NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH Ở DOANH NGHIỆP

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH Ở
DOANH NGHIỆP
I) KHÁI NIỆM HIỆU QUẢ KINH DOANH VÀ SỰ CẦN THIẾT NÂNG CAO
HIỆU QUẢ KINH DOANH
1. Khái niệm hiệu quả kinh doanh
Kinh doanh là việc thực hiện một số hoặc tất cả các công đoạn, từ
đầu tư sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc thực hiện dịch vụ trên thị
trường nhằm mục đích sinh lời.
Sản xuất là hoạt động có ích của con người trên cơ sở ứng dụng có
hiệu quả đất đai, vốn, thiết bị, máy móc, các phương tiện quản lý và các
công cụ lao động khác tác động lên các yếu tố như vật liệu bán thành
phẩm và biến các yếu tố đầu vào thành phẩm hoặc dịch vụ phù hợp với
nhu cầu của xã hội.
Do sự phát triển của các hình thái xã hội có quan hệ sản xuất khác
nhau làm cho cách nhìn nhận quan niệm về hiệu quả sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp cũng khác nhau.
Trong xã hội tư bản việc phấn đấu phát triển hiệu quả kinh doanh
thực chất là đem lại nhiều lợi nhuận hơn nữa cho nhà tư bản – những
người nắm quyền sở hữu về tư liệu sản xuất và qua đó phục vụ lợi ích
của nhà tư bản. Với quan điểm thứ nhất Adam Smith cho rằng: “Hiệu quả
kinh doanh là kết quả đạt được từ hoạt động kinh tế, là doanh nghiệp
tiêu thụ được hàng hoá”. Với quan điểm này ông đã thống nhất hoạt
động kinh doanh và kết quả hoạt động kinh doanh. Nhiều người đánh giá
đây là quan điểm phản ánh tư tưởng trọng thương của ông.
Quan điểm thứ hai cho rằng: “Hiệu quả kinh doanh là quan hệ tỷ lệ
giữa phần tăng thêm của kết quả và phần tăng thêm của chi phí”. Quan
điểm này đã biểu hiện được mối quan hệ so sánh tương đối giữa kết quả
đạt được và chi phí tiêu hao. Tuy nhiên xem xét trên quan điểm triết học
Mac – Lê Nin là sự vật hiện tượng đều có mối quan hệ ràng buộc hữu cơ
lẫn nhau chứ không tồn tại một cách riêng lẻ. Kinh doanh là một quá
trình trong đó các yếu tố tăng thêm sự liên kết mật thiết với các yếu tố

sẵn có, các mối quan hệ này trực tiếp hoặc gián tiếp tác động làm hiệu
quả kinh doanh thay đổi. Quan điểm trên chỉ tính đến hiệu quả kinh
doanh trên phần chi phí bổ sung và hiệu quả bổ sung.
Quan điểm thứ ba cho rằng: “Hiệu quả kinh doanh đo bằng hiệu số
giữa kết quả và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó”. Ưu điểm của quan
điểm này là phản ánh được mối quan hệ bản chất của hiệu quả kinh tế
đã gắn liền với toàn bộ chi phí, coi hiệu quả kinh doanh là sự phản ánh
trình độ sử dụng các yếu tố của quá trình sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên
quan điểm này chưa biểu hiện được mối tương quan giữa chất và lượng
của kết quả đó và mức độ chặt chẽ của mối quan hệ này.
Trong xã hội chủ nghĩa phạm trù hiệu qủa vẫn tồn tại vì sản phẩm
xã hội vẫn được sản xuất ra từ tài sản thuộc quyền sở hữu của Nhà nước
toàn dân và tập thể. Ở thời kỳ này hiệu quả kinh doanh được quan niệm
là mức độ thoả mãn yêu cầu của quy luật kinh tế cơ bản của xã hội – Xã
hội chủ nghĩa, quy luật cho tiêu dùng là chỉ tiêu đại diện cho mức sống
của mọi người. Khó khăn ở đây là phương tiện đo lường thể hiện tư
tưởng định hướng đó bởi đời sống nhân dân nói chung và mức sống nói
riêng rất là đa dạng và phong phú.
Như vậy chúng ta có thể thấy được các quan niệm trên không
thống nhất và còn nhiều điều hạn chế bởi vì chúng ta có thể thấy được
cái bản chất cũng như mối tương quan, quan niệm về hiệu quả kinh
doanh. Mặc dù vậy chúng đều chung nhau ở một điểm rằng hiệu quả kinh
doanh phản ánh mặt chất lượng của hoạt động kinh doanh. Vì vậy một
quan điểm về hiệu quả kinh doanh có thể là tương đối đầy đủ và hoàn
thiện được phát biểu như sau:
Hiệu quả kinh doanh là một phạm trù kinh tế biểu hiện sự tập
trung các phát triển kinh tế theo chiều sâu, phản ánh trình độ khai thác
các nguồn lực và trình độ chi phí các nguồn lực đó trong quá trình tái
sản xuất nhằm thực hiện mục tiêu kinh doanh. Nó là thước đo ngày càng
trở nên quan trọng của tăng trưởng kinh tế và là chỗ dựa cơ bản để

