp
t ạ i c á c đ ịa
( iS c ó )
;
đ iề m
dọc b iê n g ió a n a i nước 7 i ê t lĩ am -
3 ụ’ l i ê n
:<ểt s iữ a n h ữ n g c i i i ế n
31 V i ê t - Lao oáong
Pháp ỏ’ h a i v ù n g 3 ô - l ô - v e n và Tây N guyên (1 9 0 1 )
I sự k iê n
tiê u
b iể u
s in h động
3
C am pucaia
...
là
những
ự i i ê n k ế t c h iế n đấu g iữ a n h â n
d â n ba nước Đông Dương t r o n g đ iề u k iệ n l i oa. sử m óa. Tuy c ò n
SO’ k h a i , mang t í n h tư pháx, t h i ế u tổ chức,
p h ố i ho’p đấu t r a n h
g iữ a cá c piaong t r a o
thiểu lãnh đạo,sự
y è u nước ỏ’ ba nước
g i a i đoạn tù ’ k h i Pháp xâm lư ơ c Dông Dương đến những nấm đàu
t h ế k ỷ aX , có t á c d ụ n g c h ia
xẻ lự c lư ợ n g đ i c h , gây cà o ch ú n g
(3. I* ỹ
•)
'
-Á.uLifl/ij
: f_
_
_
_
>30
^n^dn
_
_
_
_
_,_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_,_
_
_
_
_
_\
'DiflOxj.ffcj -*jT 3 0
tra n h
của nhán iả n a o i -luớc và pnong t r à o
k i ê n cu’O'ng dể t im
>ij ỹ
•
1/O il
của to à n bán iả o
^
,
111.A—vSiA
-A.O'X
Dông DuxD’n g Diaát t r i ể n .
0 *1 0
iấ u “ r a n h cxiung
T ro n g c u ô c đáu tra n h ,
c h ọ n c o n đưcmg cứu nuxýc, g i ả i p h ó n g dàn tô c
đú ng đ ắ n , nh ân d â n Dông Dương dứng t r u ớ c m ôt th ư c
quan là
tế
dể ch ố n g kể t h u c h u n g và đưa cu ô c đấu t r a n h
'tia ẩn s l o - i ,
iia ô n g th ể c h ỉ bang súc mạnh. của r i ê n g
.uà p h ả i l i ê n
kh á ch
đ i đến
từ n g nuớc
k ế t v ớ i nh.au. 3u’ t h ấ t b ạ i của p h o n g t r a o
p h ó n g d â n tô c ỏ’ m ỗ i nước và các phong t r à o
đường l ố i của p h o n g t r à o
g iả i
đấu tra n h , p h ổ i hơp
g iữ a n n â n d â n ba nircýc p h ả n ánh sự kh ủ n g h o ả n g trầ m
Dưo’n g ,
>r_
dcLLl
t r ọ n g về
g i ả i p h ó n g dân t ô c ỏ’ c á c nuức Dông
đồng t h ờ i c ũ n g p h ả n ánh sự lú n g tú n g về m ặ t n h ậ n th ứ c
của n h â n d â n Đông Dương t r o n g v iê c
tổ chứ c c u ô c đấu t r a n h
c h u n g ch ố n g th ự c d â n xâm lư c rc .
v ớ i sự x u ấ t h iệ n của lã n h t u lỉơ-uyẽn Ấ i Quốc - Hồ C hí
M in h ,
tin h
ngoặt lịc h
h ìn h c h x n h . t r ị ỏ’ Đông Đương c h u y ể n s a n g m ôt bước
sử md’i .
Vưo*t qua tầm n h ìn h ạ n ch ế của n h ữ n g ngưò’i
y ê u nước đương t h ờ i ,
Chủ t ị c h
Hồ C h í Minh, dã c h ỉ r a
cho dân
tô c V i ệ t ĩ
d â n tô c b ị
các
áp bức D iiả i có m o i quan àệ đoàn k ế t v ớ i nh.au, p h ả i
t r ỏ ’ th à n h m ỏt bô piaận kh ă n g k h í t của ph o n g t r à o
cách, mạng th ế
g i ớ i , i ỉ h i l u b à i v i ể t của Ngưoũ t r o n g những nầra 1920-1926 đa
n ê u l ê n những n ỗ i th ố n g khồ của n h â n dân Dông Đương dưới ách
th ổ n g t r i
tà n bạo của th ự c d â n P h á p . Chủ t ị c n
Ho C h í M in h cũng
nh ận th ấ y ng ay t r o n g n h ữ n g ngay đen t ố i sổng d ư ớ i ách th ố n g
tr i
của th ự c dân P h á p , n n â n dân Dông Dương v ẫ n có m ôt sức 3ổng
mãnn l i ê t
và m òt sức nhản k h á n g k iê n c u r à g
: "Đ ằng sau 3ự ph uc
z Jl±x q
■» CU’ C f
-1 „-'U'Q0 ,1 .c —' U * J J 1 . _■_< .n o •■* 0 3 - L
-L
Ia n < j
302,
31ÀC ?
