skkn giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở trường THCS

SÁNG KIẾN
“Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở trường THCS”
I. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN:
Công tác quản lý
II. CHỦ ĐẦU TƯ SÁNG KIẾN:
Họ và tên: Nguyễn Thị Oanh
Đơn vị công tác: Trường THCS Sơn Hà
III. THỜI GIAN ÁP DỤNG:
Năm học 2016 – 2017 và các năm học tiếp theo.
IV. MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN:
1. Nội dung sáng kiến.
Bác Hồ vị Cha già muôn vàn kính yêu của dân tộc ta luôn quan tâm đến việc rèn
luyện nhân cách cho thế hệ trẻ, đặc biệt là lứa tuổi học sinh. Trong một lần nói chuyện
với học sinh Bác đã dạy “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà
không có tài thì làm việc gì cũng khó” Lời dạy đó vừa có ý nghĩa lý luận, vừa có giá
trị thực tiễn đã vạch ra được phương hướng tu dưỡng cho mọi người là phải rèn luyện
cả tài lẫn đức để trở thành một con người toàn diện.
Hiện nay đất nước ta đang trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước, nền kinh tế thị trường phát triển và hội nhập quốc tế, khoa học công nghệ
càng phát triển mạnh như vũ bão, mang lại những lợi ích hữu dụng cho loài
người, nhưng cũng vì thế con người phải đối mặt với những thách thức to lớn từ
môi trường thiên nhiên, xã hội và đặc biệt mối quan hệ xã hội giữa người với
người.
Với những thay đổi đó, xã hội nói chung, ngành giáo dục nói riêng đang
từng ngày phải đối mặt với những thách thức và cần phải có những thay đổi để
phù hợp với những mục tiêu và hoàn cảnh mới, yêu cầu xã hội đòi hỏi phải đào
tạo ra những con người có tri thức khoa học, vừa có kỹ năng làm việc, kỹ năng
tự phục vụ bản thân; kỹ năng xác lập mục tiêu cuộc đời; kỹ năng điều chỉnh và
quản lý cảm xúc; kỹ năng giao tiếp và ứng xử; kỹ năng thể hiện tự tin trước đám
đông; kỹ năng đối diện và ứng phó khó khăn trong cuộc sống; kỹ năng đánh giá

1


người khác,… trước những chuyển biến quá nhanh chóng đã hạn chế phần nào
chức năng của gia đình với những giáo dục đạo đức truyền thống, đem lại cho
lứa tuổi thiếu niên quá nhiều thử thách.
Bước vào tuổi thiếu niên, trong độ tuổi học sinh THCS các em bắt đầu
muốn tự mình xem xét các sự việc, không muốn sự can thiệp của người khác, kể
cả bố mẹ, sự phát triển của “tự ý thức” đòi hỏi học sinh luôn muốn thoát khỏi
mối quan hệ phụ thuộc trước kia để trở thành cá thể độc lập, đây là lứa tuổi dễ
bốc đồng và khó tự chủ thường bị bạn bè kích động, phát triển chưa hoàn thiện
về tâm sinh lý, thiếu khả năng kiềm chế bản thân, các em dễ rơi vào các tệ nạn
xã hội, vi phạm pháp luật, nhiều hành vi bạo lực và bị bạo hành của các em
thường xuyên xảy ra nó để lại cú sốc tinh thần cho học sinh.
Từ những lý do trên là một cán bộ quản lý, tôi thấy mình cần phải triển khai sâu
rộng, thường xuyên tăng cường việc Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nói chung,
học sinh trường THCS Sơn Hà nói riêng ngay trong năm học này và những năm học
tiếp theo, đây là giải pháp mang tính bền vững lâu dài, thường xuyên mà mỗi nhà
trường cần phải thực hiện, phải quan tâm không lơ là được.
Tình hình thực tế việc giáo dục kỹ năng sống của trường THCS Sơn Hà
trong những năm qua chúng tôi đã thu được những thành công nhất định. Sơn
Hà là một địa bàn khó khăn ở vùng núi của huyện Nho Quan, cách trung tâm
huyện Nho Quan khoảng 18km về phía Nam, dân cư được phân bổ thành 10
thôn, với tổng số dân là 5325 nhân khẩu, với 1251 hộ, là một xã chủ yếu sản
xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy hải sản, nghề tiểu thủ công nghiệp, thương
mại, dịch vụ bước đầu phát triển nhất là mộc truyền thống đã và đang phát triển
mạnh mẽ, đời sống của nhân dân tương đối ổn định, nhiều phụ huynh học sinh
quan tâm đến việc giáo dục con cái, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường để
giáo dục học sinh tương đối chặt chẽ, kịp thời, đáp ứng được sự mong mỏi của
nhân dân.

Năm học 2016-2017, trường THCS Sơn Hà có 8 lớp, với 263 học sinh, đa
số học sinh ngoan ngoãn, chấp hành tốt nội quy, quy định của nhà trường, của
lớp, của Liên đội, vì vậy hàng năm có trên 90% học sinh của nhà trường xếp loại
hạnh kiểm từ loại tốt, khá trở lên, tỷ lệ lên lớp, tốt nghiệp trên 95%, tỷ lệ học

2


sinh trung bình, yếu kém giảm còn dưới 3%. Đội ngũ giáo viên nhà trường tổng
số 22 cán bộ công chức, viên chức, 100% có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn, tỷ
lệ giáo viên trên lớp đảm bảo yêu cầu, vì vậy nhà trường duy trì tốt các hoạt
động đề ra, kết quả đạt được trong những năm qua đó là giữ vững danh hiệu Chi
bộ trong sạch vững mạnh, Tập thể Lao động Tiên tiến cấp huyện, thành tích nổi
bật trong năm học 2015-2016 Chi bộ đạt danh hiệu chi bộ trong sạch vững
mạnh, được Đảng bộ xã tặng giấy khen. Tập thể nhà trường đạt danh hiệu “Tập
thể Lao động Tiên tiến xuất sắc cấp tỉnh”, được Chủ tịch Ủy Ban nhân dân tỉnh
Ninh Bình tặng khen. Công Đoàn đạt danh hiệu “Công đoàn cơ sở vững mạnh
xuất sắc”, được Công đoàn Giáo dục tỉnh Ninh Bình tặng giấy khen, Liên đội
được Hội đồng Đội huyện tặng giấy khen. Năm học 2016-2017, tính đến thời
điểm này, nhà trường duy trì tốt sĩ số hiện có, kỷ cương nề nếp được đảm bảo,
chất lượng giáo dục mũi nhọn, chất lượng đại trà được nâng lên, hiện nay nhà
trường có 59 học sinh giỏi cấp huyện, 8 em học sinh đạt giải cấp tỉnh, 03 học
sinh đạt giải quốc gia.
Có những thành tích trên, nhà trường tập trung vào những mục tiêu chính,
đó là tăng cường giáo dục đạo đức cho học sinh, giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng
thực hành, duy trì tốt kỷ cương nề nếp lề lối tác phong làm việc, nâng cao chất
lượng dạy học đi đôi với chất lượng giáo dục toàn diện học sinh, đổi mới các
hình thức dạu học, hình thức kiểm tra đánh giá học sinh, kết hợp dạy học tích
hợp liên môn với việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong môn học góp
phần hoàn thành kế hoạch, mục tiêu nhiệm vụ hàng năm.

Bên cạnh kết quả đạt được như trên, nhà trường còn gặp không ít những
khó khăn cụ thể: Học sinh trong xã có trên 80% là con em thuộc hộ gia đình làm
nông nghiệp, trình độ dân trí còn thấp, hiểu biết xã hội còn hạn chế, nhiều phụ
huynh mải mê làm kinh tế phó mặc con cho nhà trường, cho ông bà ở nhà, chưa
phối kết hợp với nhà trường và các tổ chức chính trị để giáo dục học sinh.
Bản thân học sinh ở lứa tuổi này các em chưa trưởng thành, nửa muốn làm
người lớn, nửa còn trẻ con, tâm sinh lý chưa phát triển đầy đủ, dễ bị kích động,
bị bạn bè lôi kéo, dụ giỗ.

