Tác động của kinh tế thị trường đến công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên hiện nay

Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015

52

TÁC ĐỘNG CỦA KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐẾN
CÔNG TÁC GIÁO DỤC LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN HIỆN NAY
ThS. Nguyễn Thị Tiến
Khoa Lý luận Chính trị, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung
Tóm tắt: Giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần phát triển con người
toàn diện, đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư
tưởng – văn hóa. Công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên ở nước ta
trong những năm qua chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, trong đó có một sự tác
động rất lớn của kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường vừa tác động một cách
tích cực lại vừa tác động một cách tiêu cực đến công tác giáo dục lý luận chính
trị cho sinh viên ở các trường đại học. Điều này đặt ra cho công tác này bên
cạnh việc phòng ngừa, khắc phục những yếu tố tiêu cực thì cần tận dụng và
phát huy tối đa các yếu tố tích cực thuận lợi để từ đó có thể phát huy hơn nữa
vai trò của công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên trong các giai đoạn
sau.
Từ khóa: Công tác giáo dục lý luận chính trị, kinh tế thị trường, sinh viên.

1. Những tác động tích cực
Công tác giáo dục lý luận chính trị
là một bộ phận của công tác tư tưởng,
có vai trò quan trọng trong việc hình
thành, phát triển và hoàn thiện đường
lối chính trị, đảm bảo cho sự lãnh đạo
của Đảng đối với toàn xă hội; đồng thời,
thông qua công tác này mà chủ trương,
đường lối của Đảng, chính sách, pháp
luật của Nhà nước thấm sâu vào quần

chúng, góp phần nâng cao nhận thức
chính trị cho nhân dân. Giáo dục lý luận
chính trị là một hoạt động nâng cao giác
ngộ lý luận cộng sản, củng cố niềm tin
vào tiền đồ cách mạng bằng các cơ sở
khoa học, xác lập các công cụ nhận thức,
nhằm giải quyết các công việc do thực
tiễn cuộc sống thường xuyên biến đổi
đặt ra.
Công tác giáo dục lý luận chính trị
với mục tiêu giáo dục là hình thành thế
giới quan khoa học, nhân sinh quan cách
mạng, phương pháp tư duy biện chứng
và phương pháp hành động khoa học,

góp phần phát huy tính tích cực của sinh
viên trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Giáo dục lý luận chính trị cho sinh
viên góp phần phát triển con người toàn
diện, góp phần đào tạo nguồn nhân lực
chất lượng cao đáp ứng quá trình công
nghiệp hóa, hiện đai hóa, phát triển kinh
tế tri thức và đẩy mạnh hội nhập quốc tế.
Bên cạnh đó, giáo dục lý luận chính trị
cho sinh viên góp phần tích cực vào
cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng –
văn hóa, góp phần đào tạo thế hệ trể kế
tục sự nghiệp cách mạng.
Nói về vai trò của công tác giáo

dục lý luận chính trị, chủ tịch Hồ Chí
Minh nêu rõ: ―Không có lý luận chính trị
thì chí khí kém cương quyết, không
trông xa thấy rộng, trong lúc đấu tranh
dễ lạc phương hướng, kết quả là “mù
chính trị”, thậm chí hủ hóa, xa rời cách
mạng‖ [4, tr. 234]
Năm 1986, tại Đại hội Đại biểu
toàn quốc lần thứ VI, Đảng ta đã tiến


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015

hành đổi mới toàn diện đất nước trên tất
cả các lĩnh vực, trong đó đổi mới kinh
tế là trung tâm. Thực chất của đổi mới
kinh tế là chuyển từ mô hình kinh tế tập
trung quan liêu, bao cấp sang phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN. Nghị quyết Đại hội IX của
Đảng nêu rõ: ―Đảng và Nhà nước ta
chủ trương thực hiện nhất quán và lâu
dài chính sách phát triển nền kinh tế
hàng hóa nhiều thành phần vận động
theo cơ chế thị trường, có sự quản lý
của Nhà nước theo định hướng XHCN;
đó chính là nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN‖[2, tr.86]
Kinh tế thị trường định hướng
XHCN mà Đảng ta chủ trương xây dựng

