XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM VỀ CHÍNH TRỊ HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN VĂN NAM

XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
VỀ CHÍNH TRỊ HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG
NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC

Hà Nội, 2019


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGYỄN VĂN NAM

XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
VỀ CHÍNH TRỊ HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG
NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC
Mã số: 62 31 02 04

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS.TS PHẠM HỒNG CHƢƠNG
2. PGS.TS KIM NGỌC ĐẠI

Hà Nội, năm 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi, các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
TÁC GIẢ

Nguyễn Văn Nam


MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU

1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

6

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

6

1.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐẠT ĐƢỢC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN
ÁN CẦN TẬP TRUNG GIẢI QUYẾT

19

Chƣơng 2. LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN
VIỆT NAM VỀ CHÍNH TRỊ THEO TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN
SỰ HỒ CHÍ MINH

23

2.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM

23

2.2. NỘI DUNG TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

36

2.3. Ý NGHĨA CỦA TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH
ĐỐI VỚI XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI VỀ CHÍNH TRỊ

58

Chƣơng 3. THỰC TIỄN XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT
NAM VỀ CHÍNH TRỊ THEO TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ

65

CHÍ MINH (2006-2018)
3.1. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI VỀ CHÍNH TRỊ TỪ GÓC
NHÌN TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

65

3.2. NGUYÊN NHÂN CỦA THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT
RA HIỆN NAY

88

Chƣơng 4. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI NHÂN
DÂN VIỆT NAM VỀ CHÍNH TRỊ HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG NHÂN
VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

99

4.1. NHỮNG NHÂN TỐ MỚI TÁC ĐỘNG VÀ YÊU CẦU XÂY DỰNG
QUÂN ĐỘI VỀ CHÍNH TRỊ HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN

99

QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH
4.2. GIẢI PHÁP CƠ BẢN XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI VỀ CHÍNH TRỊ HIỆN
NAY THEO TƢ TƢỞNG NHÂN VĂN QUÂN SỰ HỒ CHÍ MINH

118

KẾT LUẬN

149

DANH MỤC CẤC BÀI TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ

151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

152

PHỤ LỤC

163


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

BVTQ

: Bảo vệ Tổ quốc

BQP

: Bộ Quốc phòng

CNXH

: Chủ nghĩa xã hội

ĐLDT

: Độc lập dân tộc

QUTƢ

: Quân ủy trung ƣơng

QĐNDVN

: Quân đội nhân dân Việt Nam

TTNV

: Tƣ tƣởng nhân văn

TTNVQS

: Tƣ tƣởng nhân văn quân sự

TTQS

: Tƣ tƣởng quân sự

TCCT

: Tổng cục Chính trị

XDQĐ

: Xây dựng quân đội

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

1

MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Chủ tịch Hồ Chí Minh là anh hùng giải phóng dân tộc, ngƣời cha thân yêu của
các lực lƣợng vũ trang nhân dân Việt Nam. Cùng với chủ nghĩa Mác-Lênin, tƣ
tƣởng Hồ Chí Minh là nền tảng tƣ tƣởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng,
của quân đội…, và TTNVQS Hồ Chí Minh là một bộ phận của nền tảng tƣ tƣởng
ấy. Nghiên cứu TTNVQS Hồ Chí Minh không những khẳng định sự đóng góp về
mặt thế giới quan và phƣơng pháp luận mác-xít đối với nền quân sự cách mạng
mang bản chất nhân văn mà còn góp phần khẳng định tính hiện thực của TTNVQS
Hồ Chí Minh đối với văn hoá quân sự Việt Nam.
Trong mối quan hệ với xây dựng QĐNDVN về chính trị, ý nghĩa, vai trò, của
TTNVQS Hồ Chí Minh đƣợc xem xét hƣớng tới mục tiêu xây dựng và củng cố sự
vững chắc mặt chính trị của quân đội. Theo đó, TTNVQS Hồ Chí Minh góp phần
củng cố, tăng cƣờng hệ tƣ tƣởng của quân đội theo định hƣớng lý tƣởng nhân văn
của Đảng, điều đó làm cho hoạt động chính trị, quân sự của quân đội ngày càng
tiệm cận với các giá trị văn hóa, nhân văn; tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể
quân đội tiếp thu và thấm nhuần hệ tƣ tƣởng của Đảng. TTNVQS Hồ Chí Minh bảo
đảm cho cơ chế lãnh đạo của Đảng đối với quân đội đƣợc thực thi hiệu quả, Đảng
luôn giữ vững vai trò lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt đối với quân đội, đến
từng đơn vị, trên mọi lĩnh vực công tác, ở mọi nơi có hoạt động của quân đội và
quân nhân, quân đội tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân.
TTNVQS Hồ Chí Minh là động lực tinh thần cho quân đội thực hiện thắng lợi chức
năng, nhiệm vụ đƣợc giao, nó cũng thúc đẩy các mặt hoạt động công tác đảng, công
tác chính trị trong quân đội và các hoạt động quân sự của quân đội theo hƣớng nhân
văn, tránh bị sơ cứng, đơn điệu, từ đó mang lại hiệu quả cao hơn trong xây dựng
QĐNDVN về chính trị. Nhận thức đầy đủ và vận dụng sáng tạo TTNVQS Hồ Chí

