Lựa chọn phương pháp dạy học là yếu tố quyết định khả năng lĩnh hội kiến thức của sinh viên trường Đại học Xây dựng miền Trung

Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 1-2014

11

LỰA CHỌN PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LÀ YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH
KHẢ NĂNG LĨNH HỘI KIẾN THỨC CỦA SINH VIÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG MIỀN TRUNG
CVC. Lê Duy Quang
Trưởng Phòng Tổ chức Hành chính, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung
Tóm tắt: Nâng cao chất lượng giáo dục là nhiệm vụ luôn được Đảng bộ và Ban
Giám hiệu nhà trường quan tâm. Để nâng cao chất lượng phương pháp giáo
dục thì Phương pháp dạy học của giảng viên đóng vai trò quyết định khả năng
tiếp thu kiến thức của sinh viên. Từ đó, sinh viên mới vận dụng kiến thức đã tiếp
thu để nâng cao kỹ năng thích ứng trong thực tế. Trong bài viết này, chúng tôi
so sánh các phương pháp dạy học để thấy rõ vai trò quan trọng về cách thức
truyền đạt kiến thức từ giảng viên.
Từ khóa: Phương pháp, tự học, định hướng.

1. Khái quát chung về phương pháp
Phương pháp: Cách thức, con
đường làm việc để đạt được mục đích.
Các quy luật chi phối phương pháp: về
mặt khách quan và chủ quan của
phương pháp phương pháp chịu sự chi

phối của mục đích và nội dung phương
pháp, là một tổ chức hoạt động có tổ
chức hợp lý, biết sáng tạo ra phương
pháp mới bằng cách chuyển hóa và
phối hợp tối ưu những phương pháp
dạy học đã có.

Biện pháp: là một bộ phận của
phương pháp, là cách giải quyết một vấn
đề cụ thể.
Thủ thuật: là một thành phần của
phương pháp cơ bản, nhân cách giảng
viên, trình độ (sư phạm, chuyên môn),
cách sử dụng phương pháp, phương tiện,
cách giải quyết tình huống tại lớp học.
2. Phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học là những
cách thức, là con đường, là phương
hướng hành động để giải quyết vấn đề
nhận thức của sinh viên nhằm đạt mục
đích dạy học. Hoạt động dạy học luôn có
tính chất 2 mặt đó là hoạt động dạy và
hoạt động học. Hoạt động dạy được tiến
hành theo những phương pháp học có sự

tổ chức của thầy. Phương pháp dạy hay
phương pháp học đều là những hình thức
tổ chức của thầy giáo.
Để đạt được mục đích dạy học nào
đó giảng viên không chỉ tổ chức dạy chỉ
trong trường học và có thể tổ chức cho
sinh viên tham quan…Như vậy, phương
pháp dạy còn có nghĩa rộng hơn là
những phương pháp dạy trong lớp học
mà còn là những hình thức tổ chức địa
điểm giờ học của thầy. Để đạt được

mục đích dạy học một giờ học giảng
viên cũng cần phải xem xét là giờ học
ấy theo các bước nào và việc lĩnh hội tri
thức của sinh viên theo những con
đường logic nào. Như vậy, phương
pháp dạy học là các bước thực hiện của


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 1-2014

thầy và trò trong giờ dạy và con đường
lĩnh hội tri thức.
Có nhiều hình thức tổ chức lớp học
là: Hình thức tổ chức giờ học (địa điểm
học); Hình thức tổ chức dạy (Phương pháp
dạy); Hình thức tổ chức học (Phương pháp
học); Các bước thực hiện của thầy và trò
trong giờ dạy; Cách trình bày theo con
đường logic của sự lĩnh hội tri thức.

Mục
tiêu

Vị thế

Nội
dung

12

Có một số cách thức dạy học như
sau: Người dạy là trung tâm theo quan
điểm cổ truyền; Người dạy và người học
đều là trung tâm: thầy chỉ đạo trò, trò
chủ động một cách tự giác, tích cực, tự
lực nhằm giúp trò đạt được mục đích
dạy học; Người học là trung tâm, dạy
học theo lối mới, bằng phương pháp tích
cực hóa người học.

Phương pháp dạy học cổ truyền
- Chuyển tải nhận thức từ người
dạy, người học thuộc bài, ghi nhớ,
tái hiện.
- Tuân theo mệnh lệnh, do sức ép
của người dạy.
- Người dạy là trung tâm.
- Những nguyên tắc, khái niệm,
công thức, mô hình, một gương
sáng.
- Bài học quay sẵn phát ra hoặc
thông báo tái hiện, lời thầy và sách
khó thay đổi.

- Thầy độc thoại, phát vấn (đối
thoại), diễn trình, trò quan sát, ghi
chép.
Phương
pháp

Người
học

- Học thuộc lòng, hướng theo và
làm theo thao tác mẫu của người
thầy, của sách.
- Thụ động tiếp thu, thiếu cơ hội để
được nêu ý tưởng, cách làm khác.

Phương pháp dạy học tích cực
- Giúp người học tìm hiểu nhận thức
của người khác, đồng thời nảy nở
sáng kiến cá nhân.
- Thay đổi trong thái độ và hành vi
của học viên, xuất phát từ giác ngộ
về thực tế, tự nguyện.
- Người học là trung tâm.
- Dạy các mà trò cần và xã hội đòi
hỏi.
- Một vấn đề cần giải quyết, một nhu
cầu cụ thể, kích thích sự muốn học.
Một trường hợp cụ thể thành công
hoặc thất bại, thích hợp với học viên.
- Bài học chính là ý kiến học viên
được tổng hợp và nâng lên thành lý
luận.
- Đối thoại (thầy - trò/ trò - trò/ xã
hội - trò/ trò - xã hội/ trò - thầy/ thảo
luận/ trò chơi/ tham quan).
- Giáo viên hay học sinh nêu vấn đề

hoặc nêu nhiều câu hỏi và tạo điều
kiện cho học viên giúp nhau tìm ra
giải đáp. Học viên thực hành theo
mẫu và tự nghĩ ra cách làm khác
hay hơn.
- Học cách học, cách giải quyết vấn
đề. Người học chủ động, được hành
động theo cách riêng của mình với
tinh thần sáng tạo.


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 1-2014

Phương pháp dạy học cổ truyền
- Học và dạy phân biệt rạch ròi, dù
có ban bệ của học viên chỉ để giải
quyết các vấn đề hành chánh.
- Thầy thiếu thông tin phản hồi từ
học viên.
- Người dạy chủ động truyền đạt.

13

Phương pháp dạy học tích cực
- Học và dạy phân biệt rạch ròi, thầy
vừa dạy và học kinh nghiệm của học
viên.
- Thầy có nhiều thông tin phản hồi
của học viên.
- Thầy cố tình thụ động để phát huy

Người
tính chủ động của học viên, thầy
dạy
không vội phê phán khen chê học
viên.
- Học viên vừa học, vừa phụ thầy
hướng dẫn, góp ý cho nhau và chủ
động tổ chức học tập.
- Thầy độc quyền đánh giá cho - Tự đánh giá, tự sửa sai, điều chỉnh,
Đánh
điểm cố định.
làm cơ sở để thầy cho điểm cơ động.
giá
Tóm lại Phương pháp dạy học
đối chiếu. Theo kiểu của nội dung dạy
tích cực (hiện đại): giảng viên tổ chức
học: thông báo, làm mẫu, nêu vấn đề.
các hoạt động nhận thức và thực tiễn,
(4) Căn cứ vào phương tiện dạy
sinh viên là người tìm kiếm tri thức để
học: Các phương pháp dạy học dùng lời
đạt được mục đích dạy học.
nói; Các phương pháp dạy học dùng trực
quan; Các phương pháp dạy học tự lực
3. Phân loại các phương pháp dạy học
Theo giáo sư Nguyễn Ngọc Quang
của sinh viên.
(Lý luận dạy đại học), thì Hệ thống các
(5) Căn cứ theo mức độ tính trung
phương pháp dạy học cơ bản gồm các

tâm của thầy và trò.
yêu cầu như sau:
Theo Klingberg nhà lý luận dạy
(1) Căn cứ vào mục đích nhiệm vụ
học người Đức đã đưa ra mô hình phân
của giờ học: Các phương pháp nghiên
loại phương pháp dạy học. Phương pháp
cứu tài liệu mới; Các phương pháp củng
dạy học được chia thành 2 nhóm: xét về
cố tài liệu mới; Các phương pháp vận
phương diện mặt ngoài và phương diện
dụng kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo; Các
mặt trong.
phương pháp hệ thống hóa, khái quát
Nhóm phương pháp xét theo
hóa; Các phương pháp kiểm tra, đánh
phương diện mặt ngoài là phương pháp
giá kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo.
có thể dễ nhận thấy xảy ra trong quá
(2) Căn cứ vào hoạt động của thầy
trình dạy học bằng cách quan sát hình
và trò: Đàm thoại, thuyết trình, thảo
thức tổ ch ức giao tiếp giữa thầy – trò –
luận, thí nghiệm, thực hành, nghiên cứu.
nội dung, ví dụ như nhóm phương pháp:
(3) Căn cứ vào con đường nhận
+ Hình thức tổ chức giờ học (địa
thức của sinh viên: Theo logic phát triển
điểm học: học theo lớp bài, tham quan,
nội dung: qui nạp, diễn dịch, so sánh,

học trong quá trình lao động,…)


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 1-2014

14

+ Tổ chức dạy (thuyết trình, đàm
thoại, diễn trình làm mẫu,…)
+ Tổ chức học (học toàn lớp, học
theo nhóm, tự học,…)
Nhóm phương pháp xét theo
phương diện mặt trong là các phương
pháp định hướng người học trực tiếp đến
với mục đích và nội dung dạy học. Các
phương pháp này nói rõ các cấu trúc các
bước chiến lược của một giờ dạy học
trên lớp. Nó gồm 3 loại sau:
+ Các khâu của quá trình dạy học:
Là các bước hoạt động theo thứ tự thời
gian để từ từ dẫn dắt sinh viên đạt đến

mục đích dạy học. Mỗi khâu của quá
trình dạy học có một chức năng nhất
định cho sự truyền đạt và sự lĩnh hội nội
dung. Các chức năng của các khâu trong
quá trình dạy học có tính hỗ trợ tương
tác liên kết với nhau thành hình xoáy
trôn ốc trong quá trình dạy học.
+ Phương pháp logic: Là các

bước được tiến hành theo thứ tự của con
đường logic lĩnh hội tri thức của con
người như theo con đường quy nạp, diễn
dịch, phân tích hay tổng hợp, kế thừa.

Theo phân loại về hệ thống phương
pháp dạy học phức hợp bao gồm: Dạy
học chương trình hóa; dạy học bằng máy
tính điện tử; dạy học nêu vấn đề; dạy
học bằng tình huống mô phỏng hành vi,
trò chơi; dạy học bằng Module; dạy học
bằng grap hóa; dạy học bằng Algorit
(Theo tài liệu của TS. Quang Dương Viện Nghiên cứu giáo dục và đào tạo
phía Nam).

Một số phương pháp dạy học
theo định hướng mới:
(1) Phương pháp tìm tòi, khảo sát
mang ý nghĩa tự nghiên cứu.
Gồm các phương pháp dạy học:
đọc sách, tham quan, thảo luận, nêu vấn
đề, tìm tòi khảo sát một vấn đề.
(2) Phương pháp tập sự, đóng vai
mang ý nghĩa cụ thể: Gồm các phương
pháp dạy học: đọc sách, biểu đạt, thực hành.

+ Algorit: được thực hiện bằng
những chương trình dạy học.

Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 1-2014

(3) Phương pháp xác định giá trị
mang ý nghĩa tự kiểm tra: Tự định
hướng kết quả theo song đề nhận thức
(đồng biến, nghịch biến, trung dung).
4. Lựa chọn phương pháp giảng dạy
một bài học và xu hướng giảng dạy
hiện nay
4.1. Lựa chọn phương pháp giảng dạy
một bài học
Muốn thành công trong khâu
truyền đạt nội dung giảng dạy, người
giảng viên phải biết lựa chọn và sử dụng
có hiệu quả các phương pháp và hình
thức dạy học để làm tăng sự ham thích,
tích cực hóa người học, sự tham dự của
sinh viên và sự giảng dạy có hiệu quả
của giáo viên trong lớp. Các phương
pháp dạy học rất đa dạng về số lượng và
mục đích sử dụng, muốn lựa chọn
phương pháp dạy học người học phải
biết giá trị của từng phương pháp, nội
dung sử dụng nó, nó hoạt động như thế
nào, khi nào dùng thì cho kết quả cao.
Vận dụng phương pháp dạy học truyền
thống có cải tiến và phương pháp dạy
học theo lối mới nhằm tích cực hóa
người học và các hoàn cảnh, tình huống
học tập khác nhau.

Mỗi phương pháp dạy học dù tốt
nhất vẫn có những mặt mạnh, mặt yếu
khi thực hiện nên phối hợp hai hoặc
nhiều phương pháp vì không có một
phương pháp nào là vạn năng hoặc một
phương pháp dạy học độc quyền.
Ở thế kỷ 19, nhà giáo dục học Nga
vĩ đại Ushinky nhận xét: “Không cần nói
với giáo viên: “Hãy làm như thế này, như
thế kia”. Cần nói với họ: các bạn hãy
nghiên cứu những quy luật đó và những
điều kiện cụ thể của tình huống sư phạm.

15

Tình huống thật đa dạng, bản tính của
học sinh cũng thật khác nhau. Trong điều
kiện vô cùng phức tạp của những tình
huống sư phạm và của học sinh, làm sao
chúng ta có thể chấp nhận được những
đơn thuốc vạn năng nào đó”.
4.2. Lựa chọn xu hướng giảng dạy
hiện nay
4.2.1. Đổi mới, hoàn thiện phương
pháp dạy học
(1) Hình thành tích cực, sáng tạo,
vận dụng tri thức và nhân cách thích
ứng năng động với thực tiễn luôn luôn
đổi mới.
(2) Phương pháp dạy (lấy sinh

viên làm trung tâm) phục vụ cho phương
pháp tự học (tự nghiên cứu, tự thể hiện,
tự kiểm tra).
(3) Tận dụng mọi khả năng của
các phương tiện kỹ thuật dạy học đã có
và hiện đại: vật liệu dạy học, dụng cụ
dạy học, máy ghi âm, máy ghi hình, máy
chiếu phản quang, máy chiếu phim, máy
vi tính.
(4) Theo hướng đa dạng hoá các
cấp học, bậc học.
(5) Theo hướng cá nhân hoá việc
dạy học theo nhịp độ riêng.
(6) Theo hướng tăng cường trang
thiết bị, giáo trình và tài liệu tham khảo.
(7) Theo hướng cải tiến, hoàn
thiện kiểm tra.
(8) Theo hướng hoàn thiện và linh
hoạt các hình thức tổ chức dạy học.
(9) Cải tiến chương trình môn
học và nội dung dạy học theo hướng
ứng dụng (lý thuyết < thực hành/ kiến
thức < kỹ năng/ quan điểm kinh điển <
biện pháp ứng dụng/ mô tả < phân
tích/ đơn điệu < đối chiếu/ khẳng định
< giả định).


Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 1-2014

4.2.2. Cơ sở lựa chọn phương pháp
dạy học
(1) Dựa vào các loại mục đích
- Mục đích học tập kiến thức kỹ
năng, kỹ xảo, tư tưởng,…
- Mục đích lý luận dạy học, giới
thiệu, trình bày, áp dụng, củng cố, kiểm
tra đánh giá.
(2) Dựa vào nội dung dạy học: bài
lý thuyết, thực hành, luyện tập, dàn bài
cách dạy từng đề mục.
(3) Dựa vào trình độ học viên đã
có và khả năng phát triển của người
học. Trình độ, kinh nghiệm, sở thích,
năng lực, nhận thức, xử lý thông tin,
yếu tố năng động xã hội, sức khoẻ,
phái, môi trường học tập, đối tượng
(học sinh, sinh viên, học viên lớn tuổi,
khuyết tật,…).
(4) Tổ chức nhóm dạy học giúp
học viên thể hiện khả năng cá nhân và
phát triển khả năng giao tiếp tương tác
với người khác: đề nghị, phản đối, công
nhận, đánh giá (giảng viên –sinh viên/
sinh viên – giảng viên/ sinh viên – sinh
viên/ sinh viên – xã hội/ xã hội – sinh
viên/ sinh viên– phụ huynh).
(5) Chiến thuật giảng dạy của
giảng viên: dựa vào tiêu chuẩn hiệu
năng (tính kinh tế, tiết kiệm) – tiêu

chuẩn hiệu quả (kết quả đạt được) và
tham gia của học viên.

16

(6) Dựa vào thời gian môn học, bài
học: Dạy lý thuyết; dạy thực hành
(7) Bố trí không gian lớp học: Diện
tích lớp hiện tại và tương lai; Bố trí chỗ
ngồi sinh viên, sinh viên dễ quan sát, dễ
thảo luận, giảng viên dễ quản lý, tổ chức
dạy; Số sinh viên cho môn học.
(8) Dựa vào sự lựa chọn phương
tiện dạy học: kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo,
tư tưởng hành vi.
(9) Lượng định kết quả học tập, cải
tiến phương pháp kiểm tra đánh giá, dạy
thế nào kiểm tra thế đó, kiểm tra cách
nào phải dạy cách đó.
(10) Phân tích kết quả kiểm tra của
sinh viên để cải tiến mục tiêu dạy học,
nội dung, phương pháp, phương tiện và
cách tổ chức dạy học.
5. Kết luận
Để đáp ứng ngày càng cao sự phát
triển không ngừng của nền kinh tế xã
hội đã đặt lên vai người sinh viên tốt
nghiệp những yêu cầu rất cao về mặt
kiến thức, kỹ năng, chuyên môn,
nghiệp vụ lẫn kiến thức tâm lý xã hội

thì vai trò của người thầy có ý nghĩa
quan trọng trong quá trình hoạch định
nội dung chương trình giảng dạy cho
sinh viên ở các bậc học. Thiết kế giảng
dạy là một trong các vấn đề quan trọng
trong việc đổi mới và nâng cao chất
lượng dạy và học.