Luận văn sư phạm Những đổi mới về nội dung thuộc phần năm - Di truyền học . Sinh học 12 (ban cơ bản)

Khoá lu n t t nghi p

TR

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

NG

IH CS

PH M HÀ N I 2

KHOA SINH - KTNN

PH M TH THANH HUY N

NH NG
I M I V N I DUNG
THU C PH N N M -DI TRUY N
H C. SINH H C 12 (BAN C B N)

KHOÁ LU N T T NGHI P
Chuyên ngành: Ph

IH C

ng pháp gi ng d y

HÀ N I - 2009
-1-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

L IC M

N!

hoàn thành đ tài này, em đã nh n đ
tình c a th y giáo - Th.S Tr
ph

ng

c s giúp đ ch b o t n

c Bình - Gi ng viên chính b môn

ng pháp gi ng d y, cùng v i th y cô giáo trong t ph

d y khoa Sinh - KTNN tr

ng pháp gi ng

ng HSP Hà N i 2.

B ng t m lòng bi t n sâu s c, em xin chân thành c m n s ch b o
giúp đ nhi t tình c a th y Tr
ph

ng

c Bình và các th y cô trong t

ng pháp.
Em xin chân thành c m n !

Hà N i, tháng 05 n m 2009
Sinh viên

Ph m Th Thanh Huy n

-2-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan k t qu nghiên c u khoá lu n là c a riêng cá nhân

tôi.

tài c a tôi không h sao chép t b t c đ

thu đ

c không trùng v i k t qu c a b t kì tác gi nào khác.

tài nào có s n, k t qu

N u sai tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m.

Tác gi

Ph m Th Thanh Huy n

-3-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

DANH M C VI T T T

THPT: Trung h c ph thông

GD - T: Giáo d c đ o t o
SGK : Sách giáo khoa
SGV : Sách giáo viên
KHTN : Khoa h c t nhiên
GV

: Giáo viên

CT - SGK : Ch
HS

ng trình sách giáo khoa

: H c sinh

NST : Nhi m s c th
a.a

: Axit amin

tARN : ARN v n chuy n
mARN : ARN thông tin
rARN : ARN ribôxôm

-4-

Tr

ng HSP Hà N i 2

Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

M CL C
Ph n m t : M đ u

1

1. Lý do ch n đ tài.

1

2. M c đích c a đ tài.

2

3. Nhi m v nghiên c u.

2

4.

ng nghiên c u.

3

ng pháp nghiên c u.

3

it

5. Ph

a đi m và th i gian.

4

Ph n hai : N i dung

5

Ch

5

6.

ng 1 : C s lý lu n

1.1.N i dung ch

ng trình thu c ph n n m : Di truy n

5

h c. Sinh h c 12 ban c b n
1.2. Sách giáo khoa m i biên so n theo h

ng giúp h c

7

sinh t h c t tìm tòi khám phá v i s giúp đ c a giáo
viên .
1.3. Sách giáo khoa m i biên so n nh m đ i m i cách
d y theo h
Ch

8

ng tích c c h c t p.
9

ng 2 : K t qu nghiên c u

2.1.Nh ng đ i m i v n i dung thu c ph n n m : di

9

truy n h c. Sinh h c 12 ban c b n.
2.1.1. Ch

ng 1. C ch di truy n và bi n d

2.1.2. Ch

ng 2. Tính quy lu t c a hi n t

9
ng di

16

truy n

-5-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

2.1.3.Ch

ng 3. Di truy n h c qu n th

17

2.1.4.Ch

ng 4.

18

2.1.5.Ch

ng 5. Di truy n h c ng

ng d ng di truy n h c

2.2. M t s bài so n theo h

19

i

ng d y h c tích c c l y

23

h c sinh làm trung tâm
2.2.1.Giáo án 1. Bài 2 : Phiên mã và d ch mã

23

2.2.2.Giáo án 2. Bài 8 : Quy lu t Menđenp - quy lu t

31

phân li
2.2.3.Giáo án 3. Bài 19 : T o gi ng b ng ph

ng pháp

38

gây đ t bi n và công ngh t bào.
Ph n ba : K t lu n và ki n ngh

45

Tài li u tham kh o

47

-6-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

PH N I: M

U

1. Lý do ch n đ tài:
Loài ng

i đã b

c vào nh ng n m đ u th k XXI, th k c a n n

kinh t tri th c, v i nh ng b

c ti n nh y v t c a làn sóng khoa h c và công

ngh . Chính s phát tri n đó đã t o ra m t h th ng tri th c đ s , con ng
đang đ ng tr

c nh ng th thách h t s c to l n. Con ng

phát tri n ph i là nh ng ng

i

i mu n t n t i và

i không ch n m v ng ki n th c c b n mà còn

ph i n ng đ ng, sáng t o, ch đ ng gi i quy t nh ng v n đ m i m đ t ra
trong cu c s ng c a m i cá nhân và c a toàn xã h i.
T vi c nh n th c đúng đ n c a cá nhân, c a th i đ i và đ đáp ng
nh p đi u phát tri n chung c a nhân lo i,

