chuyen de li 9.doc

SỞ GIÁO DỤC-ĐÀO TẠO
PHÒNG GIÁO DỤC
TRƯỜNG: THCS
---*****---
CHUYÊN ĐỀ VẬT LÍ 9 :
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP:
ĐỊNH LUẬT ÔM-ĐIỆN TRỞ CỦA DÂY DẪN
TỔ: TOÁN - LÍ NGÀY THỰC HIỆN 12/12/2009
HỌ VÀ TÊN
GV:

Năm học 200 9 -20 10
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP ĐIỆN HỌC
I / LÝ DO :
Xuất phát từ thực tế giảng dạy theo chương trình mới bộ môn vật lý THCS .Với đặt thù bộ môn
vật lý hiện nay thì việc chuẩn bò ,sử dụng đồ dùng dạy học làm thí nghiệm là không thể thiếu trong
việc truyền đạt tri thức khoa học cho học sinh .Bởi vì nội dung của bài học hầu hết đều xuất phát từ
việc tổ chức các hoạt động thí nghiệm nhóm của học sinh , học sinh thu thập thông tin , xử lý thông
tin , phân tích , tổng hợp , hình thành nội dung kiến thức .
Giáo viên trực tiếp giảng dạy hiện nay mất nhiều thời gian cho việc soạn giảng ,chuẩn bò, sử
dụng đồ dùng dạy học … chưa đưa ra được phương pháp giải bài tập cụ thể cho học sinh , một ít giáo
viên (giáo viên dạy ở môn toán – lý ) thường không đầu tư nhiều và thường không quan tâm đến
phương pháp giải bài tập.
Việc không đưa ra phương pháp phương pháp giải bài tập của giáo viên có nhiều nguyên nhân:
nguyên nhân chủ quan ( người dạy ít đầu tư, ngại khó , mất nhiều thời gian , mất nhiều công sức
hướng dẫn , cháy giáo án trong tiết dạy , ít tìm tòi , …) – nguyên nhân khách quan (khó bố trí triển
khai cho học sinh …) .
Việc tổ chức thuận lợi ,kòp thời ,tạo điều kiện cho học sinh tham gia tìm hiểu phương pháp giải

bài tập là điều rất cần thiết hạn chế được thiếu sót của người dạy bởi các nguyên nhân khách quan .
Mục tiêu của chuyên đề là giúp các giáo viên bộ môn vật lý THCS củng cố phương pháp dạy học
đảm bảo “giúp người học nắm vững -vận dụng-nâng cao kiến thức” từ đó hình thành và phát huy
tốt phương pháp tự học cho học sinh.
II/ NỘI DUNG
Tõ thùc tÕ kh¶o s¸t ë trªn trong qu¸ tr×nh d¹y häc t«i ®· ®a ra nh÷ng biƯn ph¸p sau ®Ĩ kh¾c
phơc thùc tr¹ng:
Phương pháp chung để giải bài toán vật lí : §Ĩ thùc hiƯn gi¶i ®ỵc bµi to¸n vỊ m¹ch ®iƯn
cÇn th ực hi ện theo c ác b ư ớc sau :
- Ph¶i n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vỊ ®iƯn häc, ®Ỉc biƯt lµ kiÕn thøc vỊ ®Þnh lt ¤m, ®Þnh lt
¤m cho ®o¹n m¹ch nèi tiÕp, ®Þnh lt ¤m cho ®o¹n m¹ch song song.
Bước 1 : - §äc kü ®Ị bµi ®Ĩ biÕt ®ỵc bµi to¸n cho biÕt ®¹i lỵng ®iƯn nµo? vµ cÇn ph¶i tÝnh ®¹i l-
ỵng ®iƯn nµo? (v ẽ sơ đồ mạch điện nếu có, gạch chân dưới các từ quan trọng,ghi các đại lượng biết và
tìm dưới dạng kí hiệu vật lí ).Đổi đơn vò nếu có.
Bước 2 : - Ph¶i biÕt ph©n tÝch, nhËn xÐt vỊ c¸ch m¾c cđa c¸c phần tử ®iƯn trong m¹ch ®iƯn.
Tøc lµ x¸c ®Þnh ®ỵc c¸c phần tử ®iƯn ®ã m¾c nh thÕ nµo? (m¾c nèi tiÕp hay m¾c song song), ®Ĩ chia
m¹ch ®iƯn ra tõng ®o¹n m¹ch nhá .
Vi ết c ác c ơng th ức li ên quan đ ến đ ại l ư ợng c ần t ính .
Bước 3 : Giải :Á p dơng công thức ®Þnh lt ¤m một cách cẩn thận,chính xác cho tõng ®o¹n
m¹ch ®Ĩ tÝnh to¸n c¸c ®¹i lỵng ®iƯn cÇn t×m.
(Đ ối v ới hs kh á ,gi ỏi: Khi thùc hiƯn gi¶i c ó th ể biÕn ®ỉi biĨu thøc ¸p dụng chøa ®¹i lỵng
®iƯn b»ng ch÷ ®Õn biĨu thøc ci cïng (tøc lµ rót ra ®ỵc ®¹i lỵng ®iƯn cÇn t×m trong biĨu thøc chøa
ch÷) råi míi thùc hiƯn thay sè ®Ĩ tÝnh to¸n. Ph¶i cÈn thËn, tØ mØ khi biÕn ®ỉi vµ tÝnh to¸n.)
Bước 4 : - KiĨm tra l¹i ,bi ện lu ận kÕt qu¶ t×m ®ỵc.
Khi kiĨm tra kÕt qu¶ cÇn chó ý:
+ C¸c ®¹i lỵng ®iƯn lµ kh«ng ©m nªn khi tÝnh to¸n ta ®ỵc kÕt qu¶ lµ sè ©m th× ph¶i kiĨm tra l¹i
viƯc vËn dụng biĨu thøc ,c¸ch biÕn ®ỉi, c¸ch tÝnh to¸n ®Ĩ ph¸t hiƯn sai sãt.
+ NÕu kiĨm tra c¸ch tÝnh to¸n, biÕn ®ỉi vµ vËn dơng biĨu thøc ®Ịu ®óng th× lo¹i bá kÕt qu¶ hc
®ỉi l¹i tªn gäi c¸c ®¹i lỵng ®iƯn.
VÝ dơ: Ta tÝnh ®ỵc kÕt qu¶ sau:

U
AB
= - 4 V th× ®ỉi l¹i U
BA
= 4V
I
AB
= - 1A th× ®ỉi l¹i I
BA
= 1A
R = -3
Ω
th× lo¹i …
* Một mạch điện có thể gồm nhiều đoạn mạch điện. Mỗi đoạn mạch điện ở giữa hai điểm của
đoạn mạch điện có thể gồm một hay nhiều thiết bị điện, các thiết bị này có thể mắc nối tiếp hoặc song
song trong đoạn mạch.
- Điều hết sức quan trọng là phải tạo môi trờng và bầu không khí hc tp vui v cho học sinh trong quá
trình vận dụng kiến thức vào giải bài tập. Muốn vậy giáo viên phải có sự chuẩn bị đầy đủ, chính xác;
cân nhắc kỹ từng câu hỏi, lời gợi ý để học sinh tham gia việc xây dựng phơng pháp giải một cách tích
cực nhất. Phải hết sức trân trọng những ý kiến, những đề xuất của các em không đợc châm biếm, tránh
phủ nhận một cách quyết đoán; bởi vì sự thực trong những ý kiến sai lầm của các em cũng có nhiều
khía cạnh tốt mà chúng ta có thể khai thác để giáo dục các em và cũng chính từ sai lầm đó buộc các
em phải chú ý tranh luận. Từ đó kích thích đợc tính tự giác, tính tích cực của các em và đây cũng là dịp
để giáo viên rèn óc sáng tạo cho các em trong quá trình giải bài tập.
A. Heọ thoỏng kieỏn thửực:
1.1- Định luật Ôm:
a) Nội dung định luật: Cờng độ dòng điện trong dây dẫn tỉ lệ thuận với hiệu điện thế giữa hai đầu dây
và tỉ lệ nghịch với điện trở của dây.
b) Biểu thức:
R

U
I
=
=>
RIU .
=
;
I
U
R
=
* Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của cờng độ dòng điện vào hiệu điện thế là một đờng thng đi qua gốc
toạ độ (U = 0, I = 0), ( hay gọi là đặc tuyến Vôn - Ampe.)

1.2- Định luật Ôm cho các đoạn mạch:
a) Đoạn mạch điện mắc nối tiếp:
* Xét đoạn mạch gồm hai điện trở mắc nối tiếp với nhau.
A R
1
C R
2
B
H
1
+ Tính chất: R
1
và R
2
ch có một điểm chung
I

AB
= I
AC
= I
CB
hay I=I
1
=I
2
(1.1)
U
AB
= U
AC
+ U
CB
hay U

=U
1
+U
2
(1.2)
R
AB
= R
AC
+ R
CB
hay

21
RRR
+=
(1.3)
+ Hệ quả:


2
1
2
1
R
R
U
U
=
(1.4)
Chú ý:
21
1
11111
I.R.RIU
RR
R
UR
R
U
+
====
(1.5)

21
2
22222
RR
R
UR
R
U
IRRIU
+
====
(1.6)
Từ hệ quả:
2
1
2
1
R
R
U
U
=
I(A)
O U(V)
NÕu R
2
= 0 Theo (1.5) ta thÊy U
2
= 0 vµ U

1
= U lóc nµy ®iĨm B vµ C trªn h×nh 1 trïng nhau (cïng ®iƯn
thÕ)
NÕu
∞=
2
R
(R
2
rÊt lín) th× U
1
= 0 ; U
2
= U
* §èi víi ®o¹n m¹ch gåm n ®iƯn trë m¾c nèi tiÕp. Ta còng cã nh÷ng tÝnh chÊt.
I=I
1
=I
2
=I
3
=…=I
n
U

=U
1
+U
2
+U

3
+…+U
n

21
RRR
+=
+R
3
+…R
n

b) §o¹n m¹ch m¾c song song:
*XÐt ®o¹n m¹ch gåm hai ®iƯn trë m¾c song song.
R
1
A B
R
2
H.2
* TÝnh chÊt: R
1
vµ R
2
cã hai ®iĨm chung.
Ta cã:
U = U
1
= U
2

(2.1)
I = I
1
+ I
2
(2.2)

21
111
RRR
td
+=
(2.3)
HƯ qu¶:
1
2
2
1
R
R
I
I
=
(2.4)

* Chó ý:
21
2
211
21

11
1
1
)(
..
RR
R
I
RRR
RRI
R
U
R
U
I
+
=
+
===
(2.5)

2 1 2 1
2
2 2 2 1 2 1 2
. .
( )
U I R R RU
I I
R R R R R R R
= = = =

+ +
(2.6)
Tõ hƯ qu¶:
1
2
2
1
R
R
I
I
=
NÕu: R
2
= 0 th× theo (2.5) vµ (2.6) ta cã:
I
1
= 0 ; I = I
2
=> trªn s¬ ®å H.2 hiƯu ®iƯn thÕ gi÷a hai ®iĨm AB b»ng kh«ng: U
AB
= 0
NÕu
∞=
2
R
( rÊt lín) th× I
2
= 0 ; I
1

= I.
Khi R
2
rÊt lín so víi R
1
th× kh¶ n¨ng (tÝnh) c¶n trë dßng ®iƯn cđa vËt dÉn lµ rÊt lín nªn ta cã thĨ
coi dßng ®iƯn kh«ng qua R
2
.
* §èi víi ®o¹n m¹ch gåm n ®iƯn trë m¾c song song.
Ta còng cã nh÷ng tÝnh chÊt.
U = U
1
= U
2
=U
3
=… = U
n
I = I
1
+ I
2
+ I
3
+ … + I
n

ntd
RRRRR

1
...
1111
321
++++=

1.3- Mét sè chó ý:
- Trong m¹ch ®iƯn c¸c ®iĨm nèi víi nhau b»ng d©y nèi (hc Ampe kÕ) cã ®iƯn trë kh«ng ®¸ng
kĨ ®ỵc coi lµ trïng nhau. Khi ®ã ta vÏ l¹i m¹ch ®iƯn ®Ĩ tÝnh to¸n.
- NÕu trong bµi to¸n kh«ng cã ghi chó g× ®Ỉc biƯt th× ta coi
0
≈
A
R
;
∞≈
V
R
- Khi gi¶i to¸n víi nh÷ng m¹ch m¾c hçn hỵp nªn t×m c¸ch phân tích ®a về bài tốn cơ bản
B. Bài tập vận dụng:
Bài 1: Mét bóng ®Ìn cã ®iƯn trë 10Ω ®ỵc nèi víi ngn ®iƯn có hiƯu ®iƯn thÕ 12 V. Hỏi cường độ
dßng ®iƯn ch¹y qua ®Ìn lµ bao nhiêu ?
(Học sinh cần thực hiện theo các bước nêu trên)
Tóm tắt
R=10Ω
U=12 V
Tính I =?
Giải :
Cường độ dßng ®iƯn ch¹y qua ®Ìn lµ :
Từ

R
U
I
=
=
12
10
= 1,2 A
Bài 2 : Cho mạch điện như hình vẽ. Biết U
AB
=12V, R
1
=4Ω. R
2
=8Ω.
a, Tính điện trở tương đương của mạch?
b, Tìm số chỉ Ampe kế chạy qua các điện trở và hiệu
điện thế hai đầu mỗi điện trở ?
Học sinh thực hiện theo các bước
Bước 1 :(Bước này cá nhân mỗi học sinh tự đọc ,suy nghó ,thực hiện , phải nói ra được , và phải viết
được phần tóm tắt ra vở )
§äc kü ®Ị bµi biÕt ®ỵc bµi to¸n cho biÕt ®¹i lỵng :R thành phần,U toàn mạch vµ cÇn ph¶i tÝnh ®¹i lỵng
Rtđ ?(a) I1,I2,U1,U2 ?(b)
Bước 2 : (Bước này học sinh thực hiện ngoài giấy nháp)
- Ph©n tÝch, nhËn xÐt vỊ c¸ch m¾c cđa c¸c phần tử ®iƯn trong m¹ch ®iƯn. Tøc lµ x¸c ®Þnh ®ỵc
R
1,
R
2
m¾c nối tiếp nhau.

Viết các cơng thức liên quan đến đại lượng cần tính :
21
RRR
+=
I=I
1
=I
2
=U/Rtđ U
1
=I1.R1 U
2
=I2.R2
Bước 3 : Á p dơng ®Þnh lt «m cho ®o¹n m¹ch ®Ĩ tÝnh to¸n c¸c ®¹i lỵng ®iƯn cÇn t×m.
Giải :
a/ Điện trở tương đương của mạch:
1 2td
R R R= +
=4+8=12 Ω
b/ số chỉ Ampe kế chạy qua các điện trở
I=I
1
=I
2
=U/Rtđ =12/12=1 A
Hiệu điện thế hai đầu mỗi điện trở :
U
1
=I1.R1=I.R1=1.4= 4V U
2

=I2.R2=I.R2=1.8= 8V
Bước 4 : - KiĨm tra l¹i ,biện luận kÕt qu¶ t×m ®ỵc:
a/
1 2td
R R R= −
=12-8=4 Ω
b/U1+U2=4+8=12V(đúng theo đề bài đã cho)
Bài 3 : Cho mạch điện như hình vẽ. R
1
=10Ω. Ampe kế A
1
chỉ 1,2A. ampe kế A chỉ 1,8A.
a, Tính hiệu điện thế U
AB
của đoạn mạch?
b, Tính điện trở R
2
?
A
A
1
R
1
R
2
K
+
-
Tóm tắt:
U

AB
=12V
R
1
=4Ω
R
2
=8Ω.
Tính a/ Rtđ ? b/ I
1
,I
2
, U
1
,U
2
?