là một kiểu tổ chức nền kinh tế trong
thời kỳ quá độ lên CNXH vận hành theo
các quy luật kinh tế khách quan của nền
kinh tế thị trường, các quy luật của thời
kỳ quá độ; đồng thời có sự quản lý, điều
tiết của Nhà nước dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong nền
kinh tế thị trường định hướng XHCN, cơ
chế thị trường phải được vận dụng đầy
đủ, linh hoạt để phát huy mạnh mẽ và có
hiệu quả mọi nguồn lực, bảo đảm sự
phát triển nhanh và bền vững, nâng cao
đời sống nhân dân để thực hiện mục tiêu
―dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công
bằng, văn minh‖.
Sau hơn 20 năm đổi mới, nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa trở thành nền tảng kinh tế - xã hội
của đất nước. Những thành tựu đạt được
trong nền kinh tế đã thổi luồng sinh khí
mới vào lĩnh vực chính trị tư tưởng. Sự
năng động trên lĩnh vực kinh tế vừa là
nguyên nhân vừa là kết quả của sự năng
động, sáng tạo của tư duy. Hiện nay, đất

53

nước đang bước vào thời kỳ phát triển
mạnh với vị thế và diện mạo mới. Kinh
tế tiếp tục phát triển, an ninh – quốc

phòng được giữ vững, môi trường chính
trị xã hội khá ổn định. Mặc dù vậy, nền
kinh tế nước ta so với khu vực và thế
giới vẫn đang còn rất thấp. Chỉ số phát
triển con người đứng ở mức thấp, phân
hóa giàu nghèo trong xã hội còn gay
gắt, làm gia tăng sự bất bình đẳng trong
việc tiếp cận và thụ hưởng nền giáo
dục. Thực tế đó là thách thức cho công
tác giảng dạy lý luận chính trị, cần phải
có sự chuyển đổi cho sự vận động của
cuộc sống.
Hiện nay, ưu thế của cơ chế thị
trường là giải phóng sức sản xuất, tăng
trưởng kinh tế, tiến bộ khoa học – công
nghệ, khả năng tác động nhiều mặt lên
sự phát triển xã hội. Nhưng cũng chính
cơ chế đó đã đẩy nhanh sự phân cực
giàu nghèo, làm sâu sắc hơn những bất
bình đẳng xã hội, phá vỡ sự cân bằng
giữa xã hội và tự nhiên, tăng trưởng kinh
tế với tiến bộ xã hội. Trong những điều
kiện như vậy, sự phát triển của giáo dục
lý luận chính trị không tránh khỏi những
tác động tích cực và tiêu cực.
Cơ chế thị trường tạo nên sự năng
động trong toàn xã hội và nâng lên
đáng kể đời sống vật chất và tinh thần
của nhân dân. Từ đó, niềm tin của toàn
dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và

Nhà nước ngày càng được củng cố
vững chắc. Đây chính là điều kiện
khách quan thuận lợi đối với công tác
giáo dục lý tưởng, đạo đức cho sinh
viên. Nhiều sinh viên vượt khó vươn
lên trong học tập, sẵn sàng tham gia
phong trào thanh niên tình nguyện,
mùa hè xanh, tuổi trẻ lập nghiệp…


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015

chính là nhờ họ đã có một lý tưởng
sống đúng đắn, cao đẹp. Họ đã nhìn
thấy hạnh phúc cá nhân của mình trong
hạnh phúc của biết bao con người mà
họ đem đến. Lý tưởng sống đó không
phải tự nhiên mà hình thành, nó được
rèn luyện, tu dưỡng, giáo dục mà nên.
Trong cơ chế thị trường, lợi ích cá
nhân được khuyến khích và bảo đảm
bằng pháp luật. Đồng thời, cơ chế thị
trường còn tạo ra các điều kiện thuận lợi
để con người tham gia vào các quan hệ,
các hoạt động kinh tế - xã hội đa dạng.
Việc mở rộng phạm vi hoạt động, mối
quan hệ đến lợi ích khiến cho con người
trở nên năng động hơn, tích cực hơn.
Hơn thế, cạnh tranh với tính cách một
thuộc tính tất yếu của cơ chế thị trường

