Hình tượng nguyễn ái quốc hồ chí minh trong tiểu thuyết trông vời cố quốc của hoàng quảng uyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN PHÚC VĨNH

HÌNH TƯỢNG NGUYỄN ÁI QUỐC – HỒ CHÍ MINH
TRONG TIỂU THUYẾT TRÔNG VỜI CỐ QUỐC
CỦA HOÀNG QUẢNG UYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC
VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN PHÚC VĨNH

HÌNH TƯỢNG NGUYỄN ÁI QUỐC – HỒ CHÍ MINH
TRONG TIỂU THUYẾT TRÔNG VỜI CỐ QUỐC
CỦA HOÀNG QUẢNG UYÊN

Ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 8 22 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC

VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS LƯU KHÁNH THƠ

THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Những nội dung
trong luận văn này là do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn trực tiếp của PGS. TS.
Lưu Khánh Thơ. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa
được công bố trong các công trình khác. Mọi tham khảo trong luận văn đều
được ghi trong mục tham khảo với tên tác giả, tên công trình và thời gian rõ
ràng. Nếu không đúng như đã nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về
đề tài của mình.
Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019
Tác giả

Trần Phúc Vĩnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban
giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm – Đại
học Thái Nguyên cùng các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ
trong suốt quá trình học tập tại trường.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên,
Thư viện tỉnh Thái Nguyên, Ban quản lý Khu di tích Lịch sử- Sinh thái ATK
Định Hóa, Thái Nguyên đã giúp tôi tìm hiểu các thông tin cần thiết bổ sung cho
luận văn. Cảm ơn nhà văn Hoàng Quảng Uyên, tác giả cuốn tiểu thuyết Trông vời
cố quốc đã cung cấp nhiều thông tin và tư liệu quý báu để tôi hoàn thành cuốn
luận văn này!
Đặc biệt, tác giả luận văn xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng
viên hướng dẫn: PGS.TS Lưu Khánh Thơ. Cô luôn tận tình hướng dẫn, chỉ
bảo trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn!
Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng
nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả.
Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019
Tác giả

Trần Phúc Vĩnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan ....................................................................................................... i
Lời cảm ơn .......................................................................................................... ii

Mục lục .............................................................................................................. iii
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề .............................................................................................. 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................... 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 5
5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 6
6. Đóng góp của luận văn ................................................................................. 7
7. Bố cục của luận văn .................................................................................. 7
NỘI DUNG ......................................................................................................... 8
Chương 1. KHÁI LƯỢC VỀ VẤN ĐỀ HÌNH TƯỢNG NGUYỄN ÁI
QUỐC- HỒ CHÍ MINH TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM HIỆN ĐẠI ....... 8
1.1. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn học Việt Nam
hiện đại ............................................................................................................. 8
1.1.1. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn học giai đoạn
1945 – 1975 ...................................................................................................... 8
1.1.2. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn học giai đoạn
từ 1975 đến nay .............................................................................................. 18
1.2. Cuộc đời, sự nghiệp và quan niệm sáng tác của Hoàng Quảng Uyên .... 26
1.2.1. Cuộc đời ............................................................................................... 26
1.2.2. Sự nghiệp.............................................................................................. 27
1.2.3. Quan niệm sáng tác .............................................................................. 28

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




1.3. Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam hiện đại và tiểu thuyết lịch sử của Hoàng
Quảng Uyên.................................................................................................... 29

1.3.1. Thể loại tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử ............................................ 29
1.3.2. Tiếu thuyết lịch sử của Hoàng Quảng Uyên ........................................ 31
Tiểu kết:.......................................................................................................... 32
Chương 2. HÌNH TƯỢNG NGUYỄN ÁI QUỐC- HỒ CHÍ MINH
TRONG TIỂU THUYẾT TRÔNG VỜI CỐ QUỐC CỦA HOÀNG
QUẢNG UYÊN - NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NỘI DUNG ........................ 34
2.1. Hình tượng người thanh niên trí thức yêu nước đi tìm lý tưởng ............ 34
2.1.1. Vượt qua nguy hiểm, khó khăn thử thách tìm ra con đường cứu nước
riêng ................................................................................................................ 34
2.1.2. Những tố chất của vĩ nhân có tầm nhìn vượt thời đại .......................... 38
2.1.3. Hành trình đưa lý tưởng về “Cố quốc” ................................................ 41
2.2. Hình tượng người chiến sỹ cộng sản đấu tranh cho lý tưởng ................. 46
2.2.1. Luôn hướng đến các nước thuộc địa, các dân tộc bị áp bức ................ 46
2.2.2. Luôn nêu cao tinh thần quốc tế vô sản, tình hữu ái giai cấp ................ 49
2.2.3. Những tố chất của người lãnh đạo, thủ lĩnh phong trào cách mạng .... 51
2.2.4. Bảo vệ quan điểm, lý tưởng cách mạng của mình ............................... 55
2.3. Người thanh niên cách mạng xa xứ luôn hướng về “Cố quốc” .............. 61
2.3.1. Hình bóng quê hương, đất nước, đồng chí, đồng bào .......................... 61
2.3.2. Hình bóng những người thân ............................................................... 64
2.4. Cảm nhận của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh về thiên nhiên, xã hội
nơi xứ lạ.......................................................................................................... 67
2.4.1. Bức tranh thiên nhiên nơi xứ lạ ............................................................ 67
2.4.2. Bức tranh xã hội nơi xứ lạ .................................................................... 68
Tiểu kết:.......................................................................................................... 70

