CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG
ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐÓI NGHÈO
1.1.1. Khái niệm về đói nghèo
Tình trạng đói nghèo ở mỗi quốc gia đều có sự khác nhau về cấp độ và số
lượng, thay đổi theo thời gian. Người nghèo của quốc gia này có thể có mức
sống cao hơn mức sống trung bình của quốc gia khác. Bởi vậy, để nhìn nhận và
đánh giá được tình trạng đói nghèo của một quốc gia, một vùng và nhận dạng
được hộ đói nghèo, để từ đó có giải pháp phù hợp để XĐGN, đòi hỏi chúng ta
phải có sự thống nhất về khái niệm và các tiêu chí để đánh giá đói nghèo tại
từng thời điểm.
Ở nước ta trong những năm qua, thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng ta
khởi xướng và lãnh đạo, nền kinh tế nước ta đã đạt được nhiều thành tựu đáng
kể. Tuy nhiên, bên cạnh sự tăng thu nhập và nâng cao đời sống của số đông dân
chúng, vẫn còn tồn tại một bộ phận dân chúng sống nghèo khổ, đặc biệt là
những hộ nông dân nghèo sống tập trung ở các vùng nông thôn, miền núi, hải
đảo, vùng sâu, vùng xa…Chính vì vậy, trong xã hội sự phân hoá giàu nghèo
đang diễn ra ngày một sâu sắc, khoảng cách giàu, nghèo ngày càng rộng. Đây là
một thách thức lớn đặt ra đòi hỏi phải có những chính sách và giải pháp phù
hợp, đi đôi với phát triển kinh tế - xã hội phải thực hiện thành công chương
trình, mục tiêu quốc gia về XĐGN. Muốn XĐGN bền vững, thì điều đầu tiên là
phải trả lời được câu hỏi: Quan niệm thế nào là nghèo, người nghèo là ai và vì
sao họ nghèo? Để trả lời được các câu hỏi này chính xác, phải hiểu rõ được bản
chất và nội dung của đói nghèo.
Phải khẳng định rằng không có định nghĩa duy nhất về đói, nghèo. Đói
nghèo là tình trạng kiệt quệ bao gồm nhiều khía cạnh, từ thu nhập hạn chế đến
tính dễ bị tổn thương khi gặp phải những tai ương bất ngờ và ít có khả năng
tham gia vào quá trình ra quyết định chung. Việt Nam thừa nhận định nghĩa
chung về đói nghèo tại Hội nghị chống đói nghèo khu vực Châu Á - Thái Bình
Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Cốc - Thái Lan tháng 9/1993: “Nghèo là
tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và thoã mãn các nhu cầu cơ

bản của con người, mà những nhu cầu này được xã hội thừa nhận tùy theo trình
độ phát triển kinh tế- xã hội và phong tục, tập quán của địa phương’’[5, trang
122]
Đói là tình trạng của một bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức
sống tối thiểu, không đảm bảo nhu cầu vật chất để duy trì cuộc sống.
Đói nghèo là tổng hợp khái niệm đói và khái niệm nghèo: Đói và nghèo
thường gắn chặt với nhau, nhưng mức độ gay gắt khác nhau. Đói có mức độ gay
gắt cao hơn, cần thiết phải xoá và có khả năng xoá. Còn nghèo, mức độ thấp
hơn và khó xoá hơn, chỉ có thể xoá dần nghèo tuyệt đối, còn nghèo tương đối
chỉ có thể giảm dần. Vì vậy, để giải quyết vấn đề đói nghèo, ta thường dùng
cụm từ "Xoá đói giảm nghèo".
Cụ thể hơn các khái niệm đói nghèo ta có thể thấy: Dù ở dạng nào, thì đói
cũng đi liền với thiếu chất dinh dưỡng, suy dinh dưỡng. Có thể hình dung các
biểu hiện của tình trạng thiếu đói như sau:
- Thất thường về lượng: Bữa đói, bữa no, ăn không đủ bữa .
- Về mặt năng lượng: Nếu trong một ngày con người chỉ được thoả mãn
mức 1.500 calo/ngày, thì đó là thiếu đói (thiếu ăn); dưới mức đó là gay gắt.
Nghèo đồng nghĩa với nghèo khổ, nghèo túng, túng thiếu. Trong hoàn
cảnh nào thì hộ nghèo, người nghèo cũng chỉ vật lộn với những mưu sinh hàng
ngày về kinh tế, biểu hiện trực tiếp nhất là bữa ăn. Họ không thể vươn tới các
nhu cầu về văn hoá, tinh thần, hoặc những nhu cầu này phải cắt giảm tới mức
tối thiểu nhất, gần như không có. Biểu hiện rõ nhất ở các hộ nghèo là hiện tượng
trẻ em bỏ học, thất học, không có điều kiện để chữa bệnh khi ốm đau. Nhìn
chung ở hộ nghèo, người nghèo thu nhập thực tế của họ hầu như chỉ dành chi
toàn bộ cho ăn; thậm chí không đủ chi ăn, phần tích luỹ hầu như không có.
