Đền Mẫu Âu Cơ - một giá trị văn hóa trường tồn

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 16 (41) - Tháng 5/2016

Au Co Mother temple - A permanent cultural value

r ờ

ại họ

ạ

r

Ph.D. Dao Dang Phuong
National University of Art Education
Tóm tắt
ền Mẫu  C xã Hiề L
, y n Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ l
i ờ Tổ Mẫ Â C
ã ừ lâ đền
Mẫ Â C
ú đ
đơ đảo nhân dân trong vùng và du khách th
Hi
ay đề đã
d c tu tu bổ, tơn tạo lại
vẫn giữ và bả l đ c nhữ k ơ
ia ũ
k iến trúc, ngh
thu t cổ và chứa đựng trong nó nhiều những hi n v t q giá. Qua bài viết này tác giả muốn giới thi u

với
ời đọc một bức tranh khái qt nhất về đền Mẫ Â C ù với những giá trị r ờng tồn của nó.
Từ khóa: văn hóa, giá trị, Đền Mẫu, Âu Cơ, trường tồn…
Abstract
e e le f A C M er ( ền Mẫ Â C ) l a ed i Hiề L
e, Hạ Hoa district, Phú
Thọ province is a relic of Au Co Mother Worship. The Mother Au Co Temple has attracted many
people in its area and tourists from in different areas for a long time. The Temple of Au Co mother,
which has been repaired and reconstructed with the retained and reserved space as well as architecture,
ancient art, contains many valuable objects. Through this article, the author wants to introduce to the
readers the most generalized picture of Au Co mother temple along with its permanent value.
Keywords: culture, value, Mau temple, Au Co mother, permanently...

Di tích lịch sử v
óa (L VH) l
i
chứa đựng những truyền thống tố đẹp của
thế h r ớc trao truyền cho thế h sau. Ở
đó,
ời a đã ảm nh
đ c những
ơ
i đến từ q khứ với truyền thống
lịch sử, những giá trị đạ đức, thẩm mỹ, tín
ỡng, tâm linh... rê
sở những thơng
tin, những nền tả đó, á ế h đi sa ó
thể tiếp nối và sáng tạo ra những giá trị v
hóa mới.
ền Mẫ Â C , l

ột trong những
di í L VH đã đ c xếp hạng cấp Quốc

gia. Là một cơng trình kiến trúc có giá trị
cao với các kết cấu kiế rú đền cổ, các
bức chạ
ù điê v á
ng cổ
q hiế V
ế , i đây ứa đựng
những giá trị v
óa, lịch sử, tâm linh
khơng chỉ cho một khu vực, một miền q
mà của cả một quốc gia, một dân tộc.
L
ời
đ c sinh ra là lớn lên
ngay chính mả đất thân u này, cùng
với q trình thực tế cơng tác, làm vi c
r
lĩ vự v
óa
thu t, tơi nh n
thấy vi c bảo tồn và phát huy các giá trị
47


của di í L VH đền Mẫ Â C vẫn còn
nhiều bất c ,
a iới thi u và phát huy

đ c hết những giá trị vốn có của nó. Với
mong muốn làm sao cho những giá trị ấy
không chỉ đọng lại trong nó, mà nó phải
đ c lan truyền tới đô đảo quần chúng
dân, tới toàn thể dân tộc Vi t Nam. Trên
tinh thầ đó, r
k ô k ổ của bài viết
này, chúng tôi sẽ t p trung vào các vấ đề:
khái quát về sự hình thành phát triển của
đền Mẫ Â C v
ững giá trị tiêu biểu
nổi b t của nó.
1. Khái quát về lịch sử hình thành
đền Mẫu Âu Cơ
Theo truyền thuyế , Â C vốn là một
nàng tiên chuyên trồng dâu, nuôi tằm, d t
vải cho trời. Nhân tiế đầu xuân, nàng mới
d
i, ì x ố d ới hạ giới thì thấy ở
độ L
X
, bê bờ sô
ó bãi
dâ xa
i bá
á v liền bay xuống
ởng ngoạ
a v i
i ì bất ngờ
trong giữa bãi dâu, xuất hi n một tràng trai

ca
, đạo mạ
i
ờ , x
l Lạc
Long Quân vốn thuộc giống Rồng, làm vua
ớ V La
Hai
ời gặp nhau chào
hỏi, chuy n trò vui vẻ, Lạ L
Q â đã
ngỏ lời cầu hôn với  C
Â
nói: Chàng là giống Rồng, thiếp là giống
Tiên, thủy hỏa
ng khắc, lấy nhau thế
đ c? Long Quan trả lời: tuy hỏa thủy
k ắ
â d
vẫn giao hòa
mà sinh hạ đ c. Chỉ tiếc rằng là chúng ta
không thể ở với a lâ d i đ c thôi. Âu
C
e v y đồng ý.
Lạc Long Quân liề đ a  C về ở
tại úi
ĩa Lĩ
- Phong Châu (nay
thuộc khu vự
ề Hù , xã Hy C

,
huy n Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ) Â
đã
sinh ra một bọ r
rứng nở thành 100
ời
rai K i á
đã k ô lớ , đã
đế lú ai
ời phải ia ay,
ời con
trai cả tên là Lân Lang ở lại làm vua.

