So sánh biểu trưng Tục ngữ với Ca dao.

So sánh biểu trưng Tục ngữ với Ca dao
PGS. Nguyễn Văn Nở
Bộ Văn hóa Thông tin


Những hình ảnh trong thế giới hiện thực khách quan đều được dùng làm chất liệu biểu
trưng trong tác phẩm văn chương. Nguyễn Phan Cảnh có viết: “... nghệ thuật ngôn ngữ trước hết
là nghệ thuật tạo những mối liên tưởng giữa các yếu tố riêng lẻ làm thành tác phẩm, nhằm sử
dụng một cách mĩ học chiều dày của chất liệu ngôn ngữ” [1, tr,85]. Và ông gọi đó là hình thức
“tổ chức kép các lượng ngữ nghĩa”. Tuy nhiên, việc khai thác và tổ chức các chất liệu biểu
trưng này không giống nhau ở các thời kì, trong các dòng văn học, ngay cả với cùng một chất
liệu. Trong Thi pháp ca dao, Nguyễn Xuân Kính có khảo sát một số biểu tượng như cây trúc,
cây mai; hoa nhài; con bống, con cò... trong ca dao và trong văn học viết. Sau đó, tác giả có
nhận xét: “... qua việc phân tích một số biểu tượng trong thế giới thực vật (cây trúc, cây hoa
mai, cây mai (cùng loại với cây tre), hoa nhài), chúng ta chứng kiến không ít trường hợp mà
trong đó tuy cùng viết về một biểu tượng nhưng hai dòng thơ ca dân gian và bác học đã miêu tả
khác nhau, cấp cho nó những ý nghĩa khác nhau. Đối với một số biểu tượng trong thế giới động
vật, tình hình cũng như vậy” [7, tr.350-351). Như thế, có thể nói, biểu trưng trong văn chương
dân gian và biểu trưng trong văn chương bác học không phải hoàn toàn tương đồng. Ngay cả
trong văn chương dân gian, việc miêu tả và khai thác nghĩa biểu trưng cũng dị biệt do sự chi
phối của đặc trưng thể loại mà tục ngữ và ca dao là hai thể loại tiêu biểu. Bài viết này cố gắng
chỉ ra một số đặc điểm biểu trưng của tục ngữ trên cơ sở so sánh với biểu trưng của ca dao.
1. Về chức năng
Biểu trưng của tục ngữ thiên về diễn đạt các phán đoán logic, các thao tác suy lí còn biểu
trưng của ca dao thiên về phản ánh bức tranh đời sống xã hội, biểu đạt tư tưởng, tình cảm con
người. Ngay cả khi dùng chất liệu tạo hình giống nhau, biểu trưng của chúng cũng không tương
đồng. Nếu ở ca dao, chúng là yếu tố tạo hình biểu cảm thì ở tục ngữ, chất liệu này có chức năng
biểu trưng cho một triết lí nào đó. Khảo sát một số chất liệu tạo hình ở cả hai thể loại này sẽ cho
ta thấy rõ.
1.1. Hình ảnh tự nhiên là chất liệu phổ biến trong ca dao, tục ngữ. Nhưng ở mỗi thể loại,
chúng được sử dụng với chức năng khác nhau. Ví dụ như bài ca dao sau:

Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng
Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?
Hình ảnh “đêm trăng thanh” là không gian, thời gian nghệ thuật, là khung cảnh lãng mạn
để

______________
(1) Theo tài liệu Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ II, 2004.
(2) Thơ Đào Tấn, Ty Văn hóa - Thông tin Nghĩa Bình, 1978.
(3) Hý trường tùy bút, Sở Văn hóa - Thông tin Nghĩa Bình, 1981.
(4) Nxb. Thông tin, 1992, tr...