3


Nhà trường còn bất cập về đội ngũ, chưa đồng bộ về chuyên môn, một số
giáo viên trẻ, mới ra trường, chưa có kinh nghiệm, chưa tâm huyết với nghề, vấn
còn nhiều nhà giáo lúng túng trong việc vận dụng phương pháp giáo dục kỹ
năng sống, dẫn đến việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh còn hạn chế.
1.1. Giải pháp cũ thường làm:
1.1.1. Nội dung giải pháp cũ:
Hiện nay các trường THCS nói chung đã và đang chú ý đến việc rèn kỹ
năng sống cho học sinh thông qua các chương trình giáo dục, thường tập trung
vào các nội dung:
- Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua các hoạt động giáo dục
ngoài giờ lên lớp, hoạt động ngoại khóa.
- Lồng ghép trong việc dạy tích hợp liên môn trong các tiết dạy chính khóa,
quan tâm chủ yếu trong giờ dạy học bộ môn giáo dục công dân, môn Ngữ Văn,
môn Lịch sử, Địa lý,.. đã trú trọng rèn luyện kỹ năng ứng xử hợp lý với các tình
huống trong cuộc sống, thói quen và kỹ năng làm việc, sinh hoạt theo nhóm.
Rèn luyện sức khỏe và ý thức bảo vệ sức khỏe, kỹ năng phòng chống tai nạn
giao thông và các tai nạn gây thương tích khác, rèn luyện kỹ năng ứng xử văn
hóa, chung sống hòa bình, phòng ngừa bạo lực và các tệ nạn xã hội. .

- Tổ chức giáo dục kỹ năng sống qua các giờ chủ nhiệm, sinh hoạt lớp, sinh
hoạt đội, chào cờ đầu tuần.
1.1.2. Ưu điểm giải pháp cũ:
Giải pháp này đã giúp học sinh ý thức được các giá trị của bản thân trong
mối quan hệ xã hội, giúp học sinh hiểu biết về thể chất, tinh thần của bản thân
mình; có hành vi, thói quen ứng xử có văn hóa, hiểu biết, chấp hành tốt nội quy
quy định của nhà trường, của lớp đề ra và biết tôn trọng pháp luật.
Giáo viên chủ động đưa ra các nội dung, không cần xây dựng kế hoạch giáo dục
kỹ năng sống chi tiết, không tốn nhiều thời gian nghiên cứu, huấn luyện.
Học sinh tiếp thu được nhiều kiến thức từ giáo viên(đã đạt được kỹ năng
mềm), tự giác thực hành, không phải làm báo cáo thu hoạch, không tốn thời gian
trải nghiệm thực tế, chỉ thực hành giới hạn ở trong khuôn viên nhà trường.
1.1.3. Nhược điểm của giải pháp cũ:

4


Việc giáo dục kỹ năng sống như trên mới chỉ đạt kỹ năng mềm (trí tuệ cảm
xúc) còn kỹ năng cứng (trí tuệ logic) chỉ chiếm 15%, chưa tập trung đào tạo cơ
bản, chưa có kế hoạch cụ thể phải làm gì, giáo dục theo cách đó còn mang tính
chất chung chung, chưa cụ thể chi tiết, vì vậy học sinh sau khi tốt nghiệp THCS
thậm trí có nhiều em tốt nghiệp THPT, tốt nghiệp Đại học sau khi ra trường
được nhận vào làm việc vẫn thiếu kỹ năng sống, cụ thể là kỹ năng làm việc
nhóm, không biết cách diễn đạt kỹ năng giao tiếp kém, trình bày thiếu tự tin,
không có lòng đam mê công việc, vẫn còn tình trạng “cha chung không ai
khóc”,…
Thành công của con người không chỉ dựa vào kinh nghiệm chuyên môn,
kinh nghiệm(kinh nghiệm chuyên môn chỉ chiếm tối đa 40% cho việc thành
công của họ), còn chính kỹ năng sống chiếm đến hơn 60% còn lại để thành
công, nhưng với các giải pháp trên mới đáp ứng được 20% yêu cầu giáo dục vì

vậy giới trẻ hiện nay thường thiếu những kỹ năng nhỏ nhất, các em phải biết kỹ
năng sống không chỉ giúp mỗi học sinh, sinh viên mỗi con người tồn tại đúng
nghĩa trong cuộc đời mà còn giúp các bạn biết bảo vệ chính mình để có cuộc
sống an toàn trong tương lai, định hướng một cách hợp lý cho hạnh phúc, đem
lại văn hóa cho đất nước. Đặc biệt đối với học sinh THCS, tầm nhìn và nhận
thức chưa đúng đắn, chưa hiểu hết được thế nào là kỹ năng sống, cần rèn kỹ
năng sống như thế nào? chính vì nhận thức của học sinh như vậy và việc học
sinh chưa được giáo dục bài bản, các em sẽ gặp nhiều lúng túng trong việc giải
quyết các vấn đề của bản thân dẫn đến tình tràng thiếu tự tin, khủng hoảng về
tâm lý vì thế các em đã trở thành nạn nhân của những tệ nạn xã hội, thành những
học sinh không ngoan, thành người con hư của gia đình, thậm trí còn dẫn đến vi
phạm pháp luật ở tuổi vị thành niên. Nhiều em thiếu tính tự tin, tự lập, sống ích
kỷ, vô tâm, thiếu trách nhiệm với gia đình và bản thân, luôn tỏ ra rụt rè khi có cơ
hội thể hiện mình trước đám đông; hoặc các em không biết cách xử lý tình
huống dù là thật đơn giản như kêu gọi sự giúp đỡ từ người khác, tìm đường,
định hướng, đi xe buýt..; đến những khả năng cao hơn như thoát hiểm khi gặp
hỏa hoạn hay gặp tai nạn đuối nước....hơn nữa, trước tình trạng bạo lực học
đường ngày càng gia tăng thì kỹ năng tự bảo vệ mình cũng cần được coi trọng

5


khi các nhóm trẻ xấu luôn lấy sức mạnh cơ bắp hoặc đám đông để bắt nạt, ức
hiếp các trẻ hiền, ngoan, ít nói,....Nhiều em học sinh có cuộc sống khép kín với
thực tại, đắm chìm trong thế giới ảo của Internet, của thế giới game,... mà quên
đi và đánh mất những cơ hội kết bạn, thể hiện những khả năng tiềm ẩn của
mình, lo sợ rụt rè khi tiếp xúc với cộng đồng, xã hội. Tình trạng học sinh đánh
nhau, vô lễ với thầy cô giáo, bỏ học, không hứng thú học tập xuất hiện ngày một
nhiều,…Tất cả những hệ lụy đó, nguyên nhân thì có nhiều nhưng chung quy lại
là do nhận thức, giáo dục chưa bài bản dẫn đến học sinh thiếu kỹ năng sống, đây

là vấn đề đang được ngành giáo dục rất quan tâm, nhưng việc thực hiện thì chưa
đem lại nhiều hiệu quả, khiến không ít các bậc cha mẹ phải phiền lòng vì con,
trong một xã hội phát triển năng động như hiện nay.
Vậy làm như thế nào để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, để việc rèn
kỹ năng sống cho các em thực sự đem lại hiệu quả, góp phần to lớn vào công tác
giáo dục học sinh một cách toàn diện trong giai đoạn hiện nay thì lại là cả một
vấn đề lớn còn đang bỏ ngỏ. Nó cần sự chung tay đóng góp của tất cả những
người làm công tác giáo dục, qua nghiên cứu và áp dụng thực tế tôi mạnh dạn
đưa ra một số giải pháp mới cần cải tiến để giáo dục kỹ năng sống học sinh đạt
hiệu quả hơn.
1.2. Giải pháp mới cần cải tiến:
Quá trình thực hiện giáo dục kỹ năng sống trong công tác quản lý học sinh
ở trường THCS, nhà trường đã triển khai, xây dựng kế hoạch, phối hợp tổ chức
giáo dục KNS cho học sinh hiệu quả bằng những giải pháp sau:
1.2.1. Xây dựng kế hoạch, chương trình giáo dục kỹ năng sống.
Ngay từ khi bắt tay vào công việc này, chúng tôi đã xác định việc làm đầu tiên là:
“Xây dựng kế hoạch tổ chức rèn luyện giáo dục kĩ năng sống cho học sinh định
hướng thực hành" thành quy trình khép kín và có kế hoạch, nội dung thực hiện
cụ thể, nhà trường đã phối hợp với Ban chấp hành Công đoàn, Đoàn thanh niên,
Ban chỉ huy Liên đội cùng với các tổ chuyên môn xây dựng nội dung chương
trình khép kín theo các chuyên đề, chủ đề từng tháng, phân công các bộ phận
thực hiện theo kế hoạch ngay từ đầu các năm học. Nhận thức rõ việc rèn luyện kỹ