Â

C đã đe
e 49
ời con
dò sô
a , đến khu vự đất
Hiề L
, ấy phong cảnh ở đây ữu
tình mới dừng chân nghỉ Â C
ấy cuộc
số
ời dân ở đây
è đói, vất vả
nên mới quyế định ở lại iú đỡ. Nàng
â ô
á

đi khai khẩ đất hoang
và trực tiếp dạy dân cấy lúa, trồng dâu,
nuôi tằm, d t vải K i dâ đã biế l
thành thạo, cuộc sống trở nên ấm no, khá
giả ì Â C q yế định về trời.
ể tránh cuộc chia tay bịn rịn khó
k , Â C đã ờ thầ
á l
a ,
gió lớn vào lúc nửa đê , â
ội đó,
đã bay về trời ( e
r yền là
đê 25 á
ạp). Trong lúc chia tay vội
v , Â C đã đá r i dải yế v ớng
vào ngọ ây đa ổ thụ bên cạnh giếng
Loan và giế
ng. Sáng hôm sau dân
làng không thấy  C đâ ữa ê đã đi
tìm và nhìn thấy trên ngọ ây đa ổ thụ có
dải yếm của  C vắt ngang, họ hiểu ra
rằ Â C đã về trời. Dân làng liền l p
miế
ay d ới tán gố đa để thờ v định l
ú
v
y " iê
iá "
(mồng 7 tháng giêng) và n y " iê

"
(ngày 25 tháng chạ )
i ra r
còn có các ngày lễ khác là 10 - 11 tháng 2,
ngày 12 tháng 3 và ngày 13 tháng 8.
ế
1465, v
riề đại vua Lê
á
ô ,
v a đã ra iếu chỉ cho
phong thần, cấp tiền, xây dựng miếu thành
đền và giao cho nhân dân xã Hiề L
ờ
phụ
ến thời nhà Nguyễn (thế kỷ 19),
triề đì lại một lần nữa phong sắc công
nh đền Mẫ Â C
ến ngày 03/8/1991,
đền Mẫ Â C đ
ớc công nh n
là di tích lịch sử v
óa Q ốc gia.
Hi
ay đền Mẫ Â C ằm trên một
vạ đồi bằng phẳng ven bờ sông Thao, rộng
3 ha, tại trung tâm xã Hiề L
, y n
Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Từ thủ đô H ội và
48

các tỉnh có thể đi bằng nhiề
i để
đế
đ ờng bộ, đ ờng thủy, đ ờng sắt.
Nế đi e đ ờng bộ thì đền Mẫ Â C
cách Hà Nội 160km, cách thành phố Vi t
rì 80k , á
ền Hùng 70km, cách thành
phố Lào Cai 140km, và cách thành phố Yên
Bái 20km... rất thu n ti
â dâ địa
v d k á
về
,
dâ
ởng ni m.
2. Những giá trị tiêu biểu của đền
Mẫu Âu Cơ
ền Mẫ Â C ó ột vị thế quan
trọ , l
i ội tụ những giá trị điển hình,
quý giá về lịch sử, kiến trúc ngh thu t mà
rất ít các di tích khác còn bả l đ c.
ền Mẫ Â C ù với khu di tích lịch
sử ề Hù đã v đang góp phần khẳng
định vị thế linh thiêng mấy
dựng
ớc và giữ ớc của dân tộc Vi t Nam.

ây í l
ữ địa chỉ v
óa đặc sắc,
tiêu biểu xứ đá đ
ời dân Vi t
Nam giới thi u tới các bạn bè trên thế giới.
2.1. Giá trị lịch sử, văn hóa
Truyền thuyết Lạc Long Quân lấy Âu
C v si ra bọ r
rứ đã ô vi
giống nòi Rồng - Tiên của dân tộc Vi t
a Hì
vĩ đại ấy a đ m tính
â v đ c kết tinh của những yếu tố
lịch sử, đ
đú q a á
ời đại, thể
hi n tình yêu q ê
, đấ
ớc nồng
nàn, bả lĩ kiê
ờng, luôn kề vai sát
á , đ
kết bên nhau với ý thức cùng
chung cội nguồ Q a đó,
ời dũ
cảm chinh phụ
iê
iê , đấu tranh với
kẻ ù xâ l c, bảo v vững chắc tổ quốc.