đánh giá việc thực hiện mục tiêu kinh tế của doanh nghiệp trong từng
thời kỳ
2.Bản chất của hiệu quả kinh doanh
Trong cơ chế thị trường mọi hoạt động kinh doanh đều thông qua
việc mua bán hàng hoá để tạo ra lợi nhuận, bán hàng là sự chuyển đổi
hình thức giá trị hàng hoá từ hiện vật sang tiền tệ nhằm thoả mãn nhu
cầu của khách hàng về mặt giá trị sử dụng nhất định, bán hàng nhằm
củng cố thị trường truyền thống và mở rộng thị trường mới. Vì vậy bản
chất của hiệu quả kinh doanh là nâng cao năng suất lao động xã hội và
tiết kiệm lao động xã hội. Chính sự khan hiếm nguồn lực và việc sử dụng
chúng có tính chất cạnh tranh nhằm thoả mãn nhu cầu ngày càng tăng
của xã hội đặt ra yêu cầu phải khai thác, tận dụng triệt để và tiết kiệm
các nguồn lực. Để đạt mục tiêu kinh doanh các doanh nghiệp buộc phải
chú trọng các điều kiện nội tại, phát huy năng lực, hiệu lực của các yếu
tố sản xuất và tiết kiệm mọi chi phí.
Chính vì vậy yêu cầu của việc nâng cao hiệu quả kinh doanh là phải
đạt kết quả tối đa với chi phí tối thiểu hay chính xác hơn là phải đạt kết
quả tối đa với chi phí nhất định hoặc phải đạt kết quả nhất định với chi
phí tối thiểu. Chi phí ở đây được hiểu theo nghĩa rộng là chi phí tạo
nguồn lực và chi phí sử dụng nguồn lực, đồng thời phải bao gồm cả chi
phí cơ hội. Ở đây ta hiểu chi phí cơ hội là giá trị của việc lựa chọn tốt
nhất đã bị bỏ quan hay là giá trị của sự hy sinh công việc để thực hiện
hoạt động kinh doanh này. Chính vì nó có nghĩa như vậy nên chi phí cơ
hội phải được bổ sung vào chi phí kế toán thấy rõ lợi ích kinh tế thực sự.
Cách tính như vậy sẽ khuyến khích cho các nhà kinh doanh lựa chọn
phương án kinh doanh tốt nhất, các mặt hàng sản xuất có hiệu quả nhất.
2. Vai trò của việc nâng cao hiệu quả kinh doanh đối với các doanh
nghiệp
Trong nền kinh tế thị trường nhiều thành phần có thể tồn tại và
phát triển được trong sự cạnh tranh gay gắt quyết liệt giữa các doanh

nghiệp với nhau đòi hỏi các doanh nghiệp phải hoạt động một cách có
hiệu quả nhất.
Để thấy được vai trò của việc nâng cao hiệu quả kinh doanh đối với
các doanh nghiệp trong cơ chế thị trường trước hết chúng ta phải
nghiên cứu cơ chế thị trường và hoạt động của doanh nghiệp trong cơ
chế thị trường.
Thị trường là nơi diễn ra quá trình trao đổi hàng hoá. Nó tồn tại
một cách khách quan không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan nào. Bởi vì
thị trường ra đời và phát triển gắn liền với lịch sử phát triển của nền
sản xuất hàng hoá.
Ngoài ra thị trường còn có vai trò quan trọng trong việc điều tiết
và lưu thông hàng hoá và thông qua đó các doanh nghiệp có thể nhận
biết được sự phân phối các nguồn lực thông qua hệ thống giá cả trên thị
trường. Trên thị trường luôn luôn tồn tại các quy luật vận động của
hàng hoá, giá cả, tiền tệ…như các quy luật giá trị, quy luật thặng dư, quy
luật giá cả, quy luật cạnh tranh. Các quy luật này tạo thành hệ thống
thống nhất và hế thống này chính là cơ chế thị trường.
Như vậy cơ chế thị trường thường được hình thành bởi sự tác
động tổng hợp trong sản xuất và lưu thông hàng hoá trên thị trường.
Thông qua các quan hệ sản xuất tiêu dùng đầu tư và từ đó là thay đổi cơ
cấu sản phẩm, cơ cấu ngành.
Tóm lại sự vận động đa dạng, phức tạp của cơ chế thị trường dẫn
đến sự cạnh tranh gay gắt giữa các doanh nghiệp góp phần thúc đẩy sự
tiến bộ của các doanh nghiệp cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Tuy nhiên
để tồn tại và phát triển được thì các doanh nghiệp phải xác định được
cho minh một phương thức hoạt động, xây dựng các chiến lược, các
phương án kinh doanh một cách phù hợp và có hiệu quả.
Như vậy, trong cơ chế thị trường việc nâng cao hiệu quả kinh
doanh có một vai trò vô cùng quan trọng vì:
 Việc nâng cao hiệu quả kinh doanh là cơ sở cơ bản để đảm

bảo sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Sự tồn tại của doanh
nghiệp được xác định bởi sự có mặt của doanh nghiệp trên thị trường
mà hiệu quả kinh doanh lại là nhân tố trực tiếp đảm bảo cho sự tồn tại
này, đồng thời mục tiêu của doanh nghiệp là luôn tồn tại và phát triển
một cách vững chắc.
Do đó việc nâng cao hiệu quả kinh doanh là một đòi hỏi tất yếu
khách quan đối với tất cả các doanh nghiệp hoạt động trong cơ chế thị
trường hiện nay. Cũng chính bởi yêu cầu của sự tồn tại và phát triển của
mỗi doanh nghiệp đòi hỏi nguồn thu thập của doanh nghiệp phải không
ngừng phát triển lên. Nhưng trong điều kiện nguồn vốn và các yếu tố kỹ
thuật cũng như các yếu tố lợi nhuận đòi hỏi các doanh nghiệp phải nâng
cao hiệu quả kinh doanh.
Mặt khác sự tồn tại của doanh nghiệp còn được xác định bởi sự tạo
ra hàng hoá, của cải vật chất và các dịch vụ phục vụ cho nhu cầu của xã
hội đồng thời tạo ra tích luỹ cho xã hội. Để thực hiện được như vậy thì
mỗi doanh nghiệp đều phải vươn lên để đảm bảo thu nhập đủ bù đắp chi
phí bỏ ra và có lãi trong qúa trình kinh doanh, qua đó mới đáp ứng được
nhu cầu tái sản xuất trong nền kinh tế.
Nói tóm lại hiệu quả kinh doanh là điều kiện hết sức quan trọng
trong việc đảm bảo sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp.
 Việc nâng cao hiệu quả kinh doanh là nhân tố thúc đẩy sự
cạnh tranh và tiến bộ trong sản xuất kinh doanh. Chính việc thúc đẩy
cạnh tranh đã đòi hỏi các doanh nghiệp phải tự tìm tòi, đầu tư tạo nên
sự tiến bộ trong sản xuất kinh doanh. Chấp nhận cơ chế thị trường là
chấp nhận sự cạnh tranh trong khi thị trường ngày càng phát triển thì
cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng gay gắt và quyết liệt hơn.
Sự cạnh tranh lúc này không còn là cạnh tranh về mặt hàng mà cạnh
tranh cả về chất lượng, giá cả và các yếu tố khác.
Trong khi mục tiêu chung của các doanh nghiệp đều là phát triển
thì cạnh tranh là yếu tố làm cho các doanh nghiệp mạnh lên ngược lại

cũng có thể làm cho các doanh nghiệp không tồn tại được trên thị
trường. Do đó doanh nghiệp phải có hàng hoá dịch vụ chất lượng tốt, giá
cả hợp lý. Mặt khác hiệu quả kinh doanh là đồng nghĩa với việc giảm giá
thành tăng khối lượng hàng hoá bán ra, chất lượng không ngừng được
cải thiện nâng cao.
*Việc nâng cao hiệu quả kinh doanh chính là nhân tố cơ bản tạo ra
sự thắng lợi cho doanh nghiệp trong quá trình hoạt động trên thị
trường. Muốn tạo ra sự thắng lợi trong cạnh tranh đòi hỏi các doanh
nghiệp phải không ngừng nâng cao hiệu quả kinh doanh của mình. Chính
sự nâng cao hiệu quả kinh doanh là con đường nâng cao sức cạnh tranh
và khả năng tồn tại và phát triển của mỗi doanh nghiệp.
II) CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH CỦA
DOANH NGHIỆP
Hiệu qủa kinh doanh trong các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng của
nhiều nhân tố khác nhau, các nhân tố này có thể tác động một cách
khách quan hay chủ quan của doanh nghiệp theo những hướng và các
mức độ khác nhau. Do đó muốn nâng cao hiệu quả kinh doanh, các doanh
nghiệp phải hiểu và nắm vững các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả từ đó
có biện pháp phù hợp tác động đến các nhân tố.
1) Nhóm nhân tố chủ quan
Đây là nhóm nhân tố mà doanh nghiệp có thể kiểm soát được cũng
như có thể điều chỉnh ảnh hưởng của chúng. Nó bao gồm: Lực lượng lao
động, cơ sở vật chất kỹ thuật, tổ chức quản lý trong doanh nghiệp. Mỗi
nhân tố có một ảnh hưởng nhất định tuỳ theo mỗi doanh nghiệp cũng
như loại hình kinh doanh của doanh nghiệp đó.
1.1. Lực lượng lao động
Lực lượng lao động là một nhân tố quan trọng giữ một vị trí then
chốt trong mọi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Trình độ của
người lao động là nhân tố tác động trực tiếp tới kết quả kinh doanh của
doanh nghiệp, bên cạnh đó việc tổ chức phân công lao động hợp lý giữa

các bộ phận, các cá nhân trong doanh nghiệp, việc sử dụng đúng người,
đúng việc sao cho tận dụng tốt nhất năng lực sở trường của từng người
là yêu cầu không thể thiếu trong tổ chức nhân lực của doanh nghiệp
nhằm đạt mục tiêu kinh doanh có hiệu quả. Nếu nói rằng “con người là
phù hợp” là điều kiện đủ để các doanh nghiệp kinh doanh một cách có
hiệu quả. Việc bố trí nhân lực trong mỗi doanh nghiệp đều phụ thuộc vào
đặc điểm kinh doanh và chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp. Tổ
chức quản lý nhân lực phải đảm bảo nguyên tắc đúng người, đúng việc
có sự phân biệt rõ ràng về nhiệm vụ quyền hạn tránh bỏ sót hoặc trùng
lặp để đảm bảo hoàn thành tốt mục tiêu nhiệm vụ đề ra. Đồng thời cần
phải khuyến khích được tính độc lập, sáng tạo của người lao động.
1.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật
Cơ sở vật chất kỹ thuật là yếu tố vật chất hữu hình quan trọng
phục vụ mọi hoạt động sự tồn tại và phát triển kinh doanh của doanh
nghiệp đem lại sức mạnh kinh doanh cho doanh nghiệp trên cơ sở sức
sinh lợi của tài sản. Cơ sở vật chất kỹ thuật thể hiện bộ mặt của doanh
nghiệp (nhà cửa, kho tàng, bến bãi, máy móc thiết bị) và nó còn góp
phần đáng kể và thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp.
Ngày nay do đòi hỏi của người tiêu dùng ngày càng cao cùng với
sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ đã tạo điều kiện thuận
lợi cho phép các doanh nghiệp không ngừng nâng cao năng suất lao
động cải tiến chất lượng hàng hoá và hạ giá thành sản phẩm, từ đó tăng
vòng quay của vốn lưu động tăng lợi nhuận, đẩm bảo cho quá trình tá
sản xuất mở rộng của mình. Chính vì vậy cơ sở vật chất kỹ thuật là một
nhân tố quan trọng tạo tiền đề cho sự ổn định và phát triển vững mạnh
của mỗi doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường có sự cạnh tranh
khốc liệt này.
1.3. Nhân tố tổ chức quản lý
Nhân tố này là sự biểu hiện của trình độ tổ chức sản xuất nó đảm

bảo cho tính tối ưu trong tổ chức dây chuyền sản xuất, cho phép doanh
nghiệp khai thác tới mức tối đa các yếu tố công nghệ sản xuất. Cụ thể là
nó biểu hiện trình độ phối hợp của các bộ phận trong doanh nghiệp trên
cơ sở tương hỗ lẫn nhau dẫn đến việc sử dụng các nguồn lực đầu vào tối
ưu nhất.