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Chương 3. HÌNH TƯỢNG NGUYỄN ÁI QUỐC- HỒ CHÍ MINH
TRONG TIỂU THUYẾT TRÔNG VỜI CỐ QUỐC CỦA HOÀNG
QUẢNG UYÊN - NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT ................. 71
3.1. Kết cấu nghệ thuật trong xây dựng hình tượng Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí
Minh ............................................................................................................... 71
3.2. Ngôn ngữ nghệ thuật trong xây dựng hình tượng Nguyễn Ái Quốc - Hồ
Chí Minh ........................................................................................................ 75
3.2.1. Ngôn ngữ tả thực hình tượng nhân vật Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh . 76
3.2.2. Ngôn ngữ ước lệ tượng trưng và liên tưởng so sánh để khắc họa hình
tượng lãnh tụ cách mạng, chiến sỹ cộng sản quốc tế ..................................... 81
3.2.3. Ngôn ngữ giao tiếp của nhân vật luôn phù hợp hoàn cảnh và đối tượng 84
3.3. Giọng điệu nghệ thuật trong xây dựng hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ
Chí Minh ........................................................................................................ 85
3.3.1. Giọng điệu trữ tình ngợi ca, ngưỡng mộ, cảm phục ............................ 85
3.3.2. Giọng điệu hài hước, dí dỏm, bông đùa ............................................... 89
3.3.3. Giọng điệu hoài niệm thắm thiết .......................................................... 91
Tiểu kết:.......................................................................................................... 93
KẾT LUẬN....................................................................................................... 94
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 97

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn
hóa thế giới, Người là lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam, cùng với Chủ
nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, là kim chỉ nam

cho hành động cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chỉ thị số 05-CT/TW,
ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng,
đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” là sự khẳng định sự cần thiết việc học tập,
nghiên cứu về Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh.
Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh qua thơ, văn xuôi, nhạc,
họa… hiện lên sinh động, phong phú vừa vĩ đại vừa gần gũi giản dị, vừa mang
những phẩm chất, đạo đức, văn hóa Việt Nam vừa thể hiện những giá trị chung
nhân loại. Nghiên cứu về Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh nói chung, về hình
tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn chương nghệ thuật nói riêng
là một công việc luôn đặt ra nhiều ý nghĩa sâu sắc.
1.2. Tác giả Hoàng Quảng Uyên – dân tộc Tày, người con của miền núi
biên cương, vùng quê cách mạng Cao Bằng với tình cảm thành kính sâu sắc với
Bác Hồ kính yêu đã dành nhiều tâm huyết viết bộ ba tiểu thuyết lịch sử Trông
vời cố quốc, Mặt trời Pắc Pó, Giải phóng dày khoảng 2000 trang tái hiện cuộc
đời, sự nghiệp cách mạng của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh từ năm 1911
đến 1954. Đây là bộ ba tiểu thuyết công phu, dày dặn, đánh dấu đóng góp ý
nghĩa, quan trọng trong mảng văn học về đề tài lịch sử nói chung cũng như về
đề tài hình tượng Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh nói riêng. Trong đó tiểu
thuyết Trông vời cố quốc là tiểu thuyết đầu tiên viết về sự nghiệp cách mạng
của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong 30 năm hoạt động ở nước ngoài từ
1911- 1941.
1.3. Bản thân tôi - người thực hiện luận văn hiện đang công tác tại Ban
Tuyên giáo Huyện ủy Định Hóa, Thái Nguyên – cơ quan thường trực tham
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




mưu cho Cấp ủy huyện về triển khai thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày
15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo

đức, phong cách Hồ Chí Minh”, là người con của núi rừng Việt Bắc, được sinh
ra, trưởng thành, làm việc tại ATK (An toàn khu) Định Hóa, Thái Nguyên - nơi
Bác Hồ đã sống, làm việc, chỉ đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
(1946- 1954) đến thắng lợi. Do vậy, tôi luôn có mong muốn được tìm hiểu,
nghiên cứu về lãnh tụ kính yêu, hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh
trong văn học nghệ thuật, đặc biệt là quãng thời gian Người hoạt động ở nước
ngoài.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Về các cuộc phỏng vấn, trao đổi
Trên các phương tiện báo chí và truyền thông, một số cuộc trả lời phỏng
vấn, trò chuyện văn chương của nhà văn Hoàng Quảng Uyên xung quanh tác
phẩm, chuyện nghề, chuyện đời…đã được công bố. Ngày 16/5/2013, tại Hội
Văn học nghệ thuật tỉnh Thái nguyên, nhà văn Hoàng Quảng Uyên có buổi
ra mắt giới thiệu cuốn tiểu thuyết Giải phóng, tác giả Phạm Vũ có bài phỏng
vấn đăng trên báo Văn nghệ Thái Nguyên với tiêu đề Tôi viết tiểu thuyết trên
nền lịch sử chứ không phải viết lịch sử. Ngày 18/6/2017, tác giả Đặng Hiển
có bài Những nỗ lực mới của Hoàng Quảng Uyên trong tiểu thuyết Trông
vời cố quốc…
Những ý kiến, quan điểm mà nhà văn Hoàng Quảng Uyên đưa ra trong
những cuộc trả lời phỏng vấn, trò chuyện văn chương phần nhiều mới nêu ra
vấn đề chứ chưa giải quyết vấn đề, nhưng đó là những tham khảo hữu ích,
giúp tôi hiểu tác giả, tác phẩm hơn và thực hiện luận văn thuận lợi hơn.
2.2. Về các bài báo
Một số nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà thơ đã có những bài báo khoa học
đáng chú ý về ba tiểu thuyết: Trông vời cố quốc, Mặt trời Pắc Pó, Giải phóng.
Trên báo điện tử Văn nghệ quân đội, thứ ba, ngày 17/7/2017, nhà nghiên cứu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Nguyễn Khắc Phê có bài Ngọc càng mài càng sáng giới thiệu điểm đặc biệt
trong sáng tác của Hoàng Quảng Uyên, đó là: Tác giả hoàn thành, tập 2 (Mặt
trời Pắc Pó, 2010), viết tập 3 (Giải phóng, 2013), sau đó mới bắt đầu viết tập 1
(Trông vời cố quốc, 2017). Như vậy, khi viết về cuộc đời, sự nghiệp hoạt động
của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, nhà văn không viết “xuôi” theo thời gian
mà viết từ giữa ra, cụ thể: Cuốn Mặt trời Bắc Pó năm 2010 kể về quãng hoạt
động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ 1941
đến 1945; trên cơ sở thành công đó, cuốn Giải phóng xuất bản 2013 viết về
thời kỳ hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong giai
đoạn từ 1946 đến 1954 và cuốn Trông vời cố quốc xuất bản 2017 kể về giai
đoạn hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh giai đoạn thừ
1911 đến 1941. Sở dĩ có hiện tượng trên là vì nhà văn quê ở Cao Bằng nên viết
trước hết về thời kỳ Bác sống và làm việc ở quê hương mình và thời kỳ nào tác
giả có nhiều tư liệu nhất về Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh thì viết trước sau
đó tìm tư liệu giai đoạn khác viết sau.
Trên báo điện tử Văn nghệ quân đội, thứ 7, ngày 18/11/2017, tác giải
Nguyễn Văn Hùng có bài Hình tượng Bác Hồ trong văn xuôi Việt Nam hiện đại
đã so sánh hình tượng Bác Hồ trong sáng tác của Hoàng Quảng Uyên với sáng
tác của Sơn Tùng (Búp sen xanh, Búp sen vàng, Trái tim quả đất), Hồ Phương
(Cha và con), Cao Năm (Hai ngày và mãi mãi), Nguyễn Thế Quang (Khúc hát
những dòng sông). Nếu Sơn Tùng, Hồ Phương, Cao Năm, Nguyễn Thế Quang
chủ yếu tập trung khắc họa thời thơ ấu - thời niên thiếu - tuổi hai mươi của Bác,
thì Hoàng Quảng Uyên đã tái hiện một chặng đường 43 năm hoạt động cách
mạng (từ 1911 đến 1954) của Bác. Trong tự thuật của chính tác giả ngày 25/4/
2017 với tiêu đề Hoàng Quảng Uyên và những tác phẩm viết về Chủ tịch Hồ
Chí Minh, tác giả đã lý giải “cơ duyên” và quá trình viết bộ ba tiểu thuyết về
Nguyễn Ái Quốc -Hồ Chí Minh. Đó là trong quá trình đi tìm tư liệu viết hai
cuốn ký: Đi tìm Nhật ký trong tù: Những câu chuyện nhỏ (2010) và Đi tìm Nhật
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

ký trong tù: Số phận và lịch sử (2010) đã thôi thúc tác giả phải viết một tác
phẩm lớn, xứng tầm về Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh để thể hiện lòng kính
yêu với Bác.
Những nhận định, đánh giá của các bài báo trên phần nhiều đã nêu ra vấn
đề, nhưng việc giải quyết chúng thì vẫn còn bỏ ngỏ. Đó là những gợi dẫn quan
trọng để chúng tôi căn cứ và vận dụng triển khai trong luận văn.
2.3. Về các luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học
Những ý kiến về tiểu thuyết của ông thường thể hiện trong các bài viết
trên các báo và tạp chí, các bài trao đổi trên các diễn đàn báo mạng. Đặc biệt
đáng chú ý, đã có luận văn thạc sĩ nghiên cứu về tiểu thuyết của Hoàng
Quảng Uyên. Điều đó, cho thấy sức thu hút và giá trị văn học của những tác
phẩm của nhà văn. Liên quan về vấn đề này có luận văn thạc sĩ của tác giả
Lưu Thúy Lan với đề tài Tiểu thuyết lịch sử của Hoàng Quảng Uyên (Hội
đồng Đại học Sư phạm Thái Nguyên, 2014). Tuy nhiên, luận văn này mới
chỉ nghiên cứu 2 tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó (xuất bản 2010) và Giải phóng
(xuất bản 2013), chưa nghiên cứu cuốn Trông vời cố quốc (xuất bản 2017),
đồng thời tiếp cận ở góc độ thể loại chứ chưa đi sâu vào vấn đề hình tượng
Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.
Như vậy, cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu về “hình tượng
Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong tiểu thuyết Trông vời cố quốc của
Hoàng Quảng Uyên”. Chính vì vậy, tôi chọn đề tài này để nghiên cứu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Thứ nhất, nghiên cứu đề tài này, người viết hướng tới khẳng định những
đóng góp của Hoàng Quảng Uyên đối với văn học hiện đại, nhất là với tiểu
thuyết lịch sử. Đặc biệt vừa khẳng định sự kế thừa, vừa làm rõ sự sáng tạo mới

