Thúc đẩy và quản lý sản xuất phân hữu cơ vi sinh vì một nền nông nghiệp sạch và bền vững tại Việt Nam

Tổng hợp

BVTV - Sè 2/2018

Lời cảm ơn
Xin chân thành cảm ơn sự hỗ trợ của phòng
Thí nghiệm trọng điểm Quốc gia về Tế bào
thực vật - Viện Sinh học nhiệt đới. Ngoài ra,
Công trình nghiên cứu này được sự hỗ trợ kinh
phí thực hiện bởi chương trình nghiên cứu
thuộc 7 hướng ưu tiên của VAST MS:
VAST02.04/12-13.

Cửu Long. Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông
thôn, 17-22.
5. Nhu Quynh T. Nguyen, Khanh Linh Truong,
Quyet Chien Hua, and Tien Thang Nguyen (2013).
Using FeAl LDHs nanoparticles to reduce the harmful
effect of iron toxicity on Vietnamese rice. Proceedings
of IWNA. Ba Ria Vung Tau, Vietnam
6. Oancea S, Oancea AV,

2005. Biologycal

evaluation of layered double hydroxides effect on the

TÀI LIỆU THAM KHẢO

growth of the corn plants. Lucrări Ştiinţifice. Vol. 53,
Seria Agronomie.

1. Arnon DL, 1949. A copper enzyme is isolated

7. Oancea S, Padureanu S, Oancea AV,

2009.

chloroplast polyphenol oxidase in Β vulgaries. Plant

Growth dynamics of corn plants during anionic clays

Physiol, 24: 1-15.

action. Lucrări Ştiinţifice 52: 212-218

2. Duan X and Evans DG, 2005. Layered Double

8. Sahrawat KL, Mulbah CK, Diatta S, DeLaune

Hydroxides. Structure and bonding vol. 119, Springer-

RD, Patrick WH, Singh BN and Jones MP (1996). The

Verlag Berlin Heidelberg, Germany.

role of tolerant genotypes and plant nutrients in the

3. Li F and Duan X , 2006. Application of Layered
double hydroxides. In Structure and bonding 119,
Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany, 193-223.

management of iron toxicity in lowland rice. J. Agri.
Sci., Cambridge 126: 143-149.
9. Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 4325-86

4. Ngô Ngọc Hưng, 2010. Tính chất hóa học đất
phèn các vùng sinh thái nông nghiệp đồng bằng sông

Phản biện: TS. Trần Minh Tiến

THÖC ĐẨY VÀ QUẢN LÝ SẢN XUẤT PHÂN HỮU CƠ VI SINH
VÌ MỘT NỀN NÔNG NGHIỆP SẠCH VÀ BỀN VỮNG TẠI VIỆT NAM
TS. Nguyễn Thế Hùng
Viện Vật lý, Viện Hàn Lâm Khoa học và Công Nghệ Việt Nam
1. MỞ ĐẦU
Đầu thế kỷ 19 (năm 1800) dân số thế giới
mới chỉ gần 1 tỉ. Hơn 200 qua dân số thế giới
đã tăng lên thành 7,5 tỉ (2016). Năm 1840, nhà
bác học người Đức Libic đã phát hiện ra phân
vô cơ và các chất vi lượng có khả năng thúc
đẩy năng suất tăng vọt. Phân bón vô cơ đã giải
quyết nạn thiếu lương thực và nạn đói trong

48

bối cảnh sự tăng dân số vô cùng nhanh chóng
đó. Tuy vậy, việc lạm dụng quá mức phân vô
cơ đã làm nảy sinh nhiều tác dụng phụ nguy
hiểm: sự ô nhiễm môi trường đất và nước, sự
tuyệt chủng và phát sinh nhiều loại côn trùng
và sâu bệnh, sự chai cứng và bạc mầu đất

trồng. Cây trồng không hấp thu được hết
lượng phân bón vô cơ, dẫn đến dư thừa, tốn


Tổng hợp
kém tiền đầu tư, ảnh hưởng đến kết cấu đất,
tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe
con người.