6


năng sống cho học sinh là cần thiết nhưng không thể vội vàng, nên phần nội dung thực
thi được chúng tôi chia thành 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1:
Xác định mục tiêu: Khảo sát mục tiêu của kỹ năng cần tổ chức, "thu hút

học sinh quan tâm đến việc cần thiết phải trang bị kỹ năng sống cho bản thân"
để tổ chức rèn luyện theo thực tế khả năng của người học.
Giai đoạn 2:
Lựa chọn các hoạt động cho người học và tổ chức các hoạt động cụ thể cho
người học: Người dạy quan sát cấu trúc của các hoạt động hướng đến người học
"Tiếp xúc, giúp đỡ, tư vấn, chia sẻ - phản hồi, xử lý tình huống …"
Giai đoạn cuối: "Nâng cao chất lượng kỹ năng sống".
Để thu hút học sinh trước hết chúng tôi cần thu thập những tài liệu liên
quan đến vấn đề cần nghiên cứu để nắm chắc cơ sở lí luận cho việc rèn kĩ năng
sống đối với học sinh về các mặt tâm lí, tình hình xã hội và sự thực hiện nghĩa
vụ, quyền lợi của các em, nghiên cứu tình hình thực tế địa phương, điều tra tìm
hiểu kỹ năng học sinh đã sẵn có của các em bằng các câu hỏi trắc nghiệm về các
hành vi và chỉ yêu cầu nhận thức đánh dấu các hành vi cho là đúng, sai việc làm
này chúng ta có thể tiến hành ngay trong các tiết dạy trên lớp giờ sinh hoạt lớp
với các câu hỏi phù hợp, qua đó giúp các em hình thành những kỹ năng tối thiểu
trong nhận thức phạm trù đạo đức, hình thành cho các em những thói quen cần
thiết hằng ngày như chào hỏi, giúp bạn ...
Ngoài ra Liên đội tổ chức hoạt động tập thể chia các nhóm đối tượng, thông
qua giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh, nắm bắt sở thích sở trường của học sinh
qua các giờ học, giờ chơi như thi văn nghệ, thi thể dục thể thao, tổ chức các trò
chơi dân gian, tham gia các buổi ngoại khóa, đi thực tế,…., để tìm ra các giải
pháp tác động vào học sinh giúp các em hình thành các nhóm nhận thức thu hút
các em tích cực tham gia váo các hoạt động, từ mỗi hoạt động, mỗi cuộc thi mỗi
học sinh sẽ thấy mình còn thiếu, yếu mặt nào thiếu về kỹ năng nào, cùng với
giáo viên sẽ tiếp tục rèn luyện.
Khi xong giai đoạn 1 thì vào giai đoạn 2 tiếp xúc, giúp đỡ, tư vấn chia sẻ phản hồi, xử lý tình huống…., để các em biết cách tự rèn luyện kỹ năng sống cho

7

bản thân. Qua quá trình quan sát học sinh ngoại khóa, hoạt động Ngoài giờ lên
lớp, trong các tiết học đặc biệt giờ ra chơi, các buổi giao lưu văn hóa, văn nghệ...
giáo dục giới tính để tìm ra các kĩ năng sống còn thiếu hoặc chưa đầy đủ sai lệch
của học sinh, để nhập cuộc, mỗi học sinh hoặc nhóm học sinh và tập thể lớp bắt
buộc phải có những hiểu biết nhất định về cuộc sống của chính bản thân mình,
của các bạn và cộng đồng, từ đó đúc kết lại được những tình huống thường gặp
trong cuộc sống và đưa ra cách giải quyết phù hợp. Từ đó giúp các em điều
chỉnh lại hành vi sửa chữa thói quen không tốt, giải quyết các tình huống nảy
sinh một cách đúng đắn. Với phương pháp này các thầy, cô phải tạo ra được uy
tín, tình cảm thân thiện với học sinh, tạo cho em niềm tin, và trở thành người tư
vấn tin cậy của các em qua đó giúp các em khẳng định bản thân dám nghĩ, dám
làm, dám đấu tranh với sai trái của các bạn và có kỹ năng chia sẻ niền vui, nỗi
buồn, sự thành công của mình và của bạn.
Vào giai đoạn cuối HS được thể hiện và được trang bị, đầu tư kỹ năng sống
cao hơn dưới hình thức hoạt động trải nghiệm thực tế, trong các câu lạc bộ, tuổi
vị thành niên, TDTT, văn nghệ.…Tổ chức cho các em hoạt động cộng đồng,
sinh hoạt và làm việc theo nhóm, các em được thực tế tìm hiểu cuộc sống của
người lao động để hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh biết kết hợp
trong làm việc, nhận thức đầy đủ về lao động, yêu quí người lao động, từ đó có
đạo đức tốt trong cộng đồng dân cư. Các em được trực tiếp tham gia các buổi
lao động công ích tại địa phương như lao động vệ sinh đường vào khu du lich
Động thiên Hà do Đoàn thanh niên xã giáo cho tự quản, lao động làm sạch Ủy
ban nhân dân xã Sơn Hà, để xã Sơn Hà đón nhận bằng công nhận xã đạt chuẩn
Nông thôn mới, vận dụng kiến thức đã được học và công việc thực tế, thấy được
ý nghĩa của việc mình làm cho lớp, cho địa phương từ đó hình thành cho các em
kỹ năng lao động nhóm, sự cố gắng vươn lên hoàn thành công việc một cách có
trách nhiệm với tập thể, với nhóm. Giúp các em có kỹ năng về làm việc, kỹ năng
hợp tác làm việc, kỹ năng làm việc nhóm được nâng lên. Việc tổ chức cho học
sinh trải nghiệm cuộc sống, ra thành phố biết được xã hội phát triển, tầm nhìn
của học sinh, trải nghiệm ở tại địa phương thăm làng nghề, trang trại,… đã tạo

điều kiện cho các em rèn kỹ năng về mặt xã hội. Với việc tổ chức cho học sinh

8


các trò chơi, thăm quan, đi dã ngoại, trải nghiệm thực tế, thi thể dục thể thao, …
đó các em được giữ vai trò chủ đạo đã giúp các em phát huy được tính tích cực,
tự chủ, tự giác, sáng tạo, phát huy được tài năng của mình và được phát biểu
những ý kiến của riêng mình mà các em qua tâm.
Việc tham các hoạt động trải nghiệm, giúp học sinh sáng tạo, học hỏi, có
những ý tưởng tốt như em học sinh Hứa Phương Nam học sinh lớp 9B trường
THCS Sơn Hà đã khám phá nảy sinh ý tưởng chế tạo “Máy hỗ trợ tập cầu lông”
đã đem đến hội thi Khoa học kỹ thuật đạt giải Nhất cấp tỉnh, giải Nhất cấp quốc
gia, giải Ba toàn cuộc, đem vinh dự cho bản thân và nhà trường. Khi tổ chức cho
học sinh thăm các gia đình vào vụ thu hoạch sắn, ngô, khoai, và qua tìm hiểu
thực tế của địa phương, học sinh nhà trường đã chế tạo “Máy thái khoai sắn hình
con toán”, “Máy tách hạt ngô” những sản phẩm đã tham dự cuộc thi Khoa học
kỹ thuật cấp huyện đều đạt giải, thi sáng tạo trẻ thanh thiếu niên nhi đồng đã đạt
giải, riêng sản phẩm Máy hỗ trợ tập cầu lông đang tham dự cuộc thi toàn quốc.
Nhà trường tổ chức cho học sinh được vấn đề cần thiết về sức khỏe, về nữ
công gia chánh, về an toàn giao thông,…; được khám phá, sáng tạo khi tham gia
câu lạc bộ, đồng thời, được thực hiện những kỹ năng sống cơ bản, được trao đổi,
tâm sự về tâm tư của tuổi vị thành niên, những vướng mắc của bản thân trong
cuộc sống....
Sau khi các em đã tham gia các hoạt động dưới sự tư vấn của thầy cô, và
với việc quan sát thực tế của học sinh, nhà trường tổ chức cho học sinh thực
hành kĩ năng sống: Thông qua các tiết học trên lớp với chương trình giáo dục
trong nhà trường THCS Sơn Hà tùy theo từng môn, từng bài mà tổ chức cho các
em hoạt động ngay tại trong lớp, ngay trong tiết học giải quyết tình huống giúp
các em tự nêu lên kĩ năng để xử lý các kiến thức trên lớp. Thông qua đó mà liên

hệ các tình huống tương tự mà các em đã gặp ở cuộc sống hằng ngày. Qua việc
lồng ghép giáo dục kĩ năng sống trong các tiết dạy, ý thức học tập của các em có
chuyển biến rõ rệt. Kĩ năng ghi chép, đọc, phân tích, giải quyết kiến thức một
cách chủ động, sáng tạo đã được phát triển.

