NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT VÀ NỘI DUNG CÁC THỂ THỨC THANH TOÁN

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN
MẶT VÀ NỘI DUNG CÁC THỂ THỨC THANH TOÁN
I. SỰ CẦN THIẾT KHÁCH QUAN VÀ VAI TRÒ CỦA THANH TOÁN
KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1. Sự cần thiết của thanh toán không dùng tiền mặt
Lịch sử ra đời và phát triển của sản xuất và lưu thông hàng hoá
gắn liền với sự ra đời và phát triển của tiền tệ và lưu thông tiền tệ.
Trong nền kinh tế của bất kỳ xã hội nào thì sản xuất luôn luôn tồn tại và
phát triển, hàng hoá sản xuất phải được chuyển từ nơi này sang nơi
khác từ người này sang tay người khá. Quá trình mua bán giữa các chủ
thể kinh tế, cá nhân được thanh toán với nhau bằng cách trực tiếp hoặc
gián tiếp. Đó là tổng thể thanh toán chung của toàn xã hội trong sản
xuất và lưu thông hàng hoá dẫn đến sự ra đời của tiền tệ và lưu thông
tiền tệ. Trong quá trình trao đổi hàng hoá, tiền tệ giữ vai trò trung gian
đã tạo điều kiện cho lưu thông hàng hoá thực hiện trôi chảy, thúc đẩy
sản xuất và lưu thông hàng hoá phát triển .
Trong sản xuất và lưu thông hàng hoá do có sự khác nhau về
không gian, thời gian giữa sản xuất và tiêu dùng, khác nhau về chu kỳ
sản xuất giữa các đơn vị… cho nên trong quan hệ mua bán nảy sinh ra
những nhu cầu mua bán chịu hàng hoá hay thanh toán dài ngày, lúc này
tiền tệ thực hiện chức năng là phương tiện thanh toán.
Quá trình sản xuất xã hội được diễn ra một cách liên tục và không
ngừng mở rộng do đó nó có nhiều mối quan hệ phức tạp đa dạng như:
giữa các chủ thể kinh tế, giữa các đơn vị sản xuất với dân, giữa nhà
nước với nhân dân, tập thể hay giữa sản xuất và tiêu dùng. Mặt khác, do
đặc điểm và yêu cầu sản xuất của các ngành khác nhau, vì vậy để giải
quyết tốt các mối quan hệ kinh tế trên để không ảnh hưởng đến quá
trình sản xuất đòi hỏi phải tổ chức tốt khâu thanh toán. Đó cũng là yêu
cầu khách quan của nền kinh tế sản xuất hàng hoá.
Thanh toán bằng tiền mặt là tổng thể các chu chuyển tiền mặt
trong nền kinh tế quốc dân thông qua các chức năng là phương tiện lưu

thông và phương tiện thanh toán. Hình thức thanh toán bằng tiền mặt
thường được sử dụng trong quan hệ chi trả thông thường giữa nhân
dân với nhau.
Khi trình độ của sản xuất và lưu thông hàng hoá còn ở mức độ
thấp, tiền mặt chưa được ứng dụng phổ biến và đã thể hiện tính linh
hoạt của nó, tức là giúp cho quan hệ mua bán được diễn ra nhanh chóng
ở mọi lúc mọi nơi. Tiền mặt là h vận động đồng thời từ người mua sang
người bán và ngược lại đồng thời những khó khăn trở ngại trong việc
thanh toán cũng ít xảy ra. Khi sản xuất phát triển ở trình độ cao, thanh
toán bằng tiền mặt trong nhiều trường hợp đã bộc lộ những nhược điểm
nhất là khi quan hệ mua bán phát sinh giữa người mua và người bán
cách xa nhau hoặc với những giá trị hàng hoá lớn thì việc thanh toán
bằng tiền mặt sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc vận chuyển, bảo quản và
tốn nhiều chi phí để in ấn, kiểm điểm… Điều đó tất yếu, dẫn đến 1 hình
thức thanh toán mới cho phù hợp với những yêu cầu của quá trình mua
bán đó chính là thanh toán không dùng tiền mặt. Thanh toán không
dùng tiền mặt trong nền kinh tế quốc dân là tổng hợp các khoản thanh
toán được thực hiện bằng cách trích trả những tài khoản hoặc bù trừ
giữa các đơn vị thông qua cơ quan trung gian là Ngân hàng hoặc cơ
quan tài chính.
Việc thanh toán không dùng tiền mặt được thực hiện qua Ngân
hàng bằng cách dịch chuyển số dư từ tài khoản này sang tài khoản khác
ở cùng Ngân hàng hay khác Ngân hàng trong cùng 1 hệ thống hay khác
hệ thống.
Tiền tệ dùng trong trao đổi thanh toán không dùng tiền mặt là tiền
ghi sổ, không có sự xuất hiện của tiền mặt. Khi thanh toán không dùng
tiền mặt ngày càng được phổ biến và phù hợp với trình độ của sự phát
triển của sản xuất hàng hoá thì vai trò trung gian thanh toán của Ngân
hàng đối với nền kinh tế ngày càng quan trọng. Như vậy thanh toán
không dùng tiền mặt và thanh toán dùng tiền mặt để thanh toán đều có