lạ từ nội dung đến nghệ thuật trong xây dựng hình tượng trong tiểu thuyết
Trông vời cố quốc của ông.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Thứ hai, việc nghiên cứu đề tài này còn giúp cho người thực hiện vun bồi
kiến thức để làm hành trang cho việc học tập, nghiên cứu và công tác sau này.
Ngoài ra còn giúp người viết có cái nhìn sâu sắc, hiểu thấu đáo hơn về nhà văn
Hoàng Quảng Uyên và cả thế hệ nhà văn cùng thời, nhất là các nhà văn người
dân tộc thiểu số, miền núi.
Thứ ba, hiện nay văn học địa phương đã được đưa vào giảng dạy và
trong các chương trình ngoại khóa ở bậc học phổ thông; hàng năm, đội ngũ
báo cáo viên của các cấp ủy Đảng đều triển khai, tuyên truyền chuyên đề
“học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Do đó,
việc thực hiện đề tài này cũng sẽ góp một phần tư liệu bổ ích cho sự nghiệp
giáo dục tại các tỉnh miền núi phía Bắc (trong đó có Thái Nguyên), sẽ góp
thêm tư liệu quan trọng cho đội ngũ báo cáo viên trong việc tuyên truyền,
triển khai Chỉ thị 05 - CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị.
3.2. Nhiệm vụ
- Làm sáng tỏ hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong tiểu
thuyết lịch sử Trông vời cố quốc của Hoàng Quảng Uyên nhìn từ phương diện
nội dung: Hình tượng người thanh niên yêu nước đi tìm lý tưởng, hình tượng
người chiến sỹ cộng sản đấu tranh cho lý tưởng, người thanh niên xa xứ luôn
hướng về cố quốc…
- Phân tích những phương thức nghệ thuật trong việc xây dựng hình
tượng nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong Trông vời cố quốc
của Hoàng Quảng Uyên: Kết cấu nghệ thuật, giọng điệu nghệ thuật, ngôn
ngữ nghệ thuật…

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Hình tượng Nguyễn Ái Quốc -Hồ Chí Minh trong tiểu thuyết Trông vời cố
quốc của Hoàng Quảng Uyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Cuốn tiểu thuyết của Hoàng Quảng Uyên: Trông vời cố quốc, Nxb Đại
học Thái Nguyên, 2017
- Bên cạnh đó chúng tôi còn khảo sát thêm một số tác phẩm khác: Mặt
trời Pắc Pó, Nxb Hội nhà văn, 2010; Giải phóng, Nxb Hội nhà văn, 2013 của
Hoàng Quảng Uyên và một số tác phẩm thơ, văn xuôi của những nhà văn, nhà
thơ viết cùng đề tài để so sánh và đối chiếu góp phần làm nổi bật đặc điểm hình
tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp lịch sử-xã hội
Chúng tôi đặt tiểu thuyết của Hoàng Quảng Quyên, đặt việc xây dựng
hình tượng Nguyễn Ái Quốc -Hồ Chí Minh gắn với các sự kiện lịch sử, bối
cảnh xã hội lúc đó
5.2. Phương pháp cấu trúc - hệ thống
Chúng tôi đặt tiểu thuyết của Hoàng Quảng Uyên trong hệ thống sáng tác
của nhà văn, nhà thơ viết cùng đề tài
5.3. Phương pháp loại hình: Nghiên cứu vấn đề từ đặc trưng thể loại tiểu
thuyết.
Chúng tôi cũng đồng thời vận dụng kết hợp các thao tác nghiên cứu khoa
học như:
Phân tích, tổng hợp (Luận văn kết hợp phân tích và tổng hợp tiểu thuyết của

Hoàng Quảng Uyên dưới các góc nhìn về quan niệm, tư tưởng, thế giới nhân vật,
kết cấu, ngôn ngữ, giọng điệu để vừa hệ thống, tổng hợp kết quả, vừa minh chứng
cho các luận điểm của luận văn); so sánh – đối chiếu (Luận văn không chỉ nghiên
cứu hình tượng Nguyễn Ái Quốc -Hồ Chí Minh trong tiểu thuyết Trông vời cố
quốc mà còn so sánh, đối chiếu với sáng tác khác của chính tác giả và các tác giả
khác cùng thời để thấy sự khác biệt và đặc trưng trong sáng tác của Hoàng Quảng
Uyên); phân loại - thống kê (Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thống kê,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau để làm nổi bật hình tượng nhân vật và
một số phương thức nghệ thuật trong tiểu thuyết Hoàng Quảng Uyên).
Các phương pháp nghiên cứu trên luôn luôn bổ sung cho nhau như một chỉnh
thể thống nhất, tạo nên sự hài hòa nhất định, trong đó, chúng tôi đặc biệt quan tâm
đến thao tác so sánh - đối chiếu, phương pháp lịch sử - xã hội; phân tích - tổng
hợp. Bởi các phương pháp và thao tác này sẽ giúp cho chúng tôi làm rõ hơn hình
tượng nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc -Hồ Chí Minh trong tiểu thuyết Trông vời cố
quốc của Hoàng Quảng Uyên.
6. Đóng góp của luận văn
Là đề tài đầu tiên nghiên cứu, khảo sát về hình tượng Nguyễn Ái Quốc Hồ Chí Minh từ góc nhìn nội dung và nghệ thuật biểu hiện trong tiểu thuyết
Trông vời cố quốc của Hoàng Quảng Uyên
7. Bố cục của luận văn
Ngoài Phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn
gồm 3 chương:
Chương 1: Khái lược về vấn đề hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí
Minh trong văn học Việt Nam hiện đại
Chương 2: Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong tiểu thuyết
Trông vời cố quốc của Hoàng Quảng Uyên -nhìn từ phương diện nội dung