luôn đặt con người vào tình thế phải
quyết chọn, phải nỗ lực vượt bậc. Do
vậy, trong kinh tế thị trường việc học tập
lý luận chính trị của sinh viên cũng linh
hoạt và thực tế hơn.
Dưới áp lực của cạnh tranh, con
người trong cơ chế thị trường luôn phải
thể hiện, tự khẳng định. Theo đó, cơ chế
thị trường tạo lập môi trường cạnh tranh
ngay trong đội ngũ những người làm
công tác giảng dạy lý luận chính trị. Quy
luật thị trường tạo ra sự sàng lọc khắt
khe, sự đào thải nghiêm khắc, đòi hỏi
mỗi nhà giáo không ngừng vươn lên về
trình độ, kỹ năng, nghề nghiệp, trau dồi
đạo đức… Cơ chế thị trường, theo nghĩa
đó, là cơ chế tốt để phát triển đội ngũ
giảng viên lý luận chính trị bớt tính
kinh viện, giáo điều, tăng tính thực tiễn,
sáng tạo, linh hoạt. Ngoài ra, kinh tế thị
trường làm nảy sinh những quan niệm
mới về giáo dục lý luận chính trị.
Những quan niệm có tính bảo thủ, xơ

54

cứng về giáo dục lý luận chính trị thời
kỳ kinh tế tập trung bao cấp không còn
cơ sở để tồn tại, mà thay vào đó là tư
duy năng động, cởi mở và có xu hướng

thực tế, hiệu quả hơn. Sự tác động của
kinh tế thị trường và cũng từ chính yêu
cầu khách quan của cơ chế thị trường
đặt ra, đòi hỏi công tác giáo dục lý luận
chính trị ở các trường đại học của Việt
Nam phải không ngừng đổi mới cả về
nội dung, chương trình, phương pháp
giảng dạy, phương pháp quản lý… và
chính bản thân đội ngũ giáo viên cũng
phải đổi mới.
2. Những tác động tiêu cực:
Bên cạnh những ảnh hưởng tích
cực, thì về khách quan mà nói kinh tế thị
trường có sức mạnh tự phát ghê gớm của
nó đã khuyến khích chủ nghĩa cá nhân,
lối sống thực dụng, làm cho người ta chỉ
chú ý tới lợi ích cá nhân mà coi nhẹ lợi
ích cộng đồng, chỉ chú ý tới lợi ích trước
mắt mà quên đi lợi ích lâu dài, cơ bản;
lối sống ngoại lai, sống lạnh lùng ngày
càng tăng. Đây là những biểu hiện của
sự xa hoa lãng phí, quan hệ giữa người
với người kiểu tiền trao cháo múc, xem
rẻ nhân phẩm con người. Hiện nay, có
một bộ phận sinh viên do nhiều nguyên
nhân mà chưa có lý tưởng sống đúng
đắn nên họ học hành mang tính đối phó,
chỉ lo cho mình có kiến thức, khả năng
để có thể kiếm thêm nhiều tiền mà
không quan tâm rèn luyện nhân cách của

mình. Một số sinh viên chỉ quan tâm đến
hưởng thụ, chạy theo ―mốt‖ đôi khi bất
chấp cả đến danh dự bản thân, gia đình
và tập thể. Một bộ phận khác lại lao
mình vào cuộc sống vật chất và lo cho
khả năng nghề nghiệp để đạt tới lợi ích
trước mắt, tiền tài, danh vọng coi đó là


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015

cái đích của cuộc sống hạnh phúc, do
vậy trong học tập ở đại học, cao đẳng họ
chỉ chú trọng các môn chuyên ngành,
xem nhẹ các môn lý luận chính trị.
Trong cơ chế thị trường, những
biểu hiện của tính cách mạnh ở một số
sinh viên, tự nó, chưa đảm bảo cho sự
phát triển hài hòa của nhân cách, chưa
thật sự khẳng định tính tích cực của
nhân cách. Khi những lợi ích cá nhân
che lấp lương tâm và trách nhiệm đạo
đức, thì sự khôn ngoan, tính năng động
và những nỗ lực ý chí không còn là biểu
hiện cho sức mạnh bản chất của con
người. Trái lại, chúng dễ biến thành
phương tiện và kích thích cho những
thói hư tật xấu. Sự khôn ngoan và tính
cách mạnh ở một số người kết hợp với
lối sống vị kỷ sẽ dẫn đến sự méo mó

nhân cách, làm nảy sinh sự đối lập giữa
con người với con người, giữa cá nhân
với xã hội. Điều này dẫn đến đối tượng
học tập và chủ thể giảng dạy lý luận
chính trị. Đã có những sinh viên trượt
vào vòng xoáy tha hóa của kinh tế thị
trường, xem thường việc giảng dạy và
học tập lý luận chính trị.
Sinh viên là lứa tuổi mà mỗi cá
nhân đang đạt đến sự hoàn chỉnh về thể
chất và tinh thần với đời sống tâm lý
phát triển và rất phong phú, nhu cầu rất
lớn và rất đa dạng. Song, do đang trong
độ tuổi mới bắt đầu phát triển, mới bước
đầu định hình về nhân cách, tri thức và
kinh nghiệm cuộc sống còn ít ỏi... nên
lứa tuổi này thường có những nhược
điểm: chủ quan, chuộng hình thức, rất dễ
bị lôi cuốn bởi mặt trái của cơ chế thị
trường. Sinh viên hiện nay có lối sống
rất thức tế (tích cực) và ranh giới với

55

thực dụng (tiêu cực) rất mong manh. Họ
thích xem các bộ phim hành động và đặc
biệt là những trò chơi điện tử, bạo lực;
nhiều bài hát với lời lẽ ngô nghê, cổ vũ
cho lối sống tiêu cực lại được họ hào
hứng đón nhận. Từ những sở thích

không lành mạnh đó đã dẫn đến biệc tạo
ra những con người sùng bái kỹ thuật,
không coi trọng đời sống tình cảm và
tính nhân đạo trong quan hệ con người.
Một bộ phận không nhỏ sinh viên dễ rơi
vào guồng quay tiêu cực của xã hội, suy
thoái về đạo đức, nhân cách, thiếu sự
trung thực, lòng tự trọng trong quan hệ
xã hội... Có không ít sinh viên đang học
hoặc khi ra trường ham muốn có được
đời sống vật chất sung túc, xa hoa nên
sẵn sàng từ bỏ ước mơ để nhận những
việc hoàn toàn trái chuyên môn được
đào tạo và nguyện vọng của mình thậm
chí trái với đạo đức xã hội. Với những
đối tượng sinh viên như vậy, giáo dục lý
luận chính trị cho họ trong cơ chế thị
trường quả là một việc hết sức khó khăn.
Cơ thế thị trường cũng tạo nên
những thách thức lớn đối với công tác
giáo dục lý luận chính trị. Trong thời kỳ
phát triển kinh tế thị trường, mở rộng
quan hệ quốc tế, niềm tin, lý tưởng cộng
sản, đạo đức cách mạng, lập trường giai
cấp công nhân … phải đấu tranh quyết
liệt với chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa
thực dụng. Nó phản ánh sự đối lập giữa
cái tích cực và tiêu cực, giữa tối và sáng
trong nhận thức của mỗi người. Hiện
tượng thương mại hóa ảnh hưởng tiêu

cực đến sự phát triển lành mạnh của giáo
dục lý luận chính trị, sự lệch pha giữa lý
luận và thực tiễn, những nghịch lý,
những mâu thuẫn của cuộc sống dội vài
các giảng đường đại học làm cho giáo


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015

dục lý luận chính trị đứng trước những
thách thức mới. Nhiều vấn đề nảy sinh
từ thực tiễn chúng ta chưa kịp tổng kết,
khái quát về mặt lý luận để định hướng
cho công tác chính trị - tư tưởng, đã xuất
hiện sự mơ hồ, dao động, mất phương
hướng trong một bộ phận thế hệ trẻ,
trong đó có sinh viên. Trong điều kiện
như vậy, giáo dục lý luận chính trị có
trách nhiệm phải hình thành và củng cố
trong sinh viên một niềm tin sâu sắc vào
những giá trị đích thực và lâu bền của
con người: tình thương, trách nhiệm,
lương tâm, sự trung thực và khiêm tốn,
lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có
niềm tin vào lý tưởng cộng sản. Mặt
khác, mỗi thầy cô giáo là tấm gương tự
học, sáng tạo và mẫu mực. Không thể kỳ
vọng vào kết quả giáo dục lý luận chính
trị đối với sinh viên nếu như đội ngũ
những người làm công tác giảng dạy lý

luận chính trị lại không trung thành, mơ
hồ, suy thoái về phẩm chất chính trị và
đạo đức nhà giáo.
Từ sự phân tích trên cho thấy, kinh
tế thị trường tác động lên nhận thức, tư
tưởng con người theo hai xu hướng tích
cực và tiêu cực; thành quả công cuộc đổi
mới mang lại nhiều thuận lợi cơ bản cho
sự phát triển và đổi mới, nâng cao chất
lượng giáo dục lý luận chính trị nhưng
những mâu thuẫn nảy sinh từ đời sống
kinh tế, xã hội cung trở thành những
thách thức không nhỏ đối với giáo dục lý
luận chính trị cho sinh viên.
Trong giai đoạn phát triển bước
ngoặt hiện nay, khi thời cơ và vận hội
lớn đan xen cùng thử thách, nguy cơ
không kém phần nghiệt ngã, nhất là khi
đất nước hội nhập ngày càng sâu vào đời
sống quốc tế, giáo dục lý luận chính trị

56

đã góp phần quan trọng vào việc củng cố
nền tảng tư tưởng của đảng, nâng cao
nhận thức, tình cảm và niềm tin của sinh
viên đối với chủ nghĩa xã hội, đối với sự
nghiệp đổi mới do đảng khởi xướng và
lãnh đạo. Một điều quan trọng khác
chính là sinh viên phải hiểu được vai trò

cũng như hiệu quả của các môn học này.
Sự thay đổi lối suy nghĩ sẽ mang tính
quyết định đến tình cảm, tâm hồn, sự
đầu tư thời gian, trí tuệ đối với môn học.
Thay vì sự đối phó và nhàm chán, các
em có thể biến các môn lý luận chính trị
trở thành vũ khí tinh thần có sức mạnh
to lớn chống lại sự suy thoái đạo đức của
một bộ phận giới trẻ hiện nay.
3. Kết luận
Sinh viên là một bộ phận sinh viên
đầy tiềm năng, đại diện cho trí tuệ và
lương tâm của dân tộc trong tương lai.
Dân tộc ta có trở nên vẻ vang hay không
phụ thuộc rất nhiều vào nỗ lực học tập,
phấn đấu của họ, trong đó có học tập lý
luận chính trị. Giáo dục lý luận chính trị
cho sinh viên là dạy họ cách ứng xử hài
hòa với tự nhiên và xã hội, có phương
pháp tư duy và hoạt động thực tiễn khoa
học; giúp cho họ hoàn thiện nhân cách
và nâng cao lý tưởng cách mạng. Chính
vì vậy, giáo dục lý luận chính trị trở
thành nhiệm vụ quan trọng không thể
thiếu được trong các trường đại học ở
nước ta hiện nay.
Ngày nay, trong nền kinh tế thị
trường, công tác giáo dục lý luận chính
trị cho sinh viên bên cạnh những thuận
lợi cơ bản thì cũng gặp những khó khăn

nhất định. Phát huy những tác động tính
tích cực và hạn chế những tác động tiêu


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015

cực của kinh tế thị trường đối với công
tác giáo dục lý luận chính trị là một việc
làm cần thiết. Muốn vậy, cần phải có sự
thống nhất, sự quyết tâm của Trung
ương, các bộ, ban, ngành, những người
làm công tác giảng dạy và quan trọng
vẫn là sự cố gắng của mỗi sinh viên.
Trước những tác động của kinh tế
thị trường đối với công tác giáo dục lý
luận, yêu cầu mỗi sinh viên cần nhận
thức rằng không ai khác, chính họ là
những chủ nhân tương lai của đất nước,
đất nước trông chờ rất nhiều vào việc

57

học tập và rèn luyện của họ. Việc học
tập tốt các môn chuyên ngành là điều
cần thiết, song nếu chỉ có kiến thức
chuyên ngành sinh viên sẽ bị lạc hậu về
mặt lý luận, việc học tập các môn khoa
học Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh giúp họ nắm bắt được những kiến
thức cơ bản nhất, kết hợp với liên hệ

thực tiễn, từ đó có tư duy độc lập, đúng
đắn, hành động phù hợp trong cuộc
sống, qua đó sinh viên có được phương
pháp tiếp cận, nắm bắt thông tin, kiến
thức một cách có hiệu quả nhất.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] TS. Nguyễn Duy Bắc (chủ biên). 2004. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dạy
và học môn Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong trường đại học, Nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội.
[2] Đảng Cộng sản Việt Nam. 2001. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX,
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
[3] GS. TS. Phạm Minh Hạc (chủ biên). 2007. Phát triển văn hóa con người và nguồn
nhân lực cho thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia,
Hà Nội.
[4] Hồ Chí Minh:Toàn tập. 2011. tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.