Nghiên cứu hiệu quả kết hợp tiêm Phenol trong phục hồi chức năng bệnh nhân liệt cứng hai chi dưới do tổn thương tủy sống
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.6 MB, 155 trang )
B GIÁO D C VĨ
TR
ĨO T O
NG
B YT
I H C Y HĨ N I
NGUY N HOĨI TRUNG
NGHIểN C U HI U QU
T H P TIể
PHENO
TRONG PH C H I CH C N NG
B NH NHỂN I T C NG HAI CHI D
DO T N TH
NG T Y S NG
U N ỄN TI N S
HĨ N I - 2015
I
B GIÁO D C VĨ
ĨO T O
TR
NG
B YT
I H C Y HĨ N I
NGUY N HOĨI TRUNG
NGHIểN C U HI U QU
T H P TIể
PHENO
TRONG PH C H I CH C N NG
B NH NHỂN I T C NG HAI CHI D
DO T N TH
C uy n n Ơn
ƣs
N
I
NG T Y S NG
P
n n
: 62720165
n
n PGS TS C o
PGS TS P
HĨ N I - 2015
n C ơu
mV n
n
CỄC CH
ADL (Activities of Daily Living) Ho t
VI T T T
ng sinh ho t h ng ng y
CS
C ng s
FRA (Flexor Reflex Afferent)
Ph n x c g p h
ng t m
MAS (Modified Ashworth Scale) Thang i m Ashworth c i biên
Ph n x H Hoffman reflex)
Ph n x Hoffman
PHCN
Ph c h i ch c n ng
SCIM (Spinal Cord Independence Measure Thang i m o m c
cl p
b nh nh n TTTS
TBTK
T b o th n kinh
TV
T mv n
TTTS
T n th
VSS (Verbal Simple Scale)
Thang i m n i
ng
ng t y s ng
n gi n
WISCI (Walking Index for Spinal Cord Injury Ch s
t n th
ng t y s ng
nh gi
au
i c a b nh nh n
M C
TV N
CH
..................................................................................................... 1
NG 1
1.1 G
p
C
T NG QUAN ........................................................................... 3
u - B n lỦ t n t
n t y s n ................................................. 3
1.1.1 Gi i ph u.................................................................................................... 3
1.1.2 B nh lý t n th
ng t y s ng ..................................................................... 7
1.2 S n lỦ b n
o
n
1.2.1 Sinh lý tr
ng l c c ............................................................................... 12
ot nt
n t
n k n trun
n .................. 12
1.2.2 C ch co c ng ........................................................................................ 18
1.3 Cá p
n p áp đ u tr vƠ p
n n
o
n
o TTTS .. 25
1.3.1 Nguyên t c i u tr .................................................................................. 26
1.3.2 C c ph
1.4 N
n
ng ph p i u tr v ph c h i ch c n ng co c ng ..................... 28
u đ u tr
t y s n tr n t
o
n b n P enol
o b n n ơn t n t
n
vƠ V t N m................................................................. 36
1.4.1 Trên th gi i ............................................................................................ 36
1.4.2 Vi t nam .................................................................................................. 41
CH
NG 2
2.1
t
IT
n n
n
NG VĨ PH
NG PHỄP NGHIểN C U ......... 42
u ................................................................................ 42
2.1.1 Tiêu chu n ch n b nh nh n: .................................................................... 42
2.1.2 Tiêu chu n lo i tr : ................................................................................. 42
2.2 P
n p áp n
n
u ......................................................................... 42
2.2.1 Thi t k nghiên c u ................................................................................. 42
2.2.2 C m u nghiên c u.................................................................................. 43
2.2.3 Ph
ng ph p ch n m u, ph n nh m b nh nh n ng u nhiên ................... 43
2.2.4 C c bi n s v ch s nghiên c u ............................................................ 44
2.2.5 C c y u t
nh h
ng
n k t qu PHCN
nh m
it
ng b nh nh n
nghiên c u.......................................................................................................... 46
2.3 Quy tr n t eo
b n n ơn n
n
u .............................................. 46
t u t xá đ n v tr t m ................................................................... 48
2.4
2.5 Quy tr n k t u t t m p enol 5
......................................................... 49
2.5.1 C n b th c hi n: ..................................................................................... 49
2.5.2 Ph
ng ti n:............................................................................................. 49
2.5.3 Ng
i b nh: ............................................................................................. 49
2.5.4 H s b nh n: ......................................................................................... 49
2.5.5 C c b
c ti n h nh: ................................................................................. 49
t u t t p luy n p
2.6
2.6.1 Ph
n n ................................................. 51
ng ph p c ch co c ng c a Bobath ............................................... 51
2.6.2 C c k thu t ph c h i ch c n ng: ........................................................... 51
2.7 P
n p áp k
2.8 C n
t ut
n
s
p s l u............................................................................ 63