Chương 3: Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong tiểu thuyết
Trông vời cố quốc của Hoàng Quảng Uyên - nhìn từ phương diện nghệ thuật

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




NỘI DUNG
Chương 1

KHÁI LƯỢC VỀ VẤN ĐỀ
HÌNH TƯỢNG NGUYỄN ÁI QUỐC- HỒ CHÍ MINH
TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM HIỆN ĐẠI
1.1. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn học Việt Nam
hiện đại
1.1.1. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn học giai đoạn
1945 – 1975
1.1.1.1. Bối cảnh lịch sử - văn hóa - xã hội
Văn học Việt Nam là một dòng chảy không ngừng, tùy thuộc vào bối cảnh
lịch sử - văn hóa - xã hội mỗi giai đoạn mà văn học có những hướng phát triển,
đặc điểm, diện mạo riêng của nó. Văn học Viêt Nam giai đoạn 1945- 1975 phát
triển trong bối cảnh lịch sử - văn hóa - xã hội đặc biệt. Dưới sự lãnh đạo của
Đảng cộng sản Việt Nam, chúng ta đã làm cuộc cách mạng Tháng 8 năm 1945
thành công, đưa dân tộc Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành dân tộc tự do,
đưa nước Việt Nam từ nước thuộc địa trở thành nước độc lập. Nhưng ngay sau
đó, chúng ta phải bước vào hai cuộc trường kỳ kháng chiến: Chín năm kháng
chiến chống thực dân Pháp hào hùng (1946- 1954), hơn hai mươi năm chống
Mỹ cứu nước gian khổ (1954- 1975). Với tinh thần “Trường kỳ kháng chiến,
nhất định thắng lợi”, “Không có gì quý hơn độc lập, tự do!”, “Đánh cho Mỹ

cút, đánh cho Ngụy nhào!” (lời Hồ Chí Minh), dưới ngọn cờ của Đảng quang
vinh và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại cả dân tộc đoàn kết đấu trang để đến
thắng lợi vào 30/4/1975. Văn học Việt Nam đã phát triển trong hoàn cảnh lịch
sử - văn hóa - xã hội đặc biệt ấy và đã hoàn thành sứ mệnh của mình trước dân
tộc, đất nước. Các nhà văn, nhà thơ trong những năm kháng chiến, trước khi
cầm bút đều xác định quan điểm sáng tác:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




“Nay ở trong thơ nên có thép
Nhà thơ cũng phải biết xung phong”
(Hồ Chí Minh)
Và

“Dẫu một cây chông trừ giặc Mỹ
Hơn nghìn trang giấy luận văn chương”
(Tố Hữu)

Văn học phát triển trong điều kiện chiến tranh nên cũng mang những đặc
điểm riêng. Đó là nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hoá,
gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước, của dân tộc. Đề tài được tập
trung phản ánh là hiện thực cách mạng sôi nổi trong hai cuộc kháng chiến và
lao động dựng xây Chủ nghĩa xã hội. Vì vậy, âm hưởng chủ đạo của văn học
thời kỳ này là âm hưởng hào hùng, lãng mạn tràn đầy mơ ước, hướng tới tương
lai tươi sáng
“Trán cháy rực nghĩ trời đất mới
Lòng ta bát ngát ánh bình minh”
(Nguyễn Đình Thi)

hoặc “Từ trong đổ nát hôm nay
Ngày mai đã đến từng giây từng giờ”
(Tố Hữu)
Các tác phẩm tập trung ca gợi Đảng quang vinh, Bác Hồ kính yêu! Sự
lãnh đạo của Đảng, của Bác Hồ sẽ mang lại ấm no, tự do, hạnh phúc.
“Ôi Việt Nam hai tiếng diệu kì
Một tiếng Đảng vang lên kiêu hãnh
Ta suốt đời nguyện là người lính
Dưới cờ Đảng thân yêu
Gieo mầm thơ trên cuộc sống phì nhiêu”
(Hoàng Trung Thông)
Và

“Tháp Mười đẹp nhất bông sen
Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ”
(Bảo Định Giang)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Có thể nói văn học Việt Nam giai đoạn 1945- 1975 đã hoàn thành sứ
mệnh của mình, đó là bám sát hiện thực xã hội chủ nghĩa, tuyên truyền chủ
nghĩa anh hùng cách mạng, đấu tranh thống nhất nước nhà.
1.1.1.2. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh trong văn học giai
đoạn 1945- 1975
Trong cuốn Từ điển thuật ngữ Văn học, nhà nghiên cứu Lê Bá Hán- Trần
Đình Sử- Nguyễn Khắc Phi cho rằng “Hình tượng nghệ thuật chính là các
khách thể đời sống được nghệ sỹ tái hiện bằng tưởng tượng sáng tạo trong