ồng thời tạ ê đặc tr
v
óa riê ,
làm nên bản sắc của dân tộc Vi t Nam.
ền Mẫ Â C ằ r
vù
ất
Tổ, i diễn ra nhiều sự ki n lịch sử, v
hóa, gắn liền với quá trình hình thành và
phát triển của dân tộc. Là một trong những
đền cổ đ c xây dựng từ lâ đời. Vi c

triề đì
Lê,
yễ đã
sắc cho phép, tu bổ xây dự
ôi đền thờ
Mẫ Â C ời mẹ đầu tiên của dân
tộc Vi
a đã ứng tỏ tầm quan trọng,
ý
ĩa lịch sử cùng sự tôn kính của chế
độ quân chủ thời bấy giờ. Nó mang một ý
ĩa lớn lao, thể hi n truyền thống "uống
ớc nhớ nguồn", tri ân nhữ
ời có
công sinh thành.
Sự ki  C
iú dâ rồng lúa,
nuôi tằm, d t vải, đắ đê, k i

,đ
giếng... là hình ả đẹp của
dâ Vi t
Nam dâ ô
i p, trồ lúa ớc.
Bá
, anh áo hôm nay là khởi nguồn
từ cây lúa, cây dâu, con tằ x a kia ẹ Âu
C đã dạy ta trồng cấy Gia s
ấm
vóc, sông ngồi, đồng bằng trù phú ngày
ay l d x a kia a Rồng - mẹ Tiên khai
khẩ để lại ó l sức mạnh dòng giống
Lạc Hồng từ mấy
đã quyết tâm
xây dự đấ
ớc ngày càng phồn vinh,
thị v ng.
Biế
ổ tiên, nhớ về cội nguồn dân
tộ ,
q a,
ời dân Hạ Hòa,
Phú Thọ đã ù
á Lạc Hồng khắp
il ô
ớ về v
â dâ
,
kính lễ Mẫu Mẹ - Â C

ó l đạo đức,
tình cảm, lẽ số , đạo lý của đời sa đối với
đời r ớc. Cho dù lịch sử ó ay đổi, thời
gian có biến thiên thế
đi
ữa thì
mãi mãi truyền thố , đạo lý "uố
ớc
nhớ nguồn" " q ả nhớ
ời trồng cây"
vẫn còn mãi trong tâm huyết của những
ời
đất Vi
ó ũ l ý
ĩa v
khẳ định những công lao to lớn của Mẫu
 C đối với
ời dân Vi t Nam.
ền Mẫ Â C l
i bả l đ c
những di v t có giá trị quý hiếm, tiêu biểu
:
ai ờ của đứ á
ột Ngột Cao
; ai v b i vị thờ của á
ức Ông;
ngai thờ và bài vị ù
iê đại thời
Nguyễn - trên bài vị này có ghi vị hi u
49

bằng một dòng mỹ tự: ức Dự , ô í,
H
ại V
, sắc nguyên tặng,
gia tặng, chi thầ ( ĩa l
ức Dự , ô
í,
H
ại V
r ớc đây
đ c ban tặng sắc phong là thần); ngai và
bài vị thờ của Vua Hùng - trên bài vị này
có ghi vị hi u của Vua Hùng bằng một
dòng mỹ tự: ứ đ Hùng Trấn, Hiền
Quố V
,
yê sắc phong tặng,
đẳng thầ ( ĩa l
ứ đ Hùng
Trấn, Hiền Quố V
r ớ đây đ c
ban tặng sắ
l
đẳng thần);
ngai và bài vị thờ của Vua Hùng - trên bài
vị này có ghi vị hi u của á Ca
bằng một dòng mỹ tự: ứ đ Hùng Trấn,
Q ý Mi

á
V
,
yê sắc
,
đẳng thầ ( ĩa l ứ đ
Hùng Trấ , Q ý Mi
á V
r ớc
đây đ c ban tặng sắ
l
ng
đẳng thần).
Sắc phong và ngọc phả: Hi n nay, tại
di í đền thờ Tổ Mẫ Â C ò l
iữ
đ c một cuốn Ngọc phả (bản sao) và bốn
đạo sắc phong triề đại Nguyễ
ó l
nguồ
li u lịch sử quan trọng trong vi c
khẳ định giá trị lịch sử, v
óa, k a
học, mỹ thu t, kỹ thu t của vù đất lịch
sử. Ngọc phả là cuốn sách viết bằng chữ
Hán với nội dung viết về tiểu sử xuất thân,
sự nghi p, công trạng của Tổ Mẫ Â C
cùng các con là các Vua Hùng. Cuốn ngọc
phả y đ c sao lại khi cuốn ngọc phả
đ c viết vào thời H u Lê và Nguyễn bị

hỏng và mục nát... Còn bố đạo sắc phong
đ c thể chế quân chủ phong kiến nhà
Nguyễn ban phong cho Tổ Mẫ Â C với
ý
ĩa ầu mong Tổ Mẫ Â C
e ở
và phù hộ cho quốc thái dân an, triề đại
đ
đời đời bền vữ
D ới đây l
ần
iê đại cụ thể của từ đạo sắc phong: sắc
phong niên hi u Tự ứ
ứ 6 (1853);
sắc phong niên hi u Tự ứ
ứ 33