2.9 Qu n lỦ, x lỦ vƠ p ơn t
ođ
2.10
n
CH
NG 3
3.1
ts đ
3.2
t qu p
t
n
đ m
n n k t
ts y ut
n
n
n
p t m p enol 5
u ......................... 65
b n n ơn l t
n t y s n ..................................................... 69
n đ n k t qu p
n n
n óm đ
u ............................................................................................. 82
CH
NG 4
4.1
m
4.2
t qu p
n
u ............................................................................ 64
n óm b n n ơn n
ot nt
n n
s l u ........................................................... 63
T QU NGHIểN C U .................................................... 65
n
3.3
s ................................................................. 63
BĨN U N ............................................................................. 90
n óm b n n ơn n
n n k t
ot nt
n
u...................................... 90
p t m p enol 5
b n n ơn l t
n t y s n ..................................................... 93
4.2.1 Thay
i i m MAS c khép .................................................................. 93
4.2.2 Thay
i i m MAS c sinh ôi ............................................................. 94
4.2.3 Thay
i i m MAS c dép .................................................................... 95
4.2.4 Rung gi t t ph t ..................................................................................... 99
4.2.5 Rung gi t khi c k ch th ch.................................................................... 100
4.2.6 Thay
it mv n
ng d ng - khép kh p h ng .................................... 101
4.2.7 Thay
it mv n
ng g p - du i h ng ................................................ 102
4.2.8 Thay
it mv n
ng g p mu - g p gan b n ch n.............................. 103
4.2.9 So s nh m c
4.2.10
au ............................................................................... 105
nh gi c a b nh nh n, ng
i ch m s c v b c s .............................. 105
4.2.11T c d ng ph v k thu t tiêm phenol .................................................. 107
4.2.12
nh gi kh n ng di chuy n b ng thang i m WISCI ........................ 110
4.2.13
nh gi m c
c l p c a b nh nh n t n th
ng t y s ng b ng thang
i m SCIM....................................................................................................... 111
4.3 P ơn t
n
n
á y ut
n
n đ n k t qu PHCN
n óm đ
t
n
u ...................................................................................................... 112
4.3.1
nh h
ng
n i m MAS c khép h ng ............................................. 112
4.3.2
nh h
ng
n i m MAS c sinh ôi ................................................. 113
4.3.3
nh h
ng
n i m MAS c dép ........................................................ 113
4.3.4
nh h
ng
nt mv n
ng d ng - khép kh p h ng ......................... 114
4.3.5
nh h
ng
nt mv n
ng g p - du i h ng ..................................... 115
4.3.6
nh h
ng
nt mv n
ng g p mu - g p gan b n ch n ................... 115
4.3.7
nh h
ng
n kh n ng di chuy n ...................................................... 116
4.3.8
nh h
ng
n kh n ng
c l p c a b nh nh n.................................. 117
T U N..................................................................................................... 118
I N NGH ................................................................................................... 120
DANH
C HÌNH NH
Hình 1.1. Th n kinh t y s ng .............................................................................. 3
Hình 1.β. Tu s ng .............................................................................................. 4
Hình 1.3. S
ng v n ng b th p ........................................................... 5
Hình 1.4. C c vùng c m gi c............................................................................... 6
Hình 1.5. M ch m u c a tu s ng ....................................................................... 7
Hình 1.6. T n th ng th ph t, s i tr c Axon m t Myelin ............................... 9
Hình 1.7. H i ch ng Brown - Séquard .............................................................. 10
Hình 1.8. H i ch ng t y tr c........................................................................... 11
Hình 1.9. H i ch ng tu trung t m.................................................................... 11
Hình 1.10. S
c c h th ng t trung t m trên tu i xu ng c ch v kích
th ch c c ph n x tu ........................................................................................ 14
Hình 1.11. C c
ng v n ng i xu ng ......................................................... 15
Hình 1.12. Cung ph n x tu s ng .................................................................... 17
Hình 1.13. Cung ph n x c ng c ..................................................................... 18
Hình 1.14. C c
ng t y s ng hình th nh co c ng ........................................ 20
Hình 1.15.