9


1.1.2. Tăng cường bồi dưỡng cho giáo viên nhận thức rõ vai trò, trách
nhiệm, lương tâm nghề nghiệp, tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh.
Ngày nay, rèn luyện kỹ năng sống cho thế hệ trẻ mà tiêu biểu là các em học
sinh là trách nhiệm chung của gia đình, nhà trường và xã hội, trong đó, người
giáo viên giữ vai trò quyết định, đây cũng là một trong những nội dung của
phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực mà Bộ
Giáo dục đã đề ra, để làm được điều này trước hết mỗi người GV phải hiểu được
gì?
Một là: Hiểu được kỹ năng sống là gì?
Kỹ năng sống chính là năng lực của mỗi người, giúp giải quyết những
nhu cầu và thách thức của cuộc sống một cách có hiệu quả.
Theo WHO, kỹ năng sống là “Năng lực tâm lý xã hội, là khả năng ứng phó
một cách có hiệu quả với những yêu cầu và thách thức của cuộc sống. Đó cũng
là khả năng của một cá nhân để duy trì một trạng thái khoẻ mạnh về mặt tinh
thần, biểu hiện qua hành vi phù hợp và tích cực khi tương tác với người khác,
với nền văn hóa và môi trường xung quanh. Năng lực tâm lý xã hội có vai trò
quan trọng trong việc phát huy sức khoẻ theo nghĩa rộng nhất về mặt thể chất,
tinh thần và xã hội, kỹ năng sống là khả năng thể hiện, thực thi năng lực tâm lý
xã hội này”.
Theo UNICEF, giáo dục dựa trên Kỹ năng sống cơ bản là sự thay đổi trong
hành vi hay một sự phát triển hành vi nhằm tạo sự cân bằng giữa kiến thức, thái

độ và hành vi, ngắn gọn nhất đó là khả năng chuyển đổi kiến thức (phải làm gì)
và thái độ (ta đang nghĩ gì, cảm xúc như thế nào, hay tin tưởng vào giá trị nào)
thành hành động (làm gì và làm như thế nào).
Hai là: Nội dung giáo dục kỹ năng sống: Giáo dục kỹ năng sống là giáo
dục cho học sinh những kỹ năng cơ bản, cần thiết, hướng tới hình thành những
thói quen tốt, giúp học sinh thành công, đảm bảo vừa phù hợp với thực tiễn,
thuần phong mỹ tục Việt Nam và hội nhập quốc tế trong giai đoạn công nghiệp
hóa đất nước, phù hợp với từng lứa tuổi và tiếp tục được rèn luyện theo mức độ
tăng dần.

10


Ba là: Giáo viên phải nhận thức rõ tầm quan trọng của việc rèn kỹ năng
sống cho học sinh cũng như ý thức được đó là nhiệm vụ lâu dài và cần phải thực
hiện, luôn song song bên cạnh việc hoàn thành nhiệm vụ giảng dạy chuyên môn.
do đó, người giáo viên ngoài những yêu cầu về kiến thức chuyên môn, đòi hỏi
phải nắm vững kiến thức kỹ năng sống để giáo dục các em học sinh, tạo điều
kiện để các em cảm nhận được không khí thân thiện với trường, lớp, với gia
đình và với mọi người.
Tuy nhiên, tùy theo lứa tuổi và bậc học mà người giáo viên có những biện
pháp giáo dục các em khác nhau. Giáo dục kỹ năng sống bao gồm giáo dục nhận
thức, sự hiểu biết, thái độ, cách vận dụng và sau cùng là những hành vi mang
tính tích cực, đây là lứa tuổi có nhiều thay đổi về mặt tâm sinh lý, thích tìm tòi
học hỏi cái mới, điều lạ, nhiều em chưa phân biệt rõ được cái gì tốt, cái gì xấu;
điều gì nên làm và điều gì không nên làm nên đôi khi còn lẫn lộn, người giáo
viên phải dẫn dắt các em vượt qua những khó khăn, thử thách để giúp các em
nhận thức sâu sắc về những việc cần thiết phải làm đối với cuộc sống của bản
thân và mọi người ở lứa tuổi học sinh, giáo dục các em tự phân tích, tổng hợp và
giải quyết tình huống nào đó cụ thể. Luôn tạo điều kiện, động viên các em tham

gia, hoạt động tốt công tác Đoàn - Đội và những sân chơi bổ ích, lành mạnh
như: Câu lạc bộ văn học, ngoại ngữ, TDTT,…. thường xuyên tổ chức buổi học
ngoài giờ (gắn liền với nội dung học ở trường - như Lịch sử, văn học địa
phương…) để giúp các em có thêm kiến thức về vốn sống và giáo dục tình yêu
quê hương đất nước. Nhà trường đã tổ chức các buổi chiếu phim về Lịch sử
Ninh Bình của Sở Giáo dục và Đào tạo Ninh Bình với nội dung thiết thực về
truyền thống văn hóa, lịch sử cách mạng của quê hương, ngoài ra trong dịp kỷ
niệm các ngày lễ lớn trong năm, nhà trường tổ chức cho học sinh xem phim về
truyền thống, lịch sử, ý nghĩa của các ngày lễ lớn theo từng giai đoạn, phù hợp
với nội dung, hoàn cảnh lịch sử, thông qua đó nhằm rèn luyện kỹ năng sống cho
học sinh.
Ngoài những giờ lên lớp, chúng tôi cũng lưu ý giáo viên cần tranh thủ thời
gian tìm hiểu học sinh để kịp thời chia sẻ, giúp đỡ động viên các em vượt qua
khó khăn; lắng nghe những tâm tư, nguyện vọng của các em, trong quá trình tìm

11


hiểu, người giáo viên phải chân thành chủ động xóa bỏ khoảng cách giữa học
sinh và giáo viên; luôn lựa chọn những ngôn từ mang tính sư phạm, thích hợp,
bổ ích nhằm giáo dục các em có thêm kiến thức trong cuộc sống.
Để giúp cho đội ngũ giáo viên nhận thức đúng về mục đích yêu cầu, nội
dung giáo dục kỹ năng sống, trong năm học vừa qua, nhà trường đã tạo điều
kiện cho các giáo viên được tham dự chuyên đề tập huấn về “Giá trị sống, kỹ
năng sống và giao tiếp ứng xử” cho giáo viên và học sinh, thư viện trường đã bổ
sung thêm các loại tài liệu để giáo viên nghiên cứu, tham khảo nhằm đáp ứng
những yêu cầu trên.
Như vậy, giáo dục kỹ năng sống cho mọi người nói chung và học sinh nói
riêng là điều rất cần thiết, nó trang bị đầy đủ những kỹ năng cho các em để các
em có được cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Để làm được điều đó, mỗi người

giáo viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, gương mẫu ở mọi lúc, mọi nơi, là
tấm gương sáng cho học sinh noi theo, nhất là trong việc giúp những em có thói
quen xấu và hành vi tiêu cực trở thành con ngoan, trò giỏi và là người có ích cho
xã hội sau này.
Bốn là: Giáo viên cần nắm được các nhóm kỹ năng sống cần thiết cho học
sinh trung học cơ sở: Khi tiếp xúc với học sinh, người giáo viên phải nắm được
suy nghĩ, tìm hiểu từng đối tượng học sinh, tiếp tục rèn luyện những kỹ năng các
em đã được học ở cấp Tiểu học, tập trung giáo dục những kỹ năng có ý nghĩa
thiết thực góp phần hình thành hoàn thiện 3 phẩm chất đó là: Sống tự chủ; Sống
yêu thương; Sống trách nhiệm và 8 năng lực đó là: Năng lực tự học; Năng lực
tự giải quyết vấn đề và sáng tạo; Năng lực thể chất; Năng lực thẩm mỹ; Năng
lực hợp tác; Năng lực giao tiếp; Năng lực tính toán; Năng lực công nghệ thông
tin và truyền thông. Để hoàn thiện được 3 phẩm chất và 8 năng lực trên, học
sinh THCS Sơn Hà đã giáo dục các em dựa trên 4 trụ cột với 5 mối quan hệ và 3
nhóm kỹ năng bao gồm:
Bốn trụ cột: Học để biết; Học để làm; Học để chung sống; Học để tự khẳng
định.

12


Năm mối quan hệ là: Đối với bản thân; Quan hệ với người khác; Quan hệ
với công việc; Quan hệ với cộng đồng, đất nước, nhân loại; Quan hệ với môi
trường tự nhiên.
Ba nhóm kỹ năng là: Nhóm kỹ năng tự nhận thức; Nhóm kỹ năng quản lý
bản thân; Nhóm kỹ năng xã hội.
Ngoài ra, nhà trường kết hợp linh hoạt 10 nhóm kỹ năng sống cần thiết cho
khối học sinh trung học cơ sở, để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh người
giáo viên nên kết hợp đó là: Kỹ năng tự phục vụ bản thân; Kỹ năng xác lập mục
tiêu cuộc đời; Kỹ năng quản lý thời gian hiệu quả; Kỹ năng điều chỉnh và quản