(1880); sắc phong niên hi
ồng Khánh
ứ 2 (1886); sắc phong niên hi u Duy
â
ứ 3 (1909).
Lễ hội đền Mẫ Â C ò l
i iữ
gìn, bảo tồn và phát huy bản sắ v
óa
dân tộc. Bản sắ đó đ c thể hi n thông
qua những tục l và nhữ
rò
i, rò

diễn dân gian, tiêu biểu là tích Tiên (Tổ
Mẫu Âu C ) iá
rầ , đó l vi c tái hi n
sự
yê s ủa lịch sử đã ừng diễn ra ở
địa
y Bê
ạnh những nét
chung, lễ hội đền Mẫ Â C ó ững nét
đặc thù riêng, vốn là nghi lễ
đì
chứa đựng nhiều giá trị lịch sử xã hội, tri
thứ v
óa dâ ia đặc sắ
ồng thời
ũ l
i ra r yền các giá trị v
óa
của cộ đồng từ thế h này sang thế h
khác. Lễ hội đền Mẫ Â C
y ay
a ý
ĩa ái i n lịch sử nên thấm
đẫm chấ dâ ia
ũ
ó ững
yếu tố mang tính thời đại, phù h p với
cuộc sống ngày nay. Chính sự hòa h đó
đã ạo ra cho nhiều thế h
ời tham gia

lễ hội khả
đồng sáng tạo và phù h p
với vi
ởng thụ v
óa ủa từng cá
nhân trong cộ
đồ
dâ r
v
ngoài xã Hiề L
2.2. Giá trị kiến trúc, nghệ thuật
i ái đẹp cảnh quan thiên nhiên
sẵn có của đền Mẫu thì những công trình
kiến trúc ở đây ũ
ó
ầ ô điểm cho
bức tranh phong cảnh thêm phần linh
thiêng. Những cây cổ thụ sum suê, hồ ớc
trong xanh cùng với bó
ái đề đã l
cho mối
quan giữa kiến trúc với
cả q a v
ôi r ờng thiên nhiên càng
thêm gắn bó, có sự á động, ả
ởng
qua lại lẫ
a
r yề , đền Mẫu
 C ằm trọn vẹn trên cánh Hạc, xa xa

ía r ớc có dãy núi Giác án ngữ, sau
l
ó sô
a vò
ạo ra
thế long ẩ , đó l
i ụ khí thiêng trời đất.
50


ền Mẫ Â C đặ e
ớng nam, nằm
trên mộ k
đất cao ráo, rộng rãi và
thoáng mát có phong cả đẹp, tọa lạc giữa
không gian của xã Hiề L
H thống cây xanh, thực v t tồn tại ở
đền Mẫ đã iếm một phần quan trọng về
di n tích không gian và cảnh quan di tích.
Trong không gian của đền Mẫu có một số
cây cổ thụ rêu phong mang dấu ấn của thời
ia
: ây đa ổ thụ và các cây lâu niên
khác... Nhữ
á ây s
s êv
rộng
che mát cho các công trình kiế rú , đã ạo
nên mộ k ô
ia ĩ

ại để
ời
đế đây ó ể thả hồn vào thế giới tâm linh.
K i đế đền Mẫ Â C , bê ạnh những
cây cổ thụ lâ
, ú
a sẽ ò đ c
t n mắ
iê
ỡ v ờn cây do các cá
â , á đ
đại biểu từ tr
đến
địa
đã về
di í , rồ
ây l
ni m với các giố
ây q ý
: ọc Lan,
Bồ ề, a ỏ, Tùng La Hán...
i v ờ ây xa , đền Mẫu còn
có h thống ao sen, giếng Loan, giếng
ng. Theo truyền thuyết thì những ao,
giếng này do Mẫu Mẹ Â C dạy dâ đ
a ,đ
iế để lấy ớ
ới mát cho cây
và sạch sinh hoạ
y r ớ