1.1.2. Tiêu chí về đói nghèo
Theo Ngân hàng Thế giới, biện pháp áp dụng thông dụng nhất để đo
lường đói nghèo là dựa trên mức thu nhập hoặc mức chi tiêu. Một người được
coi là nghèo, nếu mức độ chi tiêu hoặc thu nhập của anh ta xuống dưới mức tối
thiểu cần thiết để đáp ứng cho các nhu cầu căn bản. Mức tối thiếu này được gọi

là “ngưỡng đói nghèo”. Các yếu tố đáp ứng nhu cầu căn bản thay đổi theo thời
gian và xã hội. Do đó, ngưỡng đói nghèo khác nhau theo thời gian và địa điểm
và mỗi quốc gia sử dụng các ngưỡng thích hợp với mức độ phát triển, chuẩn
mực và giá trị xã hội của mình. Để tổng hợp và so sánh toàn cầu, Ngân hàng thế
giới sử dụng ngưỡng tham chiếu $1 và $2/ngày trong thuật ngữ “sức mua tương
đương” (PPP) 1993 (PPP đo lường sức mua tương đối của đồng tiền các quốc
gia).
Trong quá trình nghiên cứu đói nghèo và thực hiện chương trình XĐGN
ở Việt Nam, WB đã đưa ra hai mức chuẩn nghèo đối với Việt Nam:
Thứ nhất, là số tiền cần thiết để mua một số lương thực, thực phẩm đáp
ứng nhu cầu dinh dưỡng với lượng 2.100 calo/người/ngày, gọi là chuẩn nghèo
về lương thực, thực phẩm;
Thứ hai, là số tiền cần thiết bao gồm cả chi tiêu cho lương thực, thực
phẩm và chi tiêu cho các nhu cầu cần thiết khác, gọi là chuẩn nghèo chung.
Tại Việt Nam hiện nay đang sử dụng một loạt các chỉ tiêu đánh giá về
nghèo đói và phát triển xã hội: Bộ LĐ- TB&XH (cơ quan thường trực của
Chính phủ trong tổ chức, triển khai, thực hiện XĐGN) dùng phương pháp dựa
trên thu nhập của hộ gia đình tuỳ theo từng thời gian. Các hộ được xếp vào diện
nghèo, nếu thu nhập đầu người của họ ở dưới mức chuẩn được xác định. Mức
này khác nhau giữa thành thị, nông thôn và miền núi. Tỷ lệ nghèo được xác
định bằng tỷ lệ giữa dân số có thu nhập dưới ngưỡng nghèo so với tổng dân số
trong cùng một thời điểm.
Năm 1997, chuẩn nghèo đói thuộc phạm vi của chương trình quốc gia
(chuẩn nghèo cũ) để áp dụng cho thời kỳ từ năm 1996 - 2000 như sau:
Hộ đói là hộ có thu nhập dưới 13 kg gạo/người/tháng (tương đương
45.000 đồng cho tất cả các vùng).
Hộ nghèo là hộ có thu nhập tuỳ theo từng vùng ở các mức tương ứng như
nhau:
- Vùng nông thôn miền núi, hải đảo dưới 15 kg gạo/người/tháng (tương
đương 55.000 đồng).

- Vùng nông thôn đồng bằng, trung du dưới 20 kg gạo/người/tháng
(tương đương 70.000 đồng).
- Vùng thành thị dưới 25 kg/người/tháng (tương đương 90.000 đồng). Xã
nghèo là xã có tỷ lệ hộ đói nghèo từ 40% trở lên, thiếu một trong các công trình
cơ sở hạ tầng thiết yếu (đường giao thông, trường học, trạm y tế, điện sinh hoạt,
nước sinh hoạt, thuỷ lợi nhỏ và chợ).
Trước những thành tích của công cuộc XĐGN, cũng như tốc độ tăng
trưởng kinh tế và mức sống. Cuối năm 2000 mức sống của dân cư tăng lên 1,5
lần, thu nhập GDP đầu người tăng lên 1,47 lần so với năm 1996, chuẩn hộ
nghèo đã được điều chỉnh cho phù hợp với chuẩn quốc tế. Theo chuẩn mực
phân loại hộ nghèo do Bộ LĐ- TB&XH quy định tại văn bản số 1143 ngày
01/11/2000 đã công bố mức chuẩn nghèo mới áp dụng cho thời kỳ 2001- 2005,
thì hộ nghèo là hộ có thu nhập bình quân đầu người hàng tháng như sau:
- 80.000 đồng/người/tháng ở các vùng hải đảo và vùng miền núi nông
thôn.