những tác phẩm nghệ thuật… Nói tới hình tượng nghệ thuật người ta thường
nghĩ tới hình tượng con người… Hình tượng nghệ thuật tái hiện cuộc sống,
nhưng không phải sao chép y nguyên những hiện tượng có thật, mà là tái hiện
có chọn lọc, sáng tạo thông qua trí tưởng tượng và tài năng của nghệ sỹ, sao
cho các hình tượng truyền lại được ấn tượng sâu sắc… Hình tượng nghệ thuật
vừa có giá trị thể hiện những nét cụ thể, cá biệt không lặp lại, lại vừa có khả
năng khái quát, làm bộc lộ được bản chất của một loại người hay một quá trình
đời sống theo quan điểm của nghệ sĩ ” [20, tr. 147-148].
Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là nhân vật lịch sử, là lãnh tụ của dân
tộc, là linh hồn của hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc
Mỹ. Thời đại Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh sống, lãnh đạo cách mạng
Việt Nam được gọi là “Thời đại Hồ Chí Minh”. Vì vậy, sáng tác về lãnh tụ
chiến một vị trí trang trọng trong văn học thời kỳ này. Có thể nhận thấy,
những tác giả viết về Bác thường là những người đã được trực tiếp gặp Bác,
được nghe kể về Bác và sống “cùng thời” với Bác. Đội ngũ sáng tác rất đông
đảo có thể là các nhà văn, nhà thơ đã thành danh và trưởng thành trước cách
mạng như Tố Hữu, Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Nam Cao hay những cây bút
trưởng thành trong kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ
như Minh Huệ, Nguyễn Đình Thi, Bàn Tài Đoàn… Có thể nói, hầu hết
những người cầm bút thời kỳ kháng chiến đều có những sáng tác về lãnh tụ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, có tác giả sáng tác nhiều và có nhiều tác
phẩm thành công, khẳng định được tên tuổi của mình khi viết về đề tài lãnh
tụ như Tố Hữu, Chế Lan Viên, Minh Huệ,…
Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh được thể hiện ở nhiều thể
loại văn học khác nhau như truyện, ký, tiểu thuyết… nhưng ở thể loại thơ là

thành công hơn cả. Có lẽ thơ là thể loại phản ánh được nhanh nhất, thời sự nhất
những con người, sự việc đang diễn ra, trong khi một số thể loại khác cần “độ
lùi thời gian nhất định”.
Qua những trang viết của mình, các nhà văn nhà thơ tập trung xây dựng
hình tượng Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh ở những khía cạnh chính sau:
Thứ nhất, Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh đã hy sinh cuộc sống riêng để
vì độc lập của tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.
Trước cảnh nước mất nhà tan, trong khi mà rất nhiều người trong chúng ta
còn đang lo cho bản thân mình, bằng lòng với “hạnh phúc nhỏ hẹp” như nhà
thơ Chế Lan Viên khẳng định trong bài Tiếng hát con tàu:
“Lũ chúng ta ngủ trong giường chiếu hẹp
Giấc mơ con đè nát cuộc đời con!
Hạnh phúc đựng trong một tà áo đẹp!
Một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồn” [21, tr.101]
Ngày 5/6/1911, tại bến cảng Nhà Rồng, Người đã ra đi tìm đường cứu
nước. Tại phương trời xa, Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh chịu bao cay đắng
để tìm đường đi cho dân tộc. Trong cuốn Trông vời cố quốc, Hoàng Quảng
Uyên viết “Công việc của phụ bếp nặng nhọc và vất vả ngay cả với những
người khỏe mạnh là một thử thách với một thanh niên dánh thư sinh như Văn
Ba. Công việc nối tiếp công việc, chưa xong việc này đã có người sai việc
khác... quét dọn nhà bếp, đốt lửa trong các lò, khuân than, xuống hầm tàu lấy
rau, thịt, cá, nước đá... vừa làm những việc không tên bất cứ lúc nào” [65,
tr.24]. Ba mươi năm bôn ba ở nước ngoài tìm đường cứu nước với biết bao
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




đắng cay, rồi sau đó bước vào hai cuộc kháng chiến gian khổ, tất cả vì dân vì
nước, như Người tâm sự "Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là

làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng
bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành".
Thứ hai, Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là lãnh tụ cách mạng, người
cầm lái con thuyền cách mạng Việt Nam.
Các nhà văn, nhà thơ tập trung khắc họa hình ảnh vị lãnh tụ tối cao của
Đảng, của dân tộc: Người là hiện thân của độc lập, tự do và hòa bình; Người
đưa con thuyền cách mạng Việt Nam đến với bến bờ vinh quang, hạnh phúc.
Nhà thơ Tố Hữu trong bài Sáng tháng năm (sáng tác năm 1951) viết:
“Người ngồi đó, với cây chì đỏ
Vạch đường đi, từng bước, từng giờ
….
Bác bảo đi, là đi
Bác bảo thắng là thắng…” [16, tr.252- 253]
Và nhà thơ Tố Hữu tiếp tục khẳng định trong bài Việt Bắc (sáng tác năm
1954), hình tượng lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là hiện thân của
niềm tin vào tương lai chiến thắng trong cuộc “Trường kỳ kháng chiến nhất
định thắng lợi!”
“Ở đâu u ám quân thù
Nhìn lên Việt Bắc Cụ Hồ sáng soi
Ở đâu đau đớn giống nòi
Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền” [16, tr.269]
Nhà văn Nam Cao trong tác phẩm Đôi mắt (viết năm 1948) đã để văn sỹ
Hoàng đánh giá về Ông Cụ (Hồ Chí Minh) trong cuộc trò chuyện với nhà văn
Độ như sau: “Ấy đấy, tôi bi lắm. Cứ quan sát kỹ thì rất nản. Nhưng tôi chưa
nản có lẽ chỉ vì tôi tin vào ông Cụ. Tôi cho rằng cuộc Cách mạng tháng Tám
cũng như cuộc kháng chiến hiện nay chỉ ăn vì người lãnh đạo cừ. Hồ Chí Minh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