1960, dân làng ở ngần khu di tích vẫn lấy
ớc ở ao, ở giế để dùng. Sau những
1980, a v iế đã bị san lấ để lấy
đất trồng trọ
ế
2004, ao và hai
giế
đ c khôi phục lại,
k ô
nằm ở vị rí
ũ
x a ữa.
Với bố cục mặt bằng và không gian
v y, đền thờ Tổ Mẫ Â C l
ột
công trình có quy mô vừa phải
lại
tạo ra sự hòa h p giữa ôi r ờng tự nhiên
và xã hội, giữa trời v đất.
- ói đến giá trị kiến trúc và giá trị
ngh thu t, chúng ta không thể không nói
đến các công kiế rú đ
yê đó l :
+ Cổ đền: đ c làm theo kiểu nghi

môn có gác chuông với quy mô bề thế,
toàn bộ cổ đ c làm bằng chất li đá
xanh, có thể hi
á đề tài chạm khắc,
cổng gồm có tám trụ, bốn trụ cái và bốn trụ

quân, các trụ cộ
y ũ đ c chia làm
ba phần rõ r t, phầ đỉnh trụ ó đắp hình
i
ng úp bụng vào nhau, với
ý
ĩa
ú ọi sinh lực của trời a để
truyền xuố đất mẹ. Nhìn một cách tổng
thể, đây l ô
rì
ó q y ô lớn, với
ô
, ứ
á k ô
gian bên trong và bề
i đền, không
gian thiêng liêng và trần tụ
ồng thời
cổ đền và h thố
ờng bao quanh khu
di tích còn có chứ
k ẳ định vi c
bất khả xâm phạ đến không gian trong di
í đền thờ này.
+ Hồ
ớ : b ớc qua cổng vào bên
r
l đến hồ
ớ

i đ c coi là
“ hiên quang tỉ ” để di tích và khách
th
ó ể soi mình xuố
r ớc
k i v đền thờ chính. Qua hồ ớc là một
khoảng sân rộng, ở hai bên phải và trái là
hai dãy nhà tả - hữu mạ , ía r ớc nữa là
tòa nhà Tiền tế ây l đ
yê ó q y
mô kiến trúc vừa phải, chỉ là ngôi nhà 3
gian 2 chái. Toà tả mạ đ c dựng lên với
chứ
l á ô
rì
ụ ki để
l
i si
ạt, bi n lễ vào những ngày
lễ r
òa ữu mạc là công trình
mang chứ
ờ ú
á
ột Ngột
Ca
ại V
, ai vị Vua Hùng (với
danh hi u là hai vị ức Ông), ban thờ
Mẫ , đức Thánh Trầ H

ạ V
+ Tiền tế: là công trình có quy mô lớn
nhấ r
á đ
yê ủa di í đền
thờ Tổ Mẫ Â C Về k ô
ia , đ
nguyên gồm có 5 gian 2 chái rộ v đ c
dựng theo kiể
đa lá ái Cô
rì
có một cửa chính và hai cửa phụ, các cửa
y đ c làm theo kiể “
ng song hạ
bả ” v “bứ b ” Ở tòa nhà này có kết
51


cấu bộ khung chịu lực bằng chất li u gỗ,
với kiể vì ó “
ng giá chiêng, hạ
chồ r ờng kẻ hiê ” l
bằng gỗ thể hi n
á đề i ra
rí v đặt lên các cột gỗ
chịu lự v
ờng bao quanh. Các bộ vì kèo
r
đ
yê đ c liên kết với nhau

ô q a á x
ng và xà trung. Nhìn
vào kiểu thức kiế rú đã a dấu ấn
thời ia , đây l ô
rì đ c xây dựng
vào nhữ
đầu thế kỷ XX v đ c tu
bổ lại vào nhữ
ầ đây
+C
á : b ớc qua Tiền tế là một
không gian nhỏ hẹp sẽ dẫn ta vào mộ đ
nguyên kiến trúc lớn có bố cục hình chữ
nhất nằm dọc và vuông góc với tòa Tiền tế,
đó l một không gian của thế giới tâm linh,
â
iê , đầy huyề bí, i ự trị của
Tổ Mẫ Â C
Từ ai ía đầu hồi có thể quan sát
đ c toàn bộ công trình của ôi đền với
bố cục hình chữ “ i ” k é kí , đ
nguyên này bao gồ ba ia ó kí
ớc
ngắn về chiều dài và rộng về chiều ngang,
đ
yê
y ó ứ
ối với tòa
Tiền tế.
Về không gian kiến trúc của đ

yê , đây l đ
yê
y ỏ về mặt
di n tích, song lại l
i ra
rọng, thâm
nghiêm nhất trong tổng thể á đ
yê
kiến trúc, i đây l
ỗ đặ
ng thờ - v t
biể r
đại di n cho các b c thần linh,
đó l ổ Mẫ Â C v bộ ớng của mình.
Trên thực tế, có thể nh định rằng, bố
cục mặt bằng chữ “ i ” l ô
rì x ất
hi đầu tiên với quy mô lớn, là yếu tố
nguyên gốc trong kiến trúc hi n nay của
đền thờ Tổ Mẫ Â C
a
y d sự phát
triển về mọi mặ ,
dâ đô đú ,
ầu
mở rộ
sở thờ tự ê á đ
yê
kiế rú
:

k á ,
bi n lễ đ c
xây dự
ê v để tạo nên bố cục mặt
bằng kiến trúc tổng thể
i n nay cho di

tích này.
+ Ngoài ra, trong tổng thể mặt bằng
kiến trúc của k di í đền thờ Tổ Mẫu
 C ò ó á đ
yê
: iếu
ng thiên, miế Cô đề đ c dựng
lại sa
y để thờ cúng các nhân v t huyền
thoại của đạo Mẫ
: iếu
ng
Thiên là sự hi n thân của Tổ Mẫ Â C
Có thể nói, ngh thu t kiến trúc ở đền
Mẫ đạt tới đỉnh cao của ngh thu t thẩm
mỹ kiến trúc. Vi c trang trí trên kiến trúc
đ c chú trọng nhiề , điều này nằm trong
một xu thế phát triển chung của ngh thu t
trang trí kiến trúc tại á
ôi đền ở ớc
a Cá đề tài trang trí ở á đ
yê
kiến trúc của ôi đề đã ần nào phản

ánh giá trị thẩm mỹ của tổng thể công trình
kiến trúc. Trang trí trên kiến trúc ở đền
Mẫ đ c t p trung chủ yếu trên các cấu
ki n của 4 bộ vì nóc của Tiền tế và 2 bộ vì
ở h u cung với á
ô i đề tài trang trí
giố
a
ất cả đề đã ạo nên
những bứ ra si độ , đầy sức sáng
tạo, có giá trị ngh thu t thẩ
ĩ a
iều làm mọi
ời quan tâm trong
phần kiến trúc là những giá trị ngh thu t
chạm khắc trong kiến trúc với tiến bộ về kĩ
thu t và thẩ
ĩ,
thu đ
ời.
Các chi tiết kiế rú , a v đ c thể
hi n công phu, mềm mại, tinh xảo với các
chủ đề trang trí quen thuộc.
ền Mẫ Â C i l
iữ nhiều di
v q ý, đa dạng, phong phú về cả chủng
loại và chất li
: ỗ, đá, đồng, sứ,
giấy… r
đó di v t gỗ chiế đa số,

i,
á , â đối,
ng thờ…
đ c chạm khắc công phu, tinh xả
ây l
những tác phẩm ngh thu t thể hi n bàn tay
tài hoa, khéo léo và tinh tế của ông cha ta
trong ngh thu t tạo tác, phản ánh nhiều
mặt của đời sống xã hội và nhữ
ớc
vọng về cuộc sống tố đẹ
52


đa l
ó liê q a đến cả cộ đồng.
Niề
i đó đ c cộ
đồng tin rằng,
những công vi liê q a đến thần thánh
nếu làm tố
ì đ c ban phúc còn làm
không tốt thì tai vạ đến cả l
C í điều
này là mối dây liên kế , á độ đến sự
đ
kết nhất trí của cả cộ đồng. Kể cả
nhữ
ời k ô đ c giao nhi m vụ
ũ đều trong tâm thế sẵ s

iú đỡ
nhữ
ời có trách nhi m mà không
quản ngại, k ó k
iễn là họ có thể hoàn
thành tốt công vi đ c giao trong ngày
hội của làng. Qua thời gian vài ba ngày
cùng làm vi c, cùng, lo lắng, cùng vui
i, ù
ởng thụ các giá trị v
óa,
các thành viên trong cộ đồ đều có ý
thức cao về vai trò và trách nhi m của
ì đối với t p thể ồng thời, q a đây đã
thắt chặt mối quan h giữa các thành viên
trong cộ
đồng với nhau. Thực tế cho
thấy, hội l
đã v đa
iú
ời dân
ó điều ki n hiể
a
, ầ ũi a
v ók ả
xóa tan những ấm ức,
những mâu thuẫ r
đời
ờng. Lễ hội
ũ l dịp con cháu của l

dù l
xa
ũ
ố gắng thu xếp công vi để trở về
q ê
, về với hội l
ó l dịp các
ia đì đ c tụ họ đô đủ, gặp gỡ, trao
đổi v ù
a
bữa
s
ọp,
điề
y đã ạo nên s i dây liên kết về mặt
tình cảm, thắt chặ
á
ối quan h
trong cộ đồng. Mỗi lần tham dự lễ hội,
ời dân lặ i
e đọc bả
ú v
rồi
kí dâ
é
lê r ớc
linh vị thần linh là mỗi lầ
á đ c
nghe kể về cuộ đời và công trạng của Tổ
Mẫ Â C - Bà mẹ xứ sở dân tộc. Qua

thời gian, nhữ dò v
ự ghi trong bản
ú v
ở
k ó iểu, khó nhớ ấy
đã ấm sâu vào tâm thức của các thế h
ời dân trong cộ đồng.
ã ừ lâ , ền Mẫ Â C k ô
ỉ