- 100.000 đồng/người/tháng ở các vùng đồng bằng nông thôn.
- 150.000 đồng/người/tháng ở khu vực thành thị.
- Xã nghèo là xã có tỷ lệ hộ đói nghèo chiếm từ 25% trở lên, thiếu 3 trong
số các công trình cơ sở hạ tầng thiết yếu (đường giao thông, điện thắp sáng,
trường học, trạm y tế, nước sạch sinh hoạt, chợ).
- Vùng nghèo có thể là một số xã liền kề (hoặc một vùng dân cư) nằm ở
vị trí khó khăn, hiểm trở, giao thông không thuận lợi. Các cơ sở hạ tầng còn
thiếu thốn, không có điều kiện phát triển sản xuất và đảm bảo đời sống, là vùng
có tỷ lệ hộ nghèo, xã nghèo cao.
Theo tiêu chí đánh giá này, thì thời điểm đầu năm 2001 cả nước có
khoảng 2,7 triệu hộ nghèo, tỷ lệ 17,3%. Theo quyết định số 170/2005/QĐ-TTg,
ngày 08 tháng 7 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành chuẩn
nghèo áp dụng trong giai đoạn 2006 - 2010:
- Đối với khu vực thành thị: Hộ nghèo là những hộ có mức thu nhập bình
quân đầu người 1 tháng dưới 260.000 đồng.

- Đối với khu vực nông thôn: Hộ nghèo là những hộ gia đình có mức thu
nhập bình quân đầu người 1 tháng dưới 200.000 đồng.
Theo tiêu chí cũ về hộ nghèo, thì đến năm 2005, tỷ lệ hộ nghèo của Việt
Nam còn 7%, còn theo tiêu chí mới tỷ lệ hộ nghèo tới 22%.
Phương pháp xác định đói nghèo do Bộ LĐ- TB&XH nêu trên có những
ưu điểm nhất định: Dễ hiểu, dễ tính toán, dễ điều tra.
Việc đưa ra giới hạn đói nghèo của Bộ LĐ- TB&XH là phù hợp với điều
kiện của Việt Nam, tiện lợi cho việc Nhà nước có một bức tranh tổng quát về
đói nghèo, đặc biệt là vùng nông thôn và miền núi để có thể đưa ra các giải pháp
XĐGN trong cả nước. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện việc bình xét hộ
nghèo tại một số địa phương (xóm, bản, xã, phường) đã không thực hiện đúng
theo hướng dẫn của Bộ LĐ- TB&XH về các tiêu chí đánh giá hộ nghèo, cho nên
đã dẫn đến tình trạng số hộ nghèo thực tế lớn hơn số hộ nghèo được cấp thẻ (hộ
nghèo trong danh sách) tại từng thời điểm (vấn đề này chúng tôi sẽ đề cập cụ thể
ở phần sau).
Tổng cục Thống kê thì dựa vào cả thu nhập và chi tiêu theo đầu người để
tính tỷ lệ nghèo. Tổng cục Thống kê xác định ngưỡng nghèo dựa trên chi phí
cho một giỏ tiêu dùng, bao gồm lương thực và phi lương thực; trong đó, chi tiêu
cho lương thực phải đủ đảm bảo 2.100 calo mỗi ngày cho 1 người. Các hộ được
coi là thuộc diện nghèo, nếu mức thu nhập và chi tiêu không đảm bảo giỏ tiêu
dùng này.
Phương pháp đo lường đói nghèo bằng chi tiêu tỏ ra là một phương pháp
tốt. Tuy nhiên, một trong những hạn chế của phương pháp này là nó đòi hỏi rất
nhiều số liệu, chi phí điều tra cao, thời gian dài.
1.1.3. Nguyên nhân đói nghèo
Đói nghèo là hậu quả đan xen của nhiều nguyên nhân nằm trong các
nhóm nguyên nhân. Nhóm nguyên nhân khách quan, do môi trường tự nhiên (vị
trí, khí hậu, đất đai); kinh tế - xã hội (trình độ dân trí thấp, yếu tố tập quán của
từng dân tộc, từng vùng miền, chính sách của Nhà nước) và nhóm nguyên nhân
do bản thân người nghèo; đi vào phân tích các nguyên nhân như sau:

1.1.3.1. Nhóm nguyên nhân do môi trường tự nhiên; kinh tế - xã hội
- Điều kiện tự nhiên
Điều kiện tự nhiên khắc nghiệt đã tác động sâu sắc đến SXKD của các hộ
gia đình, đặc biệt là các hộ nghèo.
Đói nghèo tập trung khu vực nông thôn: Nghèo có đặc thù rõ rệt về mặt
địa lý. Ở Việt Nam, với 80% dân số và 90% số người nghèo sống ở nông thôn
“Những đặc trưng của người nghèo vẫn giống như trước đây - đói nghèo vẫn là
hiện tượng phổ biến ở nông thôn và đối với các dân tộc thiểu số, thì mức độ đói
nghèo cao và nghiêm trọng hơn so với đa số người Kinh. Các đặc trưng khác của
đói nghèo, là rủi ro cao về thu nhập, do thường xuyên bị thiên tai và tình trạng
thiếu việc làm nghiêm trọng ở nông thôn” [16, trang 1].
Năm 1999, tỷ lệ nghèo đói về lương thực và thực phẩm ở nông thôn là
15,9% đa số người nghèo là nông thôn (trên 80%), trình độ tay nghề thấp, ít khả
năng tiếp cận nguồn lực trong sản xuất (vốn, kỹ thuật, công nghệ…), thị trường
tiêu thụ sản phẩm gặp nhiều khó khăn do điều kiện địa lý và chất lượng sản
phẩm kém, chủng loại sản phẩm nghèo nàn, những người nông dân nghèo
thường không có điều kiện tiếp cận với hệ thống thông tin, khó có khả năng
chuyển đổi việc làm sang các ngành phi nông nghiệp. Phụ nữ nông dân ở vùng
sâu, vùng xa, nhất là phụ nữ chủ hộ độc thân, phụ nữ cao tuổi là những nhóm
nghèo dễ bị tổn thương nhất, phụ nữ nghèo lao động nhiều thời gian hơn, nhưng
thu nhập thấp hơn, họ có ít quyền quyết định trong gia đình và cộng đồng, do đó
có ít cơ hội tiếp cận các nguồn lực và lợi ích do chính sách mang lại.
Điều kiện vị trí không thuận lợi đã hạn chế nhiều đến sản xuất, tiêu thụ
sản phẩm và sinh hoạt của các hộ gia đình. Người nghèo tập trung ở các vùng
có điều kiện sống khó khăn; đa số người nghèo sinh sống ở vùng miền núi,
vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn hoặc ở các vùng đồng bằng sông Cửu Long,
miền trung; do sự biến động của thời tiết (bão, lụt, hạn hán…) khiến cho các
điều kiện sinh sống và sản xuất của người dân càng thêm khó khăn, đặc biệt sự
kém phát triển về hạ tầng cơ sở đã làm cho các vùng này càng bị tách biệt với
các vùng khác. “Năm 2000, khoảng 20- 30% trong tổng số 1.870 xã đặc biệt

khó khăn chưa có đường dân sinh đến trung tâm xã; 40% số xã chưa đủ phòng
học; 5% số xã chưa có trạm y tế; 55% số xã chưa có nước sạch; 40% số xã chưa
có đường điện đến trung tâm xã; 50% số xã chưa đủ công trình thủy lợi nhỏ;
20% số xã chưa có chợ xã hoặc cụm xã. Bên cạnh đó, do điều kiện thiên nhiên
không thuận lợi, số người dân thuộc diện cứu trợ đột xuất hàng năm khá cao,
khoảng 1- 1,5 triệu người. Hàng năm số hộ tái đói nghèo trong tổng số hộ vừa
thoát khỏi đói nghèo còn lớn” [4, trang 19].
Đói nghèo trong khu vực thành thị: Đa số người nghèo đô thị làm việc
trong khu vực kinh tế phi chính thức, công việc không ổn định, thu nhập thấp và
bấp bênh. Một số lao động mất việc làm do chuyển đổi cơ cấu kinh tế và chủ sở
hữu trong khu vực Nhà nước, dẫn đến điều kiện sống của họ càng khó khăn,
một số người thất nghiệp. Các hộ nghèo thường có ít đất đai và tình trạng không
có đất đang có xu hướng tăng lên tại một số nơi. Thiếu đất đai ảnh hưởng đến
việc bảo đảm an ninh lương thực của người nghèo, cũng như khả năng đa dạng
hóa sản xuất để hướng tới sản xuất các loại cây trồng với giá trị cao.
- Điều kiện kinh tế - xã hội
Người nghèo, đồng bào dân tộc ít người và các đối tượng có hoàn cảnh
khó khăn đặc biệt thường có trình độ học vấn thấp, ít có cơ hội kiếm được việc
làm tốt, ổn định. Mức thu nhập của họ hầu như chỉ đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng
tối thiểu và do vậy, không có đủ điều kiện nâng cao trình độ của mình trong
tương lai, để thoát khỏi cảnh đói nghèo. Bên cạnh đó, trình độ học vấn thấp ảnh
hưởng đến các quyết định có liên quan đến giáo dục, sinh đẻ, nuôi dưỡng con
cái… Những ảnh hưởng này tác động không những đối với thế hệ hiện tại, mà
cả đối với các thế hệ tương lai. Suy dinh dưỡng ở trẻ em và trẻ sơ sinh là nhân
tố ảnh hưởng đến khả năng đến trường của con em các gia đình nghèo nhất và
sẽ làm cho việc thoát nghèo thông qua giáo dục, trở nên khó khăn hơn. Số liệu
thống kê về trình độ học vấn của người nghèo cho thấy, khoảng 90% người
nghèo chỉ có trình độ phổ thông cơ sở hoặc thấp hơn. Kết quả điều tra mức sống
cho thấy, trong số người nghèo, tỷ lệ số người chưa bao giờ đi học chiếm 12%,
tốt nghiệp tiểu học chiếm 39%; Trung học cơ sở chiếm 37%. Chi phí cho giáo

dục đối với người nghèo còn rất lớn, chất lượng giáo dục mà người nghèo tiếp
cận được còn hạn chế, gây khó khăn cho họ trong việc vươn lên thoát nghèo. Tỷ
lệ nghèo giảm xuống khi trình độ giáo dục tăng lên; 80% số người nghèo làm
các công việc trong nông nghiệp có mức thu nhập rất thấp. Trình độ học vấn
thấp, hạn chế khả năng kiếm việc làm trong các khu vực khác, trong các ngành
phi nông nghiệp và những công việc mang lại thu nhập cao và ổn định hơn. Do
trình độ dân trí thấp, nên việc bất bình đẳng giới thường xảy ra. Bất bình đẳng
giới còn sâu sắc hơn tình trạng nghèo đói trên tất cả các mặt. Ngoài những bất
công mà cá nhân người phụ nữ và trẻ em gái phải chịu đựng do bất bình đẳng
giới, thì còn có những tác động bất lợi khác đối với gia đình. Phụ nữ chiếm gần
50% trong tổng số lao động nông nghiệp và chiếm tỷ lệ cao trong số lao động
tăng thêm hàng năm trong ngành nông nghiệp. Mặc dù vậy, nhưng phụ nữ chỉ
chiếm 25% thành viên các khóa khuyến nông về chăn nuôi và 10% các khóa
khuyến nông về trồng trọt. Phụ nữ ít có cơ hội tiếp cận với công nghệ, tín dụng
và đào tạo; họ thường xuyên gặp khó khăn do gánh nặng công việc gia đình,
thiếu quyền quyết định trong hộ gia đình và thường được trả công lao động thấp
hơn nam giới ở cùng một loại công việc. Phụ nữ có học vấn thấp, dẫn tới tỷ lệ tử
vong trẻ sơ sinh và bà mẹ cao hơn, sức khỏe của gia đình bị ảnh hưởng và trẻ
em đi học ít hơn. Bất bình đẳng giới còn là yếu tố làm gia tăng tỷ lệ sinh và tăng
tỷ lệ lây truyền HIV do phụ nữ thiếu tiếng nói và khả năng tự bảo vệ trong quan
hệ tình dục. “Nghèo cũng liên quan chặt chẽ tới nhóm dân tộc, ngay cả khi tất
cả các đặc điểm khác nhau là giống nhau, chi tiêu của một người thuộc dân tộc
thiểu số cũng thấp hơn chi tiêu của một người thuộc hộ người Kinh hoặc người
Hoa 13%. Trình độ giáo dục cũng tạo sự khác biệt đáng kể; một hộ gia đình chủ
hộ có trình độ trung cấp có mức chi tiêu cao hơn mức trung bình gần 19% và
nếu chủ hộ có trình độ đại học thì mức cao hơn là 31%. Con số này là 29% nếu
vợ/chồng có trình độ trung cấp và 48% nếu vợ/chồng có trình độ đại học” [3,
trang 20].
Ngoài yếu tố dân trí ra thì phong tục, tập quán lạc hậu và các tệ nạn xã
hội như buôn bán thuốc phiện, khai thác khoáng sản bừa bãi và di dân tự do

cũng là nguyên nhân dẫn đến đói nghèo. Một số vùng đồng bào dân tộc hiện
nay vẫn còn những hủ tục lạc hậu, như người ốm không đưa đến các trạm y tế
để chữa bệnh mà mời thầy cúng đến làm lễ để cúng “con ma” ám vào người
bệnh (họ cho rằng người ốm là do ma ám). Làm lễ cúng như thế, bệnh của
người ốm ngày càng nặng thêm và rất tốn kém về kinh tế, dẫn đến gia đình
nghèo càng nghèo thêm.
- Chính sách nhà nước
Do cơ chế chính sách Nhà nước thiếu hoặc không đồng bộ về chính sách
đầu tư xây dựng, kết cấu hạ tầng cho từng vùng nghèo, chính sách khuyến khích
sản xuất, chính sách tín dụng, chính sách giáo dục đào tạo, y tế, chính sách đất
đai…đã ảnh hưởng đến kết quả XĐGN.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và ổn định trong thời gian qua là một
trong những nhân tố ảnh hưởng lớn đến mức giảm nghèo. Việt Nam đã có
những thành tích giảm đói nghèo rất đa dạng và trên diện rộng. Tuy nhiên, quá
trình phát triển và mở cửa nền kinh tế cũng có những tác động tiêu cực đến
người nghèo:
Cơ cấu đầu tư chưa hợp lý, tỷ lệ đầu tư cho nông nghiệp và nông thôn
còn thấp, chủ yếu mới tập trung cho thuỷ lợi, các trục công nghiệp chính, chú
trọng nhiều vào đầu tư thay thế nhập khẩu, vẫn chưa chú trọng đầu tư các ngành
công nghiệp thu hút nhiều lao động, chưa chú trọng khuyến khích kịp thời phát
triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; nhiều chính sách trợ cấp như lãi suất tín dụng,
trợ giá, trợ cước… không đúng đối tượng, làm ảnh hưởng xấu đến sự hình thành
thị trường nông thôn, thị trường ở những vùng sâu, vùng xa.
Cải cách doanh nghiệp Nhà nước và những khó khăn về tài chính của các
doanh nghiệp nhà nước đã dẫn tới việc mất đi gần 800.000 việc làm trong giai
đoạn đầu tiến hành cải cách doanh nghiệp. Nhiều công nhân bị mất việc đã gặp
rất nhiều khó khăn trong tìm việc làm mới và bị rơi vào nghèo đói. Phần lớn số
người này là phụ nữ, người có trình độ học vấn thấp và người lớn tuổi.
Chính sách cải cách nền kinh tế, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, tự
do hoá thương mại tạo ra được những động lực tốt cho nền kinh tế, khuyến

khích các doanh nghiệp phát triển. Tuy nhiên, một số ngành công nghiệp thu hút
nhiều lao động chưa được chú trọng, các doanh nghiệp nhỏ và vừa có khả năng
tạo việc làm chưa đựợc quan tâm và tạo cơ hội phát triển. Tình trạng thiếu thông
tin, trang thiết bị sản xuất lạc hậu, khả năng cạnh tranh của sản phẩm thấp và
năng lực sản xuất hạn chế đã làm không ít các doanh nghiệp nhỏ và vừa bị phá
sản và đẩy công nhân vào cảnh thất nghiệp, buộc họ phải gia nhập vào đội ngũ
người nghèo.
Tăng trưởng kinh tế giúp XĐGN trên diện rộng, song việc cải thiện tình
trạnh của người nghèo về thu nhập, khả năng tiếp cận, phát triển các nguồn lực
lại phụ thuộc vào loại hình tăng trưởng kinh tế. Việc phân phối lợi ích tăng
trưởng trong các nhóm dân cư bao gồm cả các nhóm thu nhập phụ thuộc vào
đặc tính của tăng trưởng. Phân tích tình hình biển đổi về thu nhập của nhóm dân
cư cho thấy, người giàu hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế nhiều hơn và kết quả
đã làm tăng thêm khoảng cách giàu nghèo.
Kết cấu hạ tầng giao thông đến các vùng sâu, vùng xa, vùng đói nghèo
còn thiếu và yếu kém. Việc tiếp cận đến các vùng này còn hết sức khó khăn, đầu
tư của Nhà nước chưa đáp ứng được yêu cầu, đóng góp nguồn lực của nhân dân
còn hạn chế, chủ yếu bằng lao động. Hệ thống pháp luật kinh tế vẫn chưa đầy
đủ và đồng bộ, thiếu một số đạo luật quan trọng. Nhiều văn bản pháp quy dưới
luật chưa được ban hành kịp thời và thiếu nhất quán đã gây không ít cản trở
trong quá trình thực hiện. Chất lượng một số luật về kinh tế, một số văn bản
pháp quy dưới luật còn yếu.
Việc mở các lớp bồi dưỡng về khoa học kỹ thuật mới đối với hộ nghèo
còn ít, hiệu quả chưa cao. Nhà nước chưa định hướng cụ thể cho người dân nên
trồng cây gì, nuôi con gì cho phù hợp với điều kiện từng vùng, từng thời kỳ. Rủi
ro trong SXKD của hộ nghèo chưa được xử lý kịp thời để hỗ trợ họ.
1.1.3.2. Nhóm nguyên nhân do bản thân hộ nghèo
Hộ nghèo thường thiếu nhiều thứ như: Tri thức, học vấn, kỹ năng lao
động, khả năng tiếp cận thị trường, sức khỏe.
Người nghèo thường thiếu nhiều nguồn lực (vốn SXKD, kiến thức và kỹ

năng làm ăn, tư liệu sản xuất: Đất sản xuất, công cụ lao động, sức kéo…); trong
đó, thiếu khả năng tiếp cận các nguồn tín dụng để SXKD là một lực cản lớn
nhất trong việc thoát khỏi đói nghèo. Người nghèo thường không đủ điều kiện
để vay được nhiều vốn, trong khi nguồn vốn tự có khiêm tốn hoặc không có.
Thiếu vốn là một trong những nguyên nhân trì hoãn khả năng đổi mới sản xuất,
áp dụng khoa học công nghệ, giống mới…Mặc dù trong khuôn khổ của dự án
tín dụng cho người nghèo thuộc chương trình XĐGN quốc gia, khả năng tiếp
cận tín dụng đã tăng lên rất nhiều. Song vẫn còn khá nhiều người nghèo, đặc
biệt là người rất nghèo không có khả năng tiếp cận với các nguồn tín dụng. Một
mặt, không có tài sản thế chấp, những người nghèo phải dựa vào tín chấp với
các khoản vay nhỏ, hiệu quả thấp đã làm giảm khả năng hoàn vốn. Mặt khác, đa
số người nghèo không có kế hoạch sản xuất cụ thể, hoặc sử dụng các nguồn vốn
vay không đúng mục đích, do vậy họ khó có điều kiện tiếp cận các nguồn vốn
và cuối cùng sẽ làm cho họ càng nghèo hơn. Người nghèo, đồng bào dân tộc ít
người và các đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt thường có trình độ học vấn thấp,
nên không có khả năng tự giải quyết các vấn đề vướng mắc liên quan đến pháp
luật. Nhiều văn bản pháp luật có cơ chế thực hiện phức tạp, người nghèo khó
khăn nắm bắt, mạng lưới các dịch vụ pháp lý, số lượng các luật gia, luật sư hạn
chế, phân bố không đều, chủ yếu ở các vùng thành phố, thị xã… Nên người
nghèo khó tiếp cận; hơn nữa phí dịch vụ pháp lý còn cao so với khả năng tài
chính của họ.
Hộ nghèo thường gặp khó khăn và thiếu tự tin trong việc giải quyết các
vấn đề của chính bản thân mình. Về giao tiếp xã hội, người nghèo thường quan
hệ với những người nghèo như mình, hoặc nghèo hơn mình. Không muốn quan
hệ với những người khá giả hơn mình. Từ đó, càng làm hạn chế về khả năng
tiếp cận tư duy mới, cũng như kinh nghiệm làm kinh tế giỏi. Đây là một cản trở
lớn trong công cuộc XĐGN.
Đại đa số hộ nghèo kiến thức và kỹ năng về sản xuất yếu, phương pháp
canh tác cổ truyền đã ăn sâu vào tiềm thức. Sản xuất tự cung, tự cấp là chính,
chưa có khái niệm về sản xuất hàng hoá. Kiến thức về marketting không có; bán

các sản phẩm làm ra, nhưng chưa qua chế biến, nên giá trị thấp; sản phẩm làm
ra chưa xuất phát từ nhu cầu của thị trường (bán sản phẩm của mình có, chứ
không bán cái mà thị trường cần). Người nghèo thường sống ở những vùng xa
xôi hẻo lánh, giao thông đi lại khó khăn, thiếu phương tiện thông tin liên lạc,
con cái thất học…Thiếu việc làm, không năng động tìm kiếm việc làm, lười
biếng lao động. Do sinh con nhiều, đông con vừa là nguyên nhân, vừa là hệ quả
của đói nghèo. Trong gia đình các hộ nghèo mặc dù nhân khẩu nhiều, nhưng số
người có sức lao động lại ít. Các hộ gia đình nghèo rất dễ bị tổn thương bởi
những khó khăn hàng ngày và những biến động bất thường xảy ra đối với cá
nhân, gia đình hay cộng đồng. Do nguồn thu nhập của họ rất thấp, bấp bênh,
khả năng tích luỹ kém, nên họ khó có khả năng chống chọi với những biến cố
xảy ra trong cuộc sống (mất mùa, mất việc làm, thiên tai, mất nguồn lao động,
mất sức khoẻ…). Với khả năng kinh tế mong manh của các hộ gia đình nghèo
trong khu vực nông thôn, những đột biến này sẽ tạo ra nhưng bất ổn lớn trong
cuộc sống của họ. “Các rủi ro trong SXKD đối với người nghèo cũng rất cao, do
họ không có trình độ tay nghề và thiếu kinh nghiệm làm ăn. Khả năng đối phó
và khắc phục các rủi ro của người nghèo cũng rất kém, do nguồn thu nhập hạn
hẹp làm cho hộ gia đình mất khả năng khắc phục rủi ro và có thể còn gặp rủi ro
hơn nữa.” [4, trang 24].
Bệnh tật và sức khỏe kém cũng là yếu tố đẩy con người vào tình trạng đói
nghèo. Khi bị bệnh tật, hộ nghèo phải gánh chịu mất đi thu nhập từ lao động và
chi phí cao cho việc khám chữa bệnh; do vậy đẩy họ vào chỗ vay mượn, cầm cố
tài sản để trang trải chi phí, dẫn đến tình trạng có ít cơ hội cho người nghèo
thoát khỏi đói nghèo. Trong khi đó, khả năng tiếp cận các dịch vụ phòng bệnh
của người nghèo còn hạn chế: Tình trạng sức khỏe của người Việt Nam trong
thập kỷ qua đã được cải thiện, song tỷ lệ người nghèo mắc các bệnh vẫn còn
khá cao. Theo số liệu điều tra, mức sống năm 1998, số ngày ốm bình quân của
nhóm 20% người nghèo là 3,1 ngày/năm, so với 2,4 ngày/năm của nhóm 20%
người giàu. Bệnh tật và sức khoẻ yếu ảnh hưởng đến việc lao động sản xuất và
tìm việc làm của người nghèo.

Hộ nghèo do có người không chịu làm việc, hoặc hay uống rượu, hoặc
chơi cờ bạc.
1.1.4. Sự cần thiết phải đẩy mạnh xoá đói giảm nghèo
1.1.4.1. Đói nghèo là nguyên nhân gây mất ổn định xã hội, phá hoại
môi trường và cản trở nâng cao dân trí
Đa số người nghèo hiện sống tại khu vực nông thôn. Sự chênh lệch ngày
càng tăng giữa nông thôn và thành thị là nguyên nhân chính gây nên các vấn đề
xã hội. Ở nông thôn đất sản xuất có hạn và ngày càng bị thu hẹp; ngành nghề
phụ một số nơi không phát triển và có thu nhập thấp hoặc không có ngành nghề
phụ dẫn đến thời gian nông nhàn nhiều, hậu quả góp phần làm nảy sinh các tệ
nạn xã hội như cờ bạc, trộm cắp, nghiện hút. Các nguồn tài nguyên xuống cấp
và cạn kiệt, đánh bắt cá quá mức và các môi trường tự nhiên biển bị phá hủy;
môi trường tự nhiên ở vùng đất mặn và ven biển bị mất đi; mất đất rừng tự
nhiên ở các vùng núi, cùng với sự phá hoại hệ sinh thái đa dạng; các vùng đất có
vấn đề ngày càng lan rộng do sử dụng đất kém và không đúng cách, ô nhiễm
nước mặn, đất và nguồn nước khu vực nông thôn. Những mất mát đi kèm với
việc các hộ nghèo buộc phải bán đất, di dân tự do ra thành thị và ven đô, nơi họ
sinh sống thiếu hoặc không có những dịch vụ cơ bản, một bộ phận con cái họ dễ
trở thành nạn nhân của tội phạm (trộm cắp, buôn bán hàng cấm, gái mại dâm…)
và sự xuống cấp của môi trường xung quanh tăng ở mức ngoài tầm kiểm soát…
Nhiều hộ cả vợ chồng bỏ ra thành phố làm ăn, một năm về nhà vài lần, ở nhà
các con tự nuôi nhau hoặc ở nhà với ông bà già, các con thiếu sự quản lý, thiếu
tình thương bố mẹ, nhiều trường hợp học hành giảm sút bị bỏ dở, tham gia trộm
cắp…Tại thành phố sự chênh lệch giàu nghèo rõ nét, thiếu việc làm, không có
đất để sản xuất dẫn đến một số người làm ăn phi pháp, tệ nghiện hút ở thanh
niên ngày càng gia tăng…