VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG TRONG GIẢNG DẠY MÔN HỌC KẾ TOÁN TÀI CHÍNH

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG CĐ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
CẤP CƠ SỞ

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÌNH
HUỐNG TRONG GIẢNG DẠY MÔN HỌC KẾ TOÁN
TÀI CHÍNH
Mã số: T2015-07-06

Chủ nhiệm đề tài: ThS. Nguyễn Linh Giang

Đà Nẵng, 12/2015


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG CĐ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

BÁO CÁO TỔNG KẾT

ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
CẤP CƠ SỞ

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÌNH
HUỐNG TRONG GIẢNG DẠY MÔN HỌC KẾ TOÁN
TÀI CHÍNH
Mã số: T2015-07-06

Xác nhận của cơ quan chủ trì đề tài

Đà Nẵng, 12/2015

Chủ nhiệm đề tài


DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA ĐỀ TÀI

Thành viên tham gia đề tài: CN. Trương Hoàng Tú Nhi


MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Mục đích của đề tài .......................................................................................... 1
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................. 2
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 2
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ....................................................... 2
6. Kết cấu của đề tài ............................................................................................. 3
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH
HUỐNG ................................................................................................................. 4
1.1.Lịch sử hình thành của phương pháp dạy học tình huống ........................ 4
1.2. Các khái niệm liên quan đến phương pháp nghiên cứu tình huống ........ 5
1.2.1.Tình huống ................................................................................................... 5
1.2.2. Tình huống dạy học ............................................................................6

1.2.3. Cách thức phân loại tình huống ........................................................6
1.2.4. Tiêu chuẩn của một tình huống tốt ...................................................8
1.3. Phương pháp nghiên cứu tình huống trong dạy học ......................... 9
1.3.1. Khái niệm phương pháp dạy học tình huống ............................... 10
1.3.2. Cách thức soạn thảo tình huống ............................................................. 10
1.3.3. Tiến trình thực hiện phương pháp nghiên cứu tình huống ................... 13
1.3.3.1. Quá trình chuẩn bị .................................................................................. 13
1.3.3.2. Tiến trình thực hiện một buổi học theo phương pháp nghiên cứu tình huống 15
1.3.3.3. Đánh giá buổi thảo luận theo phương pháp nghiên cứu tình huống ...... 18
1.3.4. Ưu điểm, hạn chế và thách thức của phương pháp nghiên cứu tình
huống ................................................................................................................... 20
1.3.4.1. Ưu điểm .................................................................................................. 20
1.3.4.2. Hạn chế và thách thức............................................................................. 21
1.4. So sánh phương pháp dạy học tình huống với phương pháp dạy học
truyền thống ........................................................................................................ 23


CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH GIẢNG DẠY MÔN HỌC KẾ
TOÁN TÀI CHÍNH TẠI TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ THÔNG
TIN ....................................................................................................................... 24
2.1. Thực trạng chung về tình hình dạy học môn học Kế toán tài chính tại
Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin .......................................................... 24
2.2. Thực trạng sử dụng các phương pháp giảng dạy đối với môn học Kế
toán tài chính tại Trường Cao Đẳng Công Nghệ Thông Tin ......................... 25
2.3. Đặc điểm của môn học Kế toán tài chính và khả năng áp dụng phương
pháp nghiên cứu tình huống.............................................................................. 26
CHƯƠNG 3: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG
TRONG GIẢNG DẠY MÔN HỌC KẾ TOÁN TÀI CHÍNH TẠI TRƯỜNG
CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ...................................................... 29
3.1. Nguyên tắc và kỹ năng viết tình huống kế toán tài chính ....................... 29

3.2. Nguồn thông tin dữ liệu phục vụ xây dựng tình huống kế toán tài chính...... 31
3.3. Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn học
Kế toán tài chính ............................................................................................... 33
3.3.1. Cách thức triển khai việc dạy học bằng phương pháp nghiên cứu tình
huống ................................................................................................................... 33
3.3.2. Tổ chức giảng dạy theo phương pháp nghiên cứu tình huống ............. 35
3.3.3. Kết quả việc vận dụng phương pháp tình huống trong môn học Kế toán
tài chính .............................................................................................................. 40
3.4. Đánh giá việc vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong
giảng dạy môn học Kế toán tài chính .............................................................. 44
3.4.1. Ưu điểm ................................................................................................... 44
3.4.2. Hạn chế ..................................................................................................... 45
3.5. Các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng phương pháp nghiên
cứu tình huống trong giảng dạy môn học Kế toán tài chính ......................... 46
3.5.1. Đối với nhà trường và các cấp quản lý ................................................... 46
3.5.2. Đối với giảng viên ..................................................................................... 46
3.5.3. Đối với sinh viên ........................................................................................ 47
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 50
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
THUYẾT MINH ĐỀ TÀI
HỢP ĐỒNG TRIỄN KHAI THỰC HIỆN
BÀI BÁO ĐƯỢC ĐĂNG LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số
hiệu

Tên bảng

Trang

bảng
1.1

2.1

2.2

3.1

3.2

Bảng đánh giá tình huống
Bảng đánh giá của sinh viên về thực trạng dạy học môn
Kế toán tài chính nói chung
Mức độ vận dụng các phương pháp dạy học cụ thể trong
giảng dạy môn học Kế toán tài chính
Ưu điểm của việc vận dụng phương pháp tình huống
trong môn học Kế toán tài chính
Mức độ hình thành các kỹ năng thông qua học theo tình
huống

19,20

25

26

43

45

DANH MỤC CÁC HÌNH

Số
hiệu
hình

Tên hình

Trang

1.1

Các bước người học trải qua khi giải quyết tình huống

16

3.1

Các giai đoạn trong tiến trình dạy học bằng phương pháp
tình huống

36



DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Cao đẳng Công nghệ Thông tin

:

CĐ CNTT

Kế toán – Tin học

:

KT - TH

Kế toán tài chính

:

KTTC

Nhà xuất bản

:

NXB

Nghiên cứu tình huống

:

NCTH

Trước công nguyên

:

TCN

Thông tư – Bộ tài chính

:

TT - BTC

Việt Nam Airline

:

VNA


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG CĐ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Thông tin chung:
- Tên đề tài: Vận dung phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn
học Kế toán tài chính
- Mã số: T2015 -07-06

- Chủ nhiệm: Nguyễn Linh Giang
- Thành viên tham gia: Trương Hoàng Tú Nhi
- Cơ quan chủ trì: Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin
- Thời gian thực hiện: 01/2015 – 12/2015
2. Mục tiêu:
Đề tài góp phần làm rõ hơn nữa về phương pháp nghiên cứu tình huống trong
giảng dạy cao đẳng đại học.
Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn học Kế
toán tài chính nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng dạy và học
cho sinh viên chuyên ngành Kế toán – Tin học tại Trường CĐ CNTT.
3. Tính mới và sáng tạo:
Thuộc về nhóm các phương pháp dạy học hiện đại, phương pháp nghiên cứu
tình huống đã chứng tỏ tính ưu việt vượt trội của nó trong việc đưa người học lên đến
vị trí trung tâm của quá trình dạy học, tăng hướng thú học tập của người học, cũng như
nâng cao tính thực tiễn của môn học, rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo nhà trường và
nhu cầu thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp. Có thể nói, phương pháp nghiên cứu
tình huống góp một phần không nhỏ vào việc khai thác tiềm năng trí tuệ của người
học, phát huy tối đa tính tích cực và sáng tạo của họ trong học tập.
4. Tóm tắt kết quả nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu về cơ bản đã đạt được mục tiêu nghiên cứu đặt ra và đạt được
các kết quả sau:
-Làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về phương pháp dạy học nghiên cứu tình
huống.
- Nêu lên thực trạng việc sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong
giảng dạy môn học Kế toán tài chính tại Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin.
- Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn học Kế
toán tài chính tại Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin.


5. Tên sản phẩm:

01 Bài báo được đăng trên Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Đà Nẵng
với tên bài báo “Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn
học Kế toán tài chính”
01 Báo cáo tổng kết
6. Hiệu quả, phương thức chuyển giao kết quả nghiên cứu và khả năng áp dụng:
Việc đưa ra tình huống để sinh viên đọc tài liệu và giải quyết sẽ tạo nhiều hứng
thú trong học tập đồng thời giúp sinh viên có điều kiện gắn những kiến thức lý thuyết
vào thực tế. Tạo tính chủ động nghiên cứu và phát huy được hết những lợi ích của làm
việc nhóm, định hướng học tập cho sinh viên cụ thể hơn. Việc phát triển các phương
pháp dạy học tích cực, học tập hợp tác không chỉ còn có ý nghĩa ngay trong quá trình
học tập ở nhà trường mà còn chuẩn bị cho sinh viên những kỹ năng cần thiết phục vụ
cho quá trình công tác, làm việc sau khi ra trường.
Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống vào trong giảng dạy môn học Kế
toán tài chính giúp cho bài giảng Kế toán tài chính phong phú thông tin hơn, hỗ trợ
cho việc vận dụng các kiến thức đã học với tình huống cụ thể trong thực tiễn, từ đó có
thể vận dụng phương pháp này để đổi mới cách thức soạn giảng đối với các môn học
cùng chuyên ngành, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo chuyên ngành Kế toán –
Tin học Tại Khoa HTTT Kinh tế Trường Cao đẳng CNTT.
7. Hình ảnh, sơ đồ minh họa chính
Giảng viên công bố yêu cầu, hướng dẫn
tìm hiểu trước nội dung và đưa ra tình
huống
GIAI ĐOẠN CHUẨN BỊ
Phân nhóm và chuẩn bị theo nhóm

Các nhóm trình bày tình huống
GIAI ĐOẠN THỰC HIỆN
Thảo luận, nhận xét, đánh giá

GIAI ĐOẠN TỔNG KẾT ĐÁNH GIÁ

Giảng viên tổng kết, đánh giá

Hình 1. Các giai đoạn trong tiến trình dạy học bằng phương pháp tình huống

Đà Nẵng, ngày 10 tháng 12 năm 2015
Cơ quan chủ trì

Chủ nhiệm đề tài


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt cùng với sự thay đổi nhanh
chóng của môi trường kinh doanh, khoa học, kỹ thuật và công nghệ, các doanh
nghiệp tuyển dụng có những đòi hỏi nhiều hơn về năng lực của sinh viên tốt nghiệp.
Những yêu cầu về kinh nghiệm thực tiễn và kỹ năng thực hành đối với sinh viên
vừa tốt nghiệp thực sự là một thách thức với việc giáo dục và đào tạo đối với các
trường đại học cao đẳng. Phương pháp nghiên cứu tình huống (Case Study) đã
chứng tỏ là một phương pháp rất hiệu quả trong việc đáp ứng những đòi hỏi của
thực tiễn và được kiểm nghiệm tại nhiều trường đại học nổi tiếng trên thế giới mà
điển hình là đại học Harvard - là chiếc nôi của việc dạy và học bằng tình huống.
Tại Việt Nam, một số trường đại học đã bắt đầu áp dụng phương pháp tình
huống vào giảng dạy và cho thấy những tín hiệu tích cực. Nếu tình huống được xây
dựng có chất lượng và giảng viên có kỹ năng tốt trong việc giảng dạy bằng phương
pháp tình huống sẽ tạo ra những cơ hội giúp sinh viên có được những kinh nghiệm
thực tế, trau dồi và phát triển được các kỹ năng thực hành cần thiết khi ra trường.
Môn học Kế toán tài chính là một trong những môn học trọng tâm trong
chương trình giảng dạy cử nhân cao đẳng chuyên ngành Kế toán – Tin học nhằm
trang bị những kiến thức chuyên ngành cho người học, giúp người học có đủ kiến

thức và kỹ năng để thực hiện công tác kế toán trong các doanh nghiệp. Nội dung
của môn học này vừa mang tính lý thuyết lại vừa gắn liền với các hoạt động thực
tiễn. Trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học ở đại học hiện nay, đặc biệt là việc
áp dụng đào tạo theo học chế tín chỉ lấy người học làm trung tâm thì việc vận dụng
phương pháp dạy học tình huống nhằm phát huy năng lực tự học, tự nghiên cứu của
sinh viên, giúp các em nắm vững môn học Kế toán tài chính một cách thông suốt là
thực sự cần thiết. Thông qua việc kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn các tình huống
các em có thể vận dụng vào thực tế công việc sau này đồng thời góp phần nâng cao
chất lượng bài giảng của mỗi giảng viên.

1


Với nhận thức trên, tác giả đã chọn đề tài “Vận dụng phương pháp nghiên
cứu tình huống trong giảng dạy môn học Kế toán tài chính” để nghiên cứu.
2. Mục đích của đề tài
- Về mặt lý luận: Đề tài góp phần làm rõ hơn nữa về phương pháp nghiên
cứu tình huống trong giảng dạy cao đẳng đại học.
- Về mặt thực tế: Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng
dạy môn học Kế toán tài chính nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất
lượng dạy và học cho sinh viên chuyên ngành Kế toán – Tin học tại Trường Cao
đẳng Công nghệ Thông tin (CĐ CNTT)
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Đối tượng nghiên cứu: Đề tài chủ yếu đi sâu làm rõ nội dung phương
pháp nghiên cứu tình huống và vận dụng phương pháp này vào giảng dạy môn học
Kế toán tài chính nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao chất lượng dạy
và học.
- Phạm vi nghiên cứu: Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong
giảng dạy môn học Kế toán tài chính dành cho sinh viên năm 2 chuyên ngành Kế
toán – Tin học Trường CĐ CNTT.

4. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng,
phương pháp nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm, phương pháp kế thừa, phương pháp
phân tích, tổng hợp,…
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Việc đưa ra tình huống để sinh viên đọc tài liệu và giải quyết sẽ tạo nhiều
hứng thú trong học tập đồng thời giúp sinh viên có điều kiện gắn kiến thức lý thuyết
vào thực tế. Tạo tính chủ động nghiên cứu và phát huy được hết những lợi ích của
làm việc nhóm, định hướng học tập cho sinh viên cụ thể hơn. Việc phát triển các
phương pháp dạy học tích cực, học tập hợp tác không chỉ còn có ý nghĩa ngay trong
2


quá trình học tập ở nhà trường mà còn chuẩn bị cho sinh viên những kỹ năng cần
thiết phục vụ cho quá trình công tác, làm việc sau khi ra trường.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, đề tài được chia thành 03
chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về phương pháp dạy học nghiên cứu tình huống
Chương 2: Thực trạng tình hình giảng dạy môn học Kế toán tài chính tại
Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin
Chương 3: Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy
môn học Kế toán tài chính tại Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin

3


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC NGHIÊN CỨU
TÌNH HUỐNG

1.1.Lịch sử hình thành của phương pháp dạy học nghiên cứu tình huống
Tình huống vốn đã được sử dụng từ lâu trong lịch sử giáo dục thế giới,
thậm chí từ thời Cổ đại. Phương pháp nghiên cứu tình huống (NCTH) đã được đề
cập đến trong nhiều kinh sách, văn học cổ qua các thời đại của Trung Quốc mà
tiêu biểu là Khổng Tử (551-487 TCN), với nhiều tình huống theo hướng nêu vấn
đề đặc sắc, cá thể hóa tiếp nhận, phương pháp xử lí tình huống là những bài học
quý báu về răn dạy con người, được xem là tấm gương về phương pháp giáo dục
tích cực cho hậu thế.
Phương pháp NCTH được sử dụng lần đầu tiên một cách bài bản tại
trường Đại học kinh doanh Harvard. Ngay từ năm 1870, Christopher
Columbus Langdell là người khởi xướng việc sử dụng các tình huống trong
giảng dạy về quản trị kinh doanh. Và sau đó, khoảng từ năm 1909, nhà trường
đã liên tục mời đại diện các doanh nghiệp đến trường trình bày cho sinh viên
nghe về các vấn đề trong thực tế kinh doanh, sau đó, yêu cầu các sinh viên phân
tích, thảo luận về các vấn đề, tình huống đó và đưa ra các kiến nghị về giải
pháp. Đến năm 1921, nhìn thấy tầm qua trọng và tác dụng to lớn của việc áp
dụng phương pháp NCTH trong giảng dạy quản trị nên Copeland đã xuất bản
cuốn sách đầu tiên về phương pháp dạy học nghiên cứu tình huống và nỗ lực
phổ biến phương pháp giảng dạy này trong toàn trường. Phương pháp này sau
đó đã dần được áp dụng phổ biến trong hầu hết các ngành nghề đào tạo như y,
luật, hàng không và trong các trường học ở tất cả các cấp bậc đào tạo, đặc biệt
là đào tạo đại học.
Học tập kinh nghiệm của Trường Đại học kinh doanh Harvard, năm
1919, trường đại học Western Ontario của Canada cũng đã bắt đầu áp dụng
phương pháp tình huống trong giảng dạy kinh doanh (hai người khởi xướng là

4


W. Sherwood Fox - Trưởng khoa cơ bản, và K.P.R Neville - Trưởng phòng

giáo dục). Thậm chí, năm 1922, trường này còn thuê Ellis H. Morrow, một cựu
sinh viên Harvard, đến triển khai phương pháp nghiên cứu tình huống. Ngày
nay, Trường Kinh doanh Richard Ivey của Đại học Western Ontarino đã trở
thành cơ sở uy tín số một ở Canada trong áp dụng phương pháp tình huống vào
giảng dạy.
Được áp dụng mạnh mẽ trong giảng dạy ở lĩnh vực kinh doanh, phương
pháp NCTH đã ngày càng đưa người học đến với trung tâm của buổi học, còn
giáo viên chỉ có vai trò là người hỗ trợ những sinh viên của mình trong việc
liên hệ lý thuyết với thực tiễn một cách đúng đắn và chuẩn xác hơn.
Trong vòng 20 năm trở lại đây, phương pháp NCTH cũng đã được đưa
vào áp dụng trong giảng dạy ở các trường đại học Việt Nam, đặc biệt ở các
ngành y, luật, sư phạm, quản trị kinh doanh. Tuy chưa phải ở mức phổ biến
nhưng phương pháp này tỏ ra cực kỳ hiệu quả trong việc học gắn với thực tiễn
và làm cho các giờ học trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.
1.2. Các khái niệm liên quan đến phương pháp nghiên cứu tình huống
1.2.1.Tình huống
Theo quan điểm triết học, tình huống được nghiên cứu như là một tổ hợp
các mối quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết con người
với môi trường, biến con người thành một chủ thể của một hoạt động có đối tượng
nhằm đạt được một mục tiêu nhất định.
Theo Từ điển Tiếng Việt, tình huống là toàn thể những sự việc xảy ra tại
một địa điểm, trong một thời gian cụ thể, buộc người ta phải suy nghĩ, hành
động, đối phó, tìm cách giải quyết [14].
Một cách tổng quát có thể sử dụng khái niệm tình huống được xem xét về
mặt tâm lí học. Đó là tình huống được quan niệm trên cơ sở quan hệ giữa chủ thể
và khách thể, trong không gian và thời gian. “Tình huống là hệ thống các sự kiện
bên ngoài có quan hệ với chủ thể, có tác dụng thúc đẩy tính tích cực của người đó.
5

Trong quan hệ không gian tình huống xảy ra bên ngoài nhận thức của chủ thể,
trong quan hệ thời gian tình huống xảy ra trước so với hành động của chủ thể.
Trong quan hệ chức năng tình huống là sự độc lập của các sự kiện đối với chủ
thể ở thời điểm mà người đó thực hiện hành động” [13].
1.2.2. Tình huống dạy học
Theo Boehrer (1995): “Tình huống dạy học là một câu chuyện, có cốt
truyện và nhân vật, liên hệ đến một hoàn cảnh cụ thể, từ góc độ cá nhân hay
nhóm, và thường là hành động chưa hoàn chỉnh. Đó là một câu chuyện cụ thể
và chi tiết, chuyển nét sống động và phức tạp của đời thực vào lớp học”.
Tình huống được đưa vào giảng dạy thường ở dưới dạng những bài tập
nghiên cứu. Đặc điểm nổi bật của loại hình bài tập này là phải xoay quanh
những sự kiện có thật hay gần gũi với thực tế trong đó chứa đựng những vấn
đề và mâu thuẫn cần phải giải quyết. Về mặt nội dung, tình huống không
những phải chứa đựng vấn đề mà còn tạo điều kiện dẫn dắt người học tìm
hiểu sâu qua nhiều tầng, lớp của vấn đề. Một tình huống thông thường chưa
phải là một tình huống dạy học. Nó chỉ trở thành tình huống dạy học khi người
giáo viên đưa những nội dung cần truyền thụ vào trong các sự kiện tình huống và
cấu trúc các sự kiện sao cho phù hợp với logic sư phạm, để khi người học giải
quyết nó sẽ đạt được mục tiêu dạy học [1],[2].
Tóm lại, những tình huống trong giảng dạy là những tình huống mang
tính điển hình, miêu tả những sự kiện, hoàn cảnh có thật hay hư cấu nhằm giúp
người học hiểu và vận dụng tri thức. Tình huống được sử dụng nhằm kích thích
người học phân tích, bình luận, đánh giá, suy xét và trình bày ý tưởng của mình
để qua đó từng bước chiếm lĩnh tri thức hay vận dụng những kiến thức đã học
vào những trường hợp thực tế.
1.2.3. Cách thức phân loại tình huống
Có rất nhiều loại tình huống cũng như cách thức phân loại chúng. Một
trong những cách tương đối phổ biến đó là phân loại tình huống theo dạng

6

thức (format) của Boehrer, John và Martin Linsky (1990). Theo cách này thì
tình huống được chia thành 6 dạng cơ bản với những đặc điểm, phương pháp
tiến hành tương đối khác nhau, bao gồm:
- Tình huống lớn (tình huống chi tiết): loại tình huống này thường
được sử dụng trong môn kinh tế học và luật học. Chúng chú trọng tới việc
quyết định được đưa ra là gì, ai là người đưa ra quyết định đó và tầm ảnh
hưởng của những quyết định ấy tới những tầng lớp, đảng phải, bộ phận trong
xã hội ra sao…. Những tình huống loại này có thể kéo dài đến hơn 100 trang.
Người học đọc trước toàn bộ tình huống và chuẩn bị một bản phân tích về
những quyết định có thể đưa ra. Tình huống sau đó sẽ được thảo luận trong
lớp theo từng nhóm lớn, dưới sự điều phối của giáo viên. Tình huống có thể
sẽ được thảo luận trong một, nhiều buổi học hay thậm chí là suốt cả khóa học
[1], [2].
- Tình huống mô tả: loại tình huống này thường được sử dụng trong
việc giảng dạy y khoa và thường không có ranh giới rõ ràng giữa câu trả lời
đúng và sai. Những tình huống loại này có thể kéo dài khoảng 5 trang, mỗi
trang bao gồm một số đoạn văn, thường được đưa ra thảo luận trong một vài
buổi học. Nếu được tiến hành trong nhiều buổi học thì ở mỗi buổi, tình huống
được triển khai đến cho sinh viên theo những khía cạnh khác nhau và giáo
viên có vai trò hướng dẫn, yêu cầu sinh viên giải thích và minh chứng cho
những ý tưởng của mình [1], [2].
Người học trước tiên sẽ làm việc trong nhóm nhỏ để phân tích, mổ xẻ
tình huống nhằm xác định những sự kiện đã biết và những yếu tố chưa biết.
Họ đặt ra các giả thuyết cũng như những mục tiêu tìm hiểu đối với từng phần
của tình huống. Giữa các buổi lên lớp, người học sẽ phải tìm kiếm thông tin
nhằm phân tích và giải quyết tình huống, mục đích buổi học sẽ được đề cập
sau khi tình huống được giải quyết và thảo luận. Học theo cách này, người
học có sự chủ động cao mà không phải bó buộc vào bất cứ một nhóm các câu

hỏi nào cả.
7


- Tình huống nhỏ: là loại tình huống ngắn gọn, được trình bày trong 1
đến 2 đoạn văn. Loại tình huống này có thể được sử dụng trong nhiều hoàn
cảnh khác nhau. Chủ yếu nó được thiết kế để sử dụng trong một buổi học và
do vậy, có nội dung tương đối cô đọng và súc tích. Nó có thể được sử dụng
để giáo viên dẫn dắt vào bài, để người học áp dụng lý thuyết vào thực tiễn
hay đơn giản chỉ là một hoạt động ngắn ở trước hay sau buổi học để “thiết
thực hóa” nội dung lý thuyết đã giảng dạy [1], [2].
- Tình huống trực tiếp: tình huống có thể dài hay ngắn tùy ý, nhưng
ngay sau tình huống sẽ là những câu hỏi trực tiếp để dẫn dắt người học giải
quyết vấn đề.
- Tình huống hạt nhân: loại tình huống này chỉ bao gồm hay hay ba
câu và nhằm truyền tải một nội dung đơn nhất. Loại tình huống này chủ yếu
nhằm khơi gợi và dẫn dắt vào bài học.
- Tình huống lựa chọn: loại tình huống này gần với dạng câu hỏi trắc
nghiệm, nhưng cũng có ngữ cảnh và tình huống rõ ràng. Người học có nhiệm
vụ chọn ra phương pháp giải quyết hợp lý nhất trong 4-5 phương án được đề
ra. Không chỉ áp dụng trong những bài kiểm tra, loại tình huống này còn có
thể được sử dụng trong thảo luận. Ở đó, mỗi nhóm phải bàn luận và chọn lấy
một giải pháp và sẵn sàng bảo vệ cho những luận điểm và lựa chọn của
nhóm mình.
Trên thực tế, không nên tranh cãi “đâu là loại tình huống tốt nhất” vì
không có tình huống nào là tối ưu cho mọi hoàn cảnh, tùy vào những hoàn
cảnh khác nhau, người dạy và người học có thể chọn loại tình huống thích
hợp nhất cho tiết học của mình [1], [2].
1.2.4. Tiêu chuẩn của một tình huống tốt
Theo Herreid (1998) đã chỉ ra những tiêu chí của một tình huống tốt đó

là [9]:
- Một tình huống tốt kể ra một câu chuyện
8


- Một tình huống tốt xoay quanh một vấn đề hấp dẫn
- Một tình huống tốt xảy ra trong vòng 05 năm trở lại đây
- Một tình huống tốt gây dựng ở người học sự thấu cảm với nhân vật
- Một tình huống tốt bao gồm các trích dẫn
- Một tình huống tốt phù hợp với người đọc
- Một tình huống tốt phải có tính sư phạm
- Một tình huống tốt gây dựng được xung đột
- Một tình huống tốt có tính khái quát
- Một tình huống tốt thì ngắn gọn
Tóm lại, để có một tình huống dạy học tốt, thì tình huống đó phải đạt
được những tiêu chí sau đây:
Về mặt nội dung, tình huống phải:
-

Mang tính giáo dục

-

Chứa đựng mâu thuẫn và mang tính khiêu khích

-

Tạo sự thích thú cho người học.

-

Nêu ra được những vấn đề quan trọng và phù hợp với người học,...

Về mặt hình thức, tình huống phải:
-

Có cách thể hiện sinh động

-

Sử dụng thuật ngữ ngắn gọn, súc tính và ẩn danh

-

Được kết cấu rõ ràng, rành mạch và dễ hiểu

-

Có trọng tâm, và tương đối hoàn chỉnh để không cần phải tìm hiểu
thêm quá nhiều thông tin,...

9


1.3. Phương pháp nghiên cứu tình huống trong dạy học
1.3.1. Khái niệm phương pháp dạy học tình huống
“Học là việc chuẩn bị cho người học vào các tình huống của thực tiễn
cuộc sống” (Robinson), bởi thế, việc học và lĩnh hội tri thức cần phải được gắn
liền với các tình huống của cuộc sống và thực tiễn nghề nghiệp.
Trên thực tế tồn tại nhiều cách gọi khác nhau cho phương pháp này, ví

dụ như: phương pháp dạy học theo tình huống, phương pháp nghiên cứu tình
huống, hay ngắn gọn hơn là phương pháp tình huống.
Theo Hammond, J.S - Đại học Havard: “ Phương pháp nghiên cứu tình
huống (Case Study) là phương pháp dạy học thông qua nghiên cứu trường hợp điển
hình. Ở đây, người học được giới thiệu một tình huống cụ thể, có thật và được đặt
vào vị trí của người ra quyết định để giải quyết vấn đề trong tình huống ấy”.
Theo Nguyễn Hữu Lam (2003): “Phương pháp tình huống là một kỹ
thuật giảng dạy trong đó các thành tố chủ yếu của nghiên cứu tình huống được
trình bày với những người học với các mục đích minh hoạ hoặc các kinh
nghiệm giải quyết vấn đề”
Vậy, phương pháp nghiên cứu tình huống là một kỹ thuật giảng dạy trong
đó những thành tố chính của một tình huống nghiên cứu được trình bày cho sinh
viên với mục đích minh họa hoặc tạo kinh nghiệm giải quyết vấn đề [8], [9].
1.3.2. Cách thức soạn thảo tình huống
Để thiết kế một tình huống cần thiết thực hiện các bước sau:
Bước 1: Xác định mục tiêu bài học và cân nhắc các yếu tố khách quan
Trước tiên, người giáo viên cần phải xác định được mục tiêu bài học, vì xét
cho cùng thì tình huống, dù ở dạng thức nào đi chăng nữa, cũng đều phải phục vụ
một mục đích nào đó. Trong giảng dạy tình huống, thì mục tiêu cần đạt được ấy
chính là mục tiêu bài học. Chính vì thế mà người giáo viên luôn phải đặt cho mình
câu hỏi “Ở bài học này, cần phải đạt được mục tiêu gì, phải cung cấp cho người
10


học những kiến thức gì và phải rèn luyện cho họ những kỹ năng cần thiết gì?” và
tham chiếu vào đó để thiết kế tình huống sao cho phù hợp. Nếu không, sẽ dễ xảy
ra những trường hợp là tình huống nêu ra không có hoặc truyền tải quá ít ý nghĩa
giáo dục. Khi đó, thảo luận tình huống sẽ trở thành một buổi nói chuyện phiếm,
không mang lại tác dụng sư phạm gì cho người được giáo dục [5], [7], [10].
Tiếp đó, người giáo viên cần tính đến các yếu tố khách quan, vì những yếu

tố này có quyết định trực tiếp đến sự thành công của tình huống. Cụ thể là người
giáo viên cần phải tính đến những yếu tố như:
- Thời gian: một buổi thảo luận dựa trên tình huống phải diễn ra “vừa phải”
với khoảng thời gian cho phép.
- Số người học: số người học có ảnh hưởng quan trọng đến tình huống, vì
thiết kế một tình huống cho 20 người sẽ hoàn toàn khác với việc thiết kế một tình
huống cho một nhóm nhỏ 5 người. Thông thường thì số người tham gia thảo luận
ý tưởng khoảng 15 – 20 người.
- Trình độ của người học: dựa vào trình độ của người học mà người dạy cần
đưa ra những tình huống vừa sức, không quá khó để cản trở người học giải quyết
vấn đề nhưng cũng không quá dễ để khiến cho người học cảm thấy nhàm chán.
- Cơ sở vật chất: tùy theo điều kiện vật chất mà người giáo viên lựa chọn
con đường truyền tải nội dung dễ hiểu nhất, như sử dụng máy chiếu, video, tranh
ảnh và thiết kế nhóm thảo luận.
Bước 2: Chuẩn bị tình huống
 Lấy ý tưởng
Việc lấy ý tưởng cho một tình huống sẽ tạo tiền đề quan trọng cho một tình
huống tốt. Tuy nhiên thực tế cho thấy việc lấy ý tưởng cho một tình huống là
không hề dễ dàng, bởi nó đòi hỏi rất nhiều thời gian, công sức để tìm được những
ý tưởng hay và mới lạ. Tuy nhiên, có một số nguồn thông tin mà người giáo viên
có thể sử dụng để tạo ý tưởng cho tình huống:

11


+ Các phương tiện thông tin đại chúng: đây là nguồn thông tin phong phú
và đa dạng mà giáo viên có thể tận dụng để khai thác. Sử dụng Ti vi, đài báo, sách
truyện và đặc biệt là Internet, nhiều giáo viên đã tìm được nhiều ý tưởng cho tình
huống dạy học của mình [10], [11].
+ Người học: Người học không chỉ đơn thuần đóng vai trò là người phân

tích và giải quyết tình huống mà họ còn có thể là chủ thể sáng tạo và đề xuất ra
tình huống. Những vấn đề, trường hợp khó giải quyết mỗi cá nhân đã từng gặp
trong cuộc sống sẽ trở thành nguồn tình huống vô tận mà mỗi giáo viên có thể khai
thác và vận dụng một cách thích hợp để phục vụ tốt nhất cho nội dung bài học. Do
đó, người dạy có thể yêu cầu người học chuẩn bị những tình huống theo cá nhân
hay có thể theo nhóm và coi đó như một bài tập nhỏ [10], [11].
+ Kinh nghiệm bản thân: Trong những trường hợp mà không thể tìm kiếm
được những nguồn thông tin bên ngoài thì kinh nghiệm bản thân cũng là nguồn tư
liệu mà người dạy có thể khai thác. Tuy nhiên, thực tế chứng minh là không phải
ai cũng có một nguồn tri thức nền đủ rộng để có thể thiết kế một tình huống cụ thể
và hiệu quả [10], [11].
 Viết tình huống
Sau khi đã tạo ra ý tưởng thì cũng là lúc giáo viên có thể bắt tay vào việc
biên soạn tình huống. Nhìn chung, một tình huống tốt thường có 3 phần: Mở đầu,
phát triển và kết thúc. Nhiệm vụ cụ thể của từng phần như sau:
Mở đầu: giới thiệu tình huống và nhân vật, bước đầu tạo lập bối cảnh mà
dựa trên đó, tình huống được diễn ra.
Phát triển: đây tất nhiên là phần chính, vì nó cung cấp cho người học những
chi tiết và dữ kiện cần thiết cho công việc thảo luận, tổng hợp nên giải pháp và
cũng là phần mà những mâu thuẫn, xung đột được đẩy lên đến đỉnh điểm, buộc
người học phải có sự lựa chọn.

12


Kết luận: Khác với một bài làm văn, phần kết luận trong một tình huống
thường là một kết thúc mở với một câu hỏi được nêu ra, yêu cầu người học phải
giải quyết.
 Một số lưu ý khi viết tình huống
- Nên dùng văn phong báo chí khi viết tình huống (ngắn gọn, súc tích).

- Nên dùng ngôn ngữ đơn nghĩa, rõ ràng, nên giải thích những thuật ngữ
mới.
- Người viết tình huống phải giữ vai trò trung lập, không đưa ra nhận xét
riêng ảnh hưởng đến người học.
- Có thể là tình huống sống động bằng cách sử dụng những trích dẫn hài
hước.
1.3.3. Tiến trình thực hiện phương pháp nghiên cứu tình huống
1.3.3.1. Quá trình chuẩn bị
Về phía người dạy
Nền tảng cho một tình huống tốt chính là ở khâu chuẩn bị từ phía người học
cũng như người dạy. Đối với người dạy sự chuẩn bị không chỉ dừng lại ở việc soạn
thảo tình huống hay hướng dẫn học sinh cách soạn thảo tình huống mà còn qua
việc chuẩn bị cho buổi thảo luận tình huống.
- Đặt ra những yêu cầu đối với người học
Trước một khóa học về tình huống hay trước những buổi thảo luận về tình
huống, người dạy cần “thảo thuận” với người học về những yêu cầu mà họ cần đạt
được trong quá trình thảo luận. Christensen (1986) đã đưa ra tiêu chí “4Ps” mà
người dạy cần thống nhất với người học trước những buổi thảo luận tình huống,
trong đó bao gồm:
+ Preparation: Sự chuẩn bị trước khi thảo luận
+ Presence: Sự có mặt đầy đủ trong các buổi thảo luận
13


+ Promptness: Sự đúng giờ trong các buổi thảo luận
+ Participation: Sự tích cực trong tham gia thảo luận
Thậm chí, nếu cần thiết người dạy có thể trình bày rõ tiêu chí cho điểm, đánh
giá thảo luận của mình và lắng nghe những ý kiến phả hồi từ trước phía học sinh.
Những quy định và yêu cầu như vậy là rất cần thiết trong việc định hướng người
học trong thảo luận tình huống nhằm đạt được những tiêu chí cần thiết của một

buổi học bằng phương pháp dạy học tình huống, cũng như đảm bảo được tính công
bằng và qua đó, khuyến khích người học tham gia thảo luận tích cực và có trách
nhiệm hơn [5], [7].
Thêm vào đó, người dạy cồn có thể đề ra những quy tắc chung trước các buổi
thảo luận. Việc đề ra những quy tắc chung như vậy sẽ giúp cho người dạy điều
hành buổi học dễ dàng, đồng thời cũng giúp cho buổi thảo luận diễn ra cởi mở và
thành công hơn. Tùy theo từng điều kiện cụ thể mà người dạy đề ra những quy tắc
chung cho phù hợp với nội dung của buổi học.
-

Mô tả cấu trúc của một buổi học tình huống và chia nhóm

Trong bước này, người dạy cần giúp người học thấy được tiến trình và cách
thức tiến hành một buổi thảo luận, thời gian cho phép cũng như nhiệm vụ của họ
trong quá trình thảo luận. Đối với những người học lần đầu tham gia thảo luận tình
huống, người dạy cũng cần phải nói rõ vai trò của mình không phải đưa ra đáp án
mà chỉ là người nêu ra các câu hỏi và trợ giúp khi cần thiết. Qua đó, người dạy
khuyến khích tính chủ động, tích cực và tự do trình bày quan điểm của mỗi cá nhân
và những luận chứng, luận cứ để bảo vệ cho quan điểm của cá nhân, nhóm mình [5],
[7].
Cũng ở trong bước này mà người dạy có thể thực hiện chia nhóm đối với
người học theo những tiêu chí, mục đích riêng của buổi học cũng như môn học.
Việc chia nhóm như thế nào có thể được quyết định bởi giáo viên (dựa vào trình độ
của người học để có thể xen kẽ những học sinh giỏi và những học sinh còn yếu) hay
cũng có thể do người học tự quyết định (bốc thăm, tự chọn,…).

14


-

Chuẩn bị kiến thức cho người học

Thông thường, để người học có thể tiến hành thảo luận đạt kết quả cao,
người dạy có thể sẽ phải trang bị cho người học một số những kiến thức cần thiết.
Những sự chuẩn bị này có thể là qua những bài giảng, những bản phát tay hay
những danh sách tài liệu hướng dẫn đọc thêm ở nhà. Tuy nhiên, cũng có trường
hợp người dạy sẽ không chuẩn bị cho người học và yêu cầu học phải tự tìm tòi lấy
nội dung kiến thức để phục vụ cho buổi thảo luận. Mặc dầu vậy, sự định hướng
của giáo viên cho người học trong giai đoạn này sẽ giúp nâng cao chất lượng của
buổi thảo luận và đảm bảo sự hoàn thành mục tiêu bài học của buổi thảo luận.
Về phía người học
Trước mỗi buổi thảo luận, người học có thể tìm thêm các tài liệu để chuẩn
bị cho buổi thảo luận tình huống. Tuy nhiên, đối với người học, tiêu điểm của
phương pháp NCTH chính là các buổi thảo luận nhóm. Trong thảo luận tình
huống, người học sẽ đưa ra ý kiến, đặt ra những câu hỏi, xây dựng luận chứng,
luận cứ trên cơ sở những luận điểm của cá nhân/nhóm. Sau đó phân tích, tổng hợp
các ý kiến tranh luận, tự điều chỉnh hướng thảo luận và học hỏi kinh nghiệm từ
những người khác thông qua trao đổi, tranh luận quan điểm. Thêm nữa, trong khâu
chuẩn bị, dưới sự hướng dẫn của giáo viên, sinh viên cũng được học cách sưu tầm,
chỉnh sửa, biên soạn hay thiết kế hệ thống các tình huống phục vụ cho các nội
dung học tập khác nhau.
1.3.3.2. Tiến trình thực hiện một buổi học theo phương pháp nghiên cứu tình
huống
Trong một tiết dạy học áp dụng phương pháp NCTH thì vai trò trung tâm
thuộc về người học. Mặc dù vậy, vai trò của người giáo viên như một người điều
phối, dẫn dắt và trợ giúp cũng rất quan trọng. Giáo viên có nhiệm vụ mở đầu cuộc
thảo luận, thu hút ý kiến của người học, bàn rộng thêm những ý kiến đáng chú ý,
chỉ ra những luận điểm trái ngược, tạo nên sự kết nối trong các buổi thảo luận và
hướng buổi thảo luận đi theo nội dung bài học. Nói tóm lại là định hướng và trợ

15