Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục: Quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THỊ SIM

QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP
Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THỊ SIM

QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP
Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền

THÁI NGUYÊN - 2017


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan:
Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các
thông tin đã được chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lý và đưa vào luận văn
đúng quy định.
Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và
chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017
Tác giả
Dương Thị Sim

i


LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian học tập, nghiên cứu tại trường Đại học sư phạm, Đại
học Thái Nguyên, kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình công tác
tại thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, cùng với sự nỗ lực cố gắng của
bản thân và sự giúp đỡ của các thầy cô giáo, các đơn trường tiểu học trên địa
bàn thành phố Thái Nguyên, tôi đã hoàn thành Luận văn "Quản lý môi trường
học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên" .
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo của Trường
Đại học sư phạm Thái Nguyên, các trường liên kết với Trường Đại học sư
phạm Thái Nguyên đã nhiệt tình, tận tâm truyền đạt kiến thức khoa học và thực
tiễn công tác trong mỗi bài giảng. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc
đến PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền là người trực tiếp hướng dẫn, theo dõi
và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Trong quá trình viết luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, tôi
rất mong nhận được ý kiến tham gia góp ý của các thầy cô để tôi tiếp tục
hoàn chỉnh luận văn đảm bảo tính thiết thực, hiệu quả và khả thi tại địa
phương, đơn vị.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017
Tác giả
Dương Thị Sim

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC .......................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................v
DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi
MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ...............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu..................................................................2
4. Giả thuyết khoa học ..........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3
7. Các phương pháp nghiên cứu ...........................................................................4
8. Cấu trúc luận văn ..............................................................................................5
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC
TẬP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ..........................................................................6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề........................................................................6
1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài ........................................................................6
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước.........................................................................7
1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ...............................................................9

1.2.1. Khái niệm quản lý.......................................................................................9
1.2.2. Khái niệm môi trường, môi trường học tập............................................. 10
1.2.3. Trường tiểu học, môi trường học tập ở trường tiểu học .......................... 14
1.2.4. Quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ........................................ 14
1.3. Một số vấn đề cơ bản về quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ... 15
1.3.1. Đặc điểm của học sinh tiểu học ............................................................... 15
1.3.2. Mục tiêu quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ......................... 17

iii


1.3.3. Nội dung quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ......................... 19
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ..... 32
1.4.1. Năng lực của cán bộ quản lý ................................................................... 32
1.4.2. Nhận thức và năng lực xây dựng môi trường học tập của giáo viên và
học sinh .............................................................................................................. 33
1.4.3. Điều kiện kinh tế, chính trị - xã hội của địa phương nơi trường đóng .... 34
1.4.4. Cơ sở vật chất và nguồn tài chính ........................................................... 34
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 35
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở
CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN.................... 36
2.1. Vài nét về các trường tiểu học của thành phố Thái Nguyên ..................... 36
2.2. Khái quát về khảo sát................................................................................. 37
2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 37
2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 37
2.2.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 37
2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 37
2.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của
môi trường học tập đối với việc nâng cao chất lượng dạy học của học sinh .... 38
2.4. Thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố

Thái Nguyên ...................................................................................................... 39
2.4.1. Thực trạng quản lý về cơ sở vật chất, cảnh quan môi trường ở các
trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................................................ 39
2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung chương trình, phương pháp,
hình thức tổ chức dạy học .................................................................................. 44
2.4.3. Thực trạng về mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, học sinh với
học sinh .............................................................................................................. 48
2.4.4. Thực trạng quản lý tổ chức các hoạt động giáo dục phong phú hấp
dẫn, phù hợp với học sinh và điều kiện thực tiễn của nhà trường ..................... 50
2.5. Thực trạng các yêu tố ảnh hưởng đến quản lý môi trường học tập ở các
trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................................................ 51

iv


2.6. Thực trạng đánh giá mức độ thực hiện kiểm tra, đánh giá về công tác
xây dựng MTHT ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên...................... 53
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 54
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC
TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ............................. 56
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................... 56
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 56
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 56
3.1.3. Đảm bảo tính hiệu quả ............................................................................. 56
3.1.4. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................... 57
3.1.5. Đảm bảo tính bền vững ........................................................................... 57
3.2. Biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường TH TP Thái Nguyên.... 57
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên về vai
trò môi trường học tập ....................................................................................... 57
3.2.2. Huy động các nguồn lực để phát triển cơ sở vật chất, cảnh quan môi

trường nhà trường .............................................................................................. 60
3.2.3. Chỉ đạo thực hiện đầy đủ, có hiệu quả nội dung chương trình, đổi
mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ................................................... 64
3.2.4. Xây dựng mối quan hệ gắn bó giữa giáo viên với học sinh, học sinh
với học sinh ........................................................................................................ 70
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 76
3.4. Khảo sát về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ......... 76
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 80
1. Kết luận .......................................................................................................... 80
2. Kiến nghị ....................................................................................................... 80
2.1. Đối với Ủy Ban nhân dân thành phố .......................................................... 80
2.2. Đối với Sở và phòng Giáo dục và Đào tạo ................................................. 81
2.3. Đối với các trường tiểu học ........................................................................ 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 83
PHỤ LỤC

v


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

1

CBQL

Cán bộ quản lý

2

CNTT

Công nghệ thông tin

3

CNV

Công nhân viên

4

CNH

Công nghiệp hóa

5

CSVC

Cơ sở vật chất

6

ĐHSP

Đại học sư phạm

7

ĐMPPDH

Đổi mới phương pháp dạy học

8

GD

Giáo dục

9

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

10

GV

Giáo viên

11

HĐCM

Hoạt động chuyên môn

12

HĐND

Hội đồng nhân dân

13

HĐNGLL

Hoạt động ngoài giờ lên lớp

14

HS

Học sinh

15

NXB

Nhà xuất bản

16

PPDH

Phương pháp dạy học

17

QL

Quản lý

18

QLGD

Quản lý giáo dục

19

TCM

Tổ chuyên môn

20

THCS

Trung học cơ sở

21

THPT

Trung học phổ thông

22

UBND

Ủy ban nhân dân

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Quy mô học sinh các trường Tiểu học thành phố Thái Nguyên ....... 36
Bảng 2.2. Thực trạng số lượng, cơ cấu trình độ đội ngũ GV Tiểu học thành
phố Thái Nguyên ............................................................................... 36
Bảng 2.3. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về vai trò của môi
trường học tập .................................................................................... 38
Bảng 2.4. Thực trạng về cơ sở vật chất ở các trường tiểu học thành phố
Thái Nguyên ...................................................................................... 40
Bảng 2.5. Đánh giá của giáo viên và học sinh về thực trạng cảnh quan môi
trường các trường TH thành phố Thái Nguyên ................................. 42
Bảng 2.6. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung chương trình giáo dục
tiểu học .............................................................................................. 45
Bảng 2.7. Thực trạng việc sử dụng các phương pháp ...................................... 46
Bảng 2.8. Thực trạng về các hình thức tổ chức dạy học .................................. 48
Bảng 2.9. Thực trạng quan hệ giữa giáo viên và học sinh ................................ 49
Bảng 2.10. Thực trạng quan hệ giữa học sinh và học sinh ............................... 50
Bảng 2.11. Thực trạng quản lý tổ chức các hoạt động giáo dục ở các trường
tiểu học thành phố Thái Nguyên ....................................................... 51
Bảng 2.12. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý môi trường học
tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................ 52
Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp quản lý

đề xuất ...................................................................................... 77
Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất.......... 78

v


DANH MỤC CÁC HÌNH
Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp quản lý
đề xuất ........................................................................................... 77
Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...... 78

vi


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước như
hiện nay, giáo dục là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển. Nhiệm vụ
quan trọng hàng đầu của giáo dục là nâng cao chất lượng giáo dục trong các
nhà trường nhằm phát triển toàn diện nhân cách con người. Xã hội hiện đại đặt
ra các tiêu chí về phẩm chất và năng lực của con người đòi hỏi xã hội và nhà
trường phải dốc sức để tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học và
giáo dục. Trong những năm qua, sự nghiệp giáo dục đã có những bước phát
triển mới, đạt được những kết quả đáng khích lệ trong việc mở rộng quy mô,
tăng cơ hội tiếp cận giáo dục cho mọi người và chuẩn bị nguồn nhân lực cho
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Để đào tạo nguồn nhân lực có chất
lượng đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội cần tiến hành đồng bộ nhiều giải
pháp như nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên; cải tiến nội dung, chương
trình và sách giáo khoa; đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; huy động
mọi nguồn lực từ nhà trường, gia đình, xã hội quan tâm và đầu tư cho giáo dục,

xây dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện phát huy tính tích cực học tập
của học sinh,… Xây dựng môi trường học tập tốt cho học sinh có ý nghĩa quan
trọng và quyết định việc nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong giai
đoạn hiện nay. Bởi, môi trường học tập có tác động lớn đến việc hình thành và
phát triển nhân cách của học sinh, đặc biệt là học sinh tiểu học. Môi trường học
tập tốt, lành mạnh, thân thiện giúp học sinh có thái độ động cơ học tập tích cực;
tạo điều kiện cho việc hình thành nhân cách của học sinh toàn diện hơn, năng
động hơn, sáng tạo hơn.
Đặc biệt trong nền kinh tế hội nhập, mở cửa của nước ta hiện nay và sự
bùng nổ của công nghệ thông tin có nhiều luồng tư tưởng, văn hoá tràn vào với
những diễn biến phức tạp. Học sinh ở mọi lứa tuổi trong đó có học sinh tiểu
học, lứa tuổi nhạy cảm với những tác động của ngoại cảnh, có thể bị ảnh hưởng

1


tiêu cực, lệch chuẩn ảnh hưởng tới quá trình tu dưỡng và học tập của học sinh.
Đây chính là những băn khoăn, trăn trở không chỉ đặt ra cho ngành giáo dục mà
là vấn đề của toàn xã hội. Chính vì vậy xây dựng môi trường học tập lành mạnh
thân thiện với bầu không khí ấm áp ở đó các em được chia sẻ suy nghĩ, quan
điểm, chính kiến của mình, được tranh luận tìm ra tri thức mới, được vui chơi
trong vòng tay ấm áp của thầy cô, bạn bè sẽ là tấm lá chắn hữu hiệu cho các em
ươm mầm, nuôi dưỡng ước mơ của mình.
Thành phố Thái Nguyên hiện nay có 100% trường tiểu học đã được công
nhận đạt chuẩn quốc gia, trường học an toàn xanh - sạch - đẹp. Tuy nhiên, thực
trạng môi trường học tập ở các trường tiểu học vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất
định chưa thực sự đảm bảo đầy đủ các điều kiện tốt nhất để cho trẻ em phát triển
một cách toàn diện. Việc quản lý môi trường học tập trong các trường tiểu học
đang trở thành vấn đề cần thiết để đáp ứng nhu cầu đổi mới của giáo dục.
Xuất phát từ lí do trên tôi chọn vấn đề: “Quản lý môi trường học tập ở

các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên” để nghiên cứu, nhằm góp phần
nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học thành phố Thái Nguyên.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý môi trường học tập ở
các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, luận văn đề xuất biện pháp quản lý
môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên nhằm quản lí
tốt môi trường học tập cho học sinh góp, phần nâng cao chất lượng giáo dục và
đào tạo.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu:
Môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên.
3.2 Đối tượng nghiên cứu:
Biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố
Thái Nguyên.

2


4. Giả thuyết khoa học
Chất lượng và hiệu quả quá trình học tập của học sinh tiểu học phụ thuộc
nhiều vào môi trường học tập của các em. Nếu đề xuất được các biện pháp
quản lý môi trường học tập phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực
tiễn ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, thì sẽ phát huy được tính
tích cực chủ động và sáng tạo của giáo viên và học sinh, tạo động lực cho quá
trình học tập của học sinh thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của các
trường tiểu học thành phố Thái Nguyên.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lí môi trường học tập ở các trường
tiểu học.
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường

tiểu học thành phố Thái Nguyên.
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học
thành phố Thái Nguyên và khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi các
biện pháp đề xuất.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
Môi trường học tập bao gồm môi trường học tập trong nhà trường và môi
trường học tập ngoài nhà trường. Đề tài chỉ đi sâu nghiên cứu về quản lý môi
trường học tập bên trong trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả
học tập của học sinh.
6.2. Giới hạn về khách thể khảo sát
- Cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh ở 7 trường tiểu học trên địa bàn
thành phố Thái Nguyên gồm các trường tiểu học: Nguyễn Viết Xuân, Hoàng
Văn Thụ, Đội Cấn, Đồng Bẩm, Tân Long, Trưng Vương, Nguyễn Huệ.
- Thời gian: Năm học 2015 - 2016.
3


7. Các phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
Bao gồm các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát
hóa tài liệu nhằm xác định các khái niệm và cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên
cứu cụ thể:
Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng về giáo
dục và đào tạo; Luật giáo dục, Điều lệ trường tiểu học, quy định của ngành giáo
dục về xây dựng môi trường học tập. Các văn bản, chỉ thị, các thông tư, hướng
dẫn, các quyết định, sách tham khảo, giáo trình, báo, tạp chí, các công trình sản
phẩm liên quan đến cơ sở lí luận về việc quản lý môi trường học tập và những
kinh nghiệm của các quốc gia tiên tiến về việc quản lý môi trường học tập.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Tiến hành điếu tra trên các bộ quản lý, giáo viên và học sinh về thực
trạng môi trường học tập và quản lí môi trường học tập ở các trường tiểu học
thành phố Thái Nguyên.
7.2.2. Phương pháp quan sát
Quan sát môi trường học tập (môi trường vật chất, cảnh quan nhà
trường) môi trường tinh thần (hoạt động dạy và học trong lớp, mối quan hệ
giao tiếp giữa giáo viên và học sinh; học sinh và học sinh) qua đó thu tập thông
tin để đánh giá thực trạng môi trường học tập của học sinh các trường tiểu học
7.2.3. Phương pháp phỏng vấn
Phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh ở 7 trường tiểu học
thành phố Thái Nguyên về thực trạng môi trường học tập thuận lợi và khó
khăn; mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh để xây
dựng mối quan hệ thân thiện góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
7.2.4. Phương pháp chuyên gia
Xin ý kiến các nhà khoa học, cán bộ quản lý và giáo viên có nhiều kinh
nghiệm để khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của biện pháp đề tài đề xuất.

4


7.3. Nhóm phương pháp nghiên cứu bổ trợ
Sử dụng công thức toán học để thống kê, xử lý số liệu đã thu được từ các
kết quả điều tra.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Phụ
lục; nội dung cơ bản của luận văn được cấu trúc trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý môi trường học tập ở trường Tiểu học.
Chương 2: Thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường Tiểu học
thành phố Thái Nguyên.

Chương 3: Biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường Tiểu học
thành phố Thái Nguyên.

5


Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP
Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài
Các nghiên cứu xã hội học trên thế giới cho rằng yếu tố môi trường trong
giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình thành và phát triển nhân
cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố thực tế đã kích thích chủ thể (con
người) hoạt động năng động và sáng tạo hơn.
Về môi trường dạy - học, trước hết phải kể đến những nghiên cứu của
I.V. Pavlov và B.F. Skinnơ. I.V. Pavlov nghiên cứu sự hình thành phản xạ có
điều kiện trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ, con vật (con chó) hoàn
toàn thụ động. B.F. Skinnơ nghiên cứu sự hình thành phản xạ tạo tác động môi
trường gần với thực tế hơn, con vật (chuột, bồ câu,..) chủ động trong hành vi
đáp ứng trên cơ sở nhu cầu của nó. Nội dung học tập thể hiện ngay trong môi
trường mà con vật phải tìm cách thích nghi. Đây là cơ sở lý thuyết để xây dựng
kiểu dạy học chương trình hóa, dạy học bằng máy. Từ nghiên cứu kết quả của
hai ông, các nhà giáo dục đã nhận thức được một vấn đề rất quan trọng rằng:
Yếu tố môi trường trong giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình
thành và phát triển nhân cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố thực tế
đã kích thích chủ thể (con người) hoạt động năng động và sáng tạo hơn. Việc
tạo lập, xây dựng và phát triển môi trường giáo dục là một nhiệm vụ quan
trọng của khoa học giáo dục hiện đại [20].
Từ đầu thế kỷ XX, Dimitri Glinos đã viết: Từ đầu thế kỉ XX, Dimitri

Glinos đã viết: “Giáo dục phải thích ứng với những hoàn cảnh luôn thay đổi đối
phó với những vấn đề mới, những nhu cầu mới và thường xuyên đòi hỏi những
kĩ năng mới... Trong một thời gian dài, nền giáo dục đã không thể thích ứng

6


được với các hoàn cảnh mới và gắn với các nhu cầu thực tế. Khoảng cách giữa
giáo dục và cuộc sống ngày càng lớn và bây giờ, điều chúng ta cần không chỉ là
một cuộc cải cách mà phải là một cuộc cách mạng để tái lập lại mối tương quan
giữa giáo dục và cuộc sông” [Dẫn theo 9].
Nghiên cứu về môi trường dạy học phải kể đến công trình của Jean Marc
Denomme và Madeleine Roy về phương pháp sư phạm tương tác [21]. Trong
đó, mô hình quen thuộc: Người dạy - Người học - Tri thức được chuyển thành
Người dạy - Người học - Môi trường. Tác giả coi môi trường là yếu tố tham gia
trực tiếp đến quá trình dạy học chứ không đơn thuần chỉ là nơi diễn ra các hoạt
động dạy học. Đặc biệt, tác giả đi sâu vào các yếu tố môi trường của việc học,
các yếu tố môi trường của việc dạy. Trên cơ sở đó, các tác giả đã nhấn mạnh
đến một quy luật quan trọng: Môi trường ảnh hưởng đến người dạy, người học
và người dạy phải thích nghi với môi trường. Ảnh hưởng và thích nghi đó
chính là hệ quả của phương pháp sư phạm tương tác liên quan đến môi trường.
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến việc xây
dựng được MTHTT ở các trường học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
Đường lối, chính sách của Đảng thực sự là những định hướng quan trọng ở tầm
vĩ mô, chỉ đạo toàn diện công tác nâng cao chất lượng giáo dục. Trường học
thân thiện là mô hình trường do Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICFF) đề
sướng từ thập kỷ cuối của thế kỷ trước và đã được triển khai có kết quả tốt ở
nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam, phối hợp với UNICEF, Bộ GD&ĐT đã
có chỉ thị số 40/CT-BGD&ĐT ngày 22/7/2008 về việc phát động phong trào thi

đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong các trường phổ
thông giai đoạn 2008 - 2013. Bộ Giáo dục và đào tạo đã làm thí điểm nhiều
năm ở 50 trường tiểu học và Trung học cơ sở. Từ kết quả thí điểm, Bộ chủ
trương tiến hành đại trà từ năm học 2008 - 2009 ở tất cả các trường tiểu học,

7


trung học cơ sở và trung học phổ thông trong toàn quốc, đến nay được thực
hiện ở tất cả các bậc học, cấp học.
Nhiều hội thảo khoa học và công trình nghiên cứu khoa học về xây dựng
MTHTTT ở các trường tiểu học. Nhiều chương trình, dự án của các tổ chức
quốc tế, của chính phủ đã hỗ trợ tích cực cho nhiệm vụ này.
Tác giả Vũ Thị Sơn cũng đề cập tới môi trường học tập trong lớp học
đăng trên tạp chí giáo dục số 102/2004. Dự án Việt Bỉ nâng cao chất lượng đào
tạo, bồi dưỡng giáo viên tiểu học các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.
Tác giả Phạm Hồng Quang trong công trình của mình đã đi sâu nghiên
cứu về môi trường văn hóa giáo dục, mối quan hệ của nó với môi trường kinh
tế và chỉ ra những tiêu chí để xây dựng môi trường văn hóa giáo dục trong các
nhà trường [28].
Một số vấn đề tâm lí học, dạy học ở tiểu học; đặc điểm tâm lí của học
sinh dân tộc ít người, học sinh có nhu cầu đặc biệt, học sinh có hoàn cảnh khó
khăn; đặc điểm tâm lí của học sinh yếu kém, học sinh cá biệt, học sinh giỏi và
học sinh năng khiếu. của tác giả: Nguyễn Kế Hào, Nguyễn Thị Phương Thảo,
Nguyễn Văn Luỹ, Lê Mỹ Dung [35].
Nâng cao năng lực hiểu biết về môi trường giáo dục và xây dựng môi
trường học tập của tác giả: Mông Ký Slay, Nguyễn Thanh Thuỷ, Kiều Thị Bích
Thuỷ [36].
Nâng cao năng lực hiểu biết về môi trường giáo dục và xây dựng môi
trường học tập của tác giả: Kiều Thị Bích Thuỷ, Nguyễn Trí, Lê Thị Chinh [37].

Nâng cao năng lực lập kế hoạch dạy học của giáo viên: Dành cho giáo
viên tiểu học về: lập kế hoạch dạy học tích hợp các nội dung giáo dục ở tiểu
học; kĩ năng lập kế hoạch bài học theo hướng dạy học tích cực; thực hành thiết
kế kế hoạch bài học theo hướng dạy học tích cực của tác giả: Trần Thị Hiền
Lương, Phùng Như Thuỵ, Xuân Thị Nguyệt Hà [38].
Phát triển năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục của giáo viên : Dành
cho giáo viên tiểu học: giới thiệu tổng quan, mục tiêu và nội dung của những

8


vấn đề chung cũng như nội dung và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ngoài
giờ lên lớp ở trường tiểu học của tác giả Trần Thị Tố Oanh [39].
Phát triển năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục của giáo viên:
chương trình bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiểu học về: giáo dục và
thực hành kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua các môn học, các hoạt động
ngoại khoá cvủa tác giả: Lưu Thu Thuỷ, Trần Thị Tố Oanh [40].
Công trình “Xây dựng nhà trường thân thiện tại trường Tiểu học Trung
Hòa” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Phương [27]; Tác giả Trần Quốc Vượng
với công trình “môi trường con người và văn hóa” [34]. Tác giả Nông Thị Hiếu
với đề tài luận văn tốt nghiệp “xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường
tiểu học huyện Hoà An- Cao Bằng” [15]; tác giả Phạm Duy Hưng với đề tài
“Xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường tiểu học vùng khó khăn
Tỉnh Bắc Kạn” [19].
Hầu hết các công trình nghiên cứu trên đều đi sâu vào nghiên cứu và đề
xuất những biện pháp để xây dựng môi trường học tập thân thiện cho học sinh.
Tuy nhiên, nghiên cứu về quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học trên địa
bàn thành phố Thái Nguyên là vấn đề chưa có công trình nào nghiên cứu.
1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Khái niệm quản lý

Có nhiều quan điểm khác nhau về quản lý:
Theo Marx: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung
nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn thì ít nhiều cần đến một sự chỉ đạo
điều hoà những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát
sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể khác với sự vận động của những khí
quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm riêng lẻ tự mình điều khiển lấy
mình, còn một dàn nhạc thì cần nhạc trưởng” [31].
Tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt: “Quản lý là một quá trình định
hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý một hệ thống là quá trình tác động đến hệ
thống nhằm đạt được mục tiêu nhất định” [26].

9


Tác giả Đặng Quốc Bảo: Bản chất của hoạt động quản lý nhằm làm cho
hệ thống vận hành theo mục tiêu đã đặt ra và tiến đến các trạng thái có tính chất
lượng mới [12].
Theo tác giả Trần Kiểm: Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý
trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn
lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một
cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất” và “Quản lý
một hệ thống xã hội là tác động có mục đích đến tập thể người - thành viên của
hệ nhằm làm cho hệ vận hành thuận lợi và đạt tới mục đích dự kiến” [23].
Tác giả Nguyễn Đức Trí cho rằng: "Quản lý là một quá trình tác động có
định hướng (có chủ định), có tổ chức, có lựa chọn trong số các tác động có thể
có dựa trên các thông tin về tình trạng và môi trường, nhằm giữ cho sự vận hành
của đối tượng ổn định và làm cho nó phát triển tới mục tiêu đã định” [32].
Tác giả Nguyễn Phúc Châu lại cho rằng: “Quản lý là sự tác động liên
tục, có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý (người quản lý) lên khách
thể quản lý (những người bị quản lý) bằng việc sử dụng các phương tiện quản

lý nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt tới mục tiêu quản lý” [10].
Từ những quan điểm của các tác giả trên, theo quan điểm của chúng tôi:
“Quản lý là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý lên đối
tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu định trước”. Sự tác động đó có kế hoạch
có khoa học không phải là ngẫu nhiên tùy tiện đồng thời phản ánh rõ tác động
của chủ thể quản lý và khách thể quản lý. Chủ thể xây dựng kế hoạch, tổ chức
bộ máy nhân sự, thực hiện hoạt động lãnh đạo, phối hợp và kiểm soát người
thừa hành.
1.2.2. Khái niệm môi trường, môi trường học tập
1.2.2.1. Môi trường
Có nhiều quan niệm khác nhau về môi trường

10


- Theo Từ điển Tiếng việt thông dụng:
1. Môi trường là toàn thể hoàn cảnh tự nhiên tạo thành những điều kiện
sống bên ngoài của một sinh vật.
2. Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo có
quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống,
sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên [25].
Như vậy, có thể hiểu môi trường là hệ thống các hoàn cảnh bên ngoài,
cần thiết cho sự tồn tại và phát triển của con người. Môi trường gồm môi
trường tự nhiên và môi trường xã hội. Môi trường tự nhiên gồm khí hậu, đất,
nước, sinh thái... Môi trường xã hội là các điều kiện về kinh tế, chính trị, văn
hoá, giáo dục...
Mỗi con người ngay từ khi mới sinh ra đã phải sống trong một môi
trường, hoàn cảnh nhất định, có thể gặp thuận lợi hoặc khó khăn đối với quá
trình phát triển thể chất, tinh thần của cá nhân. Môi trường tự nhiên và xã hội
với các điều kiện kinh tế, thể chế chính trị, hệ thống pháp luật, truyền thống văn

hoá, chuẩn mực đạo đức... tác động mạnh mẽ đến quá trình hình thành và phát
triển động cơ, mục đích, quan điểm, tình cảm, nhu cầu, húng thú, chiều hướng
phát triển của cá nhân... Thông qua hoạt động và giao lưu trong môi trường mà
cá nhân chiếm lĩnh được các kinh nghiệm, giá trị xã hội loài người, từng bước
điều chỉnh, hoàn thiện nhân cách của mình.
Tác động của môi trường đối với sự phát triển của cá nhân là rất mạnh,
phức tạp, có thể là tác động tích cực hoặc tiêu cực, có thể cùng chiều hay ngược
chiều, chủ yếu là theo con đường tự phát. Mức độ ảnh hưởng tích cực hay tiêu
cực như thế nào, có được chấp nhận hay không trong quá trình phát triển nhân
cách tùy thuộc phần lớn vào trình độ được giáo dục. Đó là ý thức, niềm tin,
quan điểm, ý chí và xu hướng, năng lực hoạt động, giao lưu góp phần cải biến
môi trường của cá nhân. C. Mác đã nói: “Hoàn cảnh sáng tạo ra con người,
trong một mức độ con người sáng tạo ra hoàn cảnh" [8] .

11


Ngay cả trong cùng môi trường sống, hoàn cảnh gia đình, nhưng nhân
cách của từng cá nhân cũng phát triển theo hướng khác nhau. Như vậy, trong sự
tác động qua lại giữa nhân cách và môi trường, càng chú ý đến hai mặt của vấn
đề: tác động của môi trường, hoàn cảnh vào quá trình hình thành, phát triển
nhân cách; và ngược lại, tác động của nhân cách vào môi trường, hoàn cảnh để
điều chỉnh, cải tạo nó nhằm phục vụ nhu cầu, lợi ích của mình.
Vì vậy, nhận thức đúng về vai trò của môi trường sẽ giúp nhà giáo dục
định hướng cho trẻ tiếp nhận những ảnh hưởng tốt đẹp của môi trường, đồng
thời có khả năng chống lại những ảnh hưởng xấu của môi trường.
1.2.2.2. Môi trường học tập
- Theo Từ điển Tiếng việt: Học tập là thu nhận kiến thức và áp dụng vào
làm việc [33 ].
- Theo tác giả Phạm Hồng Quang: “Môi trường học tập là tập hợp những

yếu tố không gian, nhân lực, vật lực và tài lực, tạo ra những điều kiện thuận lợi
cho việc học tập đạt kết quả tốt” [28].
- Trong tài liệu “Curriculum Development a Guide to Practice” do tác
giả Nguyễn Kim Dung dịch [22] đã quan niệm môi trường học tập gồm:
+ Môi trường học tập theo truyền thống: Nhà trường là môi trường đơn
độc, tĩnh lặng và trật tự. Bầu không khí này là kết quả của áp lực: theo nghĩa
hẹp của nền giáo dục chính quy, cửa vào giới hạn cho một số người và theo
phong cách giáo huấn, mô phạm (nói, nghe) đối với việc học tập. Học sinh trở
nên thụ động và máy móc trong quá trình học tập.
+ Môi trường học tập mới: Có cơ cấu tổ chức hoàn toàn trái ngược với
phong cách truyền thống. Chúng thường được mở rộng hơn, ồn ào hơn và đôi
khi như những trung tâm với các hoạt động hỗn loạn. Các trường học như thế
là kết quả của cả hai sự thay đổi. Từ đó họ có cách hiểu mới về môi trường
học tập.

12


Có 3 tiêu chuẩn để đánh giá môi trường học tập của nhà trường: Mối liên
hệ giữa nhà trường với cộng đồng xung quanh, cấu trúc và cách sử dụng các toà
nhà và sân bãi, cách tổ chức không gian học tập và các hoạt động dạy học.
Mối liên hệ giữa nhà trường và cộng đồng được thể hiện: Nhà trường
khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động của nhà trường. Sự
trao đổi và cải tiến trong mối quan hệ này biểu thị ở nhưng hoạt động có liên
quan đến nhà trường, cộng đồng và nhà trường có sự hỗ trợ lẫn nhau.
Cấu trúc và cách sử dụng các toà nhà và sân bãi: Một toà nhà buồn tẻ, u
ám, chán ngắt có thể thể hiện một quá trình giáo dục đơn điệu, buồn tẻ. Một toà
nhà sinh động có thể thể hiện một trung tâm học tập chủ động, sáng tạo. Toà
nhà với không gian rộng rãi, đầy màu sắc…có thể đoán ra được triết lí giáo dục
của nhà trường.

Không gian lớp học và các hoạt động dạy - học: Theo cách truyền thống,
không gian lớp học được sắp xếp để cho tất cả nhìn và tập trung chú ý vào
người thầy, các hoạt động dạy - học trùng khớp với cách sắp xếp của không
gian lớp học và các phương tiện dạy học. Tuy nhiên, không gian học tập hiện
nay có thể được sắp xếp theo nhiều khả năng khác nhau tạo ra những khoảng
không gian nhiều mục đích, có thể di chuyển dễ dàng dưới sự kiểm soát của
giáo viên. Các hoạt động dạy - học diễn ra theo tình huống bối cảnh, phụ thuộc
vào mục đích nhất định.
Như vậy, môi trường học tập là các yếu tố có tác động đến quá trình học
tập của học sinh, bao gồm các yếu tố vật chất và các yếu tố tinh thần, các yếu
tố xã hội - nơi học sinh tiến hành hoạt động học tập, rèn luyện nó ảnh hưởng
trực tiếp hoặc gián tiếp đến kết quả học tập của học sinh nói riêng và sự hình
thành nhân cách của học sinh nói chung.
Môi trường học tập tác động đến nhận thức, tình cảm, thái độ của chủ thể
học tập. Nếu được tổ chức hợp lý sẽ làm cho người học cảm thấy thoải mái,
tăng hứng thú học tập, nâng cao khả năng tư duy sáng tạo và tưởng tượng cho
người học.

13


Chất lượng và hiệu quả của hoạt động day - học chịu ảnh hưởng rất lớn từ
môi trường học tập. Những kinh nghiệm giáo dục tiên tiến trên thế giới đã chứng
minh: Môi trường học tập thời đại nào cũng có những vấn đề và luôn đặt ra
những yêu cầu nhất định. Nhưng một môi trường học tập đúng nghĩa phải là môi
trường học tập an toàn và bình đẳng mà ở đó quyền trẻ em được công nhận.
1.2.3. Trường tiểu học, môi trường học tập ở trường tiểu học
1.2.3.1. Trường tiểu học
Điều 2, chương 1, Điều lệ trường tiểu học đã xác định:
Trường tiểu học là cơ sở giáo dục phổ thông của hệ thống giáo dục quốc

dân, có tư cách pháp nhân, có tài khoản và con dấu riêng [4].
1.2.3.2. Môi trường học tập ở trường tiểu học
Môi trường học tập ở trường tiểu học là các yếu tố có tác động đến quá
trình học tập của học sinh ở trường tiểu học, bao gồm:
- Cơ sở vật chất, cảnh quan môi trường phục vụ việc dạy của giáo viên
và việc học tập của học sinh.
- Mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh, giữa
nhà trường - gia đình - cộng đồng.
- Mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học và
giáo dục.
1.2.4. Quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học
Quản lý môi trường học tập thực chất là quản lý nhà trường. Nhà trường
là một tổ chức giáo dục cơ sở trực tiếp làm công tác GD&ĐT và là tế bào của
hệ thống giáo dục quốc dân. Nói cách khác nhà trường là khách thể cơ bản của
tất cả các cấp quản lý giáo dục và là một hệ thống độc lập tự quản của xã hội.
Các cấp quản lý giáo dục tồn tại trước hết, cốt lõi là vì chất lượng và hiệu quả
hoạt động của nhà trường mà trung tâm là hoạt động dạy học. Theo tác giả
Phạm Minh Hạc: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của

14


Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo
nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu giáo dục đối với
ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh” [13]. Quản lý nhà trường
gồm hai loại: Tác động của chủ thể quản lý bên trong và bên ngoài nhà trường
nhằm tạo điều kiện cho hoạt động giảng dạy, giáo dục của nhà trường như chỉ
dẫn của hội đồng giáo dục hay các quyết định của cơ quan quản lý cấp cao hơn.
Tác động quản lý của chủ thể quản lý bên trong nhà trường như các hoạt động
quản lý giáo viên; quản lý HS; quản lý quá trình dạy học - giáo dục; quản lý cơ

sở vật chất - cảnh quan môi trường; tài chính của trường học; quản lý mối quan
hệ giữa giáo viên với giáo viên; quản lý mối quan hệ giữa giáo viên với học
sinh; quản lý mối quan hệ giữa học sinh với học sinh; mối quan hệ giữa nhà
trường với cộng đồng.
Qua sự phân tích trên có thể hiểu: Quản lý môi trường học tập là những
tác động có tổ chức, có mục đích của người Hiệu trưởng đến tập thể giáo viên,
học sinh, các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm tạo ra môi
trường vật chất an toàn, thân thiện với người học và các mối quan hệ xã hội
chia sẻ, cộng đồng hợp tác học tập cùng với các yếu tố tâm lý tích cực thúc đẩy
người học tự giác học tập, rèn luyện nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu và
nhiệm vụ học tập đề ra.
1.3. Một số vấn đề cơ bản về quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học
1.3.1. Đặc điểm của học sinh tiểu học
Học sinh tiểu học là trẻ em từ 6 đến 11 tuổi. Trẻ em ở lứa tuổi tiểu học là
thực thể đang phát triển cả về mặt sinh lý, tâm lý, sự phát triển của các em được
biểu hiện qua các đặc điểm sau:
- Đặc điểm về tri giác:
Đối với trẻ em ở lứa tuổi tiểu học thì tri giác của học sinh tiểu học phản
ánh những thuộc tính trực quan, cụ thể của sự vật, hiện tượng và xảy ra khi

15