lý cảm xúc; Kỹ năng tự nhận thức và đánh giá bản thân; Kỹ năng giao tiếp và
ứng xử; Kỹ năng hợp tác và chia sẻ; Kỹ năng thể hiện tự tin trước đám đông; Kỹ
năng đối diện và ứng phó khó khăn trong cuộc sống; Kỹ năng đánh giá người
khác.
1.2.3. Giáo dục kỹ năng sống phù hợp với vai trò, nhiệm vụ được phân
công và phối hợp.
Sau khi xây dựng nội dung, chương trình khép kín, Ban giám hiệu nhà
trường đã phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên, các bộ phận được phân
công lại lên kế hoạch một cách chi tiết cho từng hoạt động. Hoạt động cho từng
tháng, từng tuần, được BGH phê duyệt vào đầu tháng, sau đó BGH nhà trường
có kế hoạch kiểm tra việc thực hiện, rút kinh nghiệm một cách kịp thời. Thông
qua các hoạt động của Liên đội, các hoạt động ngoại khóa(tìm hiểu truyền thống
địa phương, chăm sóc nghĩa trang liệt sỹ, công tác từ thiện nhân đạo, các cuộc
thi, các buổi chuyên đề….) và các giờ sinh hoạt dưới cờ đầu tuần hay các giờ
sinh hoạt cuối tuần, chúng tôi đã chuyển tải những kỹ năng sống cần thiết đến
cho học sinh một cách có hiệu quả và nhận được sự đồng thuận của toàn thể
giáo viên và học sinh, các hoạt động diễn ra sôi nổi, có tác dụng giáo dục cao.
Về chức năng, nhiệm vụ của từng bộ phận, chúng tôi luôn xác định, tất cả đều
có chung nhiệm vụ là dù bằng cách này hay cách khác thì thông qua hoạt động
giáo dục của mình phải truyền tải tới học sinh những thông điệp về kỹ năng
sống, làm sao để sau khi học sinh được tham gia các hoạt động giáo dục phải rút
ra được những kinh nghiệm cho bản thân về những ứng xử trong cuộc sống, tuy

13


nhiên, chúng tôi vẫn xác định, hoạt động giáo dục nào thì phù hợp với bộ phận
chuyên môn nào, từ đó có những phân công hợp lý, nhằm đem lại hiệu quả hoạt
động cao nhất.
Để nội dung, kế hoạch rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh được đi vào

hoạt động có hiệu quả, nhà trường triển khai cụ thể như sau:
a. Thành lập ban cố vấn và tổ tham vấn kỹ năng sống
Ban cố vấn gồm Hiệu trưởng hoặc Phó hiệu trưởng làm trưởng ban, Chủ
tịch Công đoàn, Tổ trưởng chuyên môn, Bí thư Đoàn, Tổng phụ trách Đội, Giáo
viên chủ nhiệm.
Tổ tham vấn: Toàn trường có 8 lớp, mỗi lớp đều có 1 tổ tham vấn kỹ năng
sống, 5 bạn học sinh đại diện cho tổ sẽ tham gia vào Câu lạc bộ tham vấn kỹ
năng sống của trường, khi tham gia vào tổ tham vấn, chính các em học sinh đại
diện cho tập thể lớp sẽ là những người đưa ra các tình huống có thể xảy ra cần
xử lý. Tuy nhiên với kinh nghiệm sống ít ỏi, không phải lúc nào học sinh cũng
đưa ra tình huống hay, sát thực tế. Vì vậy, các thầy cô giáo trong chi đoàn giáo
viên sẽ phải là những người cập nhật nhiều thông tin về xã hội để luôn có những
tình huống “bài tập” dự phòng cho học sinh. Ban cố vấn còn tư vấn cách ăn mặc
cho các bạn nữ, các kiến thức về các bài tập thể dục thể thao để có cơ thể khỏe
đẹp, tư vấn về an toàn giao thông, các kiến thức xã hội khác…
Chính vì thế, các thầy cô giáo, bên cạnh làm tốt chuyên môn cũng phải xây
dựng luôn thói quen cập nhật thời sự và các kiến thức xã hội mới có thể làm tốt
vai trò cố vấn cho tổ tham vấn, giáo viên, “phải mày mò, tìm hiểu trên mạng
internet, tìm hiểu nắm bắt học sinh để biết được học sinh thời nay nghĩ gì, hành
động như thế nào để có thể lựa chọn hoặc nghĩ ra các tình huống bài tập cho các
em.
b. Vai trò của Đội Thiếu niên tiền phong (TNTP) Hồ Chí Minh
Trong những năm gần đây, Bộ GD-ĐT đã đưa nội dung giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh vào chỉ thị về nhiệm vụ năm học. Tuy nhiên, chương trình
giáo dục kĩ năng sống chỉ thông qua việc giảng dạy theo phương pháp tích hợp
vào các môn học như Giáo dục công dân, Sinh hoạt ngoài giờ, Ngữ văn, Sinh
học, Vật lý.... Vì vậy, hiệu quả của việc giảng dạy lồng ghép vẫn chưa cao trong

14

khi môn học kĩ năng sống vẫn chưa được đưa vào chương trình như một môn
học chính khóa.
Với đặc thù trường THCS, các hoạt động tập thể của các em học sinh chủ
yếu thông qua hoạt động Đội thiếu niên tiên phong nên có thể thấy Đội TNTP là
lực lượng giáo dục rất quan trọng trong nhà trường, là lực lượng giáo dục chính
trong nhà trường, lực lượng dự bị của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, lực lượng
nòng cốt trong các phong trào thiếu nhi. Đội lấy 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên,
nhi đồng làm mục tiêu phấn đấu rèn luyện cho đội viên, giúp đỡ thiếu nhi trong
học tập, hoạt động vui chơi; thực hiện quyền và bổn phận theo Luật bảo vệ chăm
sóc và giáo dục trẻ em. Đội TNTP Hồ Chí Minh với mục đích tập hợp, giáo dục
thiếu nhi trở thành con ngoan, trò giỏi, đội viên tốt, trở thành người công dân có
ích trong tương lai. Việc giáo dục đội viên là nhiệm vụ chủ yếu, trực tiếp của tổ
chức Đội. Tham gia các hoạt động Đội, các em luôn được rèn luyện trong không
khí thi đua thân ái, “học mà chơi, chơi mà học”, giúp các em tiếp thu kiến thức
tốt hơn, chất lượng học tập từ đó cũng được nâng lên đáng kể. Khi tham gia sinh
hoạt Đội, các em được hoạt động trong tổ chức của chính mình, do đó các em sẽ
có tính độc lập cao, giúp các em trở thành những con người chủ động trong cuộc
sống sau này. Cũng trong môi trường này, các em có điều kiện để khẳng định sở
trường, năng lực và phát triển năng khiếu; rèn luyện kỹ năng ứng xử, giao tiếp...
Từ đặc điểm đặc thù của công tác Đội, chúng tôi nhận thấy rằng ngoài
việc giáo dục về tư tưởng đạo đức cho đội viên, học sinh thì giáo dục kĩ năng
sống cho đội viên cũng là một nhiệm vụ của Đội trong giai đoạn mới.
Đối với trường THCS Sơn Hà, chương trình giáo dục kỹ năng sống thông
qua công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh bao gồm 4 nhóm kỹ năng cơ bản sau :
Thứ nhất: Nhóm kỹ năng tự nhận thức bản thân ( Tôi là ai?, Tôi có những
điểm mạnh và điểm yếu gì?, Ước mơ của tôi?, Mục đích của cuộc đời tôi?,
Người khác đánh giá về tôi như thế nào?...)
Thứ hai: Nhóm kỹ năng giao tiếp ứng xử (cách giao tiếp trong môi trường
học đường, với bố mẹ, người lớn tuổi).

Thứ ba: Kỹ năng hợp tác và chia sẻ (kỹ năng làm việc nhóm và giải
quyết xung đột trong học đường).

15


Thứ tư: Nhóm kỹ năng phân biệt hành vi hợp lý và chưa hợp lý (phân biệt
hành vi dũng cảm và liều mạng, hành vi yêu thương ...).
* Những biện pháp Đội đã thực hiện để đưa nội dung giáo dục kỹ năng
sống vào hoạt động Đội là:
Một là: Đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào giờ chào cờ đầu tuần
Phương pháp 1: Bên cạnh các nội dung quen thuộc của buổi chào cờ , BGH
luôn dành một phần thời gian để giáo dục KNS cho học sinh, trong giờ chào cờ,
cử một giáo viên hoặc học sinh có khả năng trình bày tốt trình bày về các đề tài
mà xã hội và học sinh đang quan tâm, hoặc kể chuyện về tấm gương đạo đức Hồ
Chí minh. Các đề tài được đưa ra đó là “Ứng xử của học sinh trong nhà trường”,
“Kỹ năng tự học”, “Kỹ năng giao tiếp”…Phương pháp này thích hợp khi muốn
chia sẻ nhanh một vấn đề ngắn, và thời gian thuyết trình cũng không nên quá
15', để lôi cuốn được học sinh chú ý nghe và đạt hiệu quả giáo dục cao, chúng
tôi thường biến bài thuyết trình thành câu chuyện kể. Người trình bày có thể
đứng gần học sinh hơn rút ngắn khoảng cách với người nghe, luôn đặt câu hỏi để lôi
kéo sự quan tâm của học sinh, có thể áp dụng phương pháp này trong nhiều trường
hợp, cần ít thời gian cho sự chuẩn bị. Qua các hoạt động như thế này, học sinh
có được kỹ năng phân tích, tư duy, phân biệt được các hành vi tốt, xấu, từ đó có
ý thức phòng tránh và lên án những hành vi sai lệch.
Phương pháp 2: Học sinh làm tiểu phẩm, hoặc đưa ra tình huống về các đề
tài do Nhà trường gợi ý trước tùy theo nhu cầu và tình hình xã hội, có thể là:
Chống bạo lực học đường; Xây dựng kỹ năng giao tiếp với người lạ; Phòng
chống ma túy; Phòng chống AIDS; Phòng chống tai nạn; An toàn giao thông;
Vệ sinh thực phẩm...

Các tiêu phẩm này thường diễn ra trong khoảng 5' - 10', và giao lần lượt
cho các lớp trình bày, xây dựng thành một buổi sinh hoạt tuyên truyền, tăng
cường giao tiếp giữa nhóm người trình bày với học sinh toàn trường bằng cách
đặt các câu hỏi yêu cầu người xem trả lời, thảo luận nhanh, chia sẻ những suy
nghĩ của các nhân với vấn đề được gợi ý.

16


Giáo viên sẽ duyệt qua nội dung tiểu phẩm, hệ thống câu hỏi và chuẩn bị
trước cho các nhóm trình bày kỹ năng định hướng, giải quyết các tình huống bất
ngờ nhằm lôi kéo cho người xem đi theo nội dung của nhóm đã định trước.
Trong buổi trình bày, nhà trường chuẩn bị trước một số quà nhỏ (kẹo, bánh,
đồ dùng học tập...) để làm phần thưởng cho những câu trả lời hoặc câu
hỏi do người xem nêu ra.
Sau buổi trình bày, giáo viên Tổng phụ trách hoặc giáo viên được giao
trách nhiệm chuyên đề phải có kết luận cho vấn đề được nêu ra trong buổi sinh
hoạt đồng thời cám ơn nhóm học sinh đã trình bày tiêu phẩm, cám ơn toàn thể
học sinh đã tích cực tham gia buổi sinh hoạt, sau đó thông báo nội dung sinh
hoạt lần kế tiếp, để học sinh có thể chuẩn bị trước.
Ở phương pháp 2 có ưu điểm là để học sinh phát triển tư duy phê phán tích
cực, các em có cơ hội rèn luyện kỹ năng thế vai, tạo sự năng động và giúp học
sinh có cơ hội cùng chung làm việc với nhau trong nhóm, phát huy khả năng
lãnh đạo trong học sinh.
Trong các giờ sinh hoạt đầu tuần có lồng ghép giáo dục kỹ năng sống này,
tất cả giáo viên đều phải có mặt để theo dõi nội dung giáo dục học sinh nhằm có
biện pháp giáo dục đồng bộ, tránh sự trùng lặp hoặc không thống nhất trong việc
giáo dục kỹ năng sống trong học sinh.
BGH cùng với Liên đội đã đưa nội dung sinh hoạt kỹ năng sống trong giờ
sinh chào cờ đầu tuần đến tất cả giáo viên chủ nhiệm 1 tuần trước đó, để có sự

chuẩn bị.
Ban cố vấn, Liên đội đưa ra chuẩn đánh giá xếp loại liên đội, giáo viên chủ
nhiệm đưa vào nội dung tham gia sinh hoạt lớp thành một tiêu chuẩn thi đua xếp
hạng của lớp, tiêu chuẩn xét thi đua cá nhân cuối năm đồng thời Ban giấm hiệu
nhà trường thông báo trong hội đồng sư phạm việc cần thiết phải có sinh hoạt
dưới cờ, nhằm cho giáo viên thấy được vai trò và nhiệm vụ của mình, mỗi giáo
viên là tấm gương sống giáo dục học sinh, kể cả việc tham gia chào cờ đầu
tuần, và đó cũng là một kỹ năng sống cần giáo dục các em- kỹ năng tham gia
sinh hoạt cộng đồng, thể hiện trách nhiệm và năng lực bản thân với cộng đồng.

17


Hai là: Thông qua các buổi sinh hoạt tập thể để giáo dục kỹ năng sống
cho học sinh
Trong năm học, để chào mừng các ngày lễ kỉ niệm của đất nước, bên cạnh
các phong trào thi đua mang tính chuyên môn như: Hội học hội giảng, Bông hoa
điểm tốt…., BGH nhà trường luôn chỉ đạo Liên đội kết hợp với Đoàn thanh niên
tổ chức các buổi sinh hoạt tập thể với nhiều nội dung phong phú, trong đó lồng
ghép nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh như:
Thi tìm hiểu về An toàn giao thông nhân tháng An toàn giao thông.
Tổ chức cắm trại trong dịp tết Trung thu. Thi viết báo tường và tổ chức Hội
vui học tập nhân kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam
Giao lưu, trò chuyện cùng các bác cựu chiến binh tại đại phương nhân ngày
thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam
Tổ chức liên hoan văn nghệ chào mừng ngày thành lập Đoàn Thanh niên
cộng sản Hồ Chí Minh 26-3
Thông qua việc tham gia các buổi sinh hoạt tập thể đó, học sinh không
những được tìm hiểu về lịch sử, truyền thống của đất nước, của cha ông đi trước,
được tham gia vui chơi thư giãn sau những ngày học căng thẳng, mà còn được

hòa mình vào các hoạt động, được thể hiện những năng lực của bản thân, có cơ
hội được thể hiện cảm xúc, được rèn luyện cách làm việc đồng đội…như vậy là
các em được rèn luyện những kỹ năng sống một cách tự nhiên nhất.
Ba là: Đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt Đội hàng
tuần hoặc giờ sinh hoạt ngoài giờ lên lớp.
Mục đích của chúng tôi là biến giờ sinh hoạt Đội thành một buổi vui chơi
với nhiều trò chơi khác nhau mà nội dung được giáo viên chủ nhiệm chuẩn bị từ
trước, các trò chơi này phải được lựa chọn và có chủ đích nhằm giáo dục kỹ
năng tương ứng cho học sinh, việc đưa giáo dục kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt
chủ yếu với cách làm sao cho tăng tính chủ động của học sinh trong lớp, phát
huy khả năng từng cá nhân và nhấn mạnh trò của tập thể, để học sinh thấy được
và luôn phát huy khả năng phối hợp của nhóm trong khi giải quyết các vấn đề
chung, không nên sa đà vào việc tổ chức các trò chơi mang tính giải trí đơn

18


thuần, sẽ làm sai lệch mục đích của việc lồng ghép nội dung giáo dục kỹ năng
sống trong giờ sinh hoạt.
Đối với giờ sinh hoạt Đội, chúng tôi đã lồng ghép vào giáo dục những kỹ
năng như: Kỹ năng tự nhận thức bản thân, kỹ năng tự học-tư duy tích cực, kỹ
năng hoạt động nhóm, kỹ năng lắng nghe, kỹ năng giải quyết vấn đề.
c. Phát huy vai trò của Giáo viên chủ nhiệm lớp trong công tác giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh
Giáo viên chủ nhiệm (GVCN) lớp ở trường phổ thông là “nhà quản lý
không có dấu đỏ” là linh hồn của lớp học, ngày nay với sự nhận thức về quản lý
giáo dục, có thể coi GVCN như một nhà quản lý với các vai trò: Người lãnh đạo
lớp học; Người điều khiển lớp học; Người làm công tác phát triển lớp học;
Người làm công tác tổ chức lớp học; Người giúp hiệu trưởng bao quát lớp học;
Người giúp hiệu trưởng thực hiện việc kiểm tra việc tu dưỡng và rèn luyện của

học sinh; Người có trách nhiệm phản hồi tình hình lớp học…..Như vậy có thể
thấy người GVCN có một vai trò và vị trí vô cùng quan trọng trong nhà trường
vì vậy mà bản thân mỗi người GVCN phải nắm vững, hiểu rõ và thực hiện tốt
chức năng, nhiệm vụ và nội dung công việc của mình, không chỉ phải quản lý
toàn diện lớp học, quản lý học sinh lớp học của mình; là cầu nối giữa hiệu
trưởng (Ban giám hiệu), giữa các tổ chức trong trường, giữa các giáo viên bộ
môn với tập thể học sinh lớp chủ nhiệm; giữa phụ huynh với nhà trường mà với
tư cách là đại diện cho lớp còn có trách nhiệm bảo vệ, bênh vực quyền lợi chính
đáng cho học sinh lớp chủ nhiệm, và quan trọng hơn, là cố vấn tổ chức hoạt
động tự quản của tập thể học sinh.
Bởi lẽ học sinh phổ thông là những em ở lứa tuổi thiếu niên, cuối thiếu niên
và đầu thanh niên, lứa tuổi đang khẳng định mình, giàu ước mơ, có khả năng tự
quản, tổ chức hoạt động tập thể… Tuy nhiên, vẫn là lứa tuổi mong muốn lớn
hơn khả năng, muốn khẳng định nhưng chưa đủ về mọi mặt kinh nghiệm, tri
thức, khi có thành công thì dễ tự tin quá mức, ngược lại gặp những thất bại đầu
tiên dễ dao động, lòng tự tin bị giảm sút… Xuất phát từ những đặc điểm đó về
tâm lý lứa tuổi, việc định hướng giáo dục đối với học sinh trung học là rất cần
thiết, chức năng cố vấn có ý nghĩa giáo dục quan trọng nhất đối với giáo viên