Minh là phát huy sức mạnh đặc biệt của văn hoá, nhân văn với tính chất đặc thù của
nó để không ngừng củng cố trận địa tƣ tƣởng của Đảng trong quân đội, góp phần
trực tiếp vào quá trình XDQĐ cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bƣớc hiện đại.


2

Trong XDQĐ, Đảng ta luôn đặt lên hàng đầu vấn đề chính trị của quân đội và
thành tựu nổi bật nhất hơn tám thập kỷ qua cũng chính là XDQĐ vững mạnh về chính
trị - nền tảng và là nhân tố quyết định sức mạnh, sự trƣởng thành và chiến thắng của
quân đội. Nhờ vậy, quân đội ta thật sự là lực lƣợng chính trị, lực lƣợng chiến đấu tuyệt
đối trung thành, tin cậy của Đảng, của nhân dân, sẵn sàng chiến đấu, hi sinh bảo vệ
vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN, giữ vững môi trƣờng hòa bình để phát triển đất
nƣớc. Sự vững vàng về chính trị của quân đội còn thể hiện xuất sắc trên mặt trận tƣ
tƣởng lý luận, thƣờng xuyên tiên phong đấu tranh chống chiến lƣợc “Diễn biến hòa
bình”, âm mƣu “phi chính trị hóa quân đội” góp phần quan trọng làm thất bại các thủ
đoạn, phƣơng thức chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tƣ tƣởng của
Đảng, của quân đội. Mặt khác, quân đội còn hoàn thành tốt chức năng đội quân công
tác, cùng toàn dân xóa đói, giảm nghèo, phòng, chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn…
Tuy nhiên, XDQĐ về chính trị từ góc nhìn nhân văn còn bộc lộ nhiều hạn chế,
bất cập. Hiệu quả học tập và làm theo tƣ tƣởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh
chƣa cao, tính lan tỏa chƣa thật sâu rộng. Nhận thức TTNVQS Hồ Chí Minh của
các đối tƣợng chủ thể khác nhau, ở các đơn vị khác nhau trong quân đội chƣa thực
sự đồng đều và chƣa mang tính vững chắc. Tình cảm gắn bó, yêu thƣơng giữa cán
bộ với chiến sĩ ở một số đơn vị chƣa tốt; quan hệ đồng chí đồng đội có biểu hiện
thực dụng, thiếu sự cảm thông chia sẻ; có trƣờng hợp cán bộ quân phiệt, chiến sĩ
đánh nhau, thậm chí gây chết ngƣời. Cá biệt, còn có hành vi lệch chuẩn văn hóa,
thậm chí vi phạm pháp luật, kỷ luật nghiêm trọng và rất nghiêm trọng, trong đó có
cả cán bộ cấp cao. Một bộ phận cán bộ, chiến sĩ suy thoái về tƣ tƣởng chính trị,
thiếu nhiệt huyết trong công tác, ngại vất vả, thử thách, băn khoăn, lo ngại về nơi,

và cƣơng vị công tác; còn có tƣ tƣởng trung bình chủ nghĩa, làm việc cầm chừng,
chƣa tự giác trong tu dƣỡng đạo đức và rèn luyện kỷ luật dẫn tới có vụ việc vi phạm
đặc biệt nghiêm trọng làm ảnh hƣởng đến bản chất, truyền thống của quân đội và
hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ”.
Măt khác, tính cấp bách của vấn đề còn xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ BVTQ
và XDQĐ trong bối cảnh mới với những biến động khó lƣờng của tình hình thế
giới, khu vực và ở nƣớc ta hiện nay. Tƣ duy mới về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc hiện