đ a n g gào t i i é t 7a sẽ bung nỗ met cách, gnể góm lc iii t iiò ã CO’ đ ế n "
(2 5 ,1 0 ).
líg a y từ n h ũ n g b à i báo lầ u
tiê n
hay tro n g
các d ip
p h á t b i ể u t r ẽ n d iễ n đàn công k h a i , Nguyễn Ắ± «uốc đều l ẩ y tu’
oách là
tô c
nguò’i
Dông Duong đấu t r a n h ch.0 q u y ề n iọ ’i
b i áp bức ỏ’ th u ộ c
đ ia ,
của các dân
t r o n g đó có Bông ũưcm g. T ạ i đ ạ i
à o i Tua ỏ’ Pháp năm 1320, N g ư ờ i kêu g ọ i nhân, dâ n th ể g i ớ i g iú p
đõ’ to à n th ể n h ữ ng ngu’O’i
g iú p
đang b ị áp bức b ó c l ộ t ỏ’ th u ô c
đỡ n h â n dân Sông Dương. Bên ca n h v i ệ c
đ ia ,
đấu t r a n il v ạ c h
t r à n bộ m ặt tà n b ạ o , xảo q u y ê t củ a ta ư c d â n Pháp 0’ 3ông Dương,
N g u ờ i k iê n
Quốc t ế
trì
vện dộng,
t h u y ế t phục -ả n g c ô n g sản. Pháp và
c ô n g sản quan tâm đầy đủ ho’n nữa đến ph o n g t r à o
đấu
t r a n h ỏ’ Dông D ương.
TÙ’ năm 1 9 2 2 ,
N gu yễn l i
ta
t r o n g b à i r,V:ẩ.y .7 n£h.ĩ về v ẩ n đ |
Quốc v i ế t
:
,,ế> c a i xứ 3ông Duxmg g ià
k h ô n g h iề u đẩu t r a n h g i a i cấp l à
vô sản l à
g l,
g ì ” , ’'q u ầ n ch ú n g c ă n b ả n l à
lir e
th u ỏ c đ i a "
c o i” ,
"ĩig ư ò ã
1 U’o’ng g i a i cấp
có t i n h
th ầ n b ấ t k h u ấ t " ,
"h ọ muốn g i ả i p h ó n g , như ng ho chưa b i ế t c á c h nào để đ a t đưq’c
au c d í c h ấ y " ( 8 5 ,
2 6 - 2 7 ) . ĩĩăin 1 9 2 4 , t r ê n d iễ n đàn của D ẹ i h ò i
-iuác t ế c ộ n g sản l ầ n th ứ 7 ,
g iú u
đõ- 'ao t ỗ
chứ c l ạ i ,
iíg irò ã n ó i
2 3 1 ).
3au ì iạ i l i ô i lầ n
Đ ạ i h ộ i ■•íuốc t ế
tể ,
"Quốc t ế c ô n g sản p h ả i
c ằ n p h ả i cu n g cấp c á n bô lã n h
iiọ và c h ỉ ch o no c o n đường đ i tó ’i
(8 5 ,
:
cách mạng và g i ả i p h ó n g "
th ứ V của -4uốc t ế
Công h ộ i đ ỏ ,
dao cho
cộng s ả n ,
tạ i
£)ại h ô i thanh, n iê n c ộ n g sản quốc
D ạ i h ộ i phụ nữ quác t ể và D ạ i h ộ i quốc
tế cứu tế
đỏ,
N guyễn Ẳ i -iu. ốc đầu đọc tham lu ậ n I-cêu g o i c á c tổ chú’c siaj
cực ủ n g hộ v à g iú p
dỡ có c iiệ u qủa cuôc đấu tr a n h c á c h
của n h â n d â n Dông Duxmg.
t í ca
mạng
'.choa .10c vè con .luw’n g D h á t
2 ' 2 ::;:ậ n th ủ c
cách, :nạng £»cng ^u’O'ng, vo’i
sản Pháp và 'tuốc
tế
3U’ g iú p
còng sẩn,
h o ạ t dông của m in h v à o v i ệ c
và thành, lậ p
19 3 0 ,
của
vlõ’ của n h ữ ng ngu’O’i
ổ h ủ t i o il Hồ J h í 1*1in h
côn £
đã aurýng
t r u y ề n bá ch ủ n g ia ĩa iiá c
- L ê n in
m ôt c h í n h đ ả n g VG sản ỏ’ Dông D ương. Ngày 3 - 2 -
Dang côn g s ả n V i ê t Nam đươc th à n h l ậ p .
H ô i n g h i lầ n
t r i'in
Tháng 1 0 -1 9 3 0 ,
th ứ n h ấ t của 3 a n ch a p hành T ru n g ương Dầng đã
q u y ế t đ in h d ổ i tên. đ ả n g thà nh . £>ảng cô n g 3ẻn Đông Dương, th ô n g
qua ^ g n ị q u y ế t ve t ì n h
v u c ầ n k iD
h .ìn h à iê n t ạ i ỏ’ Đông Dương và n h iê m
của £ ả n g .
Ngay t ì r k h i móa r a
đ ò 'i,
Bang c ô n g s ả n Bông Đương đã
xác đin h, '’n h iệ m v ụ c ủ a Đảng p h ả i k h u ế c h t r ư ơ n g ph ong t r à o
t r a n h đấu cho đều kiaắp xứ Đông D ư ơng" ( 1 4 5 , 8 0 ) .
b iê n piriáp v ậ n đông cách, mạng v à kh ẩ c phục
g iữ a c á c h mạng ỏ’ ba n ư ớ c .