19


chủ nhiệm có vai trò định hướng, điều khiển quá trình tự giáo dục của từng học
sinh và tập thể học sinh, phát huy vai trò chủ thể tích cực của học sinh trong giáo
dục, thể hiện bằng nghệ thuật sư phạm kích thích tư duy sáng tạo ở học sinh,
phát triển tiềm năng trí tuệ vốn có của từng em trong học tập, đề xuất các nội
dung, các giải pháp, cách thức tổ chức hoạt động thực hiện các mục tiêu giáo
dục của nhà trường. Cố vấn cũng là sự điều chỉnh, điều khiển tư duy thái độ,
tình cảm, hành vi, hoạt động của học sinh. Vai trò cố vấn đối với học sinh phải
quán triệt được toàn diện nội dung giáo dục, kế hoạch hoạt động của cá nhân và

tập thể lớp chủ nhiệm bao gồm từ việc học tập, rèn luyện đạo đức, văn hóa, thể
dục thể thao, sinh hoạt tập thể, hoạt động chính trị xã hội, quan hệ giao
tiếp…diễn ra trong nhà trường và ngoài xã hội. Giáo viên chủ nhiệm cần tư vấn
trong quan hệ ứng xử xã hội, gia đình, cộng đồng và trong tình bạn, tình yêu,
định hướng nghề nghiệp, việc làm của học sinh, đặc biệt đối với các lớp cuối
cấp,….. nói rộng hơn, GVCN chính là thành viên đắc lực trong công tác giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh.
Sự khác nhau trong việc thực hiện những nhiệm vụ của giáo viên chủ
nhiệm lớp với thầy cô giáo bộ môn ở chỗ: Người giáo viên chủ nhiệm phải thực
hiện tốt hơn, tự đòi hỏi rèn luyện ở mức cao hơn, thường xuyên hơn, đó là trách
nhiệm, là nghĩa vụ và cũng là vinh dự vì học sinh, được phụ huynh tin yêu, gửi
gắm trách nhiệm giáo dục con em vào tay mình.
Giáo viên chủ nhiệm tổ chức các hoạt động được diễn ra một cách nhẹ
nhàng, theo các trò chơi mà nhà trường đã gợi ý sẵn cho giáo viên hoặc một số
tiết sinh hoạt trong lớp tạo ra bầu không khí sôi động tránh sự tẻ nhạt như trước
đây vẫn làm đó là: Giáo viên chủ nhiệm tổng kết hoạt động tuần qua, xem xét
qua các lỗi vi phạm của học sinh, chấn chỉnh những sai phạm, cảnh cáo và ghi
nhận những trường hợp tái phạm của học sinh. Sau đó là thông báo các hoạt
động trong tuần sắp tới, nhắc nhở và phân công học sinh thực hiện theo kế
hoạch. Lớp trưởng đọc thông báo chung cho cả lớp và sau đó tổ chức văn
nghệ hoặc các nội dung cần làm cho tuần sau.
Với cách tổ chức như trên chỉ thích hợp với các lớp ngoan, ít vi phạm còn
đối với các lớp thường xuyên có vi phạm thì giờ sinh hoạt lớp sẽ nhàm

20


chán năng nề vì học sinh trong lớp cho rằng phải đối phó với những sai phạm
trong tuần qua và tâm lý chung sẽ là mắc cỡ, e ngại,... riêng với những em
thường xuyên vi phạm thì tâm lý bất cần sẽ nảy sinh, giáo viên chủ nhiệm sẽ dễ

dàng rơi vào trạng thái bực tức, nóng nảy và chắc chắn sẽ kéo dài thời gian
Trước tình hình đó, để lồng ghép chương trình giáo dục kỹ năng sống vào giờ
chủ nhiệm, buổi sinh hoạt Đội, hoạt động Ngoài giờ lên lớp, chúng tôi đã thống nhất
với giáo viên chủ nhiệm xây dựng giờ sinh hoạt Đội sao cho tăng tính chủ động của
học sinh nhiều hơn nữa, nâng cao vai trò của tập thể lớp chứ không phải vai trò của
giáo viên chủ nhiệm hay 1 lớp trưởng, chi đội trưởng, thông qua các hoạt động đó
chúng tôi thấy việc rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua vai trò của các thầy cô
giáo chủ nhiệm đã thực sự mang lại hiệu quả cao.
d. Gia đình là thành viên không thể thiếu trong công tác giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh
Trong khi ở nhà trường chủ yếu dạy các em về kỹ năng học tập thì những
kỹ năng cá nhân tối thiểu cho bản thân (như tự phục vụ bản thân, chăm sóc ông
bà, cha mẹ, em nhỏ, biết quan tâm đến những người xung quanh…) nhiều khi
gia đình lơ là, không quan tâm. Điều này thật khó có thể dẫn tới thành công khi
các em chưa ý thức được cách ứng xử với ông bà, bố mẹ như thế nào cho đúng
lễ phép, khi gặp các tình huống bất ngờ như khi gặp hoạn nạn, cách ứng phó với
các tình huống xảy ra trong cuộc sống hằng ngày.
Chúng ta đều biết rằng, để đạt được mục tiêu giáo dục toàn diện học sinh
thì giáo dục trong nhà trường chỉ là một phần, ngoài sự giáo dục của nhà trường
còn rất cần sự giáo dục trong gia đình và toàn thể xã hội, để giúp cho sự giáo
dục trong nhà trường được tốt hơn. Bác Hồ đã từng nói tại Hội nghị cán bộ
Đảng trong ngành giáo dục tháng 6/ 1957, “ Giáo dục trong nhà trường chỉ là
một phần, còn cần có sự giáo dục ngoài xã hội và trong gia đình để giúp cho
việc giáo dục trong nhà trường được tốt hơn. Giáo dục trong nhà trường dù
tốt đến mấy, nhưng thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội thì kết quả
cũng không hoàn toàn”. Trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của
mỗi con người, nhất là tuổi ấu thơ của mỗi cuộc đời thì gia đình luôn là cái nôi
ấp ủ cả thể chất lẫn tâm hồn, có thể nói gia đình là môi trường sống, môi trường

21

giáo dục suốt cuộc đời trong sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi con
người, đặc biệt là lứa tuổi học sinh. Cha mẹ chính là người thầy đầu tiên cũng là
người gắn bó với con cái trong suốt cả cuộc đời, trẻ tiếp xúc với các chuẩn mực
đầu tiên từ cha mẹ, từ những mối quan hệ phức hợp của gia đình. Trình độ văn
hoá, chính trị, đạo đức, lí tưởng sống, kinh nghiệm, hành vi giao tiếp của cha
mẹ, của các mối quan hệ trong gia đình luôn có ảnh hưởng trực tiếp, sâu sắc và
mạnh mẽ đến sự hình thành và phát triển nhân cách, trí tuệ của trẻ.
Kết quả nghiên cứu và thực tiễn cuộc sống cho thấy, nhân cách sống của
con cái phần nhiều chúng thừa hưởng từ gia đình, đứa trẻ được giáo dục tốt
thường được trưởng thành trong các quan hệ gia đình lành mạnh, tốt đẹp, được
cha mẹ giáo dục tốt, có nề nếp gia phong, ngược lại, những gia đình có mối quan
hệ không lành mạnh, không có phương pháp nuôi dạy con đúng đắn …sẽ để lại
dấu ấn không tốt, dẫn đến những sai lệch về nhân cách ở đứa trẻ, đến một lúc
nào đó có điều kiện, khi đến tuổi trưởng thành, những đứa trẻ này có thể sẽ mắc
những sai lầm trong cuộc sống. Để thấy rằng, giáo dục trong gia đình, đặc biệt là
sự quan tâm của cha mẹ có vai trò và ý nghĩa hết sức to lớn đối với quá trình học
tập và phát triển nhân cách của trẻ, vì vậy, để giáo dục học sinh, đặc biệt là lứa
tuổi học sinh THCS đạt kết quả tốt thì không thể thiếu đi sự kết hợp hài hoà,
chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục khác ngoài nhà trường mà đóng vai trò hết
sức to lớn, mang tính quyết định trực tiếp đến kết quả học tập cũng như sự phát
triển nhân cách của các em học sinh, đó chính là vai trò quản lí và giáo dục học
sinh của cha mẹ các em. Trong quá trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ, thì cái
nôi gia đình chính là nơi quan trọng nhất để hình thành thói quen và các quy tắc
ứng xử, khả năng đối mặt, xử lý với những thách thức trong cuộc sống của trẻ .
Xuất phát từ nhận thức trên nên trong quá trình giáo dục kỹ năng sống cho
học sinh, chúng tôi luôn hết sức coi trọng vai trò của các bậc phụ huynh, có biện
pháp kết hợp chặt chẽ, liên hệ một cách thường xuyên, mật thiết để cũng giáo
dục và định hướng cho học sinh khi các em gặp khó khăn, không để các em tự

giải quyết tình huống của mình, dễ dẫn đến những hậu quả xấu. Trong một số
buổi sinh hoạt tập thể hay hoạt động ngoại khóa, chúng tôi luôn mời đại diện hội
cha mẹ học sinh các lớp cùng tham gia, qua đó, họ sẽ hiểu con mình đang ở