BVTV - Sè 2/2018
2. TỔNG QUAN VỀ CÔNG NGHỆ SẢN
XUẤT PHÂN HỮU CƠ VI SINH
Phân hữu cơ vi sinh là sản phẩm phân bón

Chính vì vậy, ngày nay nhiều nước đã đẩy

bao gồm bốn thành phần chính là: vật liệu hữu

mạnh sử dụng phân bón hữu cơ để phát triển

cơ, các men vi sinh vật phân giải các nguyên

một nền nông nghiệp sạch và bền vững.

liệu hữu cơ và các chất đa lượng và vi lượng

Phân hữu cơ giúp tạo nên sự phì nhiêu

khác, các axít hữu cơ (axit humic, fulvic,…).

của đất canh tác, làm cây trồng khỏe mạnh và

Vật liệu hữu cơ gồm hai loại chính. Loại

đủ sức chống lại sâu bệnh. Phân hữu cơ bảo

nguồn gốc thực vật như thân vỏ cây, bã mía,

đảm cho con người và cây trồng sống trong

lõi ngô, vỏ ca phê, vỏ hạt điều, rơm rạ,…. Loại

một môi trường an toàn và không bị nhiễm độc.

có nguồn gốc động vật như: các phế liệu sản

Nó có nhiều ưu điểm như cải tạo đất lâu bền,
giảm ô nhiễm môi trường, cho phép sản xuất
các sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao, ít
tàn dư độc hại cho sức khỏe,… Dùng phân
hữu cơ sẽ tạo sự cân bằng về môi trường và
một điều quan trọng là thúc đẩy việc xử lý các
phế phẩm hữu cơ đang tồn đọng gây ô nhiễm
môi trường trở thành phân bón.
Trong các loại phân bón hữu cơ thì phân
bón hữu cơ vi sinh có ưu điểm vượt trội hơn
cả, vì vừa chưa lượng hữu cơ phù hợp, vừa
chứa các chủng vi sinh vật hữu ích vẫn còn
sống và sẽ hoạt động khi được bón vào đất.
Hiện nay, phân hữu cơ vi sinh đang ngày

càng có chỗ đứng trong thị trường phân bón
khi người nông dân đang dần cân bằng giữa
việc sử dụng song song phân hữu cơ và phân
hóa học.
Tuy nhiên, trên thị trường đã xuất hiện
phân hữu cơ vi sinh giả, hoặc có chất lượng
kém. Bài tổng quan này nhìn nhận một cách
khái quát về phân hữu cơ vi sinh, kỹ thuật sử
dụng phân hữu cơ vi sinh; đanh giá thực trạng
và biện pháp thúc đẩy sản xuất phân hữu cơ
vi sinh trong sản xuất nông nghiệp để mang
lại hiệu quả lâu bền cho cả người sản xuất
nông nghiệp và người sử dụng sản phẩm
nông nghiệp.

xuất cá tôm, phân bò lợn gà,…
Men vi sinh vật có rất nhiều chủng loại, như
vi sinh vật phân giải xenlulo, vi sinh vật cố định
đạm, vi sinh vật quang hóa, vi sinh vật thúc
đẩy lên men tạo axit,…
Các chất đa lượng gồm N,P,K. Các chất vi
lượng gồm đồng sắt, bo, kẽm, các khoáng
hữu ích.
Phân hữu cơ vi sinh có thể được chế tạo ở
quy mô hộ gia đình hoặc quy mô công nghiệp.
Quy mô công nghiệp lớn có thể đạt năng suất
hàng trăm ngàn tấn đến hàng triệu tấn/năm.
Quy mô công nghiệp loại vừa có năng suất
đến hàng vài chục ngàn tấn/năm.
Trong các nguyên liệu trên thì quan trọng

nhất là nguồn nguyên liệu hữu cơ và các
chủng men vi sinh vật có ích. Sự đa dạng hệ
vi sinh vật hữu ích cùng lượng hữu cơ nhiều
tự đất sẽ điều chỉnh pH lân cận trung tính –
không cần bón thêm vôi; thoáng khí giúp các
quá trình sinh học xảy ra ở vùng rễ tốt hơn –
không cần vun xới; chính nhờ thoáng khí và
pH trung tính sẽ giúp giảm mật độ sinh vật có
hại nhưng tăng các sinh vật có lợi như trùn
đất, giáp xác đất….
Dưới đây là quy trình sản xuất phân bón
hữu cơ vi sinh:
 Quy trình sản xuất phân hữu cơ vi sinh
49


Tổng hợp

BVTV - Sè 2/2018

Hình 1. Quy trình công nghệ sản xuất phân hữu cơ vi sinh
3. VAI TRÕ CỦA PHÂN HỮU CƠ VI
SINH TRONG SẢN XUÁT NÔNG NGHIỆP
BỀN VỮNG
Phân vô cơ (hóa học) làm cho cây trồng bộc
phát mạnh mẽ nhưng không duy trì hiệu quả
được lâu. Ngoài ra chúng còn để lại những tồn
dư dưới các dạng muối trong đất gây nên những
hậu quả có thể kể như sau: Ngăn cản cây trồng
hấp thụ những dưỡng chất cần thiết, tiêu diệt các

loại vi sinh vật hữu ích cần thiết cho cây trồng,
đất bị phá vỡ kết cấu, đất trở nên chua và khô
cằn... Từ thực tế trên, người ta đã nhìn nhận lại
vai trò của phân hữu cơ và đưa ra nguyên tắc
bón phân cho cây trồng. Sử dụng hài hòa phân
hữu cơ và phân vô cơ.
Hữu cơ là chỉ tiêu đánh giá độ phì nhiêu của
50

đất, quyết định kết cấu của đất, độ tơi xốp
thoáng khí của đất, quyết định độ thấm nước và
giữ nước của đất, quyết định hệ đệm của đất,
quyết định tới số lượng và khả năng hoạt động
của vi sinh vật trong đất. Tuy vậy đó là nhận
định của các nhà khoa học, còn người nông dân
dân vẫn ngại dùng vì phân hữu cơ tác dụng
chậm, khối lượng mang vác nặng, trước mắt
chưa có lợi ngay.
Thực tế, việc sử dụng phân hữu cơ nói chung
và phân hữu cơ vi sinh nói riêng trong sản xuất
nông nghiệp sẽ góp phần tích tụ và thúc đẩy sự
phát triển của các vi sinh vật sống trong đất,
cộng sinh có lợi cho cây trồng, đồng thời tránh
được ô nhiễm môi trường. Phân hữu cơ vi sinh
có những ưu điểm cụ thể như sau:


Tổng hợp

BVTV - Sè 2/2018

- Tạo ra sự thông thoáng giúp rễ phát triển

Cách bón: Sử dụng cho cả bón lót và bón

mạnh nên có cường độ hô hấp tối đa và dễ dàng

thúc. Đối với cây ngắn ngày thì bón lót là phần

hấp thu các nguồn dinh dưỡng. Tăng cường hữu

nhiều, bón bằng cách rải đều rồi vùi xuống khi

cơ, cải tạo đất, làm cho đất tơi xốp và làm tăng

làm đất hoặc bón theo hốc, hàng phủ một lớp đất

độ màu mỡ cho đất trồng

mỏng rồi mới gieo trồng, với cây lâu năm bón

- Chất hữu cơ sẽ lưu giữ các khoáng chất đa,

theo hố trộn đều với lớp đất mặt rồi cho xuồng hố

trung, vi lượng từ các loại phân bón hóa học và

rồi trồng. Bón lón với cây lâu năm bón vòng

cung cấp dần cho cây hạn chế được hiện tượng

quanh tán theo chiều rộng của tán đào rãnh bón

thất thoát phân bón trong quá trình sử dụng,

rồi lấp một lớp đất mỏng hoặc rải đều trên mặt

giảm chi phí đáng kể trong SX nông nghiệp, giúp

đất rồi tưới nước ngay. Với các loại phân bón lá

đất giữ ẩm làm cây chống chịu khô hạn tốt hơn.

thì hòa tan theo liều lượng chỉ dẫn của nhà sản

- Sự hiện diện của chất hữu cơ làm môi

xuất rồi phun đều lên toàn bộ cây trong vườn.

trường sống cho các hệ vi sinh có ích, các hệ vi

Chú ý: Khi sử dụng các sản phẩm phân vi sinh,

sinh này cân bằng môi trường của hệ sinh thái vì

phân hữu cơ sinh học, vi sinh không nên sử

vậy sẽ hạn chế một số đối tượng gây bệnh, góp

dụng các loại thuốc BVTV, để phân bón đạt hiệu

phần tăng năng suất và chất lượng nông sản.

quả cao, vì phân hóa học, thuốc BVTV có thể

Tăng khả năng kháng sâu bệnh, chịu hạn và các

làm chết vi sinh vật , giảm hiệu lực của phân bón.

điều kiện thời tiết khắc nghiệt cho cây trồng

Sau khi bón cần giữ độ ẩm thích hợp cho vi sinh

- Giúp cây sinh trưởng và phát triển tốt, ổn

vật hoạt động và phát triển.

định, làm tăng chất lượng của nông sản phẩm.

Cách bón cho từng loại cây:

Làm Tăng năng suất cây trồng từ 10 đến 15%.

- Cây lương thực (Lúa, ngô, hoai, sắn): sử

4. KỸ THUẬT SỬ DỤNG PHÂN HỮU CƠ
VI SINH
Phân hữu cơ là phân bón rất tốt cho cả đất
lẫn cây trồng, có chứa đủ các dinh dưỡng

dụng 70kg/sào. Dùng bón lót trước khi gieo, bón
thúc 1-2 lần trong quá trình sinh trưởng.
- Cây rau, củ, quả: Sử dụng 50kg/sào. Bón 2
lần trong 1 vụ: khi cây bước vào thời kỳ sinh
trưởng mạnh hoặc thời kỳ bắt đầu ra hoa.

khoáng đa trung vi lương cung cấp cho cây

- Cây ăn quả và cây công nghiệp (Cam, quýt,

trồng, là một loại phân bón giúp cải tạo đất có

mít, bưởi, ổi,...): phân hữu cơ vi sinh giúp cây

hiệu quả tốt. Ngoài ra, phân hữu cơ còn tăng

tăng sức đề kháng, ít sâu bệnh, đặc biệt hạn chế

hiệu quả hấp thu các chất dinh dưỡng của cây từ

phát triển của cỏ dại, tăng độ ngọt quả, ....Bón 2-

đất. Có thể bón cho hầu hết các loại đất và các

5kg/gốc (tùy độ tuổi của cây), mỗi năm bón 3-4

loại cây trồng, lượng phân bón tùy thuộc vào

lần (trước kỳ ra hoa, trước kỳ đậu quả, trước khi

chất đất (đất xấu bón nhiều, đất tốt bón ít), vào

thu hoạch). Khi bón kết hợp xới xáo làm cỏ.

cây trồng (cây xấu, có nhu cầu dinh dưỡng cao
thì bón nhiều, cây tốt, có nhu cầu dinh dưỡng ít
thì giảm lượng phân bón) vào chất lượng phân

5. THỰC TRẠNG SẢN XUẤT PHÂN HỮU
CƠ VI SINH TẠI VIỆT NAM

(phân có hàm lưỡng dinh dưỡng cao bón ít, hàm

Theo kết quả điều tra của Tổ chức Nông

lượng dinh dưỡng thấp thì bón nhiều). Có thể nói

lương thế giới (FAO), hiệu quả sử dụng phân

phân hữu cơ vi sinh là phân bón giúp cải tạo đất

bón vô cơ ở Việt Nam chỉ đạt 45 - 50%, phần còn

đai rất có hiệu quả nhất.

lại tích tụ trong môi trường khiến đất bị suy thoái,

51

Tổng hợp

BVTV - Sè 2/2018

bạc màu, tăng nguy cơ ô nhiễm môi trường đất -

cho sản phẩm hữu cơ trong nước. Biện pháp

nước, tăng tỷ lệ sâu bệnh hại, giảm năng suất

này gọi là quản lý hành chính.

chất lượng nông sản. Trong khi đó, sử dụng

Thứ hai, tổ chức các cơ sở sản xuất phân bón

phân bón hữu cơ có nhiều ưu điểm vượt trội sẽ

hữu cơ quy mô vừa, khoảng vài chục ngàn tấn

giúp cho nền nông nghiệp Việt Nam phát triển an

đến vài trăm ngàn tấn/năm trên địa bàn từng tỉnh.

toàn, bền vững. Tuy nhiên, thực tế hiện nay là

Mỗi tỉnh chỉ nên có từ 1 đến 3 cơ sở sản xuất

nông dân đang rơi vào “ma trận” phân bón hữu

phân hữu cơ quy mô vừa. Cung cấp trực tiếp cho

cơ với đủ tên gọi, thương hiệu… của các doanh

từng tỉnh. Đây là một giải pháp quan trọng bậc

nghiệp sản xuất trong và ngoài nước. Công

nhất vì nó cho phép giảm chi phí vận chuyển,

dụng, xuất xứ, công nghệ sản xuất, nguyên liệu

làm giảm giá thành và mang lại lợi ích trực tiếp

các loại phân bón hữu cơ được các nhà sản

cho người nông dân. Hơn nữa nó cũng tạo điều

xuất, nhà phân phối quảng cáo khá phong phú.

kiện để nông dân trực tiếp kiểm tra giám sát chất

Trong khi đó công tác quản lý, định hướng sử

lượng của cơ sở sản xuất. Mặt khác đây cũng là

dụng còn nhiều bất cập.

một điều kiện quản lý nhằm làm giảm số lượng

Mặt khác, ngoài những ưu điểm thì phân

cơ sở sản xuất đang quá lớn hiện nay, giúp loại

hữu cơ cũng có những nhược điểm như hàm

bỏ các hàng kém chất lượng. Biện pháp này gọi

lượng chất dinh dưỡng thấp nên phải bón

là quản lý theo quy hoạch vùng.

lượng lớn, đòi hỏi chi phí lớn để vận chuyển và

Thứ ba, Giám sát quy trình chất lượng bằng

nếu không chế biến kỹ có thể mang đến một số

truy xuất nguồn gốc vi sinh vật và nhóm nguyên

nấm bệnh cho cây trồng, nhất là khi chế biến

tố vi lượng, siêu vi lượng. Đây là hai thành phần

từ một số loại chất thải sinh hoạt và công

quan trọng nhất trong phân bón hữu cơ vi sinh.

nghiệp. Các vi sinh vật gây hại có trong phân

Các cơ sở sản xuất phải có sổ ghi chép chặt chẽ

bón

Coliform là

nguồn gốc hai thành phần này, ngày tháng và

những loại gây nên các bệnh đường ruột nguy

gồm: E.

hợp đồng mua bán. Nhà quản lý chỉ cần nắm

hiểm hoặc ô nhiễm thứ cấp do có chứa các kim

vững hai thành phần này thì sẽ quản lý được

loại nặng hoặc vi sinh vật gây hại vượt quá

chất lượng phân hữu cơ vi sinh. Biện pháp này

mức quy định.

gọi là quản lý chất lƣợng.

coli,

Salmonella,

6. MỘT SỐ GIẢI PHÁP THÖC ĐẨY PHÂN
BÓN HỮU CƠ TRONG SẢN XUẤT NÔNG
NGHIỆP BỀN VỮNG

7. KẾT LUẬN
Phân bón hữu cơ vi sinh là một hướng phát
triển quan trọng của một nền nông nghiệp sạch

Thứ nhất, Bộ NN&PTNN cần ban hành các

và bền vững. Muốn thúc đẩy việc sử dụng phân

văn bản quy định, hướng dẫn cho sản xuất hữu

hữu cơ vi sinh nhà nước chỉ cần nắm ba khâu

cơ (tiêu chuẩn, quy chuẩn, các quy định chung

quản lý quan trọng nhất đã liệt kê ở trên là: quản

về hướng dẫn, kiểm tra, giám sát sản xuất và

lý hành chính, quản lý quy hoạch vùng, quản lý

chứng nhận, nhãn hàng hóa hữu cơ…). Xây

chất lượng. Ngoài ra các vấn đề khác sẽ để cho

dựng cơ sở dữ liệu về phân bón nói chung và

thị trường điều tiết. Số lượng các nhà sản xuất

phân bón hữu cơ nói riêng với các sản phẩm có

sẽ giảm từ hàng ngàn xuống còn khoảng 200

nhãn hàng hóa có thể truy xuất nguồn gốc. Thiết

đến 300 cơ sở. Vì vậy vừa thúc đẩy sản xuất

lập hệ thống công nhận và chứng nhận, giám sát

phân hữu cơ vừa giảm được nạn hàng giả.

52