CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TIÊU THỤ HÀNG HOÁ Ở CÁC DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TIÊU THỤ HÀNG HOÁ Ở CÁC
DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI.
I- ĐẶC ĐIỂM VÀ NHIỆM VỤ KẾ TOÁN NGHIỆP VỤ TIÊU THỤ HÀNG HOÁ TRONG
CÁ DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI.
1. Đặc điểm nghiệp vụ tiêu thụ hàng hoá trong các DNTM.
Tiêu thụ hàng hoá là khâu cuối cùng của lưu chuyển hàng hoá, ở giai
đoạn này hình thái hàng hoá sẽ được chuyển sang hình thái tiền tệ (H-T). Đây
là một hoạt động đặc trưng chủ yếu của Doanh nghiệp thương mại. Nó thực
hiện việc chu chuyển vốn, thúc đẩy vòng quay của quá trình sản xuất, nâng cao
hiệu quả kinh tế xã hội. Kết quả hoạt động tiêu thụ phản ánh kết quả hoạt
động kinh doanh. Việc tiêu thụ còn thể hiện khả năng và trình độ của doanh
nghiệp thương mại trong việc thực hiện các mục tiêu kinh doanh cũng như đáp
ứng các nhu cầu tiêu dùng của xã hội.
Tiêu thụ là giai đoạn then chốt để doanh nghiệp nâng cao hiệu quả kinh
doanh, do đó việc mở rộng tiêu thụ hàng hoá luôn là mục tiêu hàng đầu của
các doanh nghiệp thương mại.
Quá trình tiêu thụ hàng hoá đa dạng theo sự đa dạng của nền kinh tế thị
trường. Nó tuỳ thuộc vào hình thái, giá trị cũng như đặc điểm vận động của
hàng hoá từ sản xuất đến tiêu dùng. Các doanh nghiệp thương mại có thể sử
dụng các phương thức buôn bán, bán buôn, bán lẻ, bán đại lý hay bán hàng trả
góp....
- Bán buôn qua kho: Hàng hoá được bán cho người mua luôn luôn được
xuất phát từ kho của doanh nghiệp.
+ Bán buôn qua kho theo hình thức giao hàng trực tiếp, theo hình thức
này bên mua cử đại diện đến kho của doanh nghiệp thương mại để nhận hàng,
tại kho hàng sau khi doanh nghiệp xuất hàng giao trực tiếp cho bên mua đại
diện của bên mua đã thanh toán hoặc chấp nhận nợ thì hàng hoá được xác
định là tiêu thụ.
+ Bán buôn qua kho theo hình thức chuyển hàng: theo hình thức này căn
cứ voà hợp đồng hoặc đơn đặt hàng, doanh nghiệp thương mại xuất kho hàng
hoá chuyển đến cho bên mua theo địa điểm đã được qui định, hàng hoá lúc này

vẫn thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp thương mại, chỉ đến khi bên mua
nhận được hàng, thanh toán tiền hoặc ký nhận nợ thì hàng mới được xác định
là tiêu thụ.
- Bán buôn vận chuyển thẳng , là hình thức hàng hoá bán cho bên mua
đựơc giao trực tiếp từ kho của nhà cung cấp, ga, bến cảng... không qua kho của
đơn vị bán. Bán buôn vận chuyển thẳng gồm:
+ Bán buônvận chuyển thẳng theo hình thức giao hàng trực tiếp (bán giao
tay ba): theo hình thức này DNTM sau khi đã nhận được hàng thì giao trực
tiếp cho bên mua tại kho của của người bán, sau khi bên mua đã nhận được
hàng thanh toán tiền hoặc ký nhận nợ thì hàng được coi là tiêu thụ.
+ Bán buôn vận chuyển thẳng theo hình thức chuyển hàng, theo hình thức
này sau khi nhận được hàng mua DNTM dùng phương tiện vận tải của mình
hoặc thuê ngoài chuyển đến cho bên mua, hàng hoá chỉ xác định là tiêu thụ sau
khi bên mua đã nhận được hàng chấp nhận thanh toán hoặc đã thanh toán.
- Bán lẻ, là phương thức cung cấp trực tiếp hàng hoá cho người tiêu dùng
nhằm thực hiện nhu cầu cá nhân của họ. Đặc điểm của phương thức này là
khối lượng hàng hoá giao dịch nhỏ nhưng chủng loại cơ cấu mặt hàng đa
dạng, phong phú. Sau khi hoạt động mua bán diễn ra thì hàng hoá tách khỏi
lĩnh vực lưu thông và đi vào lĩnh vực tiêu dùng. Giá trị hàng hoá được biểu
hiện hoàn toàn. Khi nhận được báo cáo bán hàng đó là thời điểm xác định tiêu
thụ hàng bán. Các hình thức bán lẻ.
+ Hình thức bán hàng thu tiền tập trung: Theo hình thức này quá trình
bán hàng được tách thành 2 giai đoạn, thu tiền và giao hàng. Mỗi quầy hàng
đều có nhân viên thu tiền, viết hoá đơn và thu tiền của khách hàng. Khách hàng
mang hoá đơn đến nhận hàng và trả lại hoá đơn cho người bán. Cuối cùng
nhân viên thu tiền nộp cho thủ quỹ, nhân viên bán hàng kiểm kê hàng hoá, lập
báo cáo bán hàng và đối chiếu với số tiền thu được. Hình thức này giúp doanh
nghiệp quản lý được chặt chẽ tiền và hàng nhưng không thuận tiện cho người
mua.
+ Hình thức bán hàng thu tiền trực tiếp.

+ Hình thức bán hàng tự phục vụ, là hình thức người mua tự lấy hàng hoá
và thanh toán tiền. Quá trình mua diễn ra nhanh chóng nhưng đòi hỏi phải có
trang bị kỹ thuật tốt mới tránh được thất thoát hàng hoá. Hình thức này rất
thuận tiện cho người mua.
- Bán hàng đại lý, là phương thức mà bên chủ hàng (gọi là bên giao đại lý)
xuất hàng giao cho bên nhận đại lý, ký gửi (gọi là bên đại lý) để bán. Bên đại lý
sẽ được hưởng thù lao đại lý dưới hình thức hoa hồng hoặc chênh lệch giá.
- Bán hàng trả góp, là phương thức bán hàng thu tiền nhiều lần. Người
mua sẽ thanh toán lần đầu ngay tại thời điểm mua. Số tiền còn lại người mua
chấp nhận trả dần ở các kỳ tiếp theo và phải trả một tỷ lệ lãi suất nhất định.
Thông thường số tiền trả ở các kỳ tiếp theo bằng nhau, trong đó bao gồm một
phần doanh thu gốc và một phần lãi trả chậm.
Theo phương thức trả góp, về mặt hạch toán, khi giao hàng cho người
mua thì lượng hàng chuyển giao được coi là tiêu thụ. Về thực chất chỉ khi nào
người mua thanh toán hết tiền hàng thì doanh nghiệp mới mất quyền sở hữu.
Sau khi bán hàng thì vấn đề quan trọng nhất là phương thức thanh toán.
Ngày nay, các phương thức thanh toán trở nên đa dạng, phức tạp cùng với sự
chuyển đổi của nền kinh tế quốc dân. Phương thức thanh toán thể hiện tiền mà
doanh nghiệp thu được sau bán hàng theo cách nào. Nó cũng thể hiện uy tín
của việc mua bán. Hơn nữa, phương thức thanh toán còn thể hiện mối quan hệ
vận động giữa hàng hoá và tiền tệ như thế nào. Tuỳ từng trường hợp, từng
mối quan hệ mà doanh nghiệp có thể áp dụng phương thức thanh toán sao cho
phù hợp.
Các phương thức thanh toán mà doanh nghiệp có thể áp dụng như:
+ Thanh toán bằng tiền mặt, là hình thức dùng tiền mặt, ngân phiếu trực
tiếp để giao dịch, mua bán hàng hoá, dịch vụ. Bên mua xuất tiền ngay để trả
hoặc thanh toán số tiền chấp nhận nợ theo sự thoả thuận của cả hai bên. Hình
thức này thanh toán rất an toàn đảm bảo khả năng thu tiền nhanh, tránh được
rủi ro trong thanh toán.
+ Thanh toán thông qua ngân hàng: là hình thức thông qua ngân hàng

thanh toán bù trừ... Ngân hàng đóng vai trò là một tổ chức trung gian giúp cả
hai bên mua bán thanh toán đầy đủ, chính xác, đúng luật. Một số hình thức
thanh toán thông qua ngân hàng như: thanh toán bằn séc, thanh toán bằng uỷ
nhiệm chi, thanh toán bằng uỷ nhiệm thu, thanh toán bằng LC (tín dụng chứng
từ), thanh toán bù trừ...
+ Thanh toán bằng hình thức hàng đổi hàng.
Quá trình thanh toán tiền hàng hoàn thiện cũng là lúc quá trình tiêu thụ
kết thúc. Vốn của doanh nghiệp lại quay về hình thái tiền tệ ban đầu và tham
gia vào vòng tuần hoàn mới. Vì vậy để đẩy nhanh quá trình tiêu thụ thì doanh
nghiệp cũng phải thanh toán nhanh gọn. việc thanh toán theo hình thức nào
tuỳ theo từng thương vụ sao cho việc thanh toán được đảm bảo nhanh chóng
và đầy đủ nhất.
Giá cả là một yếu tố quan trọng trong hoạt động kinh doanh thương mại,
nó tạo ra sự cạnh tranh trong quá trình tiêu thụ. Vì vậy mỗi doanh nghiệp phải
xác định chính sách giá phù hợp cho từng loại thị trường, từng loại khách
hàng về hàng kinh doanh. Một mức giá phù hợp sẽ đẩy nhanh mức tiêu thụ của
hàng hoá và tăng sức cạnh tranh trên thị trường.
Để xác định giá bán, doanh nghiệp phải dựa trên cơ sở thực tế của giá
mua và giá bán phải bù đắp chi phí và thu nhập của doanh nghiệp vì mục đích
cuối cùng là lợi nhuận. Tuy nhiên giá này phải được thị trường chấp nhận.
Trong các doanh nghiệp thương mại giá bán được xác định theo công
thức.
+ Giá bán
hàng hoá
=
Giá thực tế
của hàng hoá
+
Thặng số
thương mại

+ Thặng số
thương
= Giá thực tế
của hàng hoá
x Tỷ lệ (%)
thặng số
mại
Trong đó:
+ Giá bán
hàng hoá
=
Giá thực tế
của hàng hoá
1 +
Thặng số
thương mại
Đối với hàng hoá thuộc đối tượng chịu thuế GTGT theo phương pháp
khấu trừ, dùng công thức như là chưa có thuế GTGT.
Đối với hàng hoá không thuộc đối tượng chịu thuế GTGT hoặc chịu thuế
GTGT theo phương pháp khấu trừ, giá bán là giá thanh toán.
Đối với doanh nghiệp áp dụng thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ thì
giá bán được xác định là giá không thuế. Còn doanh nghiệp áp dụng thuế GTGT
theo phương pháp trực tiếp thay hàng hoá không phải chịu thuế thì giá bán
bao gồm cả thuế.
Doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển trong nền kinh tế thị trường thì
phải biết sửdụng giá cả như một công cụ sắc bén để xâm nhập vào thị trường
đưachúng thành mục tiêu hàng đầu của doanh nghiệp. Do vậy để có quyết định
đúng đắn về giá cả của hàng hoá bán ra thì doanh nghiệp phải nắm bắt nhu
cầu thị trường, khả năng của đối thủ cạnh tranh. Đồng thời cũng phảitìm và
nắm bắt nhu cầu của khách hàng, tạo uy tín trong kinh doanh có quan hệ tốt

với các nhà cung cấp, các tổ chức xã hội khác để thực hiện việc tiêu thụ tốt
phải xuất phát từ mua tốt.
Doanh nghiệp thực hiện ghi chép bán hàng vào cuối ngày, tháng, quý, và
năm.
2. Nhiệm vụ kế toán nghiệp vụ tiêu thụ hàng hoá trong DNTM.
Kế toán là một công cụ sắc bén được sử dụng đểql doanh nghiệp với chức
năng thu thập xử lý và cung cấp các thông tin, góp phần giải quyết những vấn
đề phát sinh trong doanh nghiệp. Các thông tin kế toán cung cấp phải đầy đủ,
kịp thời, chính xác có ích cho người sử dụng.
Kế toán nghiệp vụ tiêu thụ nhằm thu thập và xử lý thông tin trong quá
trình bán hàng, đánh giá, phân tích, lựa chọn phương án kinh doanh tối ưu, kế
toán nghiệp vụ tiêu thụ hàng hoá có nhiệm vụ cơ bản sau:
+ Ghi chép, phản ánh kịp thời, đầy đủ và chính xác tình hình tiêu thụ hàng
hoá của doanh nghiệp trong kỳ. Ngoài kế toán tổng hợp trên các tài khoản kế
toán, kế toán tiêu thụ cần phải ghi chép về số lượng, kết cấu chủng loại hàng
hoá bán ra, ghi chép doanh thu tiêu thụ, thuế GTGT đầu ra của từng nhóm, mặt
hàng theo từng đơn vị, cửa hàng, quầy hàng...
+ Tính toán giá mua thực tế của hàng hoá đã tiêu thụ nhằm xác định kết
quả hàng bán ra.
+ Kiểm tra tình hình thu tiền bán hàng và quản lý tiền bán hàng, đối với
hàng hoá bán chịu cần phải mở sổ ghi chép theo từng khách hàng, từng lô
hàng, số tiền khách nợ, thời hạn và tình hình trả nợ.
+ Cung cấp đầy đủ, chính xác, kịp thời các thông tin cần thiết về tình hình
tiêu thụ phục vụ cho việc chỉ đạo điều hành hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp trong việc đưa ra các quyết định, biện pháp điều chỉnh cho phù hợp với
tình hình thực tế hoặc đưa ra các quyết định đầu tư đúng đắn.
Kế toán nghiệp vụ tiêu thụ hàng hoá phải lưu giữ các chứng từ sổ sách
liên quan đến quá trình tiêu thụ hàng hoá dựa trên nhiệm vụ chung của kế
toán để phục vụ công tác kiểm tra, thanh tra của các cơ quan quản lý. Kế toán
tiêu thụ hàng hoá phải thực hiện dựa trên những chuẩnmực kế toán hiện hành

và biết áp dụng linh hoạt trong từng điều kiện cụ thể.
II- PHƯƠNG PHÁP KẾ TOÁN NGHIỆP VỤ TIÊU THỤ HÀNG HOÁ TRONG
DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI.
1. Phương pháp kế toán nghiệp vụ tiêu thụ hàng hoá trong doanh nghiệp
thương mại kế toán hàng tồn kho theo phương pháp kê khai thường
xuyên.
1.1. Chứng từ sử dụng.
- Hoá đơn GTGT, hoá đơn bán hàng
- Phiếu xuất kho, hoá đơn kiêm phiếu xuất kho
- Các loại báo cáo, bảng kê bán hàng
- Các chứng từ thanh toán; phiếu thu, giấy báo có của ngân hàng.
1.2. Tài khoản sử dụng.
Theo phương pháp kê khai thường xuyên, khi hạch toán tiêu thụ kế toán
sử dụng các tài khoản sau:
* TK 511: Doanh thu bán hàng.
- Nội dung: Tài khoản 511 được dùng để phản ánh tổng số doanh thu
bán hàng thực tế của doanh nghiệp trong kỳ và việc kết chuyển doanh thu
thuần cuối kỳ.
- Kết cấu:
+ Bên nợ: Phản ánh các khoản giảm trừ doanh thu đựơc kết chuyển cuối
kỳ.
+ Bên có: Phản ánh doanh thu bán hàng thực tế phát sinh trong kỳ theo
hoá đơn.
TK 511 cuối kỳ không có số dư và được chi tiết thành 4 tài khoản cấp II.
TK 5111: Doanh thu bán hàng hoá
TK 5112: Doanh thu bán thành phẩm (dùng cho DN sản xuất)
TK 5113: Doanh thu cung cấp dịch vụ
TK 5114: doanh thu trợ cấp, trợ giá
* TK 531: hàng bán bị trả lại
- Nội dung: TK 531 dùng để theo dõi doanh thu của số hàng hoá bị khách

hàng trả lại.
- Kết cấu.
+ Bên nợ, phản ánh trị giá hàng bán bên mua trả lại (theo giá bán)
+ Bên có, kết chuyển trị giá hàng bán bị trả lại để xác định doanh thu bán
hàng thuần.
TK 531 cuối kỳ không có số dư
* TK 532, giảm giá hàng bán.