âm mưu c h ia r ẽ
ba d â n tộ c
2a ng r a
của kẻ t h ù ,
sản g đe r a
sự kh ô n g đồng đều
n h iề u n g h ị q u y ế t ch ổ n g l ạ i
tă n g cưừ ng qu an hệ đo àn k ế t g iữ a
Dông Dưcrag. Đang ch ỉ r õ
: "Q uàn ch ú n g la o
V i ê t Nam đeu l à
anh em đ ồ n g g i a i cấo v ớ i c á c b ạ n la o
ngLTO’i
A i L a o . V i ê t lí am, L a o ,
Cao M iê n ,
quốc áp bứ c,
c h ín h ,
đều b i b ó c l ô t
bỏ’i
đong
kh.ổ
ơ a m p u c h ia đều b i đế
những đôc q u y ề n t ư b ả n t à i
á lu nam d ư ớ i m ô t bô máy đàn áp th ố n g n h ấ t về c h ín h
t r ị và quân 3 ự của đế quốc P h á p " .
cả quần c h ú n g la o
ch ủ n g h ĩa đế q u ố c ,
"Vô sản g i a i cấp và t ấ t
kh ổ b ị áp bức t r o n g ba x ứ đó muốn đánh, đồ
lấ y
lạ i
sự độc l â p ,
đánh đổ vua quan đ ịa
chủ đe g i ả i ph ó n g cho mình t h ì không th ề nào đấu tranh, r i ê n g
lẻ
đư ợc" (1 4 5 ,
tham g ia
(1 4 5 ,
1 8 7 ).
"N ếu m ột xứ v â n dộ ng mà h a i xứ kh ò n g
t h i kh ô n g đánh, đổ du’O’c c h ín à q u y e n oủa đế quốc P h á p "
1 9 1 ) . C h ín h v i l ẽ
đó,
Đảng c h ủ t r u ư n g t ổ
chức l ạ i lự c
'
? -y
Iư cn g cacii xạng 0’ moi nu’G’c , i i e n
* __
*_
ia u “ranii 3acn :nan^
v à p h ổ i -1 Ọ’P c u ô c đấu t r a n il c h ố n g th u ’c d â n Pháp của a iiâ n dân
Đông Duro’n g th e o naôt đư ờng l ố i
t r u n g cao đô lir e
c h u n g . T ro n g b ổ i c ả n h c à n tậ p
lu'O’n g Đông Du’O’n g ãể ch ổ n g đế q u ố c ,
đ à u Đang đã đề cao q u y ề n d â n tô c
c h o c á c dân tô c
đô th u ô c đ i a ,
tự
Dang " t h ừ a
c h ố n g h ế t c á c h ì n h th ứ c
c ó q u yề n t ự q u y ế t ,
trự c
dán tô c
tiế p
k ia .
và g iá n t i ế p
3au k h i đánh,
k h ỏ i xứ Dông Dương r ồ i ,
đổ đưọ’c ách đế quốc Pháp r a
n g h ĩa
là
tù y
c á c dân
th e o ý c h í của h ọ ,
muổn th e o L iề n b a n g Gông hòa Xô v i ế t Đông D ương, ào ặc
lậ p
ra
(1 4 5 ,
nhà nước độc l ậ p ,
5 3 2 ).
nh ận
đưọ’c quy e n t ư do h o à n to à n . Dang c h ổ n g Ghế
đem d â n tô c n à y đàn áp v à bó c l ô t
tộ c
q u y ế t.
ngay từ
Đây l à
muổn th e o
ch ín h , phủ nào c ù n g
họ
muốn
được”
sự g i ả i q u y ế t m ộ t c á c h đúng đắn m ố i quan
hê g iữ a d â n tô c và quốc t ế
của
s ả n g co n g s ả n Đông D ư ơ ng.
D ư ớ i sự lã r ứ i đạo c ủ a Đang ỏ’ V i ê t Ham, g i a i c a p c ô n g
n h â n v à nh.ân d â n la o
đ ộ n g đã t i ế n
hành, m ôt cao t r à o
mạng t r o n g n h ữ ng nẵm 1 9 3 0 -1 9 3 1 mà đ ỉn h cao l à
‘l ĩ n h ,
ơũng t r o n g t h ờ i g ia n n à y ,
b ắ t đầu đu’Ọ’c n h e n nhóm . T h á n g
th ủ
phong tr à o
Xô v i ế t ỉĩghê
c á c h mạng ỏ’ Lao
12 năm 1 9 3 0 , c ô n g n il â n th ủ y
đường s õ n g n g u ờ i Lao v à ngưò’i
ch ứ c b ã i c ô n g đ ò i q u y ề n l c ỵ i .
cách,
V i ê t ỏ' V iê n g - c h ă n đã tỗ
C a m p u ch ia ,
c u ố i năm 1 9 3 1 , các
co* sở Đảng v ầ CO’ sỏ’ q u ằ n c h ú n g được x â y dựng ỏ’ C ă n g -đ a n ,
chê,
C ô n g -p ô n g -e h à m v a t h ủ
đô Phnôm P ê n h . Sự r a
đò’i
Cra
của các
CO’ sỏ’ đảng và nìiững h o ạ t đông b an đằu của nhũng n g ư ờ i
GÔng
s ả n đã có t á c dụng n h ấ t đ in h đến những GUÔC đấu t r a n h của
n h â n d â n C anapuchia. lĩăm
1 9 3 3 , nồ r a ph ong t r à o
B á t “ tam -b a n g của C a m p u c h ia ,
tiế p
đó l à
ph o n g t r à o
lã n h đạo của A -c h a L ả iế t v à A -c h a P ơ - r in h .
»
3h o n g “ iiu ế ỏ’
d ư ớ i 3'ù
a áo " ằ n g lớ p ãn á n iâ x i Lào
b o n cầm q u y ề n P h á p rẩ t l o
lấ u
í r a r u i chổ ng
'zh.:c ì ân là n C.10
n g ạ i.
Đ ạ i h ộ i Bang c ọ n g sản Đông Duxyng lầ n th ú ’ nã ấ t
đ á n h d ẩ u th c ’i
1-cỳ đẩu t r a n i i mó'í. của ph ong t r à o
Dưcrag. lĩg a y tù ’ năm 1 9 3 5 , cù n g Toa v iê c
Lac,
Dầng Gỏng 3ẻn Jo n g Dương da t ồ
cách, n ạ n g ỏ’ Đông
th a n h lậ p
xứ Dang bò *’
chức n h iê u CO’ 30’ đang và
q u ầ n c h ú n g ỏ’ C asK Jucnia. Dầu nấm 1 5 3 ? ,
dặc 'ly Hâu
30 sa n g Ja n ro u cn ia v ậ n dông V iS t '.cièu. v'a n iiả n dá n
th à n n lậìD ''ủ y b a n 'là n h đ ô n g ” dề au-o’ n g
Du’o’rxg đ ạ i h o i " .
(3 -1 9 3 5 )
- ia n g Cìỉ c á n
Ja m p u ciiia
"Đỏng
rn g p iio n g t r a o
"ủ y ba n aành. đ ô n g " c ũ n g diro'c 'tha nh l â p ỏ’ T i ê t
'Jam 7 3 Lao zheo N g h i q u y ế t của -ả n g 3ông sản 3ông D uưng.
tă n g c ư ờ n g sự p r ic i hơp p h o n g t r a o
19 3 8 ,
2ảng ’’ g ia o
L a o , g ia o
nhân
0:10 xú’ ủy - r u n g kỳ tìm m o i l i ê n
cao t ỉ n h
( 1 4 7 , 2 8 1 ).
cácia mạng 3’ 3 n ư ớ c ,
ủ y Ham Ky
T ro n g d ip
đ i đón
lạ c
đầu năm
v ớ i Ài
k h ô i phục hê th o n g ỏ’ Cao M ie n "
p h á i đoàn đ ạ i d iệ n ch ín h , ph ủ
d â n Pháp do ô n g G iu ý t - t a n h Gô-đa ( õ u s t i n G o d a rt)
đế n Phaổm P êũh, h à n g
Dẩ
n g h in nh â n dân Cam puchia và V i ê t
d ẫ n đầu
k iề u ỏ'
C arapuchia đã đira b ả n k iế n n g h ị lê n t i ế n g ủn g Ì1 Ộ C h ín h phủ M ặ t
t r ậ n b ì n h d â n P háp,
c h ín h
đ ò i tă n g lư ơ n g , ng ày là m 6 g iũ ’ , t h i '.lành
sá ch dâ n ch ủ 0’ Dông Dương,
tổ n g đ ạ i xà c h ín h t r ị
ỏ’ Đông Dương, 300 cô n g n h â n Oam pucíĩia và V i ê t
s u C ô n g -p ô n g -c iià m đã b ã i cò n g đ ò i
t ư do n g h iệ p
đ o à n . T hông qua
tă n g lư ơ n g ,
k iề u ỏ’ 30’ cao
giả m g iò ’ làm
cuôc vậja đông đẩ u t r a n h
g ia i
đ o ạ n 1 9 3 6 - 1 9 3 9 , s ả n g cộ n g 3an Đông Dương đã độ ng
g iá o
dục quần c h ú n g , c ủ n g cố và p h á t
tr iể n
phạm
CO’ sở đ ả n g ,
và
tro n g
v iê n ,
mở r ô n g
M ặ t t r ậ n dâ n ch ủ Sông D ưong, c h u ẩ n b i m ôt cách. t í c h , cư c dể đưa
quần c h ú n g và o n h ữ n g t r ậ n c h iế n đấu mó’i .
...ặ'z :
-‘ i s y
X
?
_ 0
-
, -
eo n g 3an J o n g *^uưng i a
lí h ậ t .
'
0
~
6
JuO'ria,
,
- a ilg
»
?
f
n g u ; CO' XÒÍĨ1 la ’O’c cua D iia t X I r.
th ú ’ V I đa dư đoán J h â t sẽ ch iế m Bông Du’O’n g ,
sẽ đầu hà ng IT h â t,
n h iề u
Dông -OiroTig 36 r o ’i
t r ò n g ” và đề r a
vào
tìn h
trạ n g
Pháp
"m ô t cổ
sự c h u y ể n h ư ớng c h ỉ đạo p h o n g t r à o
đấu
Đang, xác đin h, " p h ả i c ư ơ n g q u y ế t đứng r a lã n h đạo ph ong
tra n h .
đẩu - r a n h ,
r ộ n g “ hêra lê n
khuếch, tr ư ơ n g p h o n g t r à o
...
t h ậ t mạnh mẽ và t o
c h ổ n g đế quốc Pháp và bè l ũ ,
đ iề u k iệ n bước t ớ i
(1 4 7 ,
-
Tháng 1 1 -1 9 3 9 , M ô i n g h ị T r u n g i'O’ng ò-ảng c ô n g sản Đông
Dương l ầ n
trà o
—
va c a r o
r
dư b i những
bạo độ ng là m c á c h mẹn.à g i ả i p h ó n g d â n t ộ c "
7 2 ).
Buôc ~)hẩi k ý các H iê p đ in h chấ p nnận c á c y ê u sách, của
I'Ih ệ t,
Pháp
" t ự b i ế t k h ô n g đủ 3ức c h ố n g nh au vó’i
N h â t để g iũ ’
n g u y ê n q u y ề n l ơ i của ch ú n g b ê n Đông Dưor.g n ê n c h ú n g đành t ự
n g u y ệ n là m t ê n đày tó ’ " t r u n g
t h à n h " cho ìíh ậ t h o à n g t r ê n b a n
đảo Đông Dương n à y để g iú p N h ậ t p h á c á c h mạng T ru n g Q uổc,
dựa vào 2Ihật đặng đ á i ohó v ó a o á c h mạng Dông D ư ơng" ( 1 4 7 ,1 :2 8 ) .
T ro n g t i n h
h ìn h , đ ó , H ô i n g h ị l ầ n th ứ V I I của Ban ch ấ p
hành T ru n g uơng Đảng c ô n g sản Đông ^trong đã q u y ế t đ ịn h , đ ổ i
M ặt t r ậ n
th ố n g n h ấ t d â n tô c p h ả n àế Dông Duxmg thành. M ặ t t r â n
dán tộ c
th ó n g n h ấ t c h ố n g p n á t :CLt Pháp - "-Thật ỏ’ Dông Dương và
q u y ế t đ ịn h n h â n d â n Đông Duxmg s i d ù n g những h ìn h th ứ c đấu
t r a n h cao đề c h ổ n g P háp, N h ậ t. Căn cú’ vào sự p h á t t r i ề n
ph o n g t r à o
g iả i
của
ohóng d â n tỏ c 0’ ba nước Đông Đ ương, H ô i n g h ị
T ru n g ương Bảng l ầ n
th ứ V I I I
(5 -1 9 4 1 ) t iế p
tụ c
đ ặ t n h iê m v ụ
g i ả i ohóng dân tộ c l ê n hàng dầu và chủ triro’ng g i ả i q u y ế t v ấ n
đe d â n tộ c ổ’ Dông Đương t r o n g k h u ô n khỗ từ n g n ư ớ c ,
c ố t "là m
sao để đánh th ứ c đưo’c tin h , th ầ n dân tô c xưa n a y t r o n g n h â n
-
dân"
la p
( 1 4 7,
-
2 0 6 } . H ô i .ig tiỊ q u y ế t đ in h
dong m in h ( V i ê t .n .iiiia ),
đõ' cá c d â n t ô c ừ liê n , Lao t ồ
m in h ,
2C
A i Lao độc lậ p
đe r a
thà n il lâ p
n h iệ m v ụ
chức r a
V iê ~ Ham doc
" p n ẫ i : iế t sức g iú p
ơao m iê n độc lậ p
đồng m in h để sau đó lậ p r a
đồng
Bông Dirơng
độc l ậ p
đong m in h " (1 4 7 ,
d â n tộ c
t r ê n b á n đảo Dông Durong đều c h iu ách th ố n g t r i
nhát x ít
2C 7) . H ô i n g h i n h ấ n mạnh r a n g các
ch .0 n ê n p h ả i đoàn k ế t th ố n g n h ấ t
Phác - i í h ậ t ,
của
lư c
lư ợ n g đánh đ u ổ i kẻ th ù c h u n g .
Mặc dù xứ ủ y Lao của Đang c ộ n g sản Đông Dương vừa t r ả i
qua c á c đo’t
k h ủ n g bố của kẻ t h ù v à o các năm 1935 và
n h u n g các n g h ị q u y ế t của B ả n g ,
h u ớ n g c h ỉ đạo c h iế n lư ợ c
của Đang t r o n g
t h ế g ió ã th ú ’ h a i đươc đề r a
V I I và V I I I
(1 9 3 9 ,
19 40,
c á c h mạng L a o . Tồ chức
( k l cả m ột
"L a o x ề r i "
lề n " ( 2 2 ,
íỉo m ột sổ
*
tro n g
g ia n c h iế n t r a n h
đong m in h h ô i ” " đ i tậ p
th a n h n i ê n , v i ề n c h ứ c ,
số V iê t k ie u , th u
Ó 9 ). Phong t r à o
th.ò’i
đến t a y nhữ ng ngưòã
" A i Lao đôc lậ p
trí
c h ủ trư c m g c h u y ể n
c á c H ô i n g h ị T ru n g ircrag V I ,
19 41) v ẫ n k ị p
ho’p được raôt 30 c ô n g n h â n ,
th à n h , t h ị
đặc b i ệ t l à
th ứ c
1939,
dân nghèo
h ú t đươc ph o n g t r à o
t i ể u tư sản t i ế n bộ n h e n nhóm
•
đấu t r a n h
của n h â n dân ơam puchia
t u y b ị đ ịc h đàn áp dã man t r o n g nhưng năm 1 9 41-194 3 d ầ n d ầ n
CÌUỮC
ph uc h o i .
ĐÚng nhu* 2ảng cô n g s ả n Đông Uưcrag dự đo án , t i n h t r ạ n g
/
/'h ò a h o ã n tam th ò ’i
g iữ a h a i t ê n
đế quổc P háp, N h â t chấm d ứ t ,
mâu th u ẫ n g iữ a ch ú n g đa g a y g ắ t đ ế n t ộ t
N h ậ t g ử i t ố i h ậ u th ư
Dương cho c a ú n g ,
đ ò i Pháp
đồnể th è ’i
những n g à y đàu t i ê n
nồ
đ ộ . Ngày 9 /3 /1 9 4 5 ,
tra o t ấ t
cả q u y ề n hành 0’ Dông
s ú n g tấ n
c ô n g quân P h á p .T ro n g
của th á n g 3 - 1 9 4 5 ,
6 0 .0 0 0 quân 2-ĩhât đã
• *
1
-ĩ
t i è n aaiiii Jni'cTu .ỉoiig Jong Juững,
3.C *'*■*/ í cí * \-/O0 CJlỉcm 0’
am _i.j I
..
' —s Ị
- . 7
-
~
.
7
crong lo 0 0 Z4 .CCC quản j’
Ị > ■Jov>
tvi'uU CJ^-lc;IZ 0 —
auân 0’ Campuchia ( 192 , 119-120). -íUản Pháp chóng CU’ không
n ỗ i,
đầu -là n g nh anh c h ó n g , i.iộ t
30 l í n h
g i oa p h ía Bấc Dông Dương dã c h ạ y
Piiáp đóng gần b iê n
s a n g - r u n g wUQC. ỗ L a o ,
lỉ h â t và qu ân Pháp đã chạm t r á n v ớ i nh au t ạ i
p h ầ n i d ’l l l í n h
Sau k h i l ậ t
N h ậ t g iỏ
trò
tụ
l ạ i ỏ’ .nòt v à i v ị
b ip bơm ,
tu y ề n 00 " t r a o
Dông Du’o’n g ,
đôc l ậ p ” cho V i ê t
ơ a m p u c h ia . ổ ba n ư ớ c , c á c c h ín h q u y ề n th â n N h ậ t
Lao,
được
th à n h l â p . 30 máy th ổ n g t r ị
Dưo*ng đu’0’c giũ* n g u y ê n ,
b ọ n p h á t x í t N h ậ t th a y
tể ,
trả
khỏi th ị
( 19 1, 672).
trí
đổ Pháp để m ô t m ìn h th ố n g t r i
Ham,
k in h
Thà K h e c , an. ung
Pháp đã bỏ c h ạ y n g a y t ừ p h ú t đ ầ u , r ú t
xã t r ố n v à o rừ n g rậ m ho ặc
qu ân
phát x ít
m ọ i th ứ t à i
của th ự c d â n
e ia ỉ có m ô t đ iề u kh á c tr ư ớ c
Pháp nắm t o à n bộ q u y ề n
N hật ra
ỏ’ Đông
Pháp
là
g iò ’ đây
lư c .
sức bó c l ô t và cuớp đ o ạ t
v ề m ặt
trắ n g
trợ n
sản của Đông Duxrag.
Đang cô n g 3ẻn Đ ông Duo’n g đã
th e o d o i r ắ t
s á t tin h
h ln h .
Ban th ư ờ n g vụ T ru n g ưoTig Đảng đ i họp ngay t r o n g đêm N h ậ t đảo
c h in h P h á p . lĩg à y
1 2 -3 -1 9 4 5 ,
Dang r a
n h a u v à hành, đông của c h ú n g t a ” ,
"đ á n h d u ỗ i lí h â t ,
n g h ĩa
c h ố n g N h ậ t,
g ià n h c h ín h qu y I n
trê n
(1 4 -8 -1 9 4 5 ),
trỉê t
’’ đánh, d tu ồ i p h á t x í t
gấp r ú t
to à n b á n đảo
Chớp thò’i CO’ khách quan do ch iến
q u ản Đồng m in h và v i ệ c
"N h ậ t Pháp b ắ n
q u y ế t đ ịn ia th a y k h ẩ u h iề u
Pháp ” b a n g ích ẩu h iê u
N h ậ t” , p h á t đông cao t r à o
khỏ’i
chỉ th i
tiế n
to a
tồ n g
Đông D u ơ n g .
thắng phát x í t của
N h ậ t buôc p h ả i đàu h à n g Bồng m in h
đề th ự c h iệ n c h ả t h ị của Dang c ộ n g s ả n
Đông D ương, t r u n g tu ầ n th á n g Tám năm 1 9 4 5 , nhân dân V i ệ t Nam
•la I-T-a lê n lam 'viuòc ; õng sh .yl a g n ia ăiarui til ăng l e i io'n.
Lầc. :làu
t i ăn t r o n g l ie n , 3>1’ CSC d à n tô c
đã về ta y n h â n d â n .
cù n g t iio ’i
tiiu ô c
ã ia ,
cn.in.ri q u yề n
g ia n n à y , ỏ’ Lao c ũ n g d iễ n
ra
cuôc Tận dông c á c h mạng g i à n h chính. quyền đồng th o ’i vừa t i ế n
à à n n cuộ c đấu - r a n h Chong sư xâm lir ơ c
của P h á p . N gày
16/ 6/ 1 9 4 5 ,
à o n 500 công n h â n X I n g h iê p
g iẩ y
Ơ .A .P .P .A d ư ớ i sư lã n h
củ a s ả n g bô V iê n g - c h ầ n b iể u
tin h
đ ò i N hật p h ả i t r ả
n g u ừ i L a o . Từ 2 3 /S
ỏ’ cá c t ỉ n h
V iê n g - c h ă n , Khăm M u ô n , X iê n g
K h o ả n g , Sầm N ưa, P h o n g Xa L y , L u ô n g P ra b ă n g . N gày
ciaầ n,
nhà .náy cho
đ ế n c u ố i th á n g 9 / 1 9 4 5 , c h ín h q u y ề n c á c h
mạng đươc th à n h l ậ p
C h ín h Dhủ lâ m th ò ’i
đạo
Lao í t - x a - l a
tu y ê n b ổ nư ớc Lao độc lậ p
ước đã k ý VỚI Pháp t r ư ớ c
đây,
1 2 / 10/ 1 9 4 5 ,
r a m ắt quốc d â n t ạ i V iê n g " th ủ
đe r a
tiê u
t ẩ t C8 n h ữ ng h iê p
n h iê m v u th o n g n h ấ t đ ắ t
n ư ớ c , củ n g cỗ n e n đô c l ậ p ” c ô n g bố H iế n pháp m ớ i " c h u ẩ n b i
cho dâa tộ c
•
676) .
tiế n
t ó ’i
m ộ t c u ộ c s ố n g c h ín h t r ị
•
•
w
•
h iệ n đ ạ i ” (1 9 1 ,
•
•
C h ín h o h ủ móa c ũ n g k h ẳ n g đ ịn h c h ín h sách, hòa b in h t h â n
th iê n v ớ i các nước. Tại CUOC m ít t in h , thủ tưoTLg Khăm Mạo
tu y ê n b ổ bảo đảm q u y e n lo á
n g ư ờ i V i ê t họ*p t á c
phồn v in h .
th â n t h iê n
:
"Ke t ừ
C h ín h phủ V i ê t Nam, Thủ
hôm n a y ,
tô i
th a
t h i ế t hy vọng
t h ầ n th iệ n , g iữ a nư ớc A i Lao va nước của N g à i sẽ
được h o à n h ả o ,
( 4 0 a ) . ỉỉg ày
k h ă n g k h í t h ơ n , vữ n g c h ã i hom trư cýc b ô i p h ầ n ”
1 4 / 1 0 / 1 9 4 5 , C h ín h p h ủ V i ệ t Nam d â n c h ủ c ô n g hòa
c ô n g n h â n C h ín h p h ủ lâ m th ò ’i
bảo vê và p h á t t r i ể n
ch u ẩ n b i t r ỏ ’ l ạ i
ng ày
kêu g ọ i ngưòá L a o ,
đề c ù n g nh au x â y d ư n g nước Lao
T r o n g t h ư g ử i đ ạ i d iệ n
tu ứ n g Khẵm Mạo v i ế t
rằ n g tìn h
cho V i ê t k iề u ,
Lao í t - x a - l a .
Đẩ g iú p
th à n h qủa c á c ii mạng t r ư ớ c
tin h
đõ’ n h a u
h ìn h Pháp
xâm lircrc c á c nước Đông Diro’n g raôt l ầ n n ữ a ,
1 6 / 1 0 / 1 9 4 5 đ ạ i d i ệ n h a i c h ín h p h ủ Lao và V i ệ t Nam đã
th ả o lu ậ n và lcý
l i iê p
19 45, H iê p
tổ
đ in h
3an c h ỉ huy liê n
đ in h tu'o’n g t r o ’ vè các m ặ t. lĩg à v
chứ c l i ê n
q u á n Lao - T i ê t
q u â n Lao - V i ê t
3 0 /1 0 /
đươc k ý lc ế t.
gồm m et 30 c á n bô Lao và
V i ê t d ư ớ i sư c h ỉ h u y của H oàng th ầ n X u - p h a - n u - v ô n g . L iê n quân
Lao - V i ê t
Nhà n ư ớ c "
đưo’c
x â y dự ng và
(1 3 0 ,
"đ ư ơ c c h í n h
th ứ c
xác lâ p về m ặt
1 8 ).
Sau cá c h iê p
đ in h đầu t i ê n
đ ặ t n l n móng pháp l ý
cho
quan h.ê đ o à n k ế t c h iế n đấu ch ổ n g kẻ th ù c h u n g g iữ a nhân d â n
ỉaa i nước L a o , V i ê t ,
ỏ* cá c đ ịa
c ũ n g c ó n h ĩn g cuộ c t r a o
p h ư ơ n g . ỏ ỉla - o ê ,
đươc thành, lệ p
th á n g
phư ơng dọc b iê n g iớ i Lao - V i ê t
đ ỗ i và k ý k ế t
1 0 /1 9 4 5 ,
những h iê p ước
" ủ y b a n V iê t - L a o
đ ia
th â n t h i ê n "
do đ ồ n g c h í N gu yễn Tam K h ô i là m c h ủ t ị c h
b a n . N h iề u c á n bô được đ ie u t ừ T ru n g ưcmg v à c á c t ỉ n h
của V i ê t Nam sang g iú p
ủy
khu IV
cá c b ạ n Lao t r o n g c u ô c đấu t r a n h g ià n h
c h ín h q u y ề n v à x â y d ự n g c h í n h q u y ề n ỏ’ T ru n g L a o . Ngày 1 1 /1 1 /
1945,
ủ y b a n nh ân d â n h u y ê n Hương Sơn (Ha T Ĩn h .) đã cù n g b a n
c h ỉ huy đ ơ n v i g i ả i p h ó n g qu ân Lao ỏ’ Khăm Muôn họp b à n cách,
g iú p đổ’ l ẫ n nh au t r o n g v i ê c
phạm v i đ ia
p h ò n g t h ủ b iê n g ic ý i h a i nước t r ê n
phuxrag m ìn h ( 1 4 0 ,
9 8 )...
