SKKN một số biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học qua phân môn tập đọc cho học sinh lớp 4 trường tiểu học phong thủy

Nội dung bài viết
Trang
A- Phần mở đầu.................................................................................2
B- Nội dung.............................................................................................................

4

I- Cơ sở lý luận

4

................................................................................................................................

II- Thực trạng dạy học

.................................................................................................................

III- Biện pháp tiến hành

..........................................................................................................

4
6

1. Biện pháp 1: Trau dồi hứng thú cho học sinh khi tiếp xúc với
thơ văn

...................................................................................................................

7

2. Biện pháp 2: Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và
trang bị những
kiến thức văn học cơ bản.........................................................................
3. Biện pháp 3: Rèn kĩ năng đọc hiểu

8

................................................. 10

4. Biện pháp 4: Rèn kĩ năng đọc diễn cảm

......................................

5. Biện pháp 5: Rèn luyện kĩ năng cảm thụ văn học

...................

12
13

6. Biện pháp 6: Kết hợp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua
các phân
môn khác của môn Tiếng Việt

..............................................................

14

...........................................................................

15

..............................................................................................

16

IV- Kết quả sau khi áp dụng sáng kiến
V- Giải pháp trong thời gian tới

C- Kết luận và khuyến nghị ........................................................................ 17
I. Kết luận

...........................................................................................................................................

II. Một số khuyến nghị

..............................................................................................................

17
17

III. Kế hoạch và thời gian viết sáng kiến......................................................................... 18

1


A-Phần mở đầu
I, Lí do chọn đề tài

Bớc sang thế kỷ XXI, điều kiện kinh tế xã hội nớc ta có

những thay đổi lớn. Đất nớc bớc vào thời kỳ công nghiệp hoá,
hiện đại hoá. Vấn đề hội nhập, giữ gìn và phát huy bản sắc
văn hoá dân tộc, xu hớng toàn cầu hoá trong kinh tế đang đặt
ra ngày càng cấp bách. Trong xu hớng đó,Ngành giáo dục cũng
phải đổi mới để vơn lên.
Giáo dục tiểu học đặt nền móng cho sự phát triển tình
cảm, đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và thể chất của mỗi con ngời
Trong quá trình học tiểu học, nhân cách học sinh sẽ dần
dần hình thành và phát triển thông qua các hoạt động dạy học
và giáo dục trong nhà trờng. Một trong những vấn đề quan
trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh
đó là :" Dạy Tiếng Việt cho học sinh tiểu học".
Phân môn Tập đọc trong chơng trình Tiếng Việt ngoài
nhiệm vụ rèn đọc đúng còn có hai nhiệm vụ quan trọng là rèn
đọc diễn cảm và rèn năng lực cảm thụ văn học cho học sinh.
Đây là hai khâu có quan hệ mật thiết với nhau: Cảm thụ văn
học tốt giúp cho việc đọc diễn cảm tốt và ngợc lại đọc diễn
cảm tốt giúp cho việc cảm thụ nội dung, t tởng của những bài
văn, bài thơ thêm sâu sắc.
Một giáo s, tiến sĩ ngời Nga đã nhận định:
"... Chỉ có các tác phẩm nghệ thuật đợc ngời đọc thể
nghiệm trên phơng diện thẩm mĩ mới có thể bộc lộ nội dung, t
tởng, nghệ thuật khách quan của nó, tác động đến t duy và
tình cảm, quan điểm và niềm tin của ngời đọc đó".
2


Đọc hiểu và cảm nhận đợc cái hay, cái đẹp của các tác
phẩm văn học sẽ giúp các em mở mang thêm tri thức, phong phú
về tâm hồn. Có năng lực cảm thụ văn học tốt các em sẽ càng

hứng thú khi viết văn, càng thêm yêu quý Tiếng Việt và có ý
thức giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt.
Trên thực tế, năng lực cảm thụ văn học của học sinh còn hạn
chế. Phần lớn các em còn " cảm" với cách " cảm" của thầy cô.
Bên cạnh đó là việc các em chỉ thích xem những truyện tranh
mà bỏ qua những tác phẩm văn học đích thực. Đó phải chăng
là biểu hiện của sự tái diễn hình ảnh đơn điệu? Khởi đầu
của những tâm hồn đơn giản? Vậy làm thế nào để nâng cao
năng lực cảm thụ văn học qua phân môn Tập đọc cho học
sinh?
Xuất phát từ những lý do trên, tôi mạnh dạn đa ra "Một số
biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua phân
môn Tập đọc cho học sinh lớp 4 Trờng tiểu học số 2
Phong Thuỷ, Lệ Thuỷ - Quảng Bình,, với hy vọng đợc cùng
đồng nghiệp tự nâng cao trình độ, bồi dỡng kiến thức, góp
phần nhỏ của mình trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo thế
hệ trẻ.
II, Mục đích nghiên cứu:

Đề tài nghiên cứu một số biện pháp bồi dỡng năng lực cảm
thụ văn học qua phân môn Tập đọc cho học sinh lớp 4; nhằm
nâng cao kỹ năng cảm thụ văn học - một kỹ năng quan trọng
của phân môn Tập đọc trong chơng trình Tiếng Việt ở bậc
Tiểu học.
III, Nhiệm vụ nghiên cứu:

Để đạt đợc mục đích nghiên cứu, đề tài có những nhiệm
vụ sau:
3

1.Nghiên cứu về cơ sở lí luận của việc dạy kĩ năng cảm thụ
văn học trong phân môn Tập đọc lớp 4.
2.Tìm hiểu thực trạng việc dạy kĩ năng cảm thụ văn học qua
phân môn Tập đọc 4 tại trờng Tiểu học số 2 Phong Thuỷ.
3.Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lợng cảm thụ
văn học trong phân môn Tập đọc 4 ở trờng tiểu học.
IV, Đối tợng nghiên cứu:

Đề tài nghiên cứu một số biện pháp rèn kỹ năng cảm thụ văn
học qua phân môn Tập đọc 4 ở trờng Tiểu học số 2 Phong
Thuỷ - Lệ Thủy Quảng Bình.
V, Phạm vi nghiên cứu:

Trong phạm vi đề tài, tôi đề cập đến công tác giảng dạy kỹ
năng cảm thụ văn học trong phân môn Tập đọc 4.
VI, Phơng pháp nghiên cứu:

Để thực hiện đợc đề tài này, tôi sử dụng hai nhóm phơng
pháp sau:
1. Nhóm phơng pháp nghiên cứu lý thuyết:
-Nghiên cứu các khái niệm lý thuyết liên quan đến đề tài.
- Nghiên cứu các chỉ thị, hớng dẫn của Bộ GD - ĐT, tra cứu
Tạp chí hàng tháng, SGK, SGV,... có liên quan đến đề tài.
2. Nhóm phơng pháp nghiên cứu thực tiễn:
- Khảo sát thực tiễn.
- Quan sát, phỏng vấn, thống kê.
- Tổng kết kinh nghiệm.

4

B- phần Nội dung
I- Cơ sở lý luận của đề tài

Trong chơng trình tiểu học nói chung và lớp 4 nói riêng, quá
trình cảm thụ văn học diễn ra nhiều nhất trong các giờ Tập
đọc. Cảm thụ văn học tốt là cơ sở để hình thành năng lực
đọc tốt.
1.Vậy thế nào là cảm thụ văn học?
Cảm thụ văn học là quá trình tiếp nhận, hiểu, cảm đợc tác
phẩm văn chơng. Đây là một quá trình nhận thức tinh tế, phức
tạp và mang tính chủ quan cá nhân rõ nét.
2.Vai trò của cảm thụ văn học trong chơng trình môn Tiếng
Việt ở bậc tiểu học nói chung và chơng trình bồi dỡng học sinh
giỏi Tiếng Việt nói riêng :
Cảm thụ văn học càng sâu thì sẽ càng rút ra đợc những
nhận xét, đánh giá tinh tế. Có thể nói, cơ sở của quá trình
cảm thụ văn học là mối liên hệ giữa tác giả, tác phẩm và ngời
đọc. Chính vì vậy việc dạy Tiếng Việt ở lớp 4 không chỉ nhằm
cung cấp những hiểu biết nhất định về xã hội và tự nhiên, về
văn hoá, văn học mà còn phải bồi dỡng tình yêu Tiếng Việt và
hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng Tiếng Việt cho các
em.
II- Thực trạng dạy học kỹ năng cảm thụ văn học qua phân môn
tập đọc 4 ở trờng tiểu học số 2 phong thuỷ- lệ thuỷ quảng
bình.

ở lứa tuổi học sinh lớp 4, óc phân tích, năng lực so sánh,
tổng hợp, khái quát cha hoàn thiện. Chính vì vậy, khi đọc tác

phẩm văn học các em chỉ phân tích đợc những biểu hiện bề
ngoài của nhân vật, của hành động, của ngôn từ. Còn phần
đặc điểm, tính cách nhân vật hay cao hơn nữa là ý nghĩa,

5


cảm xúc phần hàm ngôn trong tác phẩm văn học, các em thờng
cảm nhận một cách hời hợt, cha sâu sắc. Mặt khác do kiến
thức thực tế còn ít nên khi tiếp xúc với các tác phẩm văn học,
các em thờng sa vào những chi tiết cụ thể, thiếu khả năng
khái quát, tổng hợp, so sánh...
Bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4 hiện
nay là một trong những vấn đề cha đợc các nhà giáo quan
tâm đúng. Qua thực tế giảng dạy và trao đổi với đồng
nghiệp, tôi nhận thấy: phần lớn các em có kỹ năng đọc trơn là
chủ yếu, khả năng đọc diễn cảm còn cha cao. Các em học nội
dung bài song không biết phát hiện yếu tố nghệ thuật sử dụng
trong bài; Có thể biết hình ảnh này đẹp, câu thơ này hay
nhng không trả lời đợc nó hay đẹp ở điểm nào. Trong các giờ
Tập đọc, giáo viên mới chỉ tập trung rèn đọc nhiều, còn việc
khai thác nội dung nghệ thuật chỉ dừng ở một vài nhóm học
sinh có kỹ năng đọc tốt. Bên cạnh đó, do tình hình xã hội, các
em (kể cả gia đình các em) thờng chú trọng nhiều đến môn
Toán, Tin học, Anh văn mà không thích học Văn. Các em thờng
không có thói quen suy nghĩ độc lập và sáng tạo, ít tiếp xúc
với các tác phẩm văn học hay.
Năm học 2010 - 2011, tôi đợc nhà trờng phân công dạy môn
Tiếng Việt lớp 4A. Ngay từ đầu năm học tôi đã tìm hiểu, khảo
sát thống kê một số vấn đề sau:

1- Tìm hiểu nội dung chơng trình phân môn tập
đọc lớp 4:
Cả năm học có 35 tuần, mỗi tuần có 2 tiết Tập đọc ( trừ
tuần 10; 18; 28; 35- ôn tập giữa kỳ và cuối kỳ). Tổng số có 62
bài tập đọc thuộc các loại hình văn bản nghệ thuật, báo chí,
khoa học, trong đó có 45 bài văn xuôi, 1 vở kịch, 17 bài thơ (2
6


bài thơ ngắn đợc dạy trong cùng một tiết) đợc sắp xếp theo 10
chủ điểm sau:
- Thơng ngời nh thể thơng thân.
- Măng mọc thẳng.
- Trên đôi cánh ớc mơ.
- Có chí thì nên.
- Tiếng sáo diều.
- Ngời ta là hoa đất.
- Vẻ đẹp muôn màu.
- Những ngời quả cảm.
- Khám phá thế giởi.
- Tình yêu cuộc sống.
2- Đặc điểm - tình hình lớp 4A:
Lớp 4A do tôi phụ trách có 36 học sinh. Trình độ văn hoá
khá đồng đều. Đa phần phụ huynh quan tâm đến việc học
tập của con em mình.
* Tôi đã tiến hành khảo sát bằng 3 loại bài và thu đợc kết
quả sau;
a- Đọc: Là một kỹ năng rất quan trọng ảnh hởng đến việc
chiếm lĩnh, am hiểu, cảm thụ văn bản nên việc đầu tiên tôi
yêu cầu học sinh đọc một đoạn văn ngắn để phân loại khả

năng đọc của từng em.
Kết quả :
- Đọc diễn cảm: 6 em chiếm 16,7%
- Đọc to, rõ ràng, phát âm chuẩn: 15 em chiếm 41,7%
- Đọc đúng nhng nhỏ: 7 em chiếm 19,4%
- Đọc ngọng (s/x): 3 em chiếm 8,3%
- Đọc sai dấu thanh (hỏi/ngã): 5 em chiếm 13,9%
b- Bài tập phát hiện ý và nghệ thuật của bài văn:
7


Tôi đa ra một bài tập đọc đã học, yêu cầu học sinh tìm ý
nội dung và chỉ ra những biện pháp nghệ thuật đã đợc sử
dụng.
Kết quả :
- Nêu đợc nội dung và phát hiện đợc nghệ thuật sử dụng: 6
em chiếm 16,7%.
- Nêu đợc ý nội dung : 19 em chiếm 52,8%
- Không nêu đợc nội dung và nghệ thuật: 11 em chiếm
30,5%
c- Bài tập cảm thụ một đoạn thơ đã học :
- Điểm 9, 10

: 3 em chiếm 8,3%

- Điểm 7, 8 : 9 em chiếm 25%
- Điểm 5, 6 : 14 em chiếm 38,9%
- Điểm 3, 4 : 10 em chiếm 27,8%
Qua việc khảo sát thực tế đầu năm cho thấy mức độ cảm
thụ văn học của các em chỉ dừng lại ở mức trung bình. Việc

nắm các bài tập đọc chỉ dừng lại ở nội dung đơn giản, cha
tiếp cận đợc với nghệ thuật. Vốn ngôn ngữ của các em còn
nghèo nàn, khả năng cảm nhận đợc cái hay, cái đẹp của bài
văn, thơ còn yếu.
III-một số biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua
phân môn tập đọc cho học sinh lớp 4a trờng tiểu học số 2 phong
thuỷ- lệ thuỷ - quảng bình.

Cảm thụ văn học là một quá trình lâu dài có nhiều cấp
độ, nhằm tái tạo và sáng tạo mới hình tợng nghệ thuật dựa theo
đặc điểm cá nhân và cảm xúc của từng ngời. Để đạt đợc kết
quả đó, quá trình cảm thụ của học sinh phải đảm bảo đi
đúng hớng. Vì vậy quá trình cảm thụ vừa mang tính chủ
quan, vừa phụ thuộc vào nội dung, ý nghĩa khách quan của tác
8


phẩm, vừa phụ thuộc vào vốn sống, vốn hiểu biết văn học và
đặc điểm nhân cách mỗi học sinh. Những tác phẩm có giá trị
về nội dung và nghệ thuật phù hợp với đặc điểm lứa tuổi có
tác dụng giáo dục tích cực, các em sẽ đợc phát triển những hiểu
biết văn học, xã hội, con ngời và các kỹ năng nghe nói, đọc ,
viết, phát triển những phẩm chất nhân cách, năng lực t duy và
nhận thức thẩm mỹ từ đó năng lực cảm thụ văn học của các em
sẽ phát triển một cách hoàn thiện đậm nét.
Đối với học sinh tiểu học, năng lực cảm thụ văn học mới chỉ ở
mức độ ban đầu, nghĩa là dần dần hình thành và phát triển .
Để năng lực văn học của các em có thể hình thành và phát
triển tốt nhất thì ngay từ lớp 4 chúng ta cần có những biện
pháp phù hợp nhằm bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho các

em.
Trên cơ sở khảo sát tìm hiểu nguyên nhân, nghiên cứu nội
dung chơng trình, mục đích yêu cầu và phơng pháp dạy Tập
đọc lớp 4 tôi đã suy nghĩ, tìm tòi và mạnh dạn áp dụng một số
biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4
qua phân môn Tập đọc nh sau:
1- Trau dồi hứng thú cho học sinh khi tiếp xúc với thơ
văn :
Trên tinh thần đổi mới phơng pháp dạy học học sinh sẽ là
ngời chủ động, sáng tạo nắm bắt kiến thức để cảm thụ văn
học tốt và học giỏi môn Tiếng Việt.
Khi một học sinh cha thích văn học, thiếu sự say mê cần
thiết, nhất định em đó cha thể xúc động thực sự với những
gì đẹp đẽ đợc tác giả diễn tả trong bài văn, bài thơ ấy. Có
hứng thú khi tiếp xúc với thơ, văn, các em sẽ vợt qua đợc những

9


khó khăn trở ngại, cố gắng luyện tập . Muốn đạt đợc điều đó
ngời thầy cần giúp học sinh thâm nhập vào tác phẩm bằng
nhiều cách khác nhau.
a- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:
Để học sinh có hứng thú khi tiếp xúc với các bài thơ, văn tôi
đã tìm đọc các tác phẩm đó, tìm hiểu về tác giả, hoàn cảnh
ra đời của tác phẩm.... để giới thiệu cho học sinh nhằm gây sự
chú ý bớc đầu cho các em.
Ví dụ: Khi dạy bài tập đọc "Mẹ ốm" (Tiếng Việt 4 tập 1),
tôi đã kể cho các em nghe đôi nét về tuổi thơ của Trần Đăng
Khoa, về tập thơ "Góc sân và khoảng trời" của anh. Từ đó các

em rất háo hức khi đọc và tìm hiểu bài thơ này.
b- Hớng dẫn chuẩn bị bài ở nhà:
Để học sinh có ý thức chủ động và sáng tạo tìm hiểu nội
dung nghệ thuật của mỗi bài tập đọc, tôi yêu cầu các em cần
phải soạn bài kĩ ở nhà trớc giờ học. Và để định hớng cho các
em chuẩn bị bài đạt hiệu quả cao, tôi gợi ý những câu hỏi
trong phần hớng dẫn về nhà cho các em.
Ví dụ: Để giúp học sinh chuẩn bị bài "Tuổi Ngựa" (Tiếng
Việt 4 tập 1) tôi đã hớng dẫn học sinh bằng những câu hỏi cụ
thể sau:
- Đi chơi khắp nơi nhng Ngựa con vẫn nhớ mẹ nh thế nào?
Từ ngữ nào thể hiện điều đó?
- Trong khổ thơ cuối "Ngựa con" đã nhắn nhủ với mẹ điều
gì?
- Cần nhấn giọng ở những từ ngữ nào để diễn tả tình yêu
của cậu bé Tuổi Ngựa đối với mẹ?
- Em hãy vẽ một bức tranh minh hoạ bài thơ.
c- Sử dụng đồ dùng trực quan:
10


Trong phân môn Tập đọc, đồ dùng trực quan thờng đợc
dùng để giới thiệu bài giảng nội dung bài nhằm lôi cuốn hấp
dẫn học sinh vào bài giảng. Đồ dùng trực quan có thể là tranh
ảnh, mô hình, vật thật, băng hình ... và đặc biệt chính
giọng đọc của giáo viên cũng là một trực quan đặc biệt hữu
hiệu. Nh ở bài "Đoàn thuyền đánh cá", sau khi quan sát tranh
ảnh về cảnh tàu thuyền đánh cá trên biển lại đợc nghe giọng
đọc truyền cảm của tôi thì bất cứ học sinh nào cũng háo hức
muốn tiếp cận ngay bài đọc để xem vẻ đẹp của biển nh thế

nào? Công việc lao động của ngời đánh cá ra sao?
Mặt khác, tôi còn giao cho học sinh su tầm những tranh
ảnh, đồ dùng trực quan có liên quan đến nội dung bài Tập đọc.
Ví dụ: Học bài "Vẽ về cuộc sống an toàn" tôi có yêu cầu
các em su tầm những bức tranh theo chủ điểm (đăng trên các
báo, tạp chí). Học sinh đã rất thích thú và su tầm đợc nhiều
bức tranh đẹp theo yêu cầu. Từ đó các em có niềm say mê,
hứng thú rất lớn khi tiếp xúc với các bài thơ, văn.
2- Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và
trang bị những kiến thức văn học cơ bản.
a- Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống:
Cảm thụ văn học là quá trình nhận thức có ảnh hởng bởi
"vốn sống" của mỗi ngời. Cái "vốn sống" ấy trớc hết đợc tích luỹ
bằng những hiểu biết và cảm xúc của bản thân qua sự hoạt
động và quan sát hằng ngày trong cuộc sống. Nó còn đợc tích
luỹ trong văn học thông qua việc đọc sách thờng xuyên, Mỗi
cuốn sách có biết bao điều bổ ích và lý thú.
Để học sinh đọc sách có hiệu quả, đồng thời giúp học sinh
học tốt các bài tập đọc, tôi hớng dẫn cho các em chọn những

11


quyển sách phù hợp với lứa tuổi, có ích cho việc học tập và tu dỡng.
Ví dụ: Để các em học tốt bài "Dế Mèn bênh vực kẻ yếu",
tôi hớng dẫn các em tìm đọc tác phẩm "Dế Mèn phiêu lu kí"
của Tô Hoài; học bài "Tuổi Ngựa", tôi cho học sinh tìm đọc
tập thơ, truyện "Bầu trời trong quả trứng" của Xuân Quỳnh.
Có sách tốt rồi, tôi thờng hớng dẫn cho các em cần tập trung
t tởng cao khi đọc sách và luôn suy nghĩ về những điều

đang đọc để thấy cái hay, cái đẹp của tác phẩm (về cả nội
dung và nghệ thuật). Các em cần đọc sách với thái độ say mê có nghĩa là sống cùng với nhân vật, biết vui, buồn, sớng khổ
hay yêu, ghét ...cùng nhân vật, đồng thời cảm nhận đợc những
hình ảnh đẹp, những câu văn hay, những chi tiết xúc
động,...
Để tích luỹ vốn hiểu biết về cuộc sống và văn học, sau mỗi
bài tập đọc, tôi hớng dẫn các em cách chọn lọc, ghi chép để
thu nhận, tích lũy những điều bổ ích. Các em tập cho mình
có thói quen ghi " Sổ tay Tiếng Việt và Văn học" những từ
ngữ hay, những hình ảnh đẹp, những điều cảm nhận đợc
qua bài tập đọc.
Hơn thế nữa, để củng cố, bổ sung "vốn sống" của học
sinh, tôi thờng xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khoá văn học
sau mỗi chủ điểm (tổ chức vào tiết sinh hoạt cuối tuần). Để
buổi sinh hoạt ngoại khoá có hiệu quả, tôi đã thành lập 4 nhóm:
nhóm đọc diễn cảm, nhóm kịch, nhóm báo chí (sáng tác thơ,
truyện ngắn), nhóm hài (sáng tác và đóng tiểu phẩm gây cời). Các nhóm sẽ trình bày tác phẩm của mình về chủ điểm

12


vừa học xong. Để gây hứng thú cho học sinh, tôi còn tổ chức
cho các nhóm giao lu, chơi trò chơi và thi có thởng.
b- Trang bị những kiến thức văn học cơ bản.
Nếu vốn sống là cơ sở của quá trình cảm thụ thì những
kiến thức văn học cơ bản cũng có tầm quan trọng không kém.
Những kiến thức văn học cơ bản là các khái niệm: Tác giả,
tác phẩm, chi tiết, hình ảnh, đoạn văn, câu thơ, khổ thơ ... là
các biện pháp tu từ, so sánh, ẩn dụ, nhân hoá ... là những kiến
thức mà bất kỳ một ngời nào muốn cảm thụ tốt tác phẩm văn

học đều phải biết.
Ví dụ: ở bài "Trăng ơi ... từ đâu đến?" (Tiếng việt 4 - tập
2) nhờ biện pháp so sánh "Trăng hồng nh quả chín" "Trăng tròn
nh mắt cá" các em thấy đợc sự khám phá rất độc đáo của nhà
thơ về trăng, thấy đợc sự gần gũi của trăng với trẻ thơ.
Muốn năng lực cảm thụ của học sinh hình thành và phát
triển tốt thì công việc song song với bồi dỡng vốn sống là trang
bị cho học sinh những kiến thức cơ bản. Việc trang bị kiến
thức cơ bản cho học sinh đợc tôi tiến hành thờng xuyên ở từng
tiết học. Sau mỗi một khái niệm, một biện pháp nghệ thuật đợc
cung cấp, tôi thờng xuyên sử dụng lại và kiểm tra mức độ tiếp
thu và sử dụng của học sinh. Nếu có những vấn đề khó hiểu
cần nhiều thời gian, tôi sẽ cung cấp cho các em vào tiết sinh
hoạt thơ văn cuối tuần.
3- Rèn kĩ năng đọc hiểu:
Đọc hiểu có vai trò quyết định đến quá trình cảm thụ của
học sinh. Kĩ năng đọc hiểu của học sinh đợc dần dần hình
thành và rèn luyện, phát triển trong suốt quá trình ở tiểu học.
Chính vì vậy mà việc đọc hiểu càng trở nên quan trọng hơn.
Có đọc hiểu tốt thì mới cảm thụ tốt bài học. Nếu kỹ năng đọc
13


hiểu yếu, khi đọc một bài văn, thơ các em sẽ chẳng biết nên
bắt đầu nh thế nào để tìm hiểu bài, sẽ chẳng hiểu câu
"Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng" ý nói gì. Tại sao nhà
thơ Nguyễn Khoa Điềm lại viết "Lng đa nôi và tim hát thành
lời"? ... Những điều đó các em cha hiểu thì cha thể cảm thụ
đợc tác phẩm mà chỉ có thể gọi là đọc tác phẩm.
Để dạy đọc hiểu, tôi đã hớng dẫn các em tìm hiểu nội

dung, ý nghĩa của từng đoạn văn, khổ thơ hay cả bài rồi từ
những hiểu biết đó các em đa ra cách đọc phù hợp chứ không
áp đặt các em phải có cách đọc ra sao.
Tôi đã áp dụng một vài biện pháp để rèn kĩ năng đọc hiểu
trong giờ tập đọc nh sau:
a- Sử dụng hệ thống câu hỏi:
Đây là biện pháp trung tâm trong việc rèn kĩ năng đọc
hiểu. Biện pháp này đợc sử dụng xuyên suốt từ đầu đến cuối
tiết học và có vai trò chủ đạo trong việc tìm hiểu bài và luyện
đọc cho học sinh. Chính vì vậy mà yêu cầu đặt ra với hệ
thống câu hỏi là phải bám sát văn bản về nội dung, nghệ thuật
và ý nghĩa. Tránh những câu hỏi rờm rà, thừa ý, hay những
câu hỏi chỉ trả lời "có" hoặc "không". Hệ thống câu hỏi cần
đợc thiết kế sao cho có tính lôgic chặt chẽ. Ví dụ: Khi hớng dẫn
các em tìm hiểu đoạn 2 của bài "Đôi giày ba ta màu xanh"
(Tiếng Việt 4 - tập 1), tôi đa ra câu hỏi "Chị phụ trách Đội đã
làm gì để động viên câu bé Lái trong ngày đầu tới lớp?", "Tại
sao chị lại chọn cách làm đó?".
Việc dùng câu hỏi rèn kĩ năng đọc hiểu đợc tôi sử dụng
theo các dạng sau:
- Câu hỏi tái hiện nội dung.
- Câu hỏi tìm từ, giải nghĩa từ.
14


- Câu hỏi nhằm phát hiện tín hiệu nghệ thuật.
- Câu hỏi tìm hiểu thái độ, tình cảm của tác giả.
- Câu hỏi về cách đọc.
Ví dụ: Để tái hiện đợc những cống hiến xuất sắc cho sự
nghiệp Quốc phòng của giáo s Trần Đại Nghĩa (Bài "Anh hùng

lao động Trần Đại Nghĩa"- Tiếng Việt 4, tập 2) tôi đã sử dụng
câu hỏi: "Giáo s Trần Đại Nghĩa đã có đóng góp gì lớn trong
kháng chiến?".
Trong khi dạy bài "Bè xuôi sông La" (Tiếng Việt 4- tập 2),
tôi đã dùng câu hỏi: "Chiếc bè gỗ đợc ví với cái gì? Cách nói ấy
có gì hay?". Với câu hỏi này, học sinh dễ dàng phát hiện đợc
nghệ thuật so sánh mà tác giả đã sử dụng trong bài. (Chiếc bè
gỗ đợc ví với đàn trâu đằm mình thong thả trôi theo dòng
sông: Bè đi chiều thầm thì, Gỗ lợn đàn thong thả, Nh bầy trâu
lim dim, Đằm minh trong êm ả. Cách so sánh nh thế làm cho
cảnh bè gỗ trôi trên sông hiện lên rất cụ thể, sống động.)
Trong quá trình dạy học, tôi thờng rất quan tâm chú ý đến
cách sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm giúp học sinh phát hiện
đợc nội dung, nghệ thuật cũng nh ý nghĩa của tác phẩm văn
học. Qua đó, các em sẽ cảm thụ tác phẩm tốt hơn và các em sẽ
tiếp cận đợc với mọi vấn đề xung quanh bài học.
b- Sử dụng đồ dùng trực quan.
Đồ dùng trực quan giúp học sinh say mê tiếp cận với văn thơ.
Bên cạnh đó, đồ dùng trực quan còn có thể đợc dùng để giải
nghĩa từ. Ví dụ trong bài "Đờng đi Sa Pa" (Tiếng Việt 4- tập
2) tôi đã dùng tranh để giải nghĩa từ "chênh vênh", "dốc cao"
để giúp học sinh hiểu rõ hơn các từ ngữ này.
Khi dạy bài "Sầu riêng", tôi đã su tầm và mang đến lớp
một quả sầu riêng, kết hợp với tranh minh hoạ trong sách giao
15


khoa để giúp các em miêu tả những nét đặc sắc của quả sầu
riêng đợc cụ thể và sinh động hơn.
4- Rèn kĩ năng đọc diễn cảm.

Trong quá trình cảm thụ, việc đọc diễn cảm cũng là một
khâu rất quan trọng. Qua đọc diễn cảm, chúng ta sẽ biết đợc
mức độ tiếp thu bài của học sinh.
Từ việc hiểu tác phẩm, đọc đúng và lu loát văn bản, các em
sẽ có sáng tạo hợp lý trong cách đọc sao cho đạt hiệu quả cao
nhất. Nếu một bài đọc học sinh đọc rất lu loát, đúng về ngắt
nghỉ, nhấn giọng, lên giọng ... nhng toàn bộ bài em đọc với
giọng khô khan, thiếu tình cảm thì bài đọc đó coi nh cha đạt
kết quả. Chính vì thế mà ngữ điệu đóng vai trò rất quan
trọng trong đọc diễn cảm. Đọc diễn cảm là một kĩ năng phải
rèn giũa công phu của giáo viên không chỉ ngày một ngày hai
mà có đợc. Tôi đã áp dụng rèn kĩ năng đọc diễn cảm thông qua
các biện pháp:
- Đàm thoại, thảo luận: Tôi tổ chức cho các em thảo luận
nhóm để trao đổi, tìm giọng đọc của đoạn, bài sao cho phù
hợp với tình huống miêu tả trong văn bản.
- Đọc mẫu: Giáo viên hoặc một em học sinh có chất giọng
tốt đọc.
- Luyện đọc nhóm (học sinh đọc cho nhau nghe theo nhóm
đôi, ba, bốn).
- Luyện đọc cá nhân: Đây là lúc tôi kiểm tra kết quả của
việc thực hiện các biện pháp nêu trên. Qua biện pháp này, tôi
nắm đợc khả năng của từng học sinh và thực hiện uốn nắn cho
mỗi cá nhân học sinh.

16


Sau một quá trình thực hiện nâng cao dần việc đọc diễn
cảm thì kĩ năng đọc diễn cảm của các em đã đợc trau dồi và

rèn luyện rất nhiều.
5- Rèn luyện kĩ năng cảm thụ văn học.
Để từng bớc rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho các em,
tôi đã xây dựng một số dạng bài tập cho học sinh luyện tập. Cụ
thể có các dạng bài tập sau:
a- Bài tập tìm hiểu tác dụng của cách dùng từ đặt
câu sinh động.
Ví dụ: Cho đoạn văn sau:
"Mặt trời lên cao dần. Gió đã bắt đầu mạnh. Gió lên, nớc
biển càng dữ. Khoảng mênh mông ầm ĩ càng lan rộng mãi vào.
Biển cả muốn nuốt tơi con đê mỏng manh nh con mập đớp con
cá chim nhỏ bé". (Thắng biển - Tiếng Việt 4 - tập 2).
+ Ba câu ngắn ở đầu đoạn văn thể hiện điều gì?
(Ba câu ngắn ở đầu đoạn văn thể hiện cơn bão biển đến
rất nhanh).
+ Tìm những từ ngữ nói lên sự đe doạ của cơn bão biển?
(Gió bắt đầu mạnh, nớc biển càng dữ, nuốt tơi con đê mỏng
manh).
b- Bài tập phát hiện những hình ảnh, những chi tiết
có giá trị gợi tả.
Ví dụ: Tìm những hình ảnh nói lên vẻ đẹp huy hoàng của
biển trong khổ thơ sau:
"Câu hát căng buồm với gió khơi
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời;
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi".
(Đoàn thuyền đánh cá - Tiếng Việt 4, tập 2)
17

(Những hình ảnh nói lên vẻ đẹp huy hoàng của biển là:
Mặt trời đội biển nhô màu mới - Mắt cá huy hoàng muôn dặm
phơi ).
c- Bài tập tìm hiểu và vận dụng một số biện pháp tu
từ gần gũi với học sinh.
Ví dụ: "Mai sau,
Mai sau,
Mai sau,
Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh"
(Tre Việt Nam - Tiếng Việt 4- tập 1)
Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ gì trong đoạn thơ trên?
Viết nh vậy nhằm khẳng định điều gì? (Tác giả đã sử dụng
điệp từ "xanh" và điệp ngữ "Mai sau" thể hiện rất đẹp sự kế
tiếp liên tục của các thế hệ tre già, măng mọc và khẳng định
sự trờng tồn của sức sống dân tộc Việt Nam).
d- Bài tập về bộc lộ cảm thụ văn học qua một đoạn
viết ngắn.
Ví dụ: Trong bài "Bè xuôi sông La" (Tiếng Việt 4 - tập 2)
nhà thơ Vũ Huy Thông có viết:
"Sông La ơi sông La
Trong veo nh ánh mắt
Bờ tre xanh im mát
Mơn mớt đôi hàng mi"
Đoạn thơ trên giúp em cảm nhận đợc vẻ đẹp của dòng sông
La nh thế nào?
(Tham khảo: Đoạn thơ giúp ta cảm nhận đợc vẻ đẹp thật
quýên rũ của dòng sông La. Nhà thơ đã "nhân hoá" sông La,
gọi tên sông trìu mến nh gọi một con ngời. Cách so sánh dòng
sông La "Trong veo nh ánh mắt" làm cho ta thấy sắc màu
18

trong xanh của dòng sông cũng đậm đà tình cảm. Những luỹ
tre rủ bóng xuống mặt sông cũng đợc nhân hoá thành "Bờ tre
xanh im mát. Mơn mớt đôi hàng mi". Vẻ đẹp của dòng sông,
của bờ tre chẳng khác nào vẻ đẹp của một ngời con gái quê hơng. Đó chính là vẻ đẹp đậm đà tình cảm yêu thơng gắn bó
với con ngời).
* Việc rèn kĩ năng cảm thụ văn học thông qua các bài tập
thực sự đã mang lại những hiệu quả nhất định. Các em đã đợc
rèn luyện từng bớc (từ dễ đến khó) để có đợc năng lực cảm thụ
văn học tốt và viết đợc những đoạn văn hay.
6- Kết hợp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua các
phân môn khác của môn Tiếng Việt.
Nếu chỉ chú trọng áp dụng các biện pháp trên qua phân
môn tập đọc để nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh thì kết quả thu đợc sẽ không nh mong muốn.
Chính vì vậy việc rèn năng lực cảm thụ văn học cho học sinh
còn phụ thuộc rất lớn vào các phân môn khác của môn Tiếng
Việt.
Ví dụ: Nắm vững kiến thức phân môn Luyện từ và câu,
các em không chỉ nói mà còn có thể cảm nhận đợc nét đẹp
của nội dung qua những hình thức diễn đạt sinh động và
sáng tạo. Đọc đoạn văn tả cảnh Sa Pa (Đờng đi Sa Pa - Tiếng
Việt 4- tập 2), nếu nắm chắc kiến thức luyện từ và câu các
em sẽ chú ý đến cách đặt câu rất hay của nhà văn Nguyễn
Phan Hách: "Thoắt cái, lác đác lá vàng rơi trong khoảng khắc
mùa thu. Thoắt cái, trắng long lanh một cơn ma tuyết trên
những cành đào, lê, mận. Thoắt cái, gió xuân hây hẩy nồng
nàn với những bông hoa lay ơn màu đen nhung hiếm quý".

19


Nếu thiếu đi cái trạng ngữ gây ấn tợng về thời gian
"Thoắt cái" và đảo vị ngữ "trắng long lanh", những câu văn
trên sẽ không thể làm cho ngời đọc cảm nhận đợc vẻ đẹp
huyền ảo và nên thơ của thắng cảnh Sa Pa.
Ngoài việc chú trọng truyền đạt kiến thức cơ bản trong chơng trình Tiếng Việt cho học sinh, tôi còn tổ chức các cuộc thi
kể chuyện, thi đọc diễn cảm, đóng tiểu phẩm hay tập viết
văn thơ qua các buổi "Hội vui học tốt" của lớp. Hình thức này
cuốn hút hầu hết các em tham gia và đã đạt đợc kết quả nhất
định.
IV- kết quả bớc đầu và bài học kinh nghiệm:

I, Kết quả đạt đợc:
Nhờ vận dụng những biện pháp thích hợp với nhiều hình
thức phong phú, nhờ vào sự cố gắng của cả thầy và trò, sau
một học kỳ năng lực cảm thụ văn học của các em đã có tiến bộ
rõ rệt. Giờ đây, với mỗi bài tập đọc, việc trả lời câu hỏi, phát
hiện những biện pháp nghệ thuật hay tìm nội dung, ý nghĩa
không còn là vấn đề quá khó với các em. Cái đẹp của văn thơ
đã bắt đầu thâm nhập vào tâm hồn và đợc bộc lộ qua lời nói,
cử chỉ của các em. Các em đã biết xúc động khi đọc một câu
thơ hay, một đoạn văn có hình ảnh đẹp.
Đặc biệt, vốn văn học và vốn sống của các em đợc tích luỹ
ngày một nhiều. Giờ đây, mỗi em đều có một bộ su tầm về
các t liệu phục vụ học tập nhất là môn Tiếng Việt. Hầu nh
không có em nào mang những cuốn truyện "rẻ tiền" đến lớp
đọc. Tủ sách của các em bây giờ là "Dế Mèn phiêu lu kí", là
"Góc sân và khoảng trời", "Bầu trời trong quả trứng" hay "Đất

rừng phơng Nam".

20


Bên cạnh học sinh làm đề kiểm tra Tiếng Việt định kì
(cuối học kì I), tôi bổ sung thêm để kiểm tra cảm thụ văn học
với từng học sinh. Kết quả cụ thể nh sau:
- Điểm 9, 10: 8 em chiếm 22,2%
- Điểm 7, 8: 24 em chiếm 66,7%
- Điểm 5, 6: 4 em chiếm 11,1%
Trên đây là một số kết quả mà học sinh lớp tôi đã đạt đợc
về vấn đề cảm thụ văn học qua một học kỳ I vừa qua. Kết quả
đạt đợc tuy mới ở mức độ khiêm tốn nhng cũng đã động viên
đợc cả thầy và trò cùng cố gắng nhiều hơn nữa để đạt đợc
kết quả cao hơn trong thời gian tới.
Trong thời gian tới, tôi sẽ tiếp tục tiến hành áp dụng các biện
pháp trên đây để bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học
sinh lớp mình. Đặc biệt, tôi sẽ cố gắng tổ chức nhiều hơn các
hoạt động ngoại khoá, các buổi "Hội vui học tốt" nhằm nâng
cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh.
Để kỉ niệm ngày chiến thắng 30/4 các em sẽ tìm hiểu về
anh bộ đội cụ Hồ, về công cuộc giải phóng, thống nhất đất nớc
qua các tác phẩm văn học. Hớng tới kỉ niệm ngày sinh nhật Bác
19/5, tôi sẽ tổ chức cho các em su tầm và tìm đọc những bài
thơ, tập thơ của Bác và thi viết về Bác Hồ kính yêu, tổ chức
cho lớp thi kể chuyện về tấm gơng đạo đức của Bác Hồ... qua
đó để giúp các em có điều kiện tiếp xúc, cảm thụ những bài
văn hay, những tác phẩm có giá trị nghệ thuật và điều quan
trọng nhất là các em sẽ thể hiện bằng cảm xúc của mình qua

những tác phẩm đó một cách sinh động nhất.
II, Bài học kinh nghiệm:
Qua thời gian giảng dạy, tuy kinh nghiệm cha nhiều song tôi
cũng mạnh dạn nêu ra một số ý kiến để các bạn đồng nghiệp
21


tham khảo trong quá trình dạy học và bồi dỡng cho học sinh
năng lực cảm thụ văn học qua phân môn Tập đọc lớp 4, đó là:
1. Muốn bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh đạt
hiệu quả cao, trớc hết ngời giáo viên phải bồi dỡng và rèn luyện
cho mình năng lực cảm thụ văn học, đồng thời phải biết dẫn
dắt, hớng dẫn các em tự cảm thụ các tác phẩm văn học.
2. Để học sinh có đợc nhận thức đúng, tình cảm đẹp đến
với mỗi bài tập đọc, mỗi tác phẩm một cách say mê, ngời giáo
viên cần trau dồi hứng thú cho học sinh khi tiếp xúc với thơ văn
bằng nhiều biện pháp linh hoạt phù hợp.
3. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần chú trọng tròn
việc sử dụng các phơng tiện dạy học một cách có hiệu quả,
đặc biệt là các thiết bị nh giáo án điện tử, hình ảnh, t liệu
phải sinh động và sử dụng đúng chỗ, đúng thời điểm. Tạo đợc
hấp dẫn và cảm xúc cho HS một cách tối u nhất.
4. Ngời giáo viên cần cho học sinh rèn luyện liên tục, có hệ
thống các bài tập cảm thụ văn học sau mỗi giờ tập đọc, mỗi chủ
điểm.
5. Để hỗ trợ cho vấn đề cảm thụ văn học qua phân môn tập
đọc đạt kết quả cao, ngời giáo viên cần chú trọng truyền đạt
đầy đủ các kiến thức cơ bản về Tiếng Việt cho học sinh thông
qua các phân môn khác của môn Tiếng Việt.
Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đã tiến hành áp

dụng các biện pháp nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4. Rất mong sự đóng góp chân thành của các
cấp lãnh đạo đối với bản thân tôi cũng nh bản sáng kiến kinh
nghiệm này để giúp chúng tôi có kinh nghiệm bồi dỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh nói riêng và dạy tốt các môn
học khác nói chung trong nhà trờng tiểu học.
22


C. Kết luận chung

Tập đọc là một phân môn chiếm nhiều thời lợng trong chơng trình Tiếng Việt. Đây là phân môn đợc nhiều giáo viên
quan tâm, băn khoăn trăn trở trong quá trình giảng dạy. Dựa
trên nội dung, chơng trình và SGK, phơng pháp giảng dạy đặc
trng của phân môn, bài viết này chỉ có một vài kinh nghiệm
nhỏ để bàn về biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học
qua phân môn Tập đọc cho học sinh lớp 4A trờng Tiểu học số 2
Phong Thủy, Lệ Thủy- Quảng Bình. Do khả năng và thời gian
còn hạn chế, bài viết không tránh khỏi những sai sót. Rất mong
sự đóng góp quý báu của các đồng nghiệp.
Ngời viết

Lê Thị Toán

ĐGXL của HĐKH trờng Tiểu học số 2 Phong Thủy.
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................

.....

23


§G,XL cña H§KH PGD - §T LÖ Thñy.
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
.....

24


Phòng giáo dục - Đào tạo lệ thủy
Trờng tiểu học số 2 phong thủy
--------------------------

Đề tài

Một Số biện pháp bồi dỡng năng lực
cảm thụ văn học Qua phân môn tập đọc
cho học sinh lớp 4 a
trờng tiểu học số 2 phong thuỷ

Năm học 2010 - 2011

25