ng i xu ng trên gai t y s ng - l i ..................................... 22
Hình 1.16. C c v n n y sinh sau t n th ng th n kinh trung ng ............ 26
Hình 1.17. Chi n l c i u tr co ng .............................................................. 28
Hình 1.18. Ph n t phenol ................................................................................. 29
Hình 1.19. S ph h y d y th n kinh c a phenol ............................................. 31
Hình 1.β0. Tiêm Phenol phong b th n kinh i u tr co c ng .......................... 33
Hình 1.β1. N p ch nh hình................................................................................. 35
Hình β.1. Th c o t m v n ng kh p ............................................................ 45
Hình 2.2. V tr tiêm th n kinh b t .................................................................... 48
Hình 2.3. V tr tiêm th n kinh ch y ................................................................. 48
Hình 2.4. M y k ch th ch i n v kim i n c c hai n ng ................................. 49
Hình 2.5. V tr tiêm th n kinh b t v th n kinh ch y ..................................... 50
Hình β.6. T p v n ng c tr kh ng ................................................................ 53
Hình β.7. T p l n tr ch ng loét ........................................................................ 55
Hình β.8. T p thay i t th t n m sang ng i ................................................ 56
Hình β.9. T p thay i t th t ng i sang ng ............................................... 57
Hình β.10. T p kéo d n ..................................................................................... 61
DANH
C B NG
B ng 1.1. So s nh c ch , th i gian t c d ng c a Phenol v Botulinum - nhóm
A: ....................................................................................................................... 31
B ng β.1. nh gi tr ng l c c theo thang i m MAS ................................. 44
B ng β.β. Thang i m nh gi chung .............................................................. 46
B ng γ.1. c i m v tu i ............................................................................... 65
B ng 3.2. Ph n lo i m c t n th ng theo ph n lo i ASIA .......................... 66
B ng γ.γ. Th i gian b b nh c a nh m b nh nh n nghiên c u ......................... 67
B ng γ.4. Thay i i m MAS c khép ............................................................ 69
B ng γ.5. Thay i i m MAS c sinh ôi ....................................................... 70
B ng γ.6. Thay i i m MAS c dép .............................................................. 71
B ng γ.7. Rung gi t t ph t ............................................................................... 72
B ng γ.8. Rung gi t khi k ch th ch .................................................................... 73
B ng γ.9. Thay i t m v n ng d ng - khép kh p h ng................................ 74
B ng γ.10.Thay i t m v n ng g p - du i h ng .......................................... 75
B ng γ.11.Thay i t m v n ng g p mu - g p gan b n chân ........................ 76
B ng γ.1β. So s nh trung bình i m au VSS .................................................. 77
B ng γ.1γ. nh gi c a b nh nh n .................................................................. 78
B ng γ.14. nh gi c a ng i ch m s c ......................................................... 78
B ng γ.15. nh gi c a b c s ........................................................................ 79
B ng γ.16. T c d ng ph c a Phenol ................................................................ 79
B ng γ.17. nh gi kh n ng di chuy n b ng thang i m WISCI .................. 80
B ng γ.18. nh gi m c
c l p c a b nh nh n t n th ng t y s ng b ng
thang i m SCIM phiên b n II .......................................................................... 81
B ng γ.19. C c y u t nh h ng n i m MAS c khép .............................. 82
B ng γ.β0. C c y u t nh h ng n i m MAS c sinh ôi ......................... 83
B ng γ.β1. C c y u t nh h ng n i m MAS c dép ................................ 84
B ng γ.ββ. C c y u t nh h ng n TV d ng - khép h ng......................... 85
B ng γ.βγ. C c y u t nh h ng n TV g p - du i h ng ........................... 86
B ng γ.β4. C c y u t nh h ng n TV g p mu - g p gan b n ch n ......... 87
B ng γ.β5. C c y u t nh h ng n kh n ng di chuy n i m WISCI ..... 88
B ng γ.β6. C c y u t nh h ng n m c
c l p i m SCIM .............. 89
DANH
Bi u
Bi u
Bi u
C BI U
γ.1. c i m v gi i t nh .................................................................... 65
γ.β. c i m v ngh nghi p .............................................................. 67
γ.γ. Nguyên nh n g y t n th ng t y s ng ......................................... 68
1
TV N
T n th
ng th n kinh trung
th n kinh v n
th
ng
v n
ng h i ch ng b th p, h i ch ng t b o
ng trên nh : tai bi n m ch m u n o, t n th
l i di ch ng co c ng. B nh nh n t n th
ng c th b co c ng chi d
[2]. Co c ng chi d
i nh h
ng
i chi m t l t
nv n
kh n trong vi c th c hi n c c ho t
ng t y s ng
ng t y s ng TTTS li t
ng
i cao 65- 78% [1],
ng, t p luy n PHCN v g y kh
ng sinh ho t, ch m s c h ng ngày ( t
thông ti u, v sinh c nh n, m c qu n o, ng i xe l n
). Co c ng l nguyên
nh n ch nh g y co rút, bi n d ng kh p, gi m ch c n ng v t n t t sau n y.
Trong ch
t n th
ng trình ph c h i ch c n ng li t hai chi d
ng t y s ng, gi i quy t co c ng l m t b
thi u tr
c khi t p luy n ph c h i v n
i c co c ng do
c quan tr ng không th
ng c ng nh tr
c khi h
ng d n
c c k thu t ch m s c h ng ng y cho b nh nh n.
Hi n nay c nhi u ph
ng ph p i u tr co c ng. C c thu c i u tr co
c ng to n th n không ch c t c d ng lên c b co c ng m c n c t c d ng
lên c c c bình th
ng do
c th l m y u c c c n y, l m gi m ho c m t
ch c n ng v d c th g y kh th do y u c hô h p, g y m t kh n ng ng i
do y u c th n mình...). Ngo i ra t c d ng c a
ng u ng th
ng gi m khi
dùng kéo dài, s dung n p thu c xu t hi n sau m t v i th ng i u tr vì v y
ph i t ng li u l b t bu c
m b o hi u qu trên l m s ng d n t i t ng
nguy c t c d ng ph . Nh ng n m g n
ch b ng
c t Botulinum nh m A
nam, l m t ph
y ph
ng ph p i u tr co c ng t i
c s d ng trên th gi i v Vi t
ng ph p hi u qu , c t c d ng ch n l c c c c b co c ng.
Tuy nhiên gi th nh c n cao
i v i b nh nh n
c bi t
nh ng n
c nghèo,
T n m 1964 tiêm phong b th n kinh b ng phenol pha lo ng
i u tr
ang ph t tri n nh Vi t nam.
co c ng trong ph c h i ch c n ng do t n th
ng th n kinh trung
ng
2
c Khalili [3] s d ng trên nhi u nh m b nh nh n kh c nhau nh : tai bi n
m ch m u n o, TTTS, ch n th
ng s n o, b i n o
c c c th y thu c l m s ng s d ng
i u tr co c ng
k , Úc, Nh t b n, , Hàn qu c, Thái lan,
t t, s d ng
n nay phenol v n
c cn
c nh Hoa
Phenol c t c d ng gi m co c ng
n gi n, gi th nh ch p nh n
c
i v i nh ng b nh nh n
nghèo, c th th c hi n cho b nh nh n ngo i trú, không c n g y tê, th m ch
c s d ng khi i u tr b ng Botulinum Toxin th t b i.
Trung t m Ph c h i ch c n ng B nh vi n B ch mai h ng n m ti p nh n
i u tr v PHCN cho h ng tr m b nh nh n TTTS, trong s
b nh nh n b co c ng hai chi d
i. Phenol 5% b t
tr cho b nh nh n co c ng chi d
u
c s d ng
i trong ph c h i ch c n ng, b
k t qu r t kh quan. i u n y m ra m t h
c r t nhi u
c
i u
u cho
ng m i cho c c th y thu c ph c
h i ch c n ng trong vi c gi i quy t di ch ng kh kh n n y v i chi ph ch p
nh n
c. Vì v y, vi c p d ng ph
ng ph p n y v o i u tr co c ng trong
ph c h i ch c n ng cho b nh nh n TTTS s ng t i Vi t nam nh m n ng cao
hi u qu
i u tr l r t c n thi t v kh thi. Nghiên c u nh m m c tiêu:
1) ánh giá hi u qu k t h p tiêm phenol 5% trong ph c h i ch c n ng
b nh nh n li t c ng h i chi d
2) Ph n tích m t s
nhóm đ i t
ut
ng nghiên c u
i do t n th
nh h
ng t
s ng
ng đ n k t qu ph c h i ch c n ng
3
CH
NG 1 T NG QUAN
1.1 Gi i ph u - B nh lý t n t
1.1.1
n t y s ng
Gi i ph u
1.1.1.1 Th n kinh t y s ng
C 8 ôi d y th n kinh c , 1β ôi d y th n kinh ng c, 5 ôi d y th n kinh
th t l ng, 5 ôi d y th n kinh cùng v 1 ôi d y th n kinh c t. Chúng là
nh ng dây th n kinh ngo i biên [4].
Hình 1.1. T
n k n t y s n [5]
4
M i dây th n kinh t y s ng
u g m có m t r sau (c m giác) v i h ch
gai (bên trong h ch là các thân t bào th n kinh) và m t r tr
c (v n
ng)
xu t phát t m t khoanh t y. M i dây th n kinh ch u trách nhi m v c m giác
và v n
ng
m t ph n chính xác trên c th . Do t y s ng ng n h n c t s ng
nên các dây th n kinh t y s ng ph i i xu ng m t kho ng dài trong ng s ng
t o th nh uôi ng a
cách xa nón t y.
1.1.1.2 T y s ng
Trung tâm t y s ng có hình ch H là ch t xám. Ch t xám này g m có
nh ng thân t bào th n kinh, nh ng s i d n truy n th n kinh nh và nh ng t
bào th n kinh
m. Nó là trung tâm th n kinh c a t y s ng. S ng sau c a ch t
xám là s ng c m giác. S ng tr
ng. S ng bên, ch có
c g m nh ng thân c a t bào th n kinh v n
vùng ng c và th t l ng trên, g m các thân t bào
th n kinh c a các s i giao c m tr
Ch t xám c a t y s ng
c h ch.
c bao quanh b i ch t tr ng v i các s i th n
kinh i lên v s i th n kinh i xu ng. Các s i th n kinh này d n truy n thông
tin v c m giác ho c v n
ng cùng i qua nh ng bó th n kinh.
Hình 1.2. Tu s n
ng d n truy n v n
-
ng: c β lo i
ng th p: Xu t ph t t v n o vùng tr n h i tr n lên sau
i xu ng
5
t y s ng, theo r tr
c
n chi ph i v n
ng ch
ng cho c , th n mình v
t chi.
Bó tháp chéo
B th p th ng
-
ng ngo i th p: Xu t ph t t c c nh n v n
ình, nh n
, c n o sinh t
chi ph i c c v n
ng t c
.V d :
ng t
sau
ng tr
ng t c
ng d
iv
nh n ti n
i xu ng t y s ng, theo r tr
c
n
ng l c c , ph n x th ng b ng, ph i h p
nh tay khi i l v n
ng t
ng do h ngo i
th p chi ph i.
Hình 1.3. S đ đ
Chi ph i v n
n v n đ n bó tháp [6]
ng c a các khoanh t y s ng:
i v i m i vùng, m t c
chính nh n chi ph i th n kinh nguyên v n t m t khoanh t y t
khoanh t y chi ph i th n kinh cho nhi u c [7].
ng ng. M t
6
ng d n truy n c m giác:
ng c m gi c s u c ý th c theo b Goll v Burdach i lên v n o.
-
i uh ac c
ng t c ch
ng không c n nhìn b ng m t.
- C m gi c s u không c ý th c theo b Gowers v Flechsig i lên ti u n o.
i uh ac c
ng t c t
ng thông qua h ngo i th p.
-
ng d n truy n xúc gi c theo b Dejerin tr
-
ng d n truy n c m gi c au v nhi t
th r i t n cùng
v n o
c i lên
theo b Dejerin sau i lên
ng d n truy n ti p nh n c m giác
Hình 1.4. Cá vùn
1.1.1.3 M ch máu
T y s ng nh n cung c p máu t m t
m ch tu sau. Nh ng
i
i bên.
Các vùng chi ph i c m giác c a khoanh t y s ng:
l
i th .
ng m ch tu sau
i v i m i khoanh t y
m t vùng da nh t
m
nh [8].
á
ng m ch tu tr
c v hai
ng
c k t n i b i nh ng m ch máu
7
n thông v i nhau. Ngo i tr vùng nón t y, nh ng
sau không
tr
c n i v i nhau.
c c a t y s ng: s ng tr
tr ng v b th p. C c
ng m ch t y tr
ng m ch t y tr
c cung c p máu cho 2/3
c c a ch t xám, m t ph n s ng bên c a ch t
ng m ch tu sau cung c p máu cho ch t tr ng sau bên
c a t y s ng. Vì v y ph n sau c a dây t y s ng
h n ph n tr
B nh lý t n t
1.1.2.1
c phân b m ch nhi u
c.
máu
Hình 1.5.
1.1.2
c và
n n
,
tu s n
n t y s ng
ch t h c
nh ngh a
TTTS l tình tr ng b nh lý g y gi m ho c m t v n
ng t chi ho c hai
ch n kèm theo c c r i lo n kh c nh : c m gi c, hô h p, b ng quang,
ru t, v.v do nguyên nh n ch n th
ng
ng ho c do c c b nh lý kh c c a t y
s ng [9].
D ch t h c
C c i u tra d ch t cho th y h ng n m t l TTTS trên th gi i thay
theo vùng v c xu h
ng gia t ng
c bi t
c cn
tri n. Ph n l n b nh nh n TTTS l nam gi i chi m
tu i lao
ng do
c a m i qu c gia,
l m nh h
ng
c ph t tri n v
n 80% v
i
ang ph t
ang
n s ph t tri n kinh t , x h i, ch nh tr
ng th i l g nh n ng cho gia ình b nh nh n [10].
8
T i Hoa K , n m β00β theo Steven và CS t l TTTS l β5 ca/tri u
d n/n m Virginia
n 59 ca/tri u d n/n m Mississipi , t nh chung to n Hoa
k là 40 ca/tri u d n/n m [11]. N m β004, theo s li u c a Trung t m th ng
kê TTTS c kho ng 11.000 ca/ n m 40 ca TTTS m i/ tri u ng
trung bình TTTS l γβ,1; nam g p 4 l n n , g n 60% ang
59 tu i [12].
tu i lao
i . Tu i
ng 16-
n n m β011, theo s li u c a Dawodu v CS c γ0- 60 ca m i/
tri u d n. T l nam gi i chi m g n 80% [13].
T i Canada, n m β006, theo Gwyned. E v CS t l TTTS l 4β,4 ca/ tri u
d n, t p trung nhi u
tu i lao
ng 15- 64 tu i. Nguyên nh n do tai n n
giao thông chi m γ5%[14].
Vi t nam tuy ch a c nghiên c u th ng kê
v t l TTTS nh ng xu h
do t c
ph t tri n nhanh c a vi c ô th h a
th nh ph l n trong c n
n n giao thông, lao
Nguyên nhân t n th
- Ch n th
v
c bi t l v giao thông t i c c
c. Do v y nguyên nh n ch nh c a TTTS l do tai
n t y s ng
ng t y s ng [15]:
ng: ng cao, b v t n ng è
Tai n n giao thông
C c v t th
ng chi n tranh: bom
- Nguyên nhân khác:
+ Do m ch máu
+ Do kh i u
+ Viêm t y
Nh ng thay
- T n th
c
y t l TTTS ng y m t t ng
ng:
Tai n n lao
i di n cho c n
ng v thiên tai không ng ng gia t ng [9].
1.1.2.2 B nh lý t n t
ng nh ng n m g n
y
i v mô b nh h c [16]
ng nguyên ph t:
n, dao
m
9
Nh ng ch n th
ng
t y s ng s g y nên nh ng t n th
cho t b o th n kinh t i v tr b t n th
ng nguyên ph t
ng, nghiêm tr ng nh t l th n t b o
th n kinh nh ng c ng c th x y ra cho s i tr c. Trong nhi u gi sau ch n
th
ng ban
- T n th
u, qu trình ph h y mô s b t
ng nguyên ph t s d n
n , s i tr c th n kinh m t myelin d n
trong nh ng gi
n tình tr ng thi u m u c c b , phù
n ho i t . Quan s t qua k nh hi n vi,
u tiên sau khi b ch n th
mô th n kinh t v tr TTTS ban
Hình 1.6. T n t
T c
ng s th y xu t hi n tình tr ng
m t v i n i, r ch mô, phù n v ho i t , th
ch t x m. Ch t tr ng c ng c th b t n th
n t
ng. T n th
ng th y nh t
ng th ph t c a c c
p át, s
tr
Axon m t
yel n [17]
ng c a chèn ép tu :
Nh ng t n th
n ng ho t
vùng t n th
ng ch y qua vùng t n th
ng n y ch u
ng c a t y s ng. N u mô th n kinh b
c s chèn ép kéo dài thì t y s ng b chèn ép có th
c n s m lo i b tình tr ng chèn ép
Hi n t
ng.
ng không ho n to n v n c nh ng t b o th n kinh c n kh
h i ph c, nh ng b chèn ép quá lâu t y s ng có th không ph c h i
vùng
u c th ph t tri n i lên ho c xu ng.
TTTS không ph i lúc n o c ng do ph h y t y s ng
t n th
t y s ng.
ng th phát:
Sau t n th
xu t huy t
u di n ra
ng s c t y
c. Vì v y
ph c h i ch c n ng cho t y s ng.
10
S c t y là m t hi n t
th
ng t m th i x y ra ngay sau khi t y s ng b ch n
ng. Trong giai o n s c, t y s ng t m ng ng ho t
t n th
ng: ph n x t y s ng, ch c n ng v n
giác, ho c t
ng
i u khi n. Nguyên nhân gây s c t y hi n ch a rõ.
tu n ho c v i th ng sau ch n th
ng. Tùy theo m c
o n s c t y kéo dài hay ng n. Ch c n ng
ng th
ng
c b o tr
r ti u, c l i ph n x g n x
Các t n th
ng h t sau m t vài
t n th
c ph c h i
ng m giai
t y s ng bên d
i
c thông qua nh ng ph n x c a c tr n nh
ng, gi t c ...
ng không ho n toàn
C ba h i ch ng th
h i ch ng t y tr
ng g p trong TTTS là h i ch ng Brown- Sequard,
c và h i ch ng t y trung tâm [18], [19].
- H i ch ng Brown- Séquard: T n th
li t v n
im c
ng ch ý và ch c n ng c m
Giai o n s c t y có th k t thúc sau 24 gi nh ng th
t n th
bên d
ng ch m t bên t y s ng d n
n
ng và m t i c m giác b n th , c m giác rung và không phân bi t
c hai i m khác nhau thu c cùng m t phía c a c th .
Hình 1.7. H
n Brown - Séquard
- Cùng bên: Li t v n đ ng(5), m t c m th b n th và c m giác rung(1)(3)(4).
-
i bên: M t c m giác nóng l nh và c m giác đau(2).
T i v trí b t n th
ng s b m t c m giác cùng bên. C m gi c au v nhi t
11
b m t i
bên
i di n, b t
Co c ng c c th x y ra
d
v i o n tu d
u
i và cùng bên v trí b t n th
- H i ch ng t
tr
s ng d n
c hai bên ch c n ng v n
do s
não.
sâu v n
nm t
c: T n th
t quãng c a nh ng b gai
lo i t n th
i v trí b t n th
ng
các m t tr
c v tr
ng.
ng.
c bên c a t y
ng và c m gi c au/nhi t
i th m t tr
,
c, m t bên và bó gai - v
ng n y, c c c t sau v n còn nguyên v n, do
c m giác
c b o t n.
Hình 1.8. H
n t y tr
- H i ch ng t y trung tâm: H i ch ng t y trung tâm x y ra khi quá trình
xu t huy t và ho i t vùng trung t m qu trình phá h y mô th ph t
mô t
trên không phá h y toàn b khoanh t y.
Hình 1.9. H
n tu trun tơm
c
12
Nh ng bó s i ngo i vi v n còn nguyên v n. B nh c nh l m s ng do h
ng i
c a các bó s i th n kinh trong t y s ng: nh ng s i phân b th n kinh cho các
o n t y c n m g n sát v i ph n trung tâm c a ch t xám. Nh ng s i phân b
th n kinh cho c c o n t y
d nd nh
v n
ng chi trên n ng h n chi d
ng
i.
Phân lo i t n th
ng t y s ng:
Hi p h i t n th
ng t y s ng Hoa k (American Spinal Injury Association
A- T n th
i m c t n th
n ng v n
t n th
ng t y s ng th nh 5 m c
[20]:
ng ho n to n: không c n ch c n ng v n
ng không ho n to n: ch c n ng c m gi c c n nh ng ch c
ng không c n bên d
i m c t n th
ng th n kinh, bao g m c
c c khoanh t y cùng S4- S5 v không c ch c n ng v n
nhi u h n γ khoanh t y d
C- T n th
i m c t n th
th
ng th n kinh c
i mc d
iγ
ng
c b o t n bên
ng
c b o t n bên
i m c th n
i m 3 - 5 theo b c th c ).
ng: c c ch c n ng v n
S n lỦ tr
im c t n
i m 0 - 2 theo b c th c ).
ng th n kinh v h n n a s c ch nh bên d
1.2 Sinh lý b nh co c ng do t n t
1.2.1
cb ot n
ng th n kinh v h n n a s c ch nh bên d
i m c b ng ho c l n h n γ
E- Bình th
ng
ng.
ng không ho n to n: Ch c n ng v n
i m c t n th
kinh c
i m c t n th
ng không ho n to n: Ch c n ng v n
d
D- T n th
ng v c m gi c
ng th n kinh, bao g m c c c khoanh t y cùng S4- S5.
B- T n th
d
ng cùng
ng ra ph n ngo i biên nhi u h n. L m s ng bi u hi n t n th
- ASIA) chia m c
d
vùng ng c, vùng th t l ng v vùng x
ng v c m gi c bình th
n t
n k n trun
ng.
n
n l
1.2.1.1 Khái ni m
Tr
ng l c c l tr ng thái co nh t
nh c a c , hay c n g i là s c
kháng, kháng l i s kéo c ng c a c khi c ngh và c khi c ho t
lâm sàng, khám tr
ng l c c
ng. Trên
c nh n bi t qua s s n n và s kháng l i
13
ng tác co du i c . Th c hi n
ng tác co du i c c ng nhanh tr
ng l c c
c ng t ng.
ng v t v ng
i t n th
ng t y s ng, tuy b m t liên h gi a não và
t y s ng nh ng v n còn ph n x tr
h t, ph n x tr
ng l c c , th m chí sau khi s c t y
ng l c c c n m nh h n bình th
s ng v do t y s ng không b các trung tâm
là ho t
ng ph n x có trung tâm n m
ng do c c r i lo n t i t y
cao h n c ch . Tr
ng l c c
t y s ng và có nhi u thành ph n
khác nhau c a h th n kinh tham gia i u h a tr
ng l c c .
1.2.1.2 Ch n n
Trong các ho t
ng l c c c hai ch c n ng
tr n l
ng v n ng h ng ng y tr
trong tr ng th i t nh v tr ng th i
ng [21]:
Ch c n ng trong tr ng th i t nh c a tr
ng l c c b o
m
cs
n
nh v tr v t th , i u ch nh d a trên ph n x t th .
Ch c n ng trong tr ng th i
ng c a tr
ph n x t th kèm theo nh ng c
ng l c c
c bi u hi n qua
ng h u ý.
1.2.1.3 Ki m soát tr n l
Có nhi u c u trúc th n kinh tham gia vào ho t
ng ki m so t tr
c . Pierrot- Deseilligny cho r ng có s phân c p trong ho t
này bao g m: các trung tâm c ch (có m c
tâm kích thích (có m c
so t tr
ng l c
ng ki m soát
t ch c trên cao) và các trung
t ch c th p h n [22]. Các c u trúc tham gia ki m
ng l c c chia th nh hai h : h tháp và h ngo i tháp.
H tháp
C c
ng thu c h tháp xu t phát t vùng v n
th ng xu ng t y, r i t i các t bào th n kinh v n
t y s ng. C c xung
ng tháp c a v n o i
ng Alpha
ng t các t bào th n kinh v n
truy n ti p t i c c c t
ng ng g y co c .
ng t y:
l i
c
ng tr c ti p và
ng n y
ng d n truy n thu c h ngo i th p i u hòa và ph i h p ho t
- V não ki m soát v n
c
ng Alpha
y l con
nhanh nh t chi ph i s co c , g y co c t ch . Con
s ng tr
ng.
c các
14
Có t i 60% s s i c a bó tháp xu t phát t vùng v n o tr
c trung tâm
và 40% t v não sau trung tâm. Tín hi u xu t phát t v n o vùng tr n tr
trung t m, a s t vùng v não v n
chi m 40%) và vùng v n o tr
soát ch c n ng v n
ng
c
ng nguyên th y (vùng Brodmann 4,
cv n
ng (vùng 6, chi m 20%) s ki m
tu s ng [22].
- Thân não ki m soát ph n x tu :
T thân não xu t phát hai h th ng cân b ng
ki m soát các ph n x tu :
h th ng c ch và h th ng kích thích, riêng r v m t gi i ph u và khác bi t
v i s ki m soát t trên v não Hình 1.10 :
Hình 1.10. S đ
á
t
k
Chú thích: (A) T n th
ch chính, bó l
n t trun tơm tr n tu đ xu n
t
á p
n x tu [23]
ng các s i bó v - gai và l
i- gai l ng. (B). T n th
đ n các s i bó v - gai và bó l
i- v t o thu n cho h th ng c
ng tu s ng không hoàn toàn nh h
i- gai l ng. (C). T n th
h
ng đ n các s i v - gai, l
đ
ng kích thích ho c t o thu n. (-) là đ
i- gai l ng và các đ
d ng c ch lên các ph n x c g p.
vƠ
ng
ng tu hoàn toàn nh
ng kích thích. (+ ) bi u th
ng c ch . Các đ
ng kích thích có tác
15
H th ng c ch : c u t o l
[24]. Trung t m c ch n y n m d
xu ng t vùng n y l b l
i gi a b ng n m
ngay phía sau bó tháp
i s ki m so t c a v n o. C c t n hi u i
i - gai l ng n m
c t sau bên c a tu s ng [25].
H th ng kích thích: L m t vùng r ng v lan t a n m
cao h n th n
n o, t o thu n cho c c ph n x kéo gi n. T vùng k ch th ch n y, lu ng th n
kinh i xu ng thông qua b l
i- gai gi a n m
c t tu tr
Nh n ti n ình ngo i l m t vùng c t c d ng t o thu n tr
du i, n m
c trong [24].
ng l c c c c
h nh tu g n ch n i v i c u n o. T n hi u th n kinh i ra qua b
ti n ình - gai, n m
- Các bó v n
c t tu tr
c trong g n b l
i - gai trong.
ng i xu ng trong tu s ng có vai trò ki m so t tr
ng l c
c [26] Hình 1.11 :
B l
i - gai l ng v b ti n ình - gai c t c d ng c ch .
B l
i - gai gi a c t c d ng k ch th ch.
Hình 1.11. Cá đ
ng v n đ n đ xu ng [27]
H ngo i tháp:
Tham gia ki m so t tr
ng l c c l c c
ng ngo i th p xu t ph t t
16
m t v i vùng v n
ng trên v n o v t c c vùng kh c c a n o, qua c c tr m
trung gian l c c nh n n n v th n n o, truy n t i t y s ng r i t i c c t b o
th n kinh v n
ng. H ngo i th p d n truy n ch m h n h th p vì c nhi u
tr m trung gian h n. H n y ph i h p v i h th p
không g y ra c c
i u ch nh v n
ng ch
ng t c t ch .
1.2.1.4 C u t o gi i ph u cung ph n x t y H n 1 12
T y s ng l trung t m c a nhi u ph n x . Ph n x l
p ng c a c th
v i k ch th ch,
c th c hi n trên c s m t cung ph n x bao g m n m
th nh ph n: b ph n nh n c m receptor ,
h
ng truy n v l s i th n kinh
ng t m c m gi c , trung t m c a ph n x n m
truy n ra l s i th n kinh ly t m v n
ch t x m t y,
ng v c quan
ng
p ng l c c c ,
tuy n. Ph n x ch th c hi n khi cung ph n x c n nguyên v n v c u trúc v
ch c n ng [28].
B ph n nh n c m (receptor): da, kh p, c v g n thoi th n kinh c ,
ti u th Golgi .
ng truy n v (s i th n kinh h
ng tâm): T b ph n nh n c m c a
thoi th n kinh - c xu t phát các s i c m giác (Ia, Ib và II). Các s i c m giác
n y i theo c c b Goll, Burdach, Flechsig, Gower truy n t i ti u não và qua
i th t i v não.
Trung tâm c a ph n x : N m
ch t xám t y s ng.
ng truy n ra (s i th n kinh ly tâm): G m c c t bào th n kinh v n
ng (Alpha và Gamma).T các t bào th n kinh Alpha và Gamma s có các
s iv n
ng t
ng ng (s i Alpha, Gamma) i t i c c
b n c a c (thoi th n kinh - c ).
C qu n đáp ng: l c c c , tuy n.
n v ho t
ng c