2.3. Giá trị cấu kết cộng đồng và
cân bằng đời sống tâm linh
Ngoài di sản v t thể, đền Mẫ Â C
ò l
iữ nhiều di sản phi v t thể, đó
chính là lễ hội
ờng niên ở đền. Hàng
v
y7 á
iê Â lịch, nhân
dân xã Hiề L
, y n Hạ Hòa tổ chức
lễ hội với nghi thức trang trọ để ởng
nhớ Mẫu Mẹ Â C ,
ời mẹ đầu tiên
của dân tộc. Không chỉ có thế, lễ hội còn là
sự ki để khắc sâu vào tâm thức của mỗi
ời dân về truyền thống uố
ớc nhớ
nguồn của dân tộc Vi t Nam.

Diễn trình lễ hội đền Mẫ
ờng
đ c diễ ra
sa : B ổi sáng ngày 6
tháng riêng, 7h30' dân làng làm lễ mở cửa
đền, tiến hành quét dọn v sinh, sắ đặt các
đồ thờ cúng... buổi chiề đ a á đồ thờ
phụng cho cuộ r ớc ra sân và thực hành
nghi lễ mộc dục, ra quan, nh p tịch. Ngày
hôm sau (7 tháng riêng) 7h30' sáng làm lễ
r ớ v , r ớc Tổ Mẫ Â C , ổ chứ đại
lễ - dâ
, b ổi chiều tổ chức hát
v , ầ đồ v á rò
i dâ ia ại
đề , đến 17h00' tổ chức lễ tạ á v đó
cửa đền.
Qua vi c tổ chức lễ hội, sự cố kết cộng
đồ
đ c củng cố, vi c phụng thờ
chung một vị Tổ Mẫu chính là s i dây liên
kết tất cả các thành viên trong cộ đồng
thành một khối thống nhất. Mỗi khi chuẩn
bị tổ chức lễ hội, các cá nhân trong cộng
đồ l
d ờ
đều nh n thấy trách
nhi m và vai trò của mình với sự ki n lớn
r
K ô

ỉ nhữ
ời đ c
dân làng cử ra lo li u tổ chức mà ngay cả
từ nhữ
ời đ c giao trách nhi m bi n
sắm v t phẩ dâ
á đến nhữ
ời
đ c chọn vào các vai diễn trong hội, các
chân bồi tế, chấp sự hay bất cứ một vi c
nhỏ
đó để phục vụ cho ngày hội đều
phải có ý thức rõ ràng về công vi c mình
53


là một thắng cả đẹ
ò l
i ầu
nguy n tâm linh của nhữ
ời dân xã
Hiề L
v d k á
p ph
L
i ứa đựng những giá trị v
óa â
li vô iá, ê đền Mẫ Â C ừ lâ đã
đ
il

i ầ a v ũ l
i e
chở về đời sống tâm linh của
ời dâ địa
ế
i đây
ời dâ
ờng
cầu tài, cầu lộc, cầ d yê ,
ời thì cầu
bình an, sức khỏe cho mọi
ời trong gia
đì
Cũ
ó ữ
ời đế đây ỉ để
tìm lấy những giây phút bình yên nhằm
x a a đi ững lo toan bộn bề trong cuộc
sống. Dù mụ đí
đi
ữa,
ựu chung lại, k i đế
i y, ọi
ời đều mang theo tấm lòng thành kính,
từ đó ọ ì đ
đến với đức tin, sự thanh
thản, bình an trong tâm hồn.
ền Mẫ Â C l
i si
ạ v

hóa, tâm linh của â dâ địa
,
q a đó ững giá trị v
óa i v t thể đã
đ c kết tinh và biểu hi n ở lễ hội qua các
trò diễn dân gian. Lễ hội đền Mẫ Â C
là một trong những lễ hội đặc sắc luôn
ớng về cội nguồn, nhớ
ời đã si
thành ra dân tộc Vi t Nam.
Khi xã hội hi đại,
ời ngày
càng b n rộ
bởi nhiều công vi c khác
a , đôi k i
ời cảm thấy mình
đa bị cuố đi v k ô
ò
ời ia để
tìm lại í
ì
í k i
cầu v t chất dầ đ c cải thi n và nâng lên,
thì nhu cầ
ởng thụ v
óa, đặc bi t là
v
óa â li
y
ủng cố v

lên theo thời gian. Lúc này, co
ời tìm
về nhữ
i ờ tự
l ột cách thứ để
cân bằ
â lý â si
r ớc sự chứng
giám của thần linh, của quyền lực vô biên,
ời đã b y ỏ đ c nhữ điề ớc
vọng, thầ kí riê
, ọ thấy i
ởng
v r đầy hy vọng. Mỗi
ời dân có cảm
iá đ c an ủi, ó lý d để tiếp tục sống và

v
lê r
ộc sống vốn chứa đầy
những vấ đề phức tạ Q a đó, ái ôi đ c
thể hi n sự
, a, đ c bảo tr giữa cái
ta ồ
v đầy tính ràng buộc. Niề i đó
là một trong những lý do sinh tồn của cuộc
đời mỗi
ời dân sống trong cộ đồng
làng xã.
Bên cạ đó, k i đến với lễ hội, mỗi

ời dâ
đa
rở về với cội nguồn,
gốc rễ của mình. Hòa mình trong những
khoảng thời gian phi hi n tại phi quá khứ,
ời đ c t
ởng những giây phút
iê liê , đ
iê bái,
ỡng vọng
những biể
ng cao cả, những biểu
ng hi n thân của giá trị cao quý. Lễ hội
có lẽ không chỉ là chuyến du ngoạn vào thế
giới của sự
a i rần tục mà bởi
ù lú đó
ời ta thấy vững vàng về
mặt â lý
, bởi ý thức về niềm tự hào,
về trụ cột tinh thần. Mỗi thành viên trong
cộ đồng sẽ thấy mình là một bộ ph n
không thể tách rời, ràng buộc và mang tính
cộng sinh, cộng m nh, cộng cảm với một
ể lớ la
đó l ộ đồng và dân
tộc. Ở đây, lý trí và tình cảm trộn lẫ đa
xe
a để tạ
í

á
địa
, í
á dâ ộc.
Có ể ói, di í đề Mẫ Â C
ứa đự
ữ
iá rị đặ bi về lị sử,
v
óa,
, kiế rú , đồ
ời
ũ
í l
i ắ bó
iế với đời
số
ộ đồ
r
si
ạ v
óa,
í
ỡ , ể i đạ lý ố
ớ
ớ
ồ , ự
dâ ộ , sự ố kế ộ đồ
ủa dâ Hiề L
- Hạ Hòa ói riê

v ủa dâ ộ Vi
a
ói
* Lời kết: Di í L VH Mẫ Â C
l
ộ iá rị r ờ
ồ ,l
i sả vô iá
ủa dâ ộ Vi
a ầ đ
bả v , iữ
ì v
á
y iá rị để đá ứ
ầ
ở
ụv
óa
y
a ủa â
dân. ặ bi r
ời kỳ đổi ới, đấ
54


ớ đa đẩy ạ
ô
i
óa, i
đại óa, ội

q ố ế, vấ đề y
đ
đề a v
í ò l
ộ r
i
vụ ấ bá
H ba iờ ế , ô
á bả ồ v
á
y á iá rị ủa di
í đề Mẫ Â C ầ đ
ờ
v â
a i q ả ạ độ
Vi bả ồ , ô ạ v k ai á
những giá trị của đền Mẫ Â C
ải đả
bả yê ầ k ô l
sai l
á iá rị
vố ó ủa ó C í
vì v y, ú
a
k ô
ể để á iá rị r
di í bị l
sai l
ặ ấ đi r
q á rì bả ồ

v k ai á , điề
y sẽ l
sai l
lị
sử, ấ iá rị ố ủa di í
Thông qua bài viế , á
iả

Ngày

b i: 25/4/2016

Biê

ố
ọi
ời, những con cháu Mẫu Mẹ
 C ô
ay, ãy ù
a
ay,
chung sức giữ ì v
á
y á iá rị
a đẹp của đền Mẫ Â C để cho những
giá trị ấy đ
ãi ãi r ờng tồn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Thị An, Phạm Minh Thảo, Bùi Xuân Mỹ
(1998), Truyền thuyết Việt Nam, xb V

óa
thông tin, Hà Nội.
2. Vũ Ki Biê (s
ầm và biên soạn) (2008),
Giới thiệu khu di tích lịch sử Đền Tổ Mẫu Âu
Cơ, chịu trách nhi m xb Sở V
óa v
Thông tin Phú Thọ.
3. UBND huy n Hạ Hòa, Ban quản lý khu di
í đền thờ Tổ Mẫ Â C (2011), Khu di
tích lịch sử đền Mẫu Âu Cơ, chịu trách nhi m
Nxb Bả
Hù V
ú ọ.

x

: 15/5/2016

55

D y đ

: 20/5/2016