ng ta đã đ ra ch tr

đ n cho công cu c đ i m i, s nghi p GD -

ng đúng

T. Th c hi n ngh quy t s

40/2000/QH10 c a qu c h i khoá 10 ch th s 14/2001/CT - TTg c a th
t

ng chính ph v đ i m i ch

2007, b GD -

ng trình giáo d c ph thông, t n m 2006 -

T đã tri n khai th c hi n ch

ng trình và sách giáo khoa

(CT- SGK) m i. Theo đó, t n m 2008 - 2009, b GD-

T s tri n khai trên

ph m vi toàn qu c CT - SGK l p 12 m i THPT. Quá trình đ i m i giáo d c là
s đ i m i toàn di n: đ i m i v ch
ph

ng trình sách giáo khoa, đ i m i v

ng pháp, đ i m i v hình th c ki m tra đánh giá…
i m i ph

ng pháp d y h c - d y h c theo h

sinh làm trung tâm. Do đó ch
v i ph

ng tích c c l y h c

ng trình SGK c ng ph i đ i m i cho phù h p

ng pháp gi ng d y m i, ph i kh i d y, rèn luy n và phát tri n đ

c

kh n ng t duy c a h c sinh m t cách t ch t l c sáng t o trong lao đ ng
và

nhà tr

ng. CT - SGK m i không nh ng đ m b o ki n th c chu n v n i

dung mà còn có thêm nhi u hình nh s đ , h th ng câu h i m nh m phát
-7-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

huy tính tích c c c a h c sinh, giúp h c sinh hi u bài nhanh và kh c sâu ki n
th c. Vi c đ i m i CT - SGK đòi h i c n đ
quá trình d y h c, t th p đ n cao .

c th c hi n

các giai đo n c a

m b o s giám sát ch

ng trình môn

h c, ph i có tính k th a, đ m b o n i dung c b n, tính đ n gi n hi n đ i, sát
th c ti n Vi t Nam. T o đi u ki n tr c ti p giúp h c sinh nâng cao n ng l c
t h c và đ i m i ph
Xu t phát t

ng pháp d y h c.
lý do trên tôi m nh d n ti n hành nghiên c u đ tài:

“Nh ng đ i m i v n i dung thu c ph n n m - Di truy n h c. Sinh h c 12
(Ban c b n).”
2. M c đích c a đ tài:
Giúp cho giáo viên th y đ
th y đ

c nh ng n i dung đ i m i trong SGK và

c s đ i m i đó giúp phát huy tính tích c c, sáng t o tìm tòi tri th c

c a h c sinh, t đó n m b t và kh c sâu tri th c.
Giúp h c sinh v n d ng ki n th c vào nh ng tình hu ng khác nhau
trong h c t p.
N i dung đ i m i SGK giúp cho h c sinh có th t h c, t ki m tra,
đánh giá k t qu h c t p c a mình.
Vi c đ i m i n i dung SGK có ý ngh a r t quan tr ng, nâng cao ch t
l

ng n n giáo d c n

c ta.

3. Nhi m v c a nghiên c u:
Nh ng đ i m i v n i dung trong CT - SGK l p 12 m i so v i SGK
l p 12 c .
So n m t s gi o án nh m phát huy tính tích c c h c t p c a h c sinh
trong ph n n m - Di truy n h c. Sinh h c 12( Ban c b n ).

-8-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

4.

it
*

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

ng và ph m vi nghiên c u:
it

ng :

H c sinh kh i 12. Trong ph m vi h p c a đ tài tôi ch th c hi n
hi n

tr

th c

ng THPT

Giáo án so n theo hu ng tích c c l y HS làm trung tâm
* Ph m vi nghiên c u:
Phân tích ch

ng trình sinh h c 12 - ph n n m - Di truy n h c

Nghiên c u đ i t
5. Ph

ng h c sinh l p 12 tr

ng THPT.

ng pháp nghiên c u:

1.1. Ph

ng pháp nghiên c u lý thuy t:

c tài li u lý thuy t liên quan đ n vi c th c hi n nhi m v c a đ tài.
Nghiên c u m t s tài li u h

ng d n v nh ng đ i m i n i dung SGK

L p 12.
Phân tích k ho ch gi ng d y, m c tiêu, n i dung tr ng tâm c a t ng
bài, ph n nào là n i dung đ i m i, ph n nào là n i dung k th a SGK c .
So n giáo án theo h
1.2. Ph

ng tích c c l y h c sinh làm trung tâm.

ng pháp đi u tra:

D gi , trao đ i v i giáo viên b môn v n i dung đ i m i SGK.
Xin ý ki n nh n xét, đóng góp c a th y cô b môn có nhi u kinh
nghi m trong chuyên môn và gi ng d y.
1.3. Ph

ng pháp th c nghi m s ph m:

Th c hi n b ng m t s ti t d y v i nh ng bài có n i dung đ i m i theo
ph

ng pháp d y h c tích c c.

-9-

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

1.3. L y ý ki n chuyên gia:
Xin ý ki n đóng góp c a th y cô tr

ng THPT Nam Sách - T nh H i

ng và ý ki n đóng góp c a th y cô trong t ph

D
6

ng pháp gi ng d y.

a đi m và th i gian nghiên c u:

6.1.

a đi m:
L p 12 tr

ng THPT

6.2Th i gian:
T tháng 7 n m 2008 đ n tháng 5 n m 2009

- 10 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

Ph n II: N I DUNG
CH

NG 1: C

S

LÝ LU N

Sinh h c là nghành khoa h c t nhiên chuyên nghiên c u v s s ng.
Nhi m c c a sinh h c là xem xét các hi n t

ng và quá trình t đó rút ra các

quy lu t v n đ ng c a th gi i h u c , giúp cho con ng
khi n đ

i nh n th c và đi u

c s phát tri n c a nó

1.1. N i dung ch

ng trình thu c ph n n m: Di truy n h c. Sinh h c

12. Ban c b n
Ch

ng I: C ch di truy n và bi n d

Bài 1 và 2 trình bày cách th c t ch c thông tin thành các đ n v di
truy n(gen), các đ c đi m mã di truy n, cách th c truy n đ t thông tin di
truy n t t bào này sang t bào khác( quá trình nhân đôi ADN), t ADN sang
tính tr ng qua các quá trình t ng h p ARN (phiên mã) và t

ARN sang

prôtêin (d ch mã).
Bài 3: trình bày v các quá trình đi u hoà ho t đ ng c a gen

sinh v t

nhân s .
Bài 4: trình bày v các lo i đ t bi n gen v i m t s nguyên nhân và c
ch phát sinh đ t bi n đi m, h u qu và ý ngh a c a đ t biên gen.
Bài 5 và 6 :

c p c u trúc c a NST và các lo i đ t bi n NST

Bài 7: Th c hành quan sát các d ng đ t bi n s l

ng NST trên tiêu b n

c đ nh và tiêu b n t m th i.

- 11 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ch

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

ng II: Tính quy lu t c a hi n t

ng di truy n

Bài 8 và 9: trình bày các quy lu t c a Menđen nh ng chú tr ng đ n
ph

ng pháp nghiên c u khoa h c c a Menđen giúp ông phát hi n ra các quy

lu t di truy n, trong đó nh n m nh đ n vi c ng d ng toán th ng kê xác su t
tìm ra quy lu t.
Bài 10: gi i thi u v t

ng tác gi a các gen không alen và tác đ ng đa

hi u c a gen
Bài 11: gi i thi u v cách th c phân b các gen n m trên cùng m t NST
và th

ng đ

c di truy n ra sao

Bài 12: gi i thi u v NST gi i tính và c ch xác đ nh gi i tính, s di
truy n liên k t gi i tính và di truy n ngoài nhân.
Bài 13: trình bày v m i quan h qua l i gi a ki u gen và môi tr

ng

trong vi c quy d nh tính tr ng.
Bài 14: th c hành lai gi ng trên m t s đ i t

ng cá c nh, cây ng n

ngày.
Bài 15: bài t p ch
Ch

ng I và II.
ng III: Di truy n h c qu n th

Bài 16 gi i thi u v c u trúc di truy n c a qu n th t th ph n và qu n
th giao ph i g n ( c n huy t)
Bài 17: trình bày c u trúc di truy n c a qu n th ng u ph i và tr ng
thái cân b ng di truy n c a qu n th ( cân b ng Hacđi-Vanbec)

- 12 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

Ch
Bài 18-20: ch

ng IV:

ng d ng di truy n h c

ng này gi i thi u tóm t t v các ph

ng pháp t o gi ng

d a trên ngu n bi n d t h p, t o ngu n đ t bi n nh công ngh t bào và
công ngh gen
Ch

ng V: Di truy n h c ng

i

Bài 21 và 22: gi i thi u v di truy n h c và v n đ b o v v n gen c a
loài ng
ng

i. Ch

ng này không gi i thi u ph

ng pháp nghiên c u di truy n

i nh SGK 12 c mà gi i thi u m t s b nh di truy n

nhân và c ch gây b nh di truy n

ng

ng

i, nguyên

i.

Vi c gi i thi u v t v n di truy n và v n đ chu n đoán tr
c ng đ

c sinh

c đ c p nh nh ng bi n pháp gi m b t gánh n ng di truy n và b o

v v n gen loài ng
Bài 23: h

i.
ng d n ôn t p ph n di truy n h c thông qua tóm t t l i các

ki n th c c t lõi c a các ch

ng và bài t p đ ôn luy n.

1.2. SGK m i biên so n theo h

ng giúp h c sinh t h c, t tìm tòi khám

phá v i s giúp đ c a giáo viên:
N i dung và cách th c trình bày c a SGK góp ph n giúp HS h c t t

yêu thích môn h c th hi n qua:
T ng kênh hình , tranh nh minh ho : giúp HS d n m b t ki n th c và
t ng kh n ng chú ý c a h c sinh
T ng tính h p d n c a môn h c: SGK m i đ a các nh ch p t nhiên đ
minh ho và kèm theo các s đ nh m làm sáng t hình khi c n thi t.
M c “Em có bi t” cung c p thêm nh ng s ki n lý thú và b ích mà
ch

ng trình chính khoá không có đi u ki n gi i thi u.
Liên h th c ti n đ i s ng: nh ng v n đ có th g n li n ki n th c trong

bài v i vi c b o v s c kho , b o v môi tr
- 13 -

ng ….đ u đ
Tr

c tri t đ v n d ng

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

và khai thác đ HS t ng thêm h ng thú và th y đ

c ki n th c đã h c th c s

có ích cho b n thân.
Giúp HS rèn luy n t duy khoa h c: trong t ng bài SGK chú trong rèn
luy n cho HS nh ng k n ng nh quan sát, ti n hành th c nghi m, phân lo i,
khái quát, suy lu n … i u này th hi n qua vi c.
HS quan sát tranh, nh, s đ ... Trong SGK c i rút ra k t lu n c n thi t.
ng đ

Trong bài h c th

c xen vào các l nh Δ v i các câu h i đ HS suy

ng m và tìm chác tr l i đ n m ch c bài h c và hình thành thói quen x lí
thông tin.
1.3. SGK m i biên so n nh m đ i m i cách d y theo h

ng tích c c

h c t p:
SGK m i biên so n nh m phát huy n ng l c t duy sáng t o.
i u này th hi n qua:
D y h c sinh cách t duy c a các nhà khoa h c l n. ví d nh ng bài
h c v các quy lu t Menđen, bài h c không trình bày theo ki u truy n thông
nh thí nghi m c a Menđen nh th nào, quy lu t c a Menđen ra sao…mà t p
trung vào ph

ng pháp nghiên c u khoa h c c a Menđen, làm th nào

Menđen phát hi n ra đ

c quy lu t di truy n trong khi nh ng ng

i khác thì

không.
Trình bày khái ni m rõ ràng, chu n xác.
các khái ni m đ

c xác đ nh rõ ràng. Ví d : t

HS ti p thu ki n th c thì
ng tác gen là gi? M c ph n

ng là gi?....V n d ng ki n th c vào gi i quy t các v n đ th c ti n.
SGK đ nh h

ng cách d y và cách h c theo h

ng rèn luy n các k

n ng t duy logic, k n ng quan sát, k n ng t h c …thông qua vi c xen các
câu h i vào bài đ các em suy ngh và th o lu n.

- 14 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoỏ lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

CHƯƠNG 2: KếT QUả NGHIÊN CứU
2.1. Nh ng i m i v n i dung thu c ph n n m: Di truy n hoc.
Sinh h c 12.Ban c b n:
2.1.1. Ch

ng I: C ch c a hi n t

ng di truy n v bi n d

Bi 1: Gen, mó di truy n v quỏ trỡnh t nhõn ụi ADN
* Khỏi ni m gen: so v i sỏch 12 c khỏi ni m v gen
c th h n HS hi u

c núi rừ rng,

c rừ h n, chu n xỏc h n v gen:

Gen l m t o n c a phõn t ADN mang thụng tin mó hoỏ cho m t
chu i pụlipeptit hay m t phõn t ARN.
* C u trỳc c a gen g m 3 vựng : vựng kh i u, vựng mó hoỏ, vựng k t
thỳc, trong ú vựng mó hoỏ ch a thụng tin cho s s p x p cỏc
aa trong protein

c t ng h p.

3'

5'

Vựng i u ho

Vựng mó hoỏ

Vựng k t thỳc
3'

5'

Vựng mó hoỏ c a cỏc gen

sinh v t nhõn s l liờn t c, nờn cỏc gen

ny g i l khụng phõn m nh, cũn ph n l n sinh v t nhõn chu n, vựng mó
hoỏ l khụng liờn t c xen k cỏc o n mó hoỏ axitamin (cỏc EXON), l cỏc
o n khụng mó hoỏ axitamin (cỏc INTRON), nờn cỏc gen ny g i l gen
phõn m nh.
* Quỏ trỡnh nhõn ụi ADN: v quỏ trỡnh thỡ gi ng SGK 12 c nh ng l i
cú thờm s minh ho giỳp HS th y rừ

c quỏ trỡnh nhõn ụi ADN theo

nguyờn t c n a giỏn o n.
Bi 2: Phiờn mó v d ch mó
* C u trỳc v ch c n ng cỏc lo i ARN:
- 15 -

Tr

ng HSP H N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

+ mARN làm nhi m v truy n thông tin di truy n t ADN t i prôtêin
và đ

c dùng làm khuân đ t ng h p chu i pôlipeptit t i ribôxôm. Các b ba

trên mARN g i là codon.
+ tARN có ch c n ng v n chuy n axitamin t i ribôxôm. Do “bi t” hai
lo i ngôn ng (nuclêôtit và axitamin) nên đóng vai trò nh “m t ng
d ch” d ch thông tin d

i d ng trình t

i phiên

các nuclêôtit thành trình t

axitamin trong t ng h p prôtêin. Các b ba t

các

ng ng trên tARN g i là các

anticodon (b ba đ i mã).
+ rARN t h p v i prôtêin c u t o nên ribôxôm và b máy t ng h p
prôtêin.
* Phiên mã:
+ T s đ 2.2 SGK trang 12, ARN - polimeraza bám vào vùng kh i
đ u làm gen tháo xo n đ l m ch khuân 3’-5’
+ Enzim di chuy n theo chi u 5’-3’ d c theo m ch khuân c a gen giúp
các ribônuclêôtit t do trong môi tr

ng n i bào liên k t b sung v i các

nuclêôtit trên m ch khuân đ t o nên phân t mARN .
+

t bào nhân s mARN sau phiên mã đ

c tr c ti p dùng làm khuân

đ t ng h p prôtêin còn

t bào nhân th c, sau khi toàn b gen đ

mã thì mARN s khai đ

c s a đ i đ c t b các intron và n i các exon l i

v i nhau thành mARN tr

ng thành.

c phiên

* D ch mã:
+ Ho t hoá axitamin: nh n ng l
axitamin đ

ng ATP và các emzim đ c hi u, các

c ho t hoá và g n v i tARN t

ng ng đ hình thành nên các

ph c h p axitamin - tARN.

- 16 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

+ T ng h p chu i pôlipeptit: bao g m 3 giai đo n và có s đ hình 2.3
c ch d ch mã và hình 2.4 s đ ho t đ ng c a pôliribôxôm trong quá trình
d ch mã trang 12 SGK giúp HS hi u rõ và nh lâu v quá trình d ch mã.
M đ u: ribôxôm g n v i mARN

v trí nh n bi t đ c bi t. Ph c h p

met - tARN m đ u đi vào ribôxôm đ i mã c a nó (UAX) liên k t b sung v i
mã m đ u trên mARN (AUG). Kéo dài chu i pôlipeptit: codon th 2 trên
mARN (GAA) g n b sung v i anticodon c a ph c h p 2 (Glu - tARN).
Ribôxôm có vai trò nh khung đ mARN và ph c h p aa-tARN v i nhau,
liên k t peptit hình thành gi a aa1 và aa2 và ribôxôm d ch chuy n 1 codon liên
k t peptit hình thành g n gi a aa2 và aa3 và c ti p t c chuy n d ch đ n cu i
mARN.
K t thúc: ribôxôm ti p xúc v i mã k t thúc trên mARN (AUG) thì quá
trình d ch mã hoàn t t và nh enzim tách axitamin m đ u (met) ra kh i
chu i pôlipeptit. Chu i pôlipeptit ti p t c hình thành các c u trúc b c cao h n,
tr thành prôtêin có ho t tính sinh h c.
Bài 3: i u hoà ho t đ ng c a gen
* Khái ni m:
ph m c a gen đ

i u hoà ho t đông c a gen chính là đi u hoà l

ng s n

c t o ra , giúp t bào đi u ch nh s t ng h p prôtêin c n

vào lúc c n thi t.
* Mô hình c u trúc c a opêron Lac:
Gen đi u hoà
P

R

Opêron Lac
P

O

Z

Y

A

Hình 3.1 s đ mô hình c u trúc c a opêron Lac
vi khu n đ

ng ru t (E.Coli)

- 17 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

+ C m các gen c u trúc Z, Y, A ki m soát t ng h p các enzim tham gia
vào các ph n ng phân gi i đ
n ng l

ng lactôz có trong môi tr

ng đ cung c p

ng cho t bào.
+ Vùng v n hành O (operator) là trình t nuclêôtit đ c bi t, n i liên k t

v i prôtêin c ch ng n c n quá trình phiên mã c a các gen c u trúc.
+ Vùng kh i đ ng P (promoter) n m trong vùng kh i đ u c a gen, n i
ARN - polimeraza bám vào và kh i đ u phiên mã.
Ngoài ra có gen đi u hoà R không n m trong opêron lac nh ng có vai
trò quan tr ng trong đi u hoà ho t đ ng c a gen. Gen đi u hoà R ki m soát
t ng h p prôtêin c ch . Prôtêin này có ái l c v i vùng v n hành O d n đ n
ng n c n các gen trong opêron.
S

đi u hoà ho t đ ng c a opêron Lac. Khi môi tr

ng không có

lactôz : T s đ ho t đ ng c a các gen trong opêron Lac khi môi tr

ng

không có lactôz hình 3.2a trang
16 SGK. Th y đ

c gen đi u hoà R ki m soát prôtêin c ch , prôtêin

này có ái l c v i vùng v n hành O nên g n vào vùng v n hành O gây c ch
phiên mã các gen c u trúc Z, Y, A d n đ n các gen này không ho t đ ng.
+ Khi môi tr

ng có lactôz : t hình 3.2b s đ ho t đ ng c a các gen

trong opêron lac. Khi môi tr
Th y đ

ng có lactôz trang 17 SGK.

c gen đi u hoà R ki m soát t ng h p prôtêin c ch . Lactôz

v i vai trò là ch t c m ng g n v i prôtêin c ch làm bi n đ i c u hình
không gian ba chi u c a prôtêin c ch lên nó không th g n vào vùng v n
hành O d n đ n ARN – polimeraza có th liên k t v i promoter d n đ n ho t
đ ng các gen c u trúc Z, Y, A giúp chúng phiên mã, d ch mã.

- 18 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Bài 4:

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

t bi n gen

* Khái ni m : So v i sách giáo khoa c khái ni m đ t bi n gen đ
rõ ràng và c th h n .

c nói

t bi n gen là nh ng bi n đ i trong c u trúc gen.

t

bi n đi m là đ t bi n liên quan t i m t c p nuclêôtit trong gen.
* Nguyên nhân và c ch phát sinh đ t bi n:
+ Do các tác nhân gây đ t bi n: v t lý, hoá h c, sinh h c
+ C ch phát sinh đ t bi n: do s k t c p không đúng trong nhân đôi
ADN. Các baz t n t i hai d ng c u trúc (d ng th

ng và d ng hi m). Các

d ng hi m có v trí liên k t hidro b thay đ i làm cho chúng không k t c p
đúng trong quá trình nhân đôi d n đ n phát sinh đ t bi n. Ví d : guanin d ng
hi m (G*) k t c p v i timin trong quá trình nhân đôi t o nên đ t bi n G_X
A_T
G*
lll
T
G*
lll
T

Nhân đôi

Nhân đôi

A
ll
T

Do tác đ ng các tác nhân gây đ t bi n: v t lý, hoá h c, sinh h c.
Ví d : tác nhân hoá h c nh 5 - brômuraxin (5BU) là ch t đ ng đ ng
c a timin gây thay th A_T b ng G_X

- 19 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

A
A
ll
T

Nhân đôi

Nhân đôi

lll
5BU

G
lll

nhân đôi

G
lll
X

5BU

t bi n A_T

G_X do tác nhân 5BU

* H u qu và ý ngh a c a đ t bi n gen:
t bi n gen có ý ngh a v i ti n hoá cung c p nguyên li u cho ti n hoá
và đ i v i th c ti n: cung c p nguyên li u cho quá trình t o gi ng.

t bi n

gen có th có h i, có l i ho c trung tính đ i v i c th đ t bi n. M c đ có
l i hay có h i c a gen đ t bi n ph thu c vào đi u ki n môi tr

ng c ng nh

ph thu c vào t h p gen.
Bài 5: Nhi m s c th và đ t bi n c u trúc nhi m s c th
* Hình thái và c u trúc nhi m s c th :
+

sinh v t nhân th c, t ng phân t ADN liên k t v i các lo i prôtêin

khác nhau (ch y u histôn) t o nên c u trúc g i là NST. M i NST có c p
gi ng nhau v hình thái và tính ch t g i là c p NST t
+ B NST có c p g i là l

ng b i (2n), và đ n b i (n) khi m i

NST ch có m t chi c. Ng
th

ng đ ng.

i ta th

ng chia NST thành hai lo i: NST

ng và NST gi i tính.
+ NST đ

c c u t o t ch t nhi m s c bao g m ch y u ADN và

prôtêin histôn: c u trúc siêu hi n vi c a NST

sinh v t nhân th c (hình 5.2

SGK trang 24) m c đ n gi n nh t là phân t ADN có đ
- 20 -

Tr

ng kính 2nm cu n

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

quanh các kh i prôtêin histôn t o nên chu i nuclêôxôm có đ
M i nuclêôxôm g m 8 phân t histôn đ
t

ng kính 11nm.

c cu n quanh b i 7/4 vòng ADN

ng ng kho ng 146bp. Các nuclêôxôm xo n l i v i nhau theo các m c

1,2,3… và s xo n ti p theo t o nên d ng k t h p khung k t đ c có đ

ng

kính 700nm (crômatit).
t bi n c u trúc NST c ng g m 4 d ng: m t đo n, l p đo n, đ o

*

đo n,và chuy n đo n gi ng SGK 12 c nh ng cu i m i ph n này có xen các
l nh v trí đ t gãy khác nhau trên NST trong các đ t bi n c u trúc NST li u có
gây nên nh ng h u qu khác nhau cho th đ t bi n hay không?

giúp HS

hi u bài hình thành thói quen x lý thông tin.
t bi n s l

Bài 6:
*

ng nhi m s c th
ng và b NST đ t bi n

t bi n l ch b i : t hình 6.1 b NST th

l ch b i.
+ T bào l

ng b i b m t m t c p NST nào đó đ

c g i là th không

(2n - 2) m t đi m t NST c a m t c p là th m t (2n - 1), thêm m t NST vào
m t c p th ba (2n + 1), thêm hai NST vào m t c p là th b n (2n + 2).
* C ch hình thành th l ch b i là do s r i lo n phân bào làm cho m t
hay vài c p NST không phân ly (ch y u trong gi m phân).
Ví d : m t c p NST nào đó không phân ly trong gi m phân

t o ra hai lo i

giao t (n + 1) và (n - 1).
Giao t (n + 1) k t h p v i giao t bình th

ng (n)

h p t là th ba

Giao t (n - 1) k t h p v i giao t bình th

ng (n)

h p t là th m t

S t ng hay gi m s l
c th không s ng đ
Ví d :

ng

ng ch m t hay vài NST

m t cân b ng c h gen

c hay gi m s c s ng.

i t ng m t NST s 21

Hay gi m m t NST gi i tính X
- 21 -

th ba

b nh ao

b T cn
Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

t bi n đa b i th :

*

+ T đa b i: là hi n t

ng t ng nguyên l n s NST đ n b i l n h n 2n

c a cùng m t loài.
+ D đa b i: là hi n t

ng t ng nguyên l n s NST đ n b i c a 2 loài

khác nhau.
+ C ch hình thành th đa b i: là do s không phân li c a t t c các
c p NST (ch y u trong gi m phân).
T đa b i: Giao t 2n + giao t bình th
Giao t 2n + giao t 2n

ng n

th tam b i 3n

th t b i 4n

D đa b i: khi 2 loài có 2 b NST khác nhau (AA và BB)
(AB) b t th trong nh ng tr

ng h p đ c bi t

con lai l

ng b i

th c v t các con lai l

ng b i

(AB) lai có th phát sinh giao t cho các giao t l

ng b i (do không phân li

NST) t o ra con l i t b i AABB h u th . ây là hi n t
là hi n t

ng trong t bào có 2 b l
2.1.2 Ch

ng song nh b i, t c

ng b i NST c a 2 loài khác nhau.

ng II: Tính quy lu t c a hi n t

ng di truy n

Bài 8 và 9: Các quy lu t c a Menđen
SGK đ c p đ n 2 quy lu t c a Menđen.
lu t phân li đ c l p và chú tr ng đ n ph

ó là quy lu t phân li và quy

ng pháp nghiên c u c a Menđen

trong vi c phát hi n ra các quy lu t di truy n .
* V b n ch t c a các quy lu t c a Menđen:
+ Quy lu t phân li: th c ch t đ c p đ n s phân li đ ng đ u c a các
alen trong quá trình phát sinh giao t . Menđen qua các t l phân li ki u hình

trên đ u Hà Lan đã rút ra k t lu n là m i tính tr ng do m t c p nhân t di
truy n (c p alen) quy đ nh. Khi hình thành giao t , các thành viên c a m t c p
nhân t di truy n phân ly đ ng đ u v các giao t nên 50% s giao t mang
nhân t này, 50% s giao t mang nhan t kia. Vi c áp d ng ki n th c xác
- 22 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

su t mà Menđen th y đ
lo i giao t v i s l

c , đ có t l 1:2:1 thì m i c thê F1 ph i t o ra hai

ng ngang nhau và khi th tinh các lo i giao t này b t

g p v i t n su t ngang nhau .
* V cách trình bày (phát bi u) quy lu t:
+ Menđen là ng

i đ u tiên phát hi n ra là m i tính tr ng là do m t c p

alen quy đ nh, các alen t n t i trong c th lai m t cách nguyên v n không pha
tr n vào nhau và khi gi m phân thì chúng phân li đ u v các giao t .

+ SGK chú tr ng tích h p ki n th c toán xác su t vào vi c gi i thích
k t qu lai.
* Ý ngh a c a quy lu t phân li đ c l p :
ch m t khi bi t đ

+ SGK nêu ý ngh a th c ti n c a 2 quy lu t

gen quy đ nh 2 tính tr ng phân ly đ c l p nhau thì ta có th tiên đoán đ
qu c a phép lai ngay tr

c2
ck t

c khi ti n hành thí nghi m.

Bài 14 : Th c hành lai gi ng
SGK đ a n i dung này vào ph n th c hành nh m m c đích gi i thi u
cho h c sinh hi u t l phân li ki u hình trong các thí nghi m lai nh th nào
thì đ

c xem là x p x nh t l lý thuy t (ví d : 3:1; hay 1:2:1 hay 9:3:3:1).

2.1.3 Ch

ng III: Di truy n h c qu n th

Bài 16,17: C u trúc di truy n qu n th
Trong ch
tìm hi u

ch

ng trình h c c p THPT c thì ph n di truy n qu n th đ
ng trình sinh h c l p 11, nh ng ch

THPT thì ph n di truy n h c qu n th đ

c

ng trình đ i m i SGK-

c tìm hi u thu c ph n n m: Di

truy n h c. Sinh h c 12.Ban c b n.
SGK nh n m nh đ n s cân b ng v thành ph n ki u gen c a qu n th
ch đ

c coi là cân b ng thành ph n ki u gen khi thành ph n ki u gen c a

chúng tho mãn công th c: .L Hacđi - Vanbec
- 23 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

P2AA + 2pqAa + q2aa = 1

v i p+q = 1
c l n, không b tác đ ng c a

Khi m t qu n th ng u ph i, có kích th

ch n l c t nhiên, không có di nh p gen, không có đ t bi n thì thành ph n
ki u gen và t n s alen c a qu n th s đ
sang th h khác.

c duy trì không đ i t th h này

ó là tr ng thái cân b ng di truy n c a qu n th hay cân

b ng Hacđi – Vanbec là cân b ng thành ph n ki u gen.
2.1.4 Ch

ng IV:

ng d ng c a di truy n h c

SGK m i trình bày l i các bài trong ch

ng theo ý đ : nêu các bi n

pháp chon gi ng d a trên cách th c t o ra ngu n bi n d . Ngu n bi n d di
truy n đ

c bao g m bi n d t h p (t o ra thông qua vi c lai gi ng), đ t bi n

(thông qua s d ng tác nhân đ t bi n) và bi n d di truy n do con ng
d ng k thu t di truy n. K thu t di truy n đ
t

is

c trình bày khá k cho các đ i

ng vi sinh v t, th c v t, đ ng v t và k c cho con ng

i và các ng d ng

c a nó là r t c n thi t .Ví d nh :
+ Công ngh t bào th c v t: giúp nhân gi ng vô tính các lo i gi ng cây
tr ng quý hi m ho c giúp t o ra gi ng cây lai khác loài thông qua k thu t
dung h p t bào tr n. Nuôi c y các t nào đ n b i rôi cho phát tri n thành cây
l

ng b i có th t o ra nh ng cây tr ng có ki u gen đ ng h p v t t c các

gen.
+ Công ngh t bào đ ng v t:
Nhân b n vô tính: ví d c u Dolly:

u tiên là l y tr ng r i tách b

nhân (c u cho tr ng) . Ti p theo l y t bào vú, tách nhân (c u cho nhân) và
đ a nhân vào t bào tr ng ti p đó nuôi tr ng phát tri n thành phôi. C y phôi

vào t cung c a c u khác đ phôi phát tri n và sinh ra bình th

ng . C u con

có ki u hình gi ng c u cho nhân.

- 24 -

Tr

ng HSP Hà N i 2


Khoá lu n t t nghi p

Ph m Th Thanh Huy n- K31BSinh

C y truy n phôi: là k thu t c t phôi đ ng v t thành nhi u phôi r i c y
các phôi này vào t cung c a các con v t khác nhau, t o ra nhi u con v t có
ki u gen gi ng nhau.
+ Công ngh gen: quy trình k thu t g m 3 b

c

B

c 1: t o ADN tái t h p

B

c 2: đ a ADN tái t h p vào trong t bào nh n

B

c 3: phân l p dòng t bào ch a ADN tái t h p

Công ngh gen góp ph n t o ra các sinh v t bi n đ i gen có nh ng đ c
tính quý hi m, phù h p v i l i ích c a con ngu i.
Trong m i bài đ u có s đ minh ho , có các l nh sau m i ph n h c
giúp HS hi u và nh bài t t.
2.1.5 Ch

ng V: Di truy n h c ng

i

Bài 21: Di truy n y h c
Di truy n y h c là m t b ph n c a di truy n h c chuyên nghiên c u và
ng n ng a h u qu c a các khuy t t t di truy n (các b nh di truy n). Ch
trình sách 12 c ch chú tr ng đ n ph
còn ch

ng pháp nghiên c u di truy n

ng trình SGK 12 m i gi i thi u các đ c đi m ,các ph

nghiên c u, v ch ra nguyên nhân và c ch gây b nh di truy n

ng

ng

ng

i

ng pháp
i, t đó

đ a ra bi n pháp ng n ng a.
* Các b nh di truy n phân t : là nh ng b nh do đ t bi n gen gây ra nh
các b nh v hemoglobin, v các y u t đông máu, các prôtêin huy t thanh, các
hoocmôn ….
* C ch gây b nh di truy n phân t là do các đ t bi n gen làm nh
h

ng t i prôtêin mà chúng mã hoá nh m t hoàn toàn prôtêin, m t ch c n ng

prôtêin hay làm cho prôtêin có ch c n ng khác th

- 25 -

ng và d n đ n b nh.

Tr

ng HSP Hà N i 2