22


ngưỡng tuổi như thế nào, các em cần gì, suy nghĩ như thế nào về cuộc sống,
định hướng như thế nào về tương lai…..
Cũng chính vì luôn kết hợp một cách chặt chẽ và thường xuyên với cha mẹ
học sinh mà trong những năm qua, ở trường THCS Sơn Hà không có trường hợp
nào đáng tiếc xảy ra đối với các em học sinh trong trường.
Việc xác định các nhiệm vụ trọng tâm, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ
phận chuyên môn một cách hợp lý đã góp phần to lớp trong việc giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh trong nhà trường, tăng vai trò trách nhiệm của cả cộng
đồng trong việc giáo dục thế hệ trẻ.

1.2.4. Đa dạng các hình thức giáo dục kỹ năng sống phù hợp với
đặc điểm tâm sinh lý học sinh.
Để việc rèn kỹ năng sống cho học sinh đạt hiệu quả cao thì ngoài việc
nâng cao nhận thức và kiến thức cho giáo viên về vấn đề này; xây dựng chương
trình khép kín; giao nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ phận chuyên môn thì việc chú
trọng xây dựng các hình thức giáo dục kỹ năng sống một cách đa dạng và phù
hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh là điều quan trọng nhất, ngoài nội dung
giáo dục kỹ năng sống là bước cơ bản đầu tiên, thì hình thức và phương pháp
giáo dục đóng vai trò quan trọng và quyết định đến hiệu quả giáo dục.
Có rất nhiều phương pháp, hình thức mà chúng tôi đã thực hiện trong quá
trình rèn kỹ năng sống cho học sinh như:
+ Giáo dục kỹ năng sống thông qua việc dạy tích hợp vào nội dung các
môn học:

Đây là phương pháp mà các trường hiện nay vẫn đang thực hiện theo quy
định của Bộ giáo dục và Đào tạo, thông qua nội dung một số môn học như môn
Văn, Giáo dục công dân, Lịch sử, Công nghệ, Sinh học, Âm nhạc, Mỹ thuật, Địa
lý,… giáo viên lồng ghép các nội dung mang tính giáo dục nhân văn sâu sắc
hoặc các phương án xử lý tình huống có thể xảy ra trong cuộc sống hàng ngày…
để học sinh rút kinh nghiệm .
+ Tổ chức giáo dục kỹ năng sống bằng nhiều hình thức đa dạng và
phong phú như tổ chức các cuộc thi; trò chơi; các phong trào thi đua…
Cụ thể:

23


* Vào đầu năm học, cuộc thi với chủ đề “Chúng em với an toàn giao thông"
diễn ra trong những buổi chào cờ đầu tuần đã giúp các em học sinh nắm được
những qui định cơ bản về an toàn giao thông đường bộ cũng như giáo dục các
em ý thức nghiêm chỉnh chấp hành luật lệ khi tham gia giao thông.
* Chào mừng ngày Nhà giáo Việt Nam: Để chào mừng ngày nhà giáo Việt
Nam 20 -11, trường cũng đã tổ chức nhiều hoạt động mang tính giáo dục cao.
Với chủ đề về ngày nhà giáo Việt Nam, các em làm báo tường các lớp tham gia
với nhiều bài viết cảm nhận sâu sắc về công ơn thầy cô mình hay những kỉ niệm
đẹp của tuổi học trò, Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam các em làm
báo ảnh, Ban giám khảo chấm rất bất ngờ với việc ứng dụng công nghệ thông tin
của học trò mình. Các em đã sử dụng các công cụ hỗ trợ như: Máy ảnh kĩ thuật
số, máy vi tính … để trang trí, trình bày các tập báo và tập ảnh của lớp mình hết
sức khoa học và thẩm mỹ.
Thi biểu diễn văn nghệ chào mừng ngày nhà giáo Việt Nam diễn ra hết sức
sôi nổi và đầy màu sắc, các tiết mục văn nghệ của các lớp, nhất là các tiết mục
múa, được các em chăm chút rất cẩn thận từ động tác đến trang phục.
* Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho các em học sinh, nhà trường tổ

chức cho các khối thực hiện mô hình với chủ đề: Môi trường xanh, sạch, đẹp.
Phát động tết trồng cây: Mỗi lớp trồng thêm một số cây xanh, nhận chăm sóc
từng bồn hoa trong sân trường, nhận chăm sóc đài tưởng niệm xã Sơn Hà, phát
động thu gom rác thải, phế liệu làm quỹ kế hoạch nhỏ, vì vậy học sinh rất có ý
thức giữ gìn và bảo vệ môi trường.
* Hưởng ứng ngày thế giới phòng chống HIV/AIDS, Đoàn viên kết hợp
cùng tổ khoa học tự nhiên tổ chức đề giáo dục giới tính, cách “phòng chống
HIV/AIDS" cho các em học sinh khối 7,8, 9. Bằng hình thức học sinh xem phim
các tình huống trong thực tế, học sinh được chia theo nhóm, thảo luận đưa ra ý
kiến của mình ví dụ tình huống “ Khi có người lạ chạm vào cơ thể em, em phản
ứng thế nào” hoặc tình huống “Một người lớn tuổi hơn, rủ cùng xem phim đồi
truỵ trên điện thoại di động, Bạn sẽ làm gì?, … những hoạt động đó đã trang bị
cho các em những kiến thức về cách phòng, chống HIV/AIDS trong cộng đồng
cũng như những kĩ năng sống phù hợp với lứa tuổi các em.

24


* Đoàn thanh niên cũng phối hợp với Hội liên hiệp phụ nữ xã, trung tâm
chăm sóc sức khỏe vị thành niên tổ chức buổi truyền thông về “Sức khoẻ sinh
sản vị thành niên” cho học sinh khối 8,9 nhằm trang bị cho các em những kiến
thức cơ bản và quan trọng trong vấn đề “tự bảo vệ mình và mọi người”, xây
dựng cho các em những kiến thức thiết yếu để chuẩn bị bước vào ngưỡng cửa
“làm người lớn”.
* Nhà trường và Liên đội :
Phối hợp tổ chức đợt phát động phong trào ủng hộ từ thiện nhân đạo, ủng
hộ nạn nhân chất độc da cam, ủng hộ học sinh khuyết tật, … từ đó hình thành
trong tâm hồn các em lòng tương thân tương ái, lá lành đùm lá rách, biết sẽ chia
giúp đỡ mọi người trong khó khăn, hoạn nạn.
Có thể nói, những hoạt động ngoại khóa, các hình thức tổ chức giáo dục kỹ

năng sống của trường THCS Sơn Hà đóng vai trò quan trọng trong giáo dục kĩ
năng sống cho các em học sinh của nhà trường. Những hoạt động này luôn được
tập thể giáo viên ủng hộ cũng như sự đồng tình và hỗ trợ của phụ huynh học
sinh về vật chất lẫn tinh thần, vì vậy tạo nên sự gắn bó giữa gia đình và nhà
trường trong việc hình thành nhân cách của các em.
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, việc trang bị cho các em học sinh
những kĩ năng sống là một việc rất quan trọng và cần thiết. Với mục đích xây
dựng môi trường giáo dục thân thiện thì những hoạt động ngoại khóa của nhà
trường đã phần nào giúp các em học sinh hình thành những kĩ năng sống cần
thiết để bước vào một cấp học mới với sự tự tin và năng động hơn.
2. Khả năng áp dụng của sáng kiến
Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng về kỹ năng sống của học sinh THCS;
việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS ở các nhà trường hiện nay cũng
đã và đang thực hiện, nhưng tất cả mới chỉ ở mức độ đơn giản, chưa quan đi sâu
và vấn đề này.
Qua tìm hiểu những kết quả tích cực của quá trình giáo dục kỹ năng sống đem
lại đối với quá trình giáo dục, quản lý học sinh trong nhà trường, Trường THCS Sơn
Hà đã tìm hiểu, nghiên cứu cụ thể những vấn đề đó tại nhà trường và đưa ra những
biện pháp cụ thể, sát thực hơn, nhằm khắc phục hạn chế và thực sự nâng cao được

25