vị trí, vai trò với nền kinh tế và có tính chất bổ xung, hỗ trợ lẫn nhau.
Tuy nhiên thanh toán không dùng tiền mặt là cách thức mang lại nhiều
hiệu quả kinh tế phù hợp với sự phát triển của sản xuất và lưu thông
hàng hoá.
Việc tổ chức tốt cho thanh toán không dùng tiền mặt nhằm làm cho
vòng tuần hoàn chu chuyển vốn sản xuất rút ngắn, tăng vòng quay vốn
tham gia vào sản xuất, thúc đẩy nền sản xuất phát triển. Đó vừa là mục
tiêu vừa là nhiệm vụ quan trọng của ngành Ngân hàng.
2. Vai trò của hạch toán không dùng tiền mặt trong nền kinh
tế thị trường.
Xuất phát từ những đặc điểm khác biệt so với thanh toán bằng
tiền mặt đó là:
-Thanh toán không dùng tiền mặt là sử dụng tiền ghi sổ, không
dùng tiền mặt để thanh toán, do đó sự vận động của tiền tệ không đồng
thời cùng với sự vận động của hàng hoá.
-Chủ thể tham gia trong thanh toán không dùng tiền mặt bao gồm:
bên mua, bên bán và ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính đóng vai trò
là trung gian thanh toán.
Như vậy thanh toán không dùng tiền mặt là nghiệp vụ trung gian
của ngân hàng, ngân hàng chỉ thực hiên thanh toán khi có lệnh của chủ
tài khoản bao gồm: các tổ chức kinh tế, cá nhân mở tài khoản ở nghân
hàng.
Bất kỳ một chu trình sản xuất nào cũng theo một chu trình T…H…
sản xuất…H…T.Do vậy thanh toán nói chung, thanh toán không dùng tiền
mặt nói riêng là khâu mở đầu cũng là khâu kết thúc một chu kỳ sản xuất,
nếu không có nó sẽ không tiến hành được điều đó chúng ta thấy nó có
một vai trò quan trọng như thế nào trong nền kinh tế hàng hoá.
Bởi vậy thanh toán không dùng tiền mặt làm tốt sẽ phát huy vai
trò to lớn đối với nền kinh tế cũng như ngành ngân hàng đó laf:
Tăng tốc độ lưu thông tiền mặt giải phóng vốn ra khỏi lĩnh vực

thanh toán nhanh hơn tiếp tục tham gia vào chu kỳ sản xuất tiếp theo…
từ đó làm giảm khối lượng tiền mặt cần thiết trong lưu thông, góp phần
tiết kiệm chi phí lưu động.
-Như ta đã biết bất cư doanh nghiệp nào muốn sản xuất cũng cần
phải có vốn, vốn đó phải được vận động thường xuyên liên tục, khi
thanh toán cũng thực hiện tốt thì thời gian vốn đợi thanh toán cũng
được rút ngắn đồng thời số lần tham gia vào chu kỳ sản xuất cũng tăng
lên. Mặt khác trong thanh toán không dùng tiền mặt công cụ được sử
dụng trong thanh toán là \\\uỷ nhiệm chi, uỷ nhiệm khu…thay tiền mặt
đã tiết kiệm được chi phí lưu động (in ấn,bảo quản ..) giảm khối lượng
tiền mặt trong lưu thông tiền mặt.
-Tạo điều kiện tập trung mọi nguồn nhàn rỗi trong nền kinh tế làm
tăng nguồn vốn trong ngân hàng.
Nghiệp vụ thanh toán này được thực hiện tốt sẽ thu hút được
nhiều khách hàng mở tài khoản ở ngân hàng, nhờ đó nhân hàng có thể
tập trung nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế quốc dân để mở rộng
hoạt động tín dụng của mình bằng cách đầu tư số vốn đó vào các đơn vị
có nhu cầu vốn nhằm thu lợi nhuận, hiệu quả ứng dụng đồng vốn cao
tránh lãng phí. Mặt khác việc nhận và chuyển trả tiền giữa hai ngân
hàng khác địa phương do không tiến hành đồng thời cũng tạo cho ngân
hàng một nguồn vốn lớn trong thanh toán và khi sử dụng nó để đầu tư
cũng đem laị lợi nhuận cho ngân hàng một nguồn vốn lớn trong thanh
toán và khi sử dụng nó để đầu tư cũng đem lại lợi nhuận cho Ngân
hàng và tiết kiệm được vốn cho nền kinh tế.
Thông qua thanh toán không dùng tiền mặt, Nhà nước có thể
kiểm soát được mọi hoạt động kinh tế của tất cả các tổ chức xã hội
trong nền kinh tế. Qua việc tổ chức công tác thanh toán giữa các tổ chức
kinh tế hay cá nhân,Ngân hàng thực hiện kiểm soát các quan hệ mua
bán, quá trình thanh toán sử dụng vốn hay việc chấp hành các chế độ
nguyên tắc hay quản lý kinh tế, tài chính … Từ đó giúp cho các xí nghiệp

có được tình hình tài chính lành mạnh và lợi nhuận cao.
II. SƠ LƯỢC QUÁ TRÌNH THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT Ở
VIỆT NAM.
1. Thời kỳ nền kinh tế theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung:
Trong nền kinh tế theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung kinh tế nước
ta còn chưa phát triển nên thanh toán không dùng tiền mặt không được
khách hàng ưa chuộng do khoa học kỹ thuật chưa phát triển, trình độ
cán bộ còn thấp nên việc thanh toán tiền, hàng còn chậm, xảy ra tình
trạng chiếm dụng vốn trong thanh toán, gây ách tắc trong sản xuất kinh
doanh, làm cho nhu cầu về tiền mặt tăng lên tạo ra sự có mặt cân đối
trong quan hệ tiền hàng. Mặt khác việc quản lý chính sách tiền tệ còn
yếu kém, lỏng lẻo, làm cho việc điều hoà lưu thông tiền tệ gặp khó khăn,
dẫn đến tình trạng lạm phát kéo dài, tiền tệ không ổn định.
Thời kỳ này áp dụng cơ chế cứng nhắc chủ yếu thanh toán cho các
doanh nghiệp quốc doanh với kỹ thuật lạc hậu.
2, Thời kỳ nền kinh tế chuyển sang cơ chế thị trường
Trong công cuộc đổi mới nền kinh tế theo cơ chế thị trường có sự
điều tiết vĩ mô của nhà nước đã tác động sâu sắc đến sự nghiệp đổi mới
cơ bản của hệ thống Ngân hàng. Như chúng ta đã biết nước ta hiện nay
đang trong thời kỳ quá độ mới một nền kinh tế nhiều thành phần, nếu
nền sản xuất hàng hoá của xã hội đang ngày càng phát triển tất yếu đòi
hỏi phải có một chế độ hạch toán thuận tiện nhằm thúc đẩy sự phát
triển của nền kinh tế.
ở nước ta trong giai đoạn này các thành phần kinh tế đang ra sức
cạnh tranh phát triển hàng hoá, các công ty cổ phần, các công ty liên
doanh ngày càng nhiều, việc đầu tư ở nước ngoài vào nước ta ngày càng
lớn. Do vậy việc thanh toán cho các quan hệ mua bán vật tư hàng hoá
giữa các tổ chức chức kinh tế ngày càng phát triển. Vì vậy để đáp ứng
đòi hỏi của nền kinh tế ngày một phát triển, Thống đốc Ngân hàng đã
thông qua áp dụng chế độ thanh toán không dùng tiền mặt. Chế độ này

đã khắc phục được những tồn tại trong thanh toán không dùng tiền mặt
phù hợp với xu thế phát triển của xã hội.
Trong những năm trở lại đây ngành Ngân hàng đã chú trọng
hoàn thiện hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt bằng nhiều biện
pháp như hình thành các hệ thống tiền tệ các Ngân hàng thương mại và
cùng với kho bạc nhà nước lập hệ thống thanh toán bù trừ giữa các
Ngân hàng do Ngân hàng tổ chức và chủ trì. Đến nay thanh toán không
dùng tiền mặt để được thực hiện qua mạng thanh toán điện tử, ứng
dụng đường cáp riêng nên thời gian thanh toán được rút ngắn (trước
đây từ 4-7 ngày ngày nay từ 1/2ngày-1 ngày) cùng với các hình thức
thanh toán phong phú đã tạo ra được sự gần gữi và tín nhiệm của khách