Dạy học bài tập thực nghiệm chương amin aminoaxit protein nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.88 MB, 135 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN THỊ TUYẾT NGA
DẠY HỌC BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CHƢƠNG AMINAMINOAXIT-PROTEIN NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
VẬN DỤNG KIẾN THỨC HÓA HỌC VÀO THỰC TIỄN
LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ SƢ PHẠM HÓA HỌC
HÀ NỘI – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN THỊ TUYẾT NGA
DẠY HỌC BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CHƢƠNG AMINAMINOAXIT-PROTEIN NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
VẬN DỤNG KIẾN THỨC HÓA HỌC VÀO THỰC TIỄN
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HOÁ HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN HÓA HỌC
Mã số: 81.401.11
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS.Lê Kim Long
HÀ NỘI – 2020
LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Ban
Chủ nhiệm Khoa Sư phạm, các quý thầy cô đã từng giảng dạy lớp cao học
khóa QH- 2017 - S chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn
Hóa học, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều
kiện, cơ sở vật chất cũng như ủng hộ tinh thần thuận lợi để tác giả hoàn thành
tốt luận văn!
Tác giả xin chân thành cảm ơn và tỏ lòng kính trọng, biết ơn sâu sắc tới
PGS.TS. Lê Kim Long đã giúp đỡ, hướng dẫn, chỉ bảo, hỗ trợ tác giả trong
suốt quá trình học tập , nghiên cứu và thực hiện đề tài!
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, thầy cô và các em học
sinh lớp 12, Trường THPT Kim Bôi và Trường THPT 19-5, Huyện Kim Bôi,
Thành phố Hòa Bình đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình
thực hiện đề tài!
Cuối cùng tác giả xin trân trọng gửi lời cảm ơn, lời chúc sức khỏe và sự
biết ơn đến tất cả người thân trong gia đình, thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp
và các em học sinh đã luôn quan tâm, khích lệ, động viên và giúp đỡ tác giả
trong suốt những năm tháng thực hiện đề tài của mình!
Hà Nội, năm 2020
Tác giả
Trần Thị Tuyết Nga
i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT Chữ viết tắt
Chữ viết tƣơng ứng
1
BTTN
Bài tập thực nghiệm
2
BTHH
Bài tập hóa học
3
DD
Dung dịch
4
ĐHQG
Đại học quốc gia
5
ĐHSP
Đại học sư phạm
6
GD
Giáo dục
7
GV
Giáo viên
8
HH
Hóa học
9
HS
Học sinh
10
KH
Khoa học
11
KN
Kĩ năng
12
KT
Kiểm tra
13
KTĐG
Kiểm tra đánh giá
14
KT
Kiến thức
15
NL
Năng lực
16
NLGQVĐ
Năng lực giải quyết vấn đề
17
NLVDKT
Năng lực vận dụng kiến thức
18
NLVDKTHH Năng lực vận dụng kiến thức hóa học
19
NCKH
Nghiên cứu khoa học
20
PGS
Phó Giáo sư
21
PPDH
Phương pháp dạy học
22
SX
sản xuất
23
TS
Tiến sĩ
24
TNKQ
Trắc nghiệm khách quan
25
TNTL
Trắc nghiệm tự luận
26
THPT
Trung học phổ thông
ii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các biểu hiện năng lực vận dụng kiến thức ................................ 16
Bảng 1.2. Năng lực vận dụng kiến thức hoá học vào cuộc sống .................. 17
Bảng 1.3. Kế hoạch thực hiện phát phiếu điều tra ...................................... 32
Bảng 2.1. Công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào
thực tiễn ................................................................................................ 54
Bảng 2.2.Tiêu chí đánh giá sự tiến bộ của học sinh khi phát triển năng lực vận
dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn ........................................................ 55
Bảng 3.1. Phân công nhiệm vụ, lựa chọn đối tượng thực nghiệm và đối chứng 68
Bảng 3.2: Đánh giá của giáo viên về mức độ cần thiết phát triển những năng
lực chung cho học sinh THPT ................................................................. 71
Bảng 3.3. Ý kiến của giáo viên về hiệu quả của việc phát triển NLVDKTHH
vào thực tiễn cho HS ............................................................................... 71
Bảng 3.4. Ý kiến của giáo viên về biểu hiện của NLVDKTHH vào thực tiễn .. 72
Bảng 3.5. Ý kiến của giáo viên về công cụ để đánh giá NLVDKTHH vào
thực tiễn ................................................................................................ 72
Bảng 3.6. Ý kiến của giáo viên về mức độ khó khăn trong việc dạy học phát
triển NLVDKTHH vào thực tiễn cho HS .................................................. 73
Bảng 3.7.Đánh giá của giáo viên về mức độ hiệu quả của một số biện pháp
nhằm phát triển NLVDKTHH vào thực tiễn cho HS .................................. 73
Bảng 3.8. Ý kiến của HS về mức độ hứng thú đối với việc dạy học phát triển
NLVDKTHH vào thực tiễn...................................................................... 74
Bảng 3.9. Ý kiến của HS về các hoạt động giáo viên nên tổ chức để phát triển
NLVDKTHH vào thực tiễn...................................................................... 74
Bảng 3.10. Phân phối kết quả thực nghiệm - Bài kiểm tra số 1................... 75
Bảng 3.11. Phân phối kết quả xếp loại học lực- Bài kiểm tra số 1 ............... 76
Bảng 3.12.Phân phối kết quả thực nghiệm - Bài kiểm tra số 2 ................... 76
iii
Bảng 3.13. Phân phối kết quả xếp loại học lực- Bài kiểm tra số 2 ............... 76
Bảng 3.14. Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra 15 phút ........................ 78
Bảng 3.15. Các thông số thống kê của bài kiểm tra 15 phút ........................ 78
Bảng 3.16. Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra 45 phút ........................ 79
Bảng 3.17. Các thông số thống kê của bài kiểm tra 45 phút ........................ 80
Bảng 3.18. Kết quả đánh giá sự tiến bộ của học sinh .................................. 80
iv
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH
Hình 1.1. Mô hình chung cấu trúc năng lực [13, 4] ........................................ 10
Hình 1.2. Mối quan hệ giữa bài tập hóa học với việc phát triển tư duy ......... 28
học sinh ........................................................................................................... 28
Biểu đồ 1.1. Số liệu (%) các lựa chọn đáp án phiếu điều tra giáo viên. ......... 34
Biểu đồ 1.2. Số liệu (%) các lựa chọn đáp án phiếu điều tra học sinh. .......... 35
Hình 2.1. Các loại thực phẩm.......................................................................... 42
Hình 2.2. Người bệnh ...................................................................................... 42
Hình 2.3. Các loại cá nước ngọt và cá biển .................................................... 42
Hình 2.4. Các hiện tượng trong ống nghiệm ................................................... 44
Hình 2.5. Hiện tượng khi cho quỳ tím vào các dung dịch .............................. 44
Hình 2.8. Thực hiện dự án học tập .................................................................. 51
Biểu đồ 3.1 . Kết quả xếp loại bài kiểm tra số 1 ............................................ 77
Biểu đồ 3.2 . Kết quả đường phân phối tần suất theo điểm bài kiểm tra số 1 77
Biểu đồ 3.3 . Kết quả xếp loại bài kiểm tra số 2 ............................................ 78
Biểu đồ 3.4 . Kết quả đường phân phối tần suất theo điểm bài kiểm tra số 2 79
v
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ ii
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................. iii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH ............................................................ v
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
BÀI TẬP THỰC NGHIỆM TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC NHẰM PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN ........... 8
1.1 Định hướng đổi mới giáo dục hiện nay....................................................... 8
1.2. Năng lực và sự phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông ..... 9
1.2.1. Khái niệm về năng lực ............................................................................ 9
1.2.2. Các loại năng lực ................................................................................... 11
1.2.3. Các năng lực cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông ............ 12
1.2.4. Đánh giá năng lực ................................................................................. 12
1.3. Năng lực vận dụng kiến thức ................................................................... 14
1.3.1. Khái niệm về năng lực vận dụng kiến thức .......................................... 14
1.3.2. Các thành tố của năng lực vận dụng kiến thức ..................................... 15
1.3.3. Các biểu hiện năng lực vận dụng kiến thức .......................................... 16
1.4. Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn ................................ 16
1.4.1. Khái niệm về năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn ....... 16
1.4.2. Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của học sinh trung
học phổ thông .................................................................................................. 17
1.4.3. Biểu hiện năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của học
sinh trung học phổ thông ................................................................................. 18
1.4.4. Phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học
sinh trung học phổ thông ................................................................................. 18
vi
1.4.5. Ý nghĩa của sự hợp tác và phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa
học vào thực tiễn cho học sinh trung học phổ thong trong xã hội hiện nay ... 22
1.4.6. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn .............. 23
1.5. Bài tập thực nghiệm trong dạy học .......................................................... 24
1.5.1. Một số khái niệm ................................................................................... 24
1.5.2. Cấu trúc chung của bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học .......... 25
1.5.3. Phân loại bài tập hóa học ...................................................................... 25
1.5.4. Chức năng dạy học của bài tập thực nghiệm ........................................ 29
1.5.5. Ý nghĩa của việc sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học .............. 30
1.5.6. Những ưu điểm và hạn chế của phương pháp sử dụng bài tập thực
nghiệm trong dạy học ...................................................................................... 30
1.5.7. Những lưu ý khi sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học .............. 31
1.6. Thực trạng của việc sử dụng bài tập thực nghiệm và phát triển năng lực
vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của học sinh trong dạy học hóa học
chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 ........................................................ 32
1.6.1. Tổ chức điều tra khảo sát ...................................................................... 32
1.6.2. Kết quả điều tra ..................................................................................... 33
Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 36
CHƢƠNG 2. SỬ DỤNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM TRONG DẠY HỌC
CHƢƠNG AMIN-AMINOAXIT-PROTEIN LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC HÓA HỌC VÀO THỰC TIỄN ... 37
2.1. Vị trí, mục tiêu, cấu trúc, nội dung chương Amin-Aminoaxit-Protein
lớp 12 .............................................................................................................. 37
2.1.1. Vị trí, mục tiêu chương Amin-Aminoaxit-protein lớp 12 .................... 37
2.1.2. Cấu trúc, nội dung chương Amin-Aminoaxit-protein lớp 12 ............... 37
2.1.3. Những điểm lưu ý về nội dung và phương pháp dạy học chương AminAminoaxit-protein lớp 12 ................................................................................ 38
2.2. Nguyên tắc xây dựng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học .......... 38
vii
2.2.1. Nguyên tắc bám sát mục tiêu dạy học, chính xác, khoa học và hiện đại. ... 38
2.2.2. Nguyên tắc gắn với thực tiễn và kinh nghiệm của học sinh. ................ 39
2.2.3. Nguyên tắc vừa sức, nâng cao hứng thú trong học tập ......................... 39
2.2.4.Nguyên tắc đảm bảo tính logic, hệ thống và có tính sư phạm. .............. 39
2.3. Qui trình xây dựng bài tập thực nghiệm trong dạy học Hóa học ............. 39
2.3.1. Xác định nội dung kiến thức cần hình thành từ đó xây dựng mục tiêu
của bài tập thực nghiệm. ................................................................................. 39
2.3.2. Chuẩn bị tài liệu giáo khoa, tài liệu tham khảo, hệ thống các ứng dụng
hóa học trong thực tiễn, tìm hiểu về các cơ sở công nghệ, nhà máysản xuất có
liên quan. ......................................................................................................... 39
2.4. Nguyên tắc sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học ............ 40
2.5. Qui trình sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học ................ 40
2.6. Xây dựng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học chương AminAminoaxit-protein lớp 12 ................................................................................ 40
2.6.1. Dựa vào cấu tạo phân tử của các chất ................................................... 40
2.6.2. Dựa vào nhận biết, phân biệt, tách các chất ......................................... 41
2.6.4. Quan sát qua thực hành thí nghiệm ....................................................... 42
2.6.5. Quan sát qua hình vẽ thí nghiệm ........................................................... 43
2.6.6. Bài tập công nghệ hóa học .................................................................... 45
2.6.7. Bài tập thực tiễn liên quan đến tác hại của các chất với con người ..... 46
2.6.8. Bài tập giải thích hiện tượng thực tế. .................................................... 46
2.7. Một số Kế hoạch dạy học chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 nhằm
phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh
bằng bài tập thực nghiệm. ............................................................................... 47
2.8. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào
thực tiễn cho học sinh trung học phổ thông .................................................... 54
2.8.1. Xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ số, chỉ báo đánh giá năng lực vận
dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn ............................................................. 54
viii
2.8.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa
học vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học hóa học ................................... 56
2.8.3. Thiết kế phiếu hỏi học sinh về mức độ phát triển năng lực vận dụng
kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh ................................................. 58
2.8.4. Thiết kế bài kiểm tra ............................................................................. 59
Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 66
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................ 67
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................... 67
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .............................................................. 67
3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ............................................................... 67
3.3.1. Chọn địa bàn và đối tượng thực nghiệm sư phạm ................................ 67
3.3.1.1. Chọn địa bàn thực nghiệm sư phạm ................................................... 67
3.3.1.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm........................................................ 68
3.3.2. Thiết kế kế một số hoạch dạy học, trao đổi với giáo viên để chỉnh sửa
và hoàn thiện áp dụng thực tế ......................................................................... 68
3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ........................................................... 69
3.3.4. Đánh giá định lượng .............................................................................. 71
3.3.5. Xử lí thông tin thu thập từ các kết quả của quá trình thực nghiệm
sư phạm........................................................................................................... 74
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................... 75
Tiểu kết chƣơng 3. ......................................................................................... 81
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 85
PHỤ LỤC
ix
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục luôn giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế,
văn hóa, xã hội ở mỗi quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam giáo dục cũng luôn
được coi trọng, đại hội đảng lần thứ XII vẫn tiếp tục khẳng định “Giáo dục là
quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí,
đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.” Với tầm quan trọng như vậy thì việc
đổi mới và phát triển giáo dục là vấn đề cấp thiết cần được thực hiện ở mọi
cấp bậc.
Một trong những điểm mới và cũng là xu thế chung của chương trình giáo
dục phổ thông ở nhiều nước trên thế giới từ đầu thế kỉ XXI đến nay là chuyển
từ dạy học cung cấp nội dung sang dạy học phát triển năng lực người học. Với
Việt Nam, đây là yêu cầu mang tính đột phá của công cuộc đổi mới căn bản
toàn diện theo Nghị quyết 29 (2013) của Đảng và Nghị quyết 88 (2014) của
Quốc hội. Ngày nay, một nền giáo dục đang được chúng ta đang xây dựng và
tiến tới nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh (HS), phát huy tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Để làm được điều đó chúng ta cần
đổi mới toàn diện từ nội dung, phương pháp đến hình thức kiểm tra, đánh giá
trong đó việc đổi mới phương pháp là rất quan trọng. Phương pháp dạy học
không thể là phương pháp truyền thụ một chiều mà phải là phương pháp phát
huy được tính tích cực, chủ động của học sinh, phát huy khả năng tự học, hợp
tác, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Dạy học thông qua sử dụng hệ
thống bài tập thực nghiệm là một phương pháp học tập được tiến hành trong nhà
trường giúp học sinh rèn luyện rất tốt tính tích cực, chủ động, khả năng tư duy và
phát triển các năng lực đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
Hóa học là một trong những môn khoa học lý thuyết và thực nghiệm, có rất
nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn trong cuộc sống. Bởi vậy việc sử dụng
1
bài tập thực nghiệm trong dạy học Hóa học có lồng ghép kiến thức liên quan
đến thực tiễn sẽ kích thích, gây hứng thú cho học sinh, học sinh hào hứng tham
gia tìm hiểu phát hiện và giải thích được các vấn đề trong thực tiễn, các ứng
dụng của hóa học với các vấn đề, các lĩnh vực khác nhau. Từ đó, giúp các em
phát triển được các năng lực cần thiết và góp phần nâng cao hiệu quả học tập.
Trong chương trình hóa học phổ thông thì chương Amin - Aminoaxit Protein lớp 12 chương có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn. Khi dạy học
giáo viên có thể áp dụng nhiều biện pháp để tích cực hóa người học và giúp
người học phát triển các năng lực đáp ứng các yêu cầu của xã hội hiện đại
trong đó phải kể đến hình thức sử dụng hệ thống các câu hỏi tình huống, các
bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn
cho học sinh. Vì những lí do trên chúng tôi chọn đề tài “ Dạy học bài tập thực
nghiệm chƣơng Amin-Aminoaxit-Protein nhằm phát triển năng lực vận
dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn” để nghiên cứu.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Các nghiên cứu sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học
- Trƣơng Thị Hƣơng Giang (2016), Sử dụng bài tập thực tiễn dạy
học phần kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, nhôm (Hóa học 12) phát triển
năng lực vận dụng kiến thức của học sinh, Luận văn thạc sĩ sư phạm hóa học,
trường Đại học Giáo dục – ĐHQG Hà Nội.
- Lê Thị Kim Thoa (2009), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập
hóa học gắn với thực tiễn dùng trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ
thông, Luận văn thạc sĩ , trường Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.
- Đào Thị Mai (2015), Tuyển chọn và sử dụng hệ thống bài tập chương
Amin-Aminoaxit-Protein (Hóa học 12) để phát triển năng lực nhận thức và tư
duy cho học sinh, Luận văn thạc sĩ, trường ĐH Giáo dục – ĐH Quốc gia Hà Nội.
Các luận văn này đã bước dầu tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập,
bài tập thực tiễn áp dụng trong quá trình dạy học môn Hóa học trong đó có
2
chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12. Tuy nhiên, hệ thống bài tập chưa
nhiều, chưa đa dạng, chưa sâu. Hệ thống bài tập thực nghiệm (BTTN) chưa
được đầy đủ và chưa khai thác hết các khía cạnh của kiến thức. Giáo viên
chưa sử dụng BTTN để áp dụng trong quá trình dạy học nhằm phát triển năng
lực vận dụng kiến thức hóa học (NLVDKTHH) vào thực tiễn cho học sinh.
2.2. Các nghiên cứu về phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào
thực tiễn cho học sinh
- Phạm Thị Kiều Duyên (2017), Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy
học hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho
học sinh, Luận văn thạc sĩ, trường ĐH Giáo dục – ĐH Quốc gia Hà Nội.
- Phạm Thị Hoài (2017), Lựa chọn, xây dựng và sử dụng bài tập có nội
dung thực tiễn nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho học
sinh (chương nhóm Oxi Hóa học 10 nâng cao), Luận văn thạc sĩ, trường Đại
học sư phạm Hà Nội.
Thông qua một số công trình nghiên cứu ở trên tôi nhận thấy đã có
nhiều tác giả nghiên cứu đến vấn đề phát triển năng lực cho học sinh và sử dụng
bài tập thực nghiệm trong dạy học. Tuy nhiên, chưa có nhiều tác giả quan tâm
đến hướng nghiên cứu và vận dụng vào chương Amin-Aminoaxit-Protein. Đặc
biệt, việc sử dụng sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học nhằm phát
triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn chưa có nhiều tác giả
nghiên cứu. Bởi vậy, việc nghiên cứu cách sử dụng bài tập thực nghiệm trong
quá trình dạy học chương Amin-Aminoaxit-Protein (lớp 12) nhằm phát triển
năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh cần được nghiên
cứu thêm. Những công trình nghiên cứu nêu trên cũng chính là là cơ sở cho
việc nghiên cứu đề tài: “Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học chương
Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức
hóa học vào thực tiễn cho học sinh”.
3
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cách sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học chương
Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức
hóa học vào thực tiễn cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học
môn Hoá học trong trường phổ thông.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài:
+ Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc sử dụng bài tập thực nghiệm trong
dạy học hóa học.
+ Nghiên cứu cơ sở lý luận về năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào
thực tiễn.
+ Nghiên cứu thực trạng việc sử dụng bài tập thực nghiệm và phát triển
năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của học sinh trong dạy học
hóa học chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12.
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung và những lưu ý khi dạy học chương
Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức
hóa học vào thực tiễn của học sinh.
- Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa
học chương Amin-Aminoaxit-Protein nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến
thức hóa học vào thực tiễn của học sinh.
- Thiết kế bộ công cụ để đánh giá sự phát triển năng lực vận dụng kiến
thức hóa học vào thực tiễn của học sinh trong chương Amin-AminoaxitProtein lớp 12.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm, thu thập, phân tích, tổng hợp và xử lí
dữ liệu để đánh giá tính khả thi, mức độ hiệu quả của đề tài.
5. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Khách thể nghiên cứu
- Quá trình dạy học hóa học.
4
5.2. Đối tượng nghiên cứu
Dạy học chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 có sử dụng bài tập
thực nghiệm để phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn.
5.3. Phạm vi nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu được giới hạn trong chương: Amin-AminoaxitProtein lớp 12.
5.4. Phạm vi điều tra
Thực hiện nghiên cứu tại trường trung học phổ thông (THPT) Kim Bôi –
Kim Bôi – Hòa Bình và THPT 19-5 thuộc huyện Kim Bôi, tỉnhHòa Bình.
6. Câu hỏi nghiên cứu
Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học chương Amin-AminoaxitProtein lớp 12 như thế nào để phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học
vào thực tiễn học sinh?
7. Giả thuyết khoa học
Nếu GV biết cách sử dụng bài tập thực nghiệm làm cho HS tiếp cận
thực tiễn theo các phương thức khác nhau một cách hiệu quả trong chương
Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 thì sẽ phát triển năng lực vận dụng kiến thức
hóa học vào thực tiễn cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và
học hóa học ở trường THPT.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu
8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Nghiên cứu tổng quan và hệ thống hóa các vấn đề lý luận được trình bày
trong sách, báo, các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài như: Bài
tập thực nghiệm, câu hỏi thực tiễn, năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào
thực tiễn, các kiến thức liên quan đến chương Amin-Aminoaxit-Protein, …
8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Sử dụng phương pháp điều tra, thu thập thông tin: Phát phiếu thăm dò
cho HS và giáo viên (GV) để điều tra thực trạng việc sử dụng bài tập thực
5
nghiệm và phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho
học sinh trong dạy học hóa học chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12.
- Sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của
việc sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học chương AminAminoaxit-Protein nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào
thực tiễn cho học sinh.
- Phương pháp tham khảo ý kiến chuyên gia: Ý kiến của các giảng viên
hóa học của Trường Đại học Giáo dục và giáo viên hóa học ở trường THPT.
8.3. Phương pháp xử lý thống kê toán học kết quả thực nghiệm
- Dùng phương pháp toán học thống kê để xử lí các số liệu điều tra và
các kết quả thực nghiệm sư phạm để rút ra những kết luận cần thiết.
9. Những đóng góp mới của đề tài
- Đề xuất cách sử dụng một số bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa
học chương Amin-Aminoaxit-Protein nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến
thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh.
- Thiết kế một số kế hoạch dạy học cụ thể sử dụng bài tập thực nghiệm
nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học
sinh thông qua chương Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12.
- Thực trạng ít sử dụng bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực vận
dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của học sinh trong dạy học hóa học ở
trường THPT Kim Bôi và trường THPT 19-5 huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình.
- Thiết kế tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực vận
dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của học sinh.
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy các kế hoạch dạy học có tác dụng tốt
và làm cho học sinh thích học môn Hóa học hơn.
10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục
luận văn gồm 3 chương:
6
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng bài tập thực
nghiệm trong dạy học hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức
hóa học vào thực tiễn.
Chương 2. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học chương
Amin-Aminoaxit-Protein lớp 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức
hóa học vào thực tiễn.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.
7
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
BÀI TẬP THỰC NGHIỆM TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC
VÀO THỰC TIỄN
1.1 Định hƣớng đổi mới giáo dục hiện nay
Với xu hướng mới thì mô hình của giáo dục hiện nay đang cho thấy
kiến thức vừa là chất liệu-đầu vào, vừa là kết quả-đầu ra của quá trình giáo
dục. Do khó có điều kiện thực hành, thực tập và trải nghiệm, học sinh phải
học và ghi nhớ rất nhiều, nhưng khả năng vận dụng vào đời sống thì còn
nhiều hạn chế.
Theo cách tiếp cận giáo dục phổ thông mới hiện nay, giáo dục không
còn là truyền thụ kiến thức mà giáo dục nhằm giúp học sinh có thể hoàn thành
công việc, giải quyết các vấn đề trong học tập và cuộc sống thực tiễn nhờ vận
dụng hiệu quả, sáng tạo kiến thức đã học. Đây là quan điểm đã thể hiện được
nhất quán ở nội dung, phương pháp và đánh giá kết quả giáo dục. Chương
trình giáo dục phổ thông mới hiện nay đang lấy việc phát triển phẩm chất và
năng lực thực tiễn của học sinh làm mục tiêu, lựa chọn nội dung giáo dục phù
hợp và giảm bớt kiến thức kinh viện môt cách đáng kể, làm cho bài học trở
lên nhẹ nhàng hơn. Tích cực dạy học theo phân hóa, tự chọn; thực hiện đổi
mới phương pháp dạy học (PPDH); đổi mới kiểm tra đánh giá (KTĐG), đổi
mới việc đánh giá kết quả giáo dục.
Mục tiêu phát triển năng lực người học là xu hướng của chương trình
giáo dục định hướng phát triển năng lực hiện nay.Trong quá trình dạy học,
giáo dục định hướng nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra, thực hiện mục tiêu
phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, quan tâm chú trọng đến năng
lực vận dụng kiến thức trong những tình huống thực tiễn của cuộc sống giúp
8
con người chuẩn bị cho năng lực giải quyết các tình huống thực tiễn và nghề
nghiệp. Vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức
được nhấn mạnh trong chương trình giáo dục theo xu hướng này .
Khác với dạy học theo định hướng nội dung, có thể coi ”sản phẩm
cuối cùng” của quá trình dạy học là chương trình dạy học theo định hướng
phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra. Kết quả học
tập của HS được thông qua việc quản lý nâng cao chất lượng dạy học chuyển
từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”. Kết quả học tập của
học sinh mong muốn được mô tả một cách chi tiết, cụ thể và có thể quan sát,
đánh giá được. Trong chương trình học sinh cần đạt được những kết quả theo
yêu cầu đã quy định. Các chuẩn đào tạo được đưa ra cũng là nhằm đảm bảo
quản lý chất lượng giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra.
Ưu điểm lớn nhất của chương trình giáo dục theo định hướng phát
triển năng lực là tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý chất lượng theo kết
quả đầu ra đã quy định, nhấn mạnh sự phát triển của năng lực vận dụng kiến
thức của HS. Tuy nhiên, trong quá trình vận dụng mà không đầy đủ, hợp lí,
không hiệu quả, không thể hiện đầy đủ nội dung dạy học thì có thể dẫn đến
có các lỗ hổng tri thức cơ bản và tính hệ thống của tri thức. Ngoài ra còn phải
chú trọng đến cả quá trình thực hiện.
1.2. Năng lực và sự phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông
1.2.1. Khái niệm về năng lực
“Năng lực là những đặc tính tâm lý của cá thể điều tiết hành vi của cá thể
và là điều kiện sống của cá thể”- theo quan điểm triết học.
“Năng lực là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính tâm lý của cá nhân phù
hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động, nhất định nhằm đảm bảo cho
hoạt động đó đạt hiệu quả cao” - theo quan điểm của các nhà tâm lý học
Theo OECD (Tổ chức các nước kinh tế phát triển) (2002) thì xác định:“
Năng lực là khả năng hành động, đạt thành công và chứng minh sự tiến bộ
9
nhờ vào khả năng huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực tích hợp của cá
nhân khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống.
Theo cuốn “Tiêu chuẩn năng lực cho đánh giá” của cơ quan đào tạo
quốc gia Úc mô tả “Năng lực bao gồm kiến thức, kĩ năng và sự áp dụng phù
hợp những kiến thức và kĩ năng đó theo tiêu chuẩn thực hiện trong việc làm”.
Các quan điểm về năng lực có thể được trình bày theo nhiều cách khác
nhau do đứng từ các góc độ tiếp cận vấn đề không giống nhau nhưng cũng có
thể nhìn thấy được điểm chung trong các định nghĩa trên. Trong đề tài này, tôi
sử dụng khái niệm lực theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Việt
Nam (2017) “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ
tố chất sẵn có và quá trình học tập rèn luyện, cho phép con người huy động
tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú,
niềm tin, ý chí... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết
quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”[1].
.
Hình 1.1. Mô hình chung cấu trúc năng lực [13, 4]
10
1.2.2. Các loại năng lực
1.2.2.1. Các năng lực chung
Năng lực chung là những năng lực, thiết yếu cơ bản hoặc cốt lõi
thể hiện mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề
nghiệp như: năng lực nhận thức, năng lực trí tuệ, năng lực về ngôn ngữ và
tính toán; năng lực giao tiếp, năng lực vận động…. Dựa vào bản năng di
truyền của con người, quá trình giáo dục và trải nghiệm trong cuộc sống; đáp
ứng yêu cầu của nhiều loại hình hoạt động khác nhau có thể hình thành và
phát triển những năng lực này.
- Nhóm năng lực và làm chủ và phát triển bản thân bao gồm:
+ Năng lực tự học
+ Năng lực giải quyết vấn đề
+ Năng lực sáng tạo
+ Năng lực tự quản lý
- Nhóm năng lực về quan hệ xã hội bao gồm:
+ Năng lực giao tiếp
+ Năng lực hợp tác
- Nhóm năng lực công cụ bao gồm:
+ Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ
+ Năng lực tính toán
1.2.2.2. Năng đặc thù môn học
Năng lực đặc thù của môn học là năng lực mà môn học đó có ưu thế
hình thành và phát triển. Một năng lực có thể là năng lực đặc thù của nhiều
môn học khác nhau.
Bao gồm:
+ Năng lực ngôn ngữ
+ Năng lực tính toán
11
+ Năng lực tìm hiểu tự nhiên, xã hội
+ Năng lực công nghệ
+ Năng lực thẩm mỹ
+ Năng lực tin học
+ Năng lực thể chất
1.2.2.3. Năng lực đặc thù của môn hóa học
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học
+ Năng lực thực hành hóa học
+ Năng lực tính toán hóa học
+ Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học
+ Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống
1.2.3. Các năng lực cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông
Chương trình giáo dục phổ thông mới đã xác định được 10 năng lực
cốt lõi mà bất kì người nào cũng cần để sống và làm việc.
Trong số đó, 3 năng lực chung mà môn học và hoạt động giáo dục
nào cũng cần và có thể hình thành, phát triển cho học sinh bao gồm: , năng
lực hợp tác, năng lực tự chủ và năng lực sáng tạo.
Nhóm thứ 2 là năng lực đặc thù do một hoặc một vài môn học kiến
tạo thành, bao gồm: năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực thẩm mỹ, năng lực
tính toán, năng lực tin học, năng lực thể chất, năng lực tìm hiểu tự nhiên xã
hội, năng lực công nghệ.
Chương trình giáo dục phổ thông hiện nay, ngoài việc hình thành, phát
triển các năng lực cốt lõi, còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng lực đặc
biệt của học sinh.
1.2.4. Đánh giá năng lực
1.2.4.1. Đánh giá
Đánh giá là hoạt động rất quan trọng trong quá trình dạy học, nó được
thực hiện bởi cả GV và HS. Đánh giá là quá trình hình thành những nhận
12
định, phán đoán về kết quả của công việc, đối chiếu với những mục tiêu, tiêu
chuẩn đã đề ra, dựa vào sự phân tích những thông tin thu được, nhằm đề xuất
những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, điều chỉnh, nâng cao chất
lượng và mức độ hiệu quả của công việc. Từ các định nghĩa trên, có thể hiểu:
đánh giá trong dạy học là quá trình thu thập những thông tin về sản phẩm của
HS khi thực hiện các hoạt động học tập, qua đó xác định mức độ đạt được so
với mục tiêu đặt ra, và xác nhận sự tiến bộ của bản thân người học, từ đó có
những biện pháp để điều chỉnh việc dạy và học nhằm nâng cao chất lượng và
hiệu quả công việc [1].
1.2.4.2. Đánh giá năng lực
Để đánh giá năng lực ta không chỉ đánh giá qua các kiến thức trong
nhà trường mà các kiến thức phải có sự liên hệ với thực tế, phải gắn liền với
bối cảnh hoạt động và phải có sự vận động sáng tạo các kiến thức và kĩ năng
vào thực tiễn.
Đánh giá năng lực không chỉ thông qua đánh giá việc thực hiện
nhiệm vụ hoặc hành động học tập mà nó còn bao hàm cả việc đo lường khả
năng tiềm ẩn của HS và đo lường quá trình sử dụng những tri thức, kiến thức,
kĩ năng và thái độ cần có để thực hiện nhiệm vụ học tập tới một mức chuẩn đã
đề ra. Từ những quan điểm trên có thể xác định đánh giá năng lực người học
là quá trình thu thập thông tin về các sản phẩm người học đạt được khi giải
quyết vấn đề học tập; phân tích, xử lí các sản phẩm đó dựa vào những tiêu chí
nhất định nhằm xác định mức độ năng lực người học đạt được để đề xuất quá
trình rèn luyện tiếp theo.
1.2.4.3. Các phương pháp đánh giá năng lực
Đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực là đánh giá theo chuẩn và sản
phẩm đầu ra nhưng sản phẩm đó không chỉ là kiến thức, kĩ năng mà còn là
khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng và thái độ cần phải hình thành để hoàn
thành nhiệm vụ học tập tới chuẩn nào đó. [4, 1-4]
13
Theo tài liệu tập huấn “Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học
theo định hướng phát triển năng lực trong trường THPT”, việc đánh giá kết
quả học tập theo định hướng năng lực cần quan tâm, chú trọng kĩ năng, khả
năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống thực tiễn khác nhau.
Nói theo khía cạnh khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kĩ
năng và thái độ trong bối cảnh có ý nghĩa.
Mức độ chính xác càng cao và kết quả đánh giá phản ánh khách
quan tốt hơn khi phương pháp đánh giá đa dạng, phong phú. Vì vậy, trong
đánh giá năng lực nói chung và năng lực vận dụng kiến thức nói riêng, ngoài
phương pháp đánh giá truyền thống như đánh giá chuyên gia, đánh giá định kì
qua bài kiểm tra thì GV cần chú ý quan tâm các hình thức đánh giá không
truyền thống như:
+ Đánh giá thông qua sự quan sát
+ Đánh giá bằng phỏng vấn (đàm thoại)
+ Đánh giá qua nghiên cứu và xây dựng hồ sơ học tập của học sinh.
+ Đánh giá bằng sản phẩm học tập của học sinh như: tập san, video
clip, power point...
+ Đánh giá bằng phiếu hỏi, phiếu điều tra, bảng kiểm quan sát HS
+ Sử dụng tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng
Tuy nhiên, tất cả các phương pháp trên cần phải chú trọng đến sự
đánh giá khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong tình
huống học tập, trong thực tế và chú trọng đánh giá việc sáng tạo, đề xuất lại
kiến thức của HS.
1.3. Năng lực vận dụng kiến thức
1.3.1. Khái niệm về năng lực vận dụng kiến thức
Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là khả năng của chính
người học tự mình giải quyết những vấn đề đã đặt ra một cách nhanh chóng
và hiệu quả thông qua việc áp dụng kiến thức đã tiếp thu vào, những hoạt
14