Chua có đ iề u k i ệ n n ỗ i d ậ y g ià n h c h ín h q u y ề n như nh ân
dân V i ệ t ỉỉam th á n g 'Tam năm 1945, như nhân d â n Lao th á n g 9 và
10 năm 1 9 4 5 , t r ư ớ c
h à n h đô ng xâm lư ợ c
trỏ ’ l ạ i
của th ự c
dân
Pháp và t h á i đô đầu h à n g của b ọ n p h ả n
đ ô n g , n h â n d â n C am puchia
q u y ế t k h ô n g c h ịu t r ỏ ’ l ạ i
lê
khá ng c h iế n . MỞ đàu i à
c u ô c sổ n g nô
đ i vù n g dậy
đứng l ê n
n h ữ ng cuôc b ã i c ô n g của c ô n g n h â n ,n h ữ n g
cuôc b ã i khóa của học s i n h , nhũng hành động b ẩ t họ’p t á c
vó’i
Pháp của n h â n dân ỏ’ t h ủ đô Phnôra P ê n h . T ạ i Phnom PêniL và C ô n g p ô n g -ch à ra ,
h a i ông p á t-s ư c ra và K ĩm - s a i đã lã n h đạo ph ong t r à o
1
*
.
7 __
r,
v
r
'
CU3 -ill 3-11 1an f c T1J.*-1.031*1 v6 ’ "Ĩyi. n.-kirLii CL3,H ■!.£ J3
iLciu.
iíam c a o n ^ r h á p xầm l u ‘C’C. A iii th u ’c dân -h a p
a s i ong c h u y ể n d ia
bàn sang
r a *uặt t r â n
-r . « .
c n iế in Phnom r e n h ,
Jhau Doc {-am 3 3 ) .
Duo’c ‘) v ban
dỡ, những nẽ;irò’i kháng c h iế n Jam pucn ia
n h â n dân Ham 36 g iú p
la p
. V
Kho’-me đôc iậ p
v ớ i t r ê n "GO c á n cồ c h iế n s ĩ ,
trỏ’ l ạ i 110at đông trong nước, bắt liê n lac VỚI những ngu’O’i
y ê u aixó'c ỏ’ 3á t- đ o m - b o o n g . ỗ 3 s t-đ o m -b o o n g và X iêm H iê p c ă n cứ
k h á n g c h iế n đã duo’c xâ y d u n g , ỏ A-R anh và Đăng Rếcii,
v ũ t r a n g lí h á c dưó’i
t í ca cưc ìio ạ t
à a i nhóm
3ự la n h đạo của òng --un va 3áp Xun cu n g
đ ọ n g . Y i ê t k iề u T h á i Lan g iú p
đõ’ nhữ ng ngưòá
yêu nước ơam puchia tù ’ t r o n g nước san g xây dựng 1’d’C luxỵng t r ỏ ’
về góp sức vào CUCC kháng c h iế n tron g nước của nhân dân Camp u c h ia .
Thực h iệ n c h ủ truO T ig V iê t - M iẫ n tuxrag t r o ’ và g iú p
nh au c h ố n g th ự c d ầ n Pháp xâm l i í ơ c ,
" th á n g
đỡ
1 0 -1 9 4 5 , m ổt p h á i
v i ê n của ữy b a n kh á n g c h iế n hành c h ín h ỉíam B ô " đã đến Phnôm
Pênn th ư ơ n g t h u y ế t v ó a Thủ tư ớ n g C am puchis k h i đó l à
Sơn Ngọc
Thành "để đ i tc ý i m ôt h iệ p ước tu 'o n g tro * ve qu ân sự và c h ín h
tr ị"
(1 3 ,
p u ch ia
P háp,
và
4 9 ).
b ắ t
IIg ày
Ì 0 ’n
1 6 /1 0 /1 9 4 5 ,
ligọc
’’n h ũ n g 'b i =11 cố
Thànn
: is p
về
quân Pháp t r ỏ ’ l ạ i c h iế m Camgiam
d iễ n r a
ỏ‘ o à i
QÒn,
38U
đày
qua
sau này k h ổ n g cho cả '.la i
b ê n th ir c h à n h c h iẩ n Iư ơ c cn u n g ẩ y ” (1 3 ,
49)
+
+ +
ĩ ĩh ì n
tổ n g q u á t,
m o i quan ;iê 7 i ê t Ham - Lao -
C am uuchia
tù’ khi tiiưc dân -Pháp xầm iu ’0’0 iỉông Duơng đển tho’i g ia n nửa
c u ó i nám 19 45,
1. T ru ớ c
có th ể
th ấ y :ìũ.\hz? đ iể n c iií n h
sau :
âm mun và hành, dông xảm lu.’O’c của
th ự c dân P háp,