3

nay gắn mục tiêu BVTQ với nhiệm vụ bảo vệ Đảng, nhân dân và bảo vệ chế độ
XHCN, bảo đảm vững chắc an ninh sinh tồn và an ninh phát triển của Tổ quốc.
Theo đó, BVTQ không chỉ bảo vệ ĐLDT, thống nhất đất nƣớc và chủ quyền quốc
gia, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ chế độ, bảo vệ Đảng, mà còn là bảo vệ nhân dân, giữ
gìn và phát huy văn hóa dân tộc, bảo vệ thành quả cách mạng; chống kẻ thù xâm
lƣợc từ bên ngoài và bọn phản động bên trong cấu kết với nhau; chống “Diễn biến
hòa bình” của các thế lực thù địch và “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.
Mặt trái của toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế cùng với âm mƣu “phi chính trị
hoá” lực lƣợng vũ trang và quân đội của các thế lực thù địch, sự chống phá trên lĩnh
vực tƣ tƣởng văn hóa nhằm phủ nhận, làm phai nhạt những giá trị văn hóa, nhân
văn, nhân văn quân sự Hồ Chí Minh; tác động làm cho cán bộ, chiến sĩ thiếu hiểu
biết, mơ hồ về các giá trị văn hóa dân tộc, quay lƣng lại với truyền thống dẫn đến xa
rời hệ tƣ tƣởng của Đảng, của quân đội. Sự chống phá này nếu không đƣợc đấu
tranh, đẩy lùi kịp thời sẽ có ảnh hƣởng tiêu cực và nguy hại đến chính trị của quân
đội và XDQĐ về chính trị hiện nay.
Từ những vấn đề nêu trên, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Xây dựng Quân đội
nhân dân Việt Nam về chính trị hiện nay theo TTNVQS Hồ Chí Minh” làm luận án tiến
sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học. Đây là hƣớng nghiên cứu có tính khả thi cao, có giá
trị về mặt lý luận và thực tiễn.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu làm rõ nội dung TTNVQS Hồ Chí Minh, thực tiễn XDQĐ về
chính trị từ góc nhìn nhân văn để cung cấp cơ sở khoa học nhằm nghiên cứu, đề
xuất yêu cầu, giải pháp cho quá trình xây dựng QĐNDVN về chính trị hiện nay theo
TTNVQS Hồ Chí Minh.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án.
- Làm rõ nội dung cơ bản trong TTNVQS Hồ Chí Minh, ý nghĩa đối với
XDQĐ về chính trị; quan niệm xây dựng QĐNDVN về chính trị hiện nay theo
TTNVQS Hồ Chí Minh.


4

- Đánh giá thực trạng và phân tích những nhân tố mới tác động đến xây dựng
QĐNDVN về chính trị hiện nay theo TTNVQS Hồ Chí Minh.
- Đề xuất yêu cầu, giải pháp xây dựng QĐNDVN về chính trị hiện nay theo
TTNVQS Hồ Chí Minh.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Những nội dung cơ bản và ý nghĩa của TTNVQS Hồ Chí Minh đối với
XDQĐ về chính trị; thực tiễn xây dựng QĐNDVN về chính trị hiện nay từ góc nhìn
TTNVQS Hồ Chí Minh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Luận án nghiên cứu TTNVQS Hồ Chí Minh và thực tiễn xây dựng
QĐNDVN về chính trị hiện nay từ góc nhìn TTNVQS Hồ Chí Minh.
Về không gian: Phạm vi khảo cứu ở một số học viện, nhà trƣờng và đơn vị cơ
sở trong quân đội khu vực phía Bắc.
Về thời gian: Khảo cứu từ năm 2006 - 2018

4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận của luận án là chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và
đƣờng lối, quan điểm của Đảng về văn hóa, nhân văn và XDQĐ.
4.2. Cơ sở thực tiễn
Luận án dựa vào thực tế quá trình kế thừa, vận dụng giá trị văn hóa quân sự
nói chung, TTNVQS Hồ Chí Minh nói riêng trong xây dựng QĐNDVN về chính
trị. Đồng thời, dựa vào kết quả điều tra, khảo sát của TCCT - BQP và của tác giả ở
một số đơn vị cơ sở, nhà trƣờng trong quân đội.
4.3. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận, chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử là phƣơng
pháp luận nghiên cứu và thực hiện đề tài luận án.
Phương pháp nghiên cứu, luận án đƣợc thực hiện trên cơ sở các phƣơng pháp
khoa học chung nhƣ: phƣơng pháp phân tích và tổng hợp, hệ thống hóa và phƣơng
pháp tiếp cận thực tiễn trên nền tảng quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ


5

tƣởng Hồ Chí Minh, đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng và chính sách của Nhà nƣớc
Việt Nam.
Tiếp cận liên ngành, trong đó lấy triết học làm nền tảng, sử dụng Hồ Chí Minh
học và khoa học lịch sử để phân tích và luận chứng, làm rõ những vấn đề liên quan
đến TTNVQS Hồ Chí Minh và xây dựng QĐNDVN về chính trị.
Ngoài ra, luận án còn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể khác nhƣ:
điều tra xã hội học, tiếp cận giá trị, phỏng vấn chuyên gia, v.v.
5. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án chỉ ra khái niệm, nội dung cơ bản của TTNVQS Hồ Chí Minh; quan
niệm xây dựng QĐNDVN về chính trị theo TTNVQS Hồ Chí Minh.
- Đánh giá thực thực tiễn và đề xuất yêu cầu, giải pháp cơ bản xây dựng

QĐNDVN về chính trị hiện nay theo TTNVQS Hồ Chí Minh.
6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án
- Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ hơn TTNVQS Hồ Chí Minh trong di
sản tƣ tƣởng của Ngƣời, một nội dung còn ít đƣợc đề cập đến hoặc đề cập chƣa
xứng đáng với vai trò của nó. Khái quát về mặt lý luận và giải pháp xây dựng
QĐNDVN về chính trị hiện nay theo TTNVQS Hồ Chí Minh.
- Luận án cung cấp cơ sở lý luận để cho lãnh đạo, chỉ huy các cấp, trong quân
đội tham khảo trong chỉ đạo hoạt động giữ gìn, phát triển các giá trị văn hoá, nhân
văn quân sự và trong xây dựng QĐNDVN về chính trị hiện nay.
- Có thể làm tài liệu tham khảo cho hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, học tập
những nội dung có liên quan ở các nhà trƣờng quân đội hiện nay.
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận án
cấu trúc gồm 4 chƣơng, 9 tiết.


6

Chƣơng 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1.1. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến tƣ tƣởng nhân văn
quân sự Hồ Chí Minh
Cho đến thời điểm hiện tại, chƣa có nhiều công trình chuyên biệt nghiên cứu
một cách trực tiếp, có tính hệ thống về TTNVQS Hồ Chí Minh mà thƣờng bàn ở các
khía cạnh về nhân văn, giá trị và TTNV Hồ Chí Minh, về nhân văn quân sự truyền
thống dân tộc, hoặc đƣợc nghiên cứu dƣới góc độ là một giá trị đặc trƣng đƣợc biểu
hiện trong TTQS Hồ Chí Minh. Do vậy, chỉ có thể khảo sát những công trình có
liên quan đề tài ở các góc độ khác nhau do mục tiêu, nội dung, đối tƣợng, phạm vị
nghiên cứu của các công trình khoa học đó quy định.

Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh là đề tài đã đƣợc nhiều nhà khoa học ở trong
và ngoài nƣớc quan tâm nghiên cứu.
Tác giả Nguyễn Đài Trang, trong công trình “Hồ Chí Minh - Nhân văn và phát
triển” [125] đã trình bày những nội dung cơ bản và ý nghĩa của TTNV Hồ Chí
Minh thông qua việc đi sâu tìm hiểu lý tƣởng của Ngƣời trong cuộc đấu tranh vì
mục tiêu xây dựng một nƣớc Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và
giàu mạnh; về chân lý “không có gì quý hơn độc lập tự do” và ham muốn tột bậc
của Ngƣời là đem lại hạnh phúc, cuộc sống ấm no cho nhân dân... Thông qua cuốn
sách, tác giả khẳng định giá trị nhân văn mà Hồ Chí Minh hƣớng tới là những mục
tiêu cao cả nhất mà nhân loại hiện nay đang theo đuổi, đó là đem lại tự do, hạnh
phúc cho nhân dân, cho con ngƣời - mục tiêu cao nhất của sự phát triển.
Nghiên cứu, tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Hồ Chí Minh,
trong sách “Đồng chí Hồ Chí Minh”, E. Côbêlép [16] xác định Hồ Chí Minh là một
anh hùng giải phóng dân tộc, một con ngƣời suốt đời phấn đấu, hi sinh vì nền độc
lập, tƣ do của Tổ quốc, cho cuộc sống tốt đẹp của nhân dân. Tác giả cũng nhấn
mạnh đến lòng yêu thƣơng vô hạn đối với con ngƣời của Hồ Chí Minh dành cho các
tầng lớp nhân dân Việt Nam và nhân dân lao động trên thế giới. Khi viết về bản Di
chúc của Hồ Chí Minh, tác giả nhắc lại những lời Ngƣời đã căn dặn Đảng và nhà


7

nƣớc cần phải chú ý chăm lo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho các tầng
lớp nhân dân.
Trong cuốn “TTHCM và con đường cách mạng Việt Nam” của Đại tƣớng Võ
Nguyên Giáp (chủ biên) [34], tƣ tƣởng nhân văn đƣợc đề cập đến trong chƣơng VII
“Tƣ tƣởng nhân văn, đạo đức, văn hóa Hồ Chí Minh”. Trong đó, tác giả chỉ ra
TTNV Hồ Chí Minh là sự kế thừa những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc và nhân
loại mà trực tiếp là chủ nghĩa nhân đạo Mác-Lênin. Nội dung của TTNV Hồ Chí
Minh đƣợc thể hiện ở lòng yêu thƣơng con ngƣời, yêu thƣơng nhân dân, trƣớc hết là

những ngƣời lao động, ngƣời nghèo khổ; lòng tin mãnh liệt vào sức mạnh, khả năng
chủ động, sáng tạo to lớn của nhân dân, có dân là có tất cả; lòng tôn trọng, kính yêu
nhân dân, lắng nghe ý kiến của dân, dân là chủ, chính phủ, cán bộ là đầy tớ; lòng
yêu thƣơng con ngƣời gắn với lòng căm ghét, lên án mọi chế độ bất công, lên án
chủ nghĩa đế quốc thực dân, kiên quyết tìm ra con đƣờng giải phóng; yêu thƣơng
con ngƣời gắn với chăm lo bồi dƣỡng, phát huy sức mạnh của con ngƣời (của nhân
dân, của cộng đồng và của mỗi cá nhân). Từ đó, tác giả đi đến khẳng định cuộc đời
hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh là tiêu biểu cho chủ nghĩa nhân đạo cộng
sản, chủ nghĩa nhân văn hiện thực.
Cuốn sách “Hồ Chí Minh – Nhà văn hóa kiệt xuất” của tác giả Song Thành
[116] đã dành một chƣơng để nói về văn hóa khoan dung Hồ Chí Minh và chỉ rõ,
văn hóa khoan dung Hồ Chí Minh là sự tiếp thu có chọn lọc các giá trị văn hóa của
nhân loại, đồng thời cũng là sự kế thừa, tiếp biến tinh thần khoan dung của dân tộc
Việt Nam lên một tầm cao mới. Từ việc chỉ rõ các biểu hiện của tinh thần khoan
dung Hồ Chí Minh là khoan dung đối với kẻ thù, với các tôn giáo và với nhân dân,
tác giả luận giải sự cần thiết phải giáo dục văn hóa khoan dung Hồ Chí Minh cho
con ngƣời Việt Nