Quy trình thiết kế bảng câu hỏi khảo sát định lượng trong thống kê và nghiên cứu khoa học

Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

QUY TRÌNH THIẾT KẾ BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT ĐỊNH
LƯỢNG TRONG THỐNG KÊ VÀ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
ThS. Lê Đức Tâm
Khoa Kinh tế, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung
Tóm tắt
Khi thực hiện nghiên cứu khoa học định lượng, bảng khảo sát là một công cụ để thu thập
thông tin nhằm đạt được các mục tiêu nghiên cứu đã đề ra. Muốn có một kết quả khảo sát tốt
nhất, nhất thiết người nghiên cứu phải có một bảng câu hỏi hoàn chỉnh và logic thì đối tượng
được phỏng vấn mới hiểu và trả lời một cách chính xác, đúng theo mong muốn của người
nghiên cứu. Vậy làm thế nào để có thể thiết kế được một bảng khảo sát tốt? Điều này đòi hỏi
người nghiên cứu phải nắm rõ phương pháp thiết kế bảng khảo sát. Bài viết này sẽ phân tích
trình tự các bước tiến hành và một số vấn đề cần lưu ý khi thiết kế bảng khảo sát.
Từ khóa: Quy trình, thiết kế, bảng câu hỏi khảo sát.
1. Khái niệm bảng câu hỏi khảo sát
định lượng

2. Đặc điểm của một bảng câu hỏi tốt
Bảng câu hỏi tốt phải giúp điều khiển

“Bảng câu hỏi” là công cụ để thu thập

quá trình đặt câu hỏi và giúp cho việc ghi

dữ liệu định lượng. Về mặt cấu trúc nó có

chép được rõ ràng, chính xác. Bảng câu hỏi

nhiều khác biệt so với dàn bài thảo luận

có các nhiệm vụ liên quan đến người được

nhóm dùng trong nghiên cứu định tính,

phỏng vấn như sau:

giúp nhà nghiên cứu thu thập được dữ liệu
cần thiết với độ tin cậy cao.

- Phải chuyển tải nội dung muốn hỏi
(hay thông tin yêu cầu đạt được) vào trong

Bảng câu hỏi là một công cụ dùng để

các câu hỏi; sau quá trình phỏng vấn, đòi

thu thập dữ liệu sơ cấp. Bảng câu hỏi bao

hỏi người nghiên cứu phải có thông tin theo

gồm một tập hợp các câu hỏi và các câu trả

mục tiêu của nghiên cứu.

lời được sắp xếp theo logic nhất định. Bảng
câu hỏi là phương tiện dùng để giao tiếp

- Giúp người được phỏng vấn hiểu biết
rõ ràng các câu hỏi.

giữa người nghiên cứu và đối tượng nghiên

- Khuyến khích người được phỏng vấn

cứu trong phương pháp điều tra thăm dò và

hợp tác và tin rằng những câu trả lời của họ

phương pháp phỏng vấn.

sẽ được giữ kín.

Hay nói cách khác bảng câu hỏi là

- Khuyến khích sự trả lời thông qua sự

công cụ nối liền giữa thông tin cần cho dự

xem xét lại nội tâm kỹ hơn, lục lại trí nhớ

án nghiên cứu và dữ liệu sẽ được thu thập.

hay liên hệ với những điều đã ghi chép.
35

Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

- Hướng dẫn rõ ràng những điều người
được hỏi muốn biết và cách trả lời.

câu hỏi phải được lập sao cho người đi
phỏng vấn dễ thực hiện và cũng nên tiên

- Xác định những nhu cầu cần biết để
phân loại và kiểm tra lại cuộc phỏng vấn.

liệu trước những yêu cầu để việc xử lý
thông tin được hiệu quả.

Để thực hiện được các nhiệm vụ trên, bảng
3. Quy trình thiết kế bảng câu hỏi khảo sát
Quy trình thiết kế bảng câu hỏi khảo sát bao gồm 8 bước như sau:
Bước 1: Xác định các dữ liệu cần tìm

Bước 2: Xác định phương pháp phỏng vấn

Bước 3: Đánh giá nội dung bảng câu hỏi

Bước 4: Chọn dạng cho câu hỏi

Bước 5: Xác định từ ngữ thích hợp

Bước 6: Xác định cấu trúc

Bước 7: Thiết kế và trình bày

Bước 8: Điều tra thử và hoàn chỉnh bảng câu
Hình 1: Quy trình thiết kế bảng câu hỏi khảo sát định lượng

Bước 1: Xác định các dữ liệu cần tìm
Công việc đầu tiên trong qui trình

- Khi thiết kế bảng câu hỏi ta phải dựa
vào mục tiêu và phương pháp nghiên cứu;

thiết kế bảng câu hỏi là phải liệt kê đầy đủ

- Xác định cụ thể tổng thể nghiên cứu,

và chi tiết các dữ liệu cần thu thập cho dự

nội dung, và các dữ liệu cần phải thu thập

án nghiên cứu. Bảng câu hỏi là công cụ nối

trên tổng thể đó.

liền giữa thông tin cần cho dự án và dữ liệu
sẽ được thu thập. Như vậy:
36

Mối quan hệ này được minh họa trong
hình vẽ 2 dưới đây.


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

Dự án nghiên cứu

Thông tin

Bảng câu hỏi

Các câu hỏi

cần thu thập

Đối tượng nghiên cứu

Dữ liệu
cần thu thập

Hình 2: Mối quan hệ giữa thông tin – Câu hỏi – Dữ liệu

Để làm tốt bước này thì cần phải:
- Xác định những thông tin (vấn đề
nghiên cứu) nào cần phải thu thập, những gì

cần phải khảo sát, đo lường;

- Phỏng vấn bằng thư: phải đặt câu
hỏi hết sức đơn giản và có những chỉ dẫn về
cách trả lời thật rõ ràng chi tiết;
- Phỏng vấn qua điện thoại: phải giải

- Liệt kê danh sách những gì cần biết,

thích cặn kẽ rõ ràng để người trả lời hiểu rõ

cần đo lường theo một trình tự nhất định

câu hỏi và trả lời chính xác; bởi vì người trả

(cái gì cần làm trước thì xếp lên trước);

lời không thấy được bảng câu hỏi và các

- Tiên liệu các biến số đo lường sẽ
được sử dụng và phân tích thế nào qua các
kỹ thuật tóm tắt hay thống kê;
- Nên bố trí một số câu hỏi mở (Openended question) để đối tượng nghiên cứu tự
do trình bày ý kiến của mình.
Bước 2: Xác định phương pháp thu
thập dữ liệu.

hình ảnh minh hoạ;
- Phỏng vấn trực tiếp: có thể dùng câu
hỏi dài và phức tạp vì vấn viên có điều kiện

để giải thích rõ câu hỏi, kèm theo có thể
dùng hình ảnh minh hoạ;
- Phỏng vấn bằng thư điện tử: có thể
dùng các câu hỏi phức tạp và có thể gửi kèm
hình ảnh minh hoạ.

Trong bước này, người nghiên cứu

Bước 3: Đánh giá nội dung bảng câu hỏi

cần quyết định dùng phương pháp nào để

Mục tiêu và nội dung của vấn đề

tiếp xúc với người được phỏng vấn

nghiên cứu quyết định nội dung các câu hỏi

(phỏng vấn trực tiếp, gọi điện thoại, gửi

trong bảng câu hỏi. Thế nhưng, việc có được

thư hay internet...). Các phương pháp tiếp

những thông tin thích đáng từ những câu

xúc khác nhau sẽ yêu cầu nội dung, cũng

trả lời hay không lại phụ thuộc rất lớn vào

như cấu trúc câu hỏi của bảng câu hỏi

khả năng phác thảo bảng câu hỏi của người

khác nhau.

nghiên cứu. Do vậy, khi xây dựng các câu

Tuỳ theo phương pháp phỏng vấn (gởi

hỏi, cần cân nhắc các tiêu chuẩn sau:

thư, gọi điện thoại, phỏng vấn trực tiếp,

Câu hỏi đặt ra có cần thiết hay không?

phỏng vấn bằng thư điện tử…) sẽ thiết kế

Mỗi một câu hỏi đưa ra người nghiên

bảng câu hỏi khác nhau.

cứu cần phải tự hỏi là câu hỏi đó có đóng
37


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology

No 1/2019

góp và làm rõ mục tiêu nghiên cứu hay

- Xác định khoảng thời gian rõ ràng,

không, nếu không thì nên loại bỏ những câu

thời gian càng xa độ chính xác của câu trả

hỏi này. Trên thực tế, trong một bảng câu

lời càng giảm.

hỏi cũng có một số câu hỏi tuy không thực

- Hỏi các câu hỏi có tính chất liên

sự liên quan trực tiếp đến mục tiêu nghiên

tưởng, gợi sự liên quan giữa các sự kiện để

cứu nhưng nó có thể dẫn dắt, định hướng và

người trả lời nhớ lại.

giúp cho người phỏng vấn gợi nhớ lại thông

- Đề nghị người trả lời nêu rõ sự kiện

tin và trả lời chính xác những thông tin đó.

nào họ nhớ chính xác nhất và sự kiện nào

Người trả lời có hiểu được câu hỏi đó
không?

còn mơ hồ.

Người trả lời không hiểu câu hỏi có

Người trả lời liệu có cung cấp các
thông tin đó không?

thể do nhiều nguyên nhân, thông thường là

Người trả lời không muốn trả lời

do người nghiên cứu dùng các thuật ngữ

hoặc trả lời sai một cách cố ý là do câu hỏi

không quen thuộc với người được hỏi; thiếu

đi vào những vấn đề có tính chất riêng tư,

định nghĩa rõ ràng về các thuật ngữ sử dụng;

những vấn đề bí mật không muốn tiết lộ,

hoặc đặt câu hỏi mơ hồ, bỏ qua những khác

hoặc các câu hỏi nghiên cứu động cơ mà

biệt về văn phong, thói quen giao tiếp giữa

người trả lời e ngại sự đánh giá của người

những người có sắc tộc hoặc văn hóa khác

khác khi trả lời...

nhau... Các chỉ dẫn để gia tăng sự hiểu biết
của người được hỏi là nên dùng ngôn từ

Để biết được các thông tin này, có thể
sử dụng các biện pháp:

quen thuộc. Câu hỏi nên được xây dựng

- Dùng câu hỏi gián tiếp, chẳng hạn

đúng cú pháp, văn phạm, tránh dùng câu

thay vì hỏi về thu nhập có thể hỏi sang vấn

phức, tránh dùng tiếng lóng hay các thuật

đề chi tiêu.

ngữ chuyên môn...

Người trả lời có được những thông tin
cần thiết để trả lời các câu hỏi đó không?
Người được hỏi không trả lời được

- Thăm dò bằng cách gửi thư và không
cần cho biết tên và địa chỉ.
- Thuyết phục người trả lời bằng cách
nêu rõ mục đích của cuộc điều tra, gây sự tin

hoặc trả lời không đúng do 2 nguyên

tưởng nơi người hỏi.

nhân:

Khắc phục các câu hỏi mà người trả
lời không sẵn lòng để trả lời

- Thiếu kiến thức về vấn đề được hỏi.
- Không nhớ sự kiện do câu hỏi đòi
hỏi sự hồi tưởng quá nhiều.
Để khắc phục tình trạng này, có thể sử
dụng một số biện pháp sau:
- Hỏi nhiều câu hỏi để gợi lại trí nhớ.
38

Ngay cả khi một người trả lời có khả
năng trả lời cụ thể một câu hỏi nào đó, họ

cũng có thể không sẵn lòng để trả lời. Có thể
họ phải cố gắng nhiều để trả lời trong một
tình trạng hoặc một ngữ cảnh có thể không


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

thấy thích hợp để biểu lộ, hoặc là do mục

tuổi của người trả lời, thu nhập và nghề

đích hay nhu cầu về thông tin không rõ

nghiệp của người trả lời? Lúc này việc giải

ràng, hoặc là do thông tin được hỏi dễ làm

thích cho người trả lời rõ tại sao phải đặt ra

người ta mặc cảm.

những câu hỏi như thế có thể làm tăng được

- Những nỗ lực của người trả lời: Hầu
hết người trả lời không sẵn lòng giành nhiều

sự sẵn lòng để trả lời những câu hỏi của
người phỏng vấn.

cố gắng để cung cấp thông tin cho người

- Những thông tin mang tính nhạy

phỏng vấn. Giả sử rằng, nhà nghiên cứu

cảm: Người trả lời có thể không sẵn lòng để

quan tâm đến việc xác định những gian

biểu lộ những thông tin mang tính nhạy

hàng nào đó trong một cửa hàng mà người

cảm, bởi vì những thông tin này có thể gây

trả lời đã mua hàng hóa trong chuyến mua

ra sự lúng túng hoặc đe dọa đến danh tiếng

hàng gần đây nhất, thông tin này có thể đạt

hoặc suy nghĩ riêng tư của họ. Những câu

được ít nhất qua hai cách: (1) người nghiên

hỏi này được xem là vi phạm đến những vấn

cứu có thể hỏi người trả lời để liệt kê ra tất

đề riêng tư cá nhân. Những chủ đề dễ gây sự

cả những hàng hóa đã được mua (2) hoặc là

mặc cảm bao gồm: tiền bạc, cuộc sống gia

đưa ra một danh sách của tất cả các gian

đình, lòng tin về tôn giáo, thể chế chính trị

hàng và yêu cầu người trả lời kiểm tra

và những dính líu trong những tai nạn hay

những hàng hóa hoặc là những gian hàng

tội ác.

mà người trả lời đã đến mua. Cách làm thứ

Để gia tăng sự sẵn lòng của người trả

hai (2) sẽ thích hợp hơn bởi vì nó đòi hỏi ít

lời, người nghiên cứu cần chú ý và sử dụng

sự cố gắng hơn từ người trả lời.

các kĩ thuật dưới đây:

- Ngữ cảnh: Một số câu hỏi có thể

(1) Đặt những câu hỏi nhạy cảm ở cuối

thích hợp trong những ngữ cảnh nào đó

bảng câu hỏi. Kết thúc bảng câu hỏi thường

nhưng lại không thích hợp trong những ngữ

là câu cảm ơn người trả lời đã bỏ thời gian

cảnh khác. Chẳng hạn như chúng ta hỏi

tham gia trả lời phỏng vấn. Chẳng hạn như

sinh viên về phương pháp dạy học của giáo

"Bảng câu hỏi kết thúc, xin chân thành cảm

viên, nếu chúng ta hỏi về vấn đề đó ở trong

ơn sự nhiệt tình trả lời của Ông/Bà

lớp học thì có thể sinh viên không cung cấp

(Anh/Chị)".

thông tin, nhưng nếu hỏi ở một nơi nào đó

(2) Mở đầu một bảng câu hỏi bằng một

(tại quán cafe chẳng hạn) thì tình hình có

đọan văn ngắn gọn tự giới thiệu về mục đích

thể sẽ khác đi.

của nghiên cứu. Chẳng hạn như "Xin chào

- Mục đích chính đáng: Người trả lời

Ông/Bà (Anh/Chị), tôi là ...đang làm việc

cũng sẽ không sẵn lòng để cung cấp những

cho Công ty ... Chúng tôi đang tiến hành

thông tin mà họ cho là không có mục đích

nghiên cứu về ... Xin Ông/Bà (Anh/Chị) sẵn

rõ ràng. Tại sao một xí nghiệp muốn biết

lòng giúp chúng tôi trả lời một số câu hỏi.
39

Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Tôi xin bảo đảm sẽ giữ kín các câu trả lời của
Ông/Bà (Anh/Chị).

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

- Phụ thuộc vào sự ghi chép của người
phỏng vấn, nên có thể bỏ qua những chi tiết

Bước 4: Chọn dạng cho câu hỏi

quan trọng không ghi chép lại vì cho rằng

Có hai dạng câu hỏi chính sau:

không cần thiết.

Câu h ỏi mở: Câu hỏi mở là dạng câu

- Dạng câu hỏi này ít được dùng

hỏi mà trong đó câu hỏi được cấu trúc còn

trong trường hợp phỏng vấn bằng thư tín

câu trả lời thì không. Người trả lời có thể

vì tâm lý người được hỏi thường ngại viết

trả lời với bất cứ thông tin nào và bất cứ

hơn là nói.

câu nào được coi là thích hợp. Người
phỏng vấn sẽ có nhiệm vụ viết lại chính
xác những gì có thể thu thập được. Có 3
loại câu hỏi mở:

- Đôi khi mất thời gian vì người trả lời
nói lan man.

(2) Câu hỏi thăm dò: Sau khi đã dùng
một vài câu hỏi mở để tìm hiểu một chủ đề

(1) Câu hỏi tự do trả lời: Theo câu hỏi

nào đó, người phỏng vấn có thể bắt đầu tiến

này, người trả lời có thể tự do trả lời câu hỏi

hành những câu hỏi thăm dò thân mật để

theo ý mình tùy theo phạm vi tự do trong

đưa vấn đề đi xa hơn. Chẳng hạn, trong các

nội dung câu hỏi đặt ra cho họ. Những

cuộc phỏng vấn, sau khi người được hỏi trả

thuận lợi của câu hỏi tự do trả lời:

lời, có thể gợi mở thêm bằng những câu hỏi

- Cho phép người nghiên cứu thu

thăm dò. Nhược điểm của câu hỏi thăm dò

được những câu trả lời bất ngờ, không dự

cũng giống như câu hỏi tự do trả lời, còn ưu

liệu trước.

điểm là: (1) gợi thêm ý cho câu hỏi nguyên

- Người trả lời có thể bộc lộ rõ ràng

thủy và gợi ý cho người trả lời nói đến khi

hơn quan điểm của mình về một cấn đề nào

họ không còn gì cần nói thêm, (2) tạo được

đó, mà không bị gò bó bởi nội dung câu hỏi.

câu trả lời đầy đủ và hòan chỉnh hơn so với

- Giảm bớt sự thất vọng của người trả

yêu cầu của câu hỏi nguyên thủy.

lời so với câu hỏi đóng là không có cơ hội

VD: “... có còn điều gì khác nữa không?”

phát biểu ý kiến, chỉ lựa chọn trong tình
- Có tác dụng tốt lúc mở đầu cuộc

“...có chê bai điều gì nữa không?”...
(3) Câu hỏi thuộc dạng “kỹ thuật diễn
dịch”:

phỏng vấn, tạo mối quan hệ với người

Nội dung của phương pháp này là mô

huống có sẵn.

được hỏi.

tả các tập hợp dữ liệu bằng việc trình bày

Những khó khăn khi sử dụng câu hỏi
tự do trả lời:

một cách đầy đủ, rõ ràng những vấn đề còn

- Có thể gặp khó khăn để hiểu người

hoặc hình ảnh mà người trả lời phải mường

trả lời khi họ diễn đạt kém.
- Khó mã hóa và phân tích.
40

chưa rõ nghĩa, chẳng hạn như những từ ngữ
tượng ra, trên cơ sở đó, người trả lời phải
nói bằng lời những gì họ hình dung trong


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

đầu về vấn đề đang bàn luận. Kỹ thuật này
có 3 dạng chính sau:
- Dạng kỹ thuật liên kết: Theo kỹ
thuật này, người hỏi sẽ đưa ra một chuỗi các

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

- Câu hỏi dạng chọn 1 trong 2: Là dạng
câu hỏi mà người được hỏi chỉ có thể chọn
một trong hai câu trả lời như “có hoặc
không”, “đồng ý hoặc không đồng ý”.

từ hoặc hình ảnh (nghĩa đen, nghĩa bóng) và

- Câu hỏi xếp hạng thứ tự: Là loại câu

yêu cầu người được hỏi trả lời những vấn đề

hỏi mà câu trả lời được thiết kế bằng nhiều

đó theo suy nghĩ của họ.

khoản mục để người trả lời có thể so sánh,

- Dạng kỹ thuật dựng hình: Theo kỹ

lựa chọn và xếp hạng chúng theo thứ tự.

thuật này, người được hỏi được cho xem

VD: Theo bạn nguyên nhân nào làm

một số tình huống gợi mở nào đó, sau đó đề
nghị họ viết lại câu chuyện hay phác họa

kết quả học tập cuối kỳ của sinh viên chưa
cao? (Đánh số theo thứ tự ưu tiên 1, 2, 3, 4…)

diễn tả vấn đề cần nghiên cứu.

a. SV không chú trọng điểm

□

b. SV không có động lực học tập

□

được dùng nhiều nhất, ở đây, người trả lời

c. Mất căn bản những môn tiên quyết

□

sẽ “hoàn tất” những câu còn “dở dang” (chưa

d. Các môn học quá khó

□

- Dạng kỹ thuật hoàn tất: Đây là dạng

hoàn chỉnh) và họ sẽ điền thêm vào bất kỳ

- Câu hỏi đánh dấu tình huống trong

nội dung gì mà họ chọn.

danh sách: Là dạng câu hỏi mà ta đưa ra sẵn

VD: Tôi không thích môn học:....................

danh sách các phương án trả lời, và người

Môn học tôi thích nhất là.......................

trả lời sẽ đánh dấu vào những đề mục phù

Câu hỏi thuộc dạng “kỹ thuật diễn

hợp với họ.

dịch” có những ưu thế: (1) có thể thu thập

VD: Bạn hãy đánh dấu vào nguồn tài

được các thông tin mà có thể sẽ không thể

liệu tham khảo mà bạn sử dụng nhiều nhất

thu thập được nếu phỏng vấn trực tiếp
bằng các phương pháp khác, (2) có thể tìm

trong danh sách dưới đây (chỉ chọn 1
phương án trả lời):

được những ý tưởng nội tại, sâu xa của

Từ giảng viên cung cấp

□

người trả lời.

Từ nguồn internet

□

Từ các anh chị khóa trước

□

sau: (1) đòi hỏi người phỏng vấn phải được

Từ bạn bè

□

huấn luyện kỹ lưỡng trước khi phỏng vấn,

Từ nguồn khác (ghi rõ)

□

Tuy nhiên, cũng có những nhược điểm

(2) đòi hỏi phân tích viên phải được đào tạo
cẩn thận để diễn dịch các kết quả.

- Câu hỏi dạng bậc thang: Là dạng câu
hỏi dùng thang đo thứ tự hoặc thang đo

Câu hỏi đóng (Close ended question):

khoảng để hỏi về mức độ đồng ý hay phản

Là dạng câu hỏi mà ta đã cấu trúc sẵn

đối, mức độ thích hay ghét…của người trả

phương án trả lời. Bao gồm 4 dạng sau :

lời về một vấn đề nào đó.
41


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

VD: Hãy đánh giá chung về mức độ

đ/tháng, từ 1 đến 3 triệu đ, từ 3 đến 5

hài lòng của bạn về chất lượng dịch vụ đào
tạo tại Trường ĐHXDMT (chỉ được chọn

triệu,…

một trong những phương án trả lời sau):

hay quá nhấn mạnh vào một khía cạnh nào đó.

- Tránh đưa ra câu hỏi quá cường điệu

Rất hài lòng

□

VD: Bạn có ủng hộ việc tăng giá điện

Hài lòng

□

để đầu tư phát triển ngành điện trong điều

Trung lập

□

kiện lạm phát giá cả hiện nay không ?

Không hài lòng

□

Rất không hài lòng

□

Bước 5: Xác định từ ngữ phù hợp
Nên tuân theo nguyên tắc chung sau
đây khi xác định từ ngữ cho bảng câu hỏi:
- Nên dùng từ ngữ quen thuộc, tránh
dùng tiếng lóng hoặc từ chuyên môn.
- Nên dùng từ ngữ dễ hiểu, để mọi người

- Tránh đặt câu hỏi đã gợi ý sẵn câu trả
lời.
VD: Bạn có tán thành việc không cho
học sinh sử dụng xe máy đến trường nhằm
làm giảm bớt tai nạn giao thông không?
- Tránh đặt câu hỏi dựa theo giá trị xã
hội đã xác nhận.
VD: ông/ bà có kiếm nhiều tiền hơn vợ

ở bất cứ trình độ nào cũng có thể hiểu được.

không? (thông thường sẽ nhận được câu trả

- Tránh đưa ra câu hỏi dài quá.

lời là “có” vì theo quan niệm xã hội thì

- Tránh đặt câu hỏi mơ hồ, không rõ

chồng phải hơn vợ)

ràng.

- Tránh dùng ngôn từ đã có sẵn sự
VD: Không nên hỏi: Bạn có thường

đánh giá thiên kiến. Không nên dùng

xuyên đi mua sắm tại siêu thị không? (người

những từ như: sản phẩm hàng đầu, sản

trả lời sẽ không biết “thường xuyên” là bao

phẩm đại hạ giá…

nhiêu lần?)
- Tránh đưa ra câu hỏi quá cụ thể.

Bước 6: Xác định cấu trúc bảng câu hỏi
Ở bước này, người nghiên cứu sẽ phải

VD: Không nên hỏi: Khi đến một

sắp xếp các câu hỏi theo một trình tự nhất

viện bảo tàng, bạn đã đọc bao nhiêu lần

định, thuận tiên cho người đi phỏng vấn.

các bảng ghi hướng dẫn về hiện vật được

Một cách tổng quát, người ta có thể chia các

trưng bày (người trả lời khó nhớ cụ thể số

câu hỏi thành 5 loại và tạo thành 5 phần

lần đọc của mình).

chính trong bảng câu hỏi theo chức năng

- Tránh hỏi trực tiếp những vấn đề
riêng tư cá nhân.

của chúng đóng góp vào sự thành công của
cuộc phỏng vấn.

VD: Không nên hỏi con số cụ thể về

(1) Phần mở đầu hoặc câu hỏi hướng

thu nhập của một người, mà chỉ nên hỏi

dẫn: Có tác dụng mở đầu cuộc phỏng vấn

theo từng nhóm: chẳng hạn dưới 1 triệu

thuận tiện, khởi đầu cho chuỗi những câu

42

Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

trả lời và gây thiện cảm với người được
phỏng vấn.

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

- Xem xét hình dạng bảng câu hỏi,
chất lượng giấy, chất lượng in ấn... để tạo

(2) Câu hỏi định tính: Có tác dụng chỉ

thiện cảm và lôi cuốn người trả lời tham gia

rõ đối tượng cần được phỏng vấn, tránh

vào cuộc phỏng vấn, có một số trường hợp,

phải phỏng vấn những người không có kiến

nếu chúng ta in bảng câu hỏi trên giấy màu

thức về vấn đề đang điều tra.

thì cũng có thể gia tăng tỉ lệ trả lời.

(3) Câu hỏi hâm nóng: Có tác dụng gợi
nhớ thông tin và tập trung vào chủ đề

- Trình bày bảng câu hỏi sao cho nó có
vẻ ngắn gọn và rõ ràng.

nghiên cứu, tránh các cảm xúc đột ngột khi

- Nếu dùng câu hỏi mở thì nên chừa

đi vào chủ đề quá nhanh, người trả lời có

khoảng trống đủ để người được hỏi ghi câu

thể chưa tạo được hứng thú và hồi tưởng

trả lời và diễn đạt ý kiến của mình.

thông tin kịp.

(4) Các câu hỏi đặc thù: Là những câu
hỏi đi vào chủ đề nghiên cứu: mức độ
thường xuyên khi sử dụng sản phẩm? địa
điểm mua? cảm giác về chất lượng? động cơ
sử dụng?...

(5) Các câu hỏi phụ: Được sử dụng để

- Việc in bảng câu hỏi thành tập sách
nhỏ đôi khi có tác động thu hút, hấp hẫn

hơn là kẹp nhiều trang lại.
- Khi nhảy quãng câu hỏi trên bảng
câu hỏi thì phải chú thích rõ ràng.
VD: Nếu bạn trả lời có ⇒ xin chuyển

thu nhận thêm các thông tin về đặc điểm

đến trả lời câu 12. Nếu bạn trả lời không ⇒
trả lời tiếp câu 6

nhân khẩu của người trả lời (giới tính, tuổi

Bước 8: Điều tra thử và hoàn chỉnh

tác, nghề nghiệp...).

bảng câu hỏi khảo sát

Ngoài những phần chính trên, bảng

Điều tra thử là việc kiểm tra bảng câu

câu hỏi cần phải có những phần chỉ dẫn rõ

hỏi trên một mẫu nhỏ những người trả lời

ràng, phần này mô tả những thủ tục mà

và thường thực hiện tại hiện trường, nơi mà

người phỏng vấn cần phải theo để thu thập

chúng ta sẽ phỏng vấn thực tế, để phát hiện

thông tin được đễ dàng, nhanh chóng. Một

ra những lỗi nhằm điều chỉnh và hoàn

bảng mẫu câu hỏi điển hình cần phải có

chỉnh bảng câu hỏi. Bất kì quá trình thiết kế

những khoảng trống thích hợp để:

bảng câu hỏi cũng nên cần thực hiện bước

- Ghi tên, họ, địa chỉ, số điện thoại,
email của người trả lời phỏng vấn.
- Thời gian bắt đầu và kết thúc
phỏng vấn.

hỏi

này vì người thiết kế không thể kiểm soát
hết tất cả những lỗi có thể xảy ra.
Về nguyên tắc, một bảng câu hỏi
không nên được sử dụng để điều tra thực

- Chữ ký của người phỏng vấn (nếu có).

địa khi không có điều tra thử. Tất cả

Bước 7: Thiết kế và trình bày bảng câu

những đặc điểm của bảng câu hỏi đều phải
điều tra thử, bao gồm nội dung câu hỏi, từ
43


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

ngữ, thứ tự, hình thức cách trình bày, và

gian của dự án nghiên cứu. Đồng thời, xử lí

lời chỉ dẫn...

và phân tích dữ liệu trong điều tra thử giúp

Người trả lời được chọn trong điều tra

cho người nghiên cứu sử dụng tốt tất cả các

thử phải nằm trong tổng thể nghiên cứu của

dữ liệu được thu thập từ bảng câu hỏi.

cuộc điều tra chính thức để bảo đảm tính

Trên đây là 8 bước cơ bản của quy
trình thiết kế bảng câu hỏi nghiên cứu định
lượng, trong thực tế chúng ta sẽ thiết kế các
bảng câu hỏi với các dạng câu hỏi khác
nhau tùy thuộc vào mục tiêu, đối tượng và
phạm vi nghiên cứu của đề tài (dự án)
nghiên cứu

không sai biệt của hai cuộc điều tra của cùng
một nội dung nghiên cứu. Chỉnh sửa câu
hỏi, loại bỏ hay bổ sung thêm câu hỏi được
thực hiện trong suốt quá trình điều tra thử.
Sau khi điều tra thử, dữ liệu sẽ được mã hóa
và lập danh bạ mã để tiết kiệm tổng thời

.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS. TS. Đinh Phi Hổ (2012), Phương pháp nghiên cứu định lượng và những nghiên cứu

thực tiễn trong kinh tế phát triển và nông nghiệp, Nxb Phương Đông.
2. MBA. Nguyễn Văn Dung (2010), Nghiên Cứu Tiếp Thị - Marketing Research, Nxb Lao động.
3. ThS. Lê Đức Tâm (05/2018), Quy trình thiết kế bảng câu hỏi khảo sát định lượng trong

thống kê và nghiên cứu khoa học - Tài liệu Báo cáo khoa học khoa Kinh tế - lần thứ 3 năm
2018; Khoa Kinh tế - Trường Đại học Xây dựng Miền Trung.

44