đáng lẽ phải cứu vãn một nước như thế nào kia, mới xứng tài. Phải cứu một
nước như nước mình kể cũng khổ cho ông Cụ lắm. Anh tính tượng trưng cho
phong trào giải phóng cả một cái đệ tứ cường quốc là Ðại Pháp, mà chỉ có đến
thằng Ðờ-Gôn.
Tôi nhắc đến tên mấy nhân vật kháng chiến khác của Pháp, còn đáng tiêu
biểu bằng mấy Ðờ-Gôn. Anh lắc đầu:
- Bằng thế nào được Hồ Chí Minh!
Và anh tiếp:
- Ông Cụ làm những việc nó cừ quá, đến nỗi tôi cứ cho rằng dù dân mình
có tồi đi nữa, ông Cụ xoay quanh rồi cũng cứ độc lập như thường”.
Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, Người đem đến ấm no, hạnh
phúc cho nhân dân, nhất là đồng bào vùng cao, đồng bào các dân tộc thiểu số,
nhà thơ Bàn Tài Đoàn – nhà thơ dân tộc Dao viết bài Muối cụ Hồ:
“Xưa con khóc đòi cơm chấm muối
Mẹ tìm đâu ra muối con ơi
…
Từ khi cán bộ Cụ Hồ đến
Chợ nhiều dầu, thuốc, lắm vải hoa
Từng bồ muối trắng đầy ăm ắp
Đây muối miền xuôi muối Cụ Hồ…”
Trong hoàn cảnh khó khăn, gian khổ, trước “thù trong, giặc ngoài” nhưng
ở Hồ Chí Minh luôn toát lên một phong thái ung dung tự tại của một tiên ông
“Bác Hồ đó, ung dung châm lửa hút
Trán mênh mông, thanh thản một vùng trời” [16, tr. 252]
Hay

“Nhớ Người những sáng tinh sương
Ung dung yên ngựa trên đường suối reo…” [16, tr. 272]

Thứ ba, các nhà văn, nhà thơ tập trung khắc họa những phẩm chất tư
tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh có sức lan tỏa sâu rộng trong mỗi cá
nhân và toàn xã hội.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Ngay từ năm 1923, Manđenxtam đã viết về Nguyễn Ái Quốc đăng trên báo
Ogoniok (Tia lửa nhỏ) số 39 với những cảm nhận và linh cảm chính xác.
Manđenxtam viết “Dáng dấp của con người đang ngồi trước mặt tôi đây, Nguyễn
Ái Quốc cũng đang tỏa ra một cái gì thật lịch thiệp và tế nhị... Từ Nguyễn Ái
Quốc đã tỏa ra một thứ văn hóa, không phải văn hóa Âu châu, mà có lẽ là một
nền văn hóa tương lai” [65, tr. 182-183]. Nhà thơ Chế lan Viên viết bài Người
thay đổi đời tôi, người thay đổi thơ tôi với những câu thơ thật xúc động:
“Ôi! Giữa lòng ta, Bác đến tự hôm nào?
Bác vĩ đại mà chẳng làm ai kinh ngạc
Một buổi sáng, nhìn lòng ta, ta thấy Bác,
Nước mắt giàn, ta cảm hết ơn sâu…
… Ta biết trong đời ta, Bác đã đến rồi” [21, tr.123-124]
Hay Tố Hữu khẳng định:
“Ta bên Người, Người tỏa sáng trong ta
Ta bỗng lớn ở bên Người một chút” [16, tr.252]
Hiện nay, toàn Đảng, toàn quân, toàn dân đang tích cực thực hiện Chỉ
thị 05 - CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh việc học tập
và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Học tập và làm
theo Bác, ngày càng xuất hiện nhiều tập thể và cá nhân điển hình tiêu biểu
trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Có thể thấy, tư tưởng, đạo đức, phong
cách Hồ Chí Minh có sức lan tỏa sâu rộng không chỉ với trong nước mà còn
với cả bạn bè quốc tế.

Thứ tư, sáng tác của các tác giả tập trung xây dựng hình tượng lãnh tụ
Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh giản dị, gần gũi, hòa đồng.
Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, chúng ta không bao
giờ cho thấy sự khác biệt giữa lãnh tụ với nhân dân đúng như sinh thời Bác
từng nói: “Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào.
Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh nước biếc để câu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




cá trồng rau, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không
dính líu gì tới vòng danh lợi”. Ở Người luôn có sự giản dị, gần gũi với nhân
dân từ trong lối sống, trong ăn, ở, mặc, trong sinh hoạt và ứng xử hàng ngày.
Nhà thơ Tố Hữa – một trong những người được gặp Bác nhiều lần viết:
“Nhà gác đơn sơ, một góc vườn
Gỗ thường mộc mạc, chẳng mùi sơn
Giường mây chiếu cói, đơn chăn gối
Tủ nhỏ, vừa treo mấy áo sờn” [16, tr. 480]
Và “Nơi Bác ở: Sàn mây vách gió
Sáng nghe chim rừng gáy bên nhà
Đêm trăng một ngọn đèn khêu nhỏ
Tiếng suối trong như tiếng hát xa…” [16, tr. 474]
Nhà thơ Chế Lan Viên đã khắc họa rất thành công về sự gần gũi của lãnh
tụ với nhân dân và nhân dân với lãnh tụ. Chữ “Bác” được Chế Lan Viên và các
nhà văn, nhà thơ dùng rất nhiều khi viết về lãnh tụ. Từ “Bác” – từ xưng hô chỉ
sự gần gũi của người thân trong gia đình!
“Là chân lý, Bác chẳng nói nhiều hơn chân lý
Cả nước nghe khi, im lặng, Bác cười
Chẳng phải lật trang sách nào ra tìm hiểu Bác

Bác sống trong ta, Bác ở giữa đời” [21, tr.161]
Hay “Bác viết cho người mù chữ nghe và hiểu được
Không có gì quý hơn Tự do, Độc lập
Bác muốn nhân dân cầm trên tay
không nặng lắm tên Người
Người ký X. Y. Z, C. B. như dân ký Lúa, Xoài
Người không muốn
trang sách hóa thần,
nhân dân quỳ để đọc” [21, tr. 182]
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Sau những lúc làm việc căng thẳng vì việc nước, Người hiện lên như một
thi nhân, một người sống gần gũi với thiên thiên nhiên, luôn coi thiên nhiên
làm bầu bạn:
“Trăng vào cửa sổ đòi thơ…”,
“Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”
(Thơ Hồ Chí Minh)
Thứ năm, các tác giả tập trung xây dựng hình tượng Nguyễn Ái Quốc –
Hồ Chí Minh là “Vị cha già dân tộc”
“Bác sống giữa lòng dân tộc muôn muôn năm
Ôi Bác sẽ tái sinh ngày thống nhất….
Có gì lạ? Bác chính là tổ quốc” [21, tr. 178]
rồi “Bác vẫn còn kia… giữa cánh đồng
Thăm từng ruộng lúa, hỏi từng bông
Ghé từng hợp tác, qua thôn xóm
Xem mấy trường tươi, mấy giếng trong” [16, tr. 478]

và “Bác nhớ Miền Nam, nỗi nhớ nhà
Miền Nam mong Bác, nỗi mong cha…” [16, tr.457]
hay: “Các anh, các chị, ở trong ra
Những đứa con yêu trở lại nhà
Có phải mỗi lần ta gặp Bác
Bác vui như trẻ lại cùng ta”
“Bàn tay con nắm tay cha
Bàn tay Bác ấm vào da vào lòng
….
Bác Hồ, cha của chúng con
Hồn của muôn hồn” [16, tr. 251]
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Những hành động ân cần của lãnh tụ với cán bộ chiến sỹ, dân công… như
hành động của người cha với người con, nhà thơ Minh Huệ viết trong bài Đêm
nay Bác không ngủ với những câu thơ xúc động về “Vị cha già dân tộc”
“…Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng.
Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng…”
Thứ sáu, khi xây dựng hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, các

tác giả thường tập trung các chi tiết, như: Đôi mắt, giọng nói, chòm râu, vầng
trán… tất cả đều mang giá trị nghệ thuật cao, có sức gợi tả lớn
Đây là đôi mắt hiền từ của người cha kính yêu
“Nhớ Ông Cụ mắt sáng ngời
Áo nâu túi vài đẹp tươi lạ thường” [16, tr. 272]
Đây là giọng nói của vĩ nhân, lãnh tụ nhưng rất thân quen
“Ôi người cha đôi mắt mẹ hiền sao!
Giọng của Người, không phải sấm trên cao
Thấm từng tiếng, ấm vào lòng mong ước
Con nghe Bác, tưởng nghe lời non nước
Tiếng ngày xưa và cả tiếng mai sau” [16, tr. 252]
Còn đây chòm râu, mái tóc như tiên ông đẹp sao!
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




“Đêm qua em mơ gặp Bác Hồ
Râu Bác dài, mái tóc bạc phơ
Em âu yếm hôn đôi má Bác…”
hay “Cho con hôn mái đầu tóc bạc
Hôn chòm râu mát rượi hòa bình” [16, tr. 251]
Và vầng trán của vĩ nhân
“Bác Hồ đó, ung dung châm lửa hút
Trán mênh mông, thanh thản một vùng trời” [16, tr. 252]
Hay tên gọi thân thương trìu mến “Bác Hồ”!
“Tháp Mười đẹp nhất bông sen
Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ”
Có thể khẳng định, văn học Việt Nam giai đoạn 1945- 1975, đề tài viết về
Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là một trong những đề tài chính. Hình tượng

lãnh tụ xuất hiện ở nhiều thể loại văn học, nhưng thành công hơn cả vẫn là thơ.
Qua các tác phẩm, các tác giả tập trung làm rõ sự thống nhất giữa cá nhân lãnh
tụ với dân tộc và thời đại.
1.1.2. Hình tượng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong văn học giai đoạn
từ 1975 đến nay
1.1.2.1.Bối cảnh lịch sử- văn hóa- xã hội
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước trường kỳ, gian khổ đã kết thúc
thắng lợi ngày 30/4/1975. Đất nước ta chuyển từ chiến tranh chuyển sang hòa
bình xây dựng phát triển kinh tế - văn hóa, khắc phục hậu quả chiến tranh. Bối
cảnh lịch sử - xã hội thời kỳ từ 1975 đến nay có thể chia làm hai gia đoạn:
Giai đoạn thứ nhất, giai đoạn từ 1975 - 1985, là những năm đất nước gặp
nhiều khó khăn do cơ chế tập trung quan liêu bao cấp kéo dài, do bị bao vây cấm
vận, lại phải cùng lúc chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc.
Hoàn cảnh lịch sử đó tác động đến văn học, bên cạnh văn học vẫn phải triển theo
“quán tính” từ trước năm 1975, thì hoàn cảnh xã hội mới cũng đặt ra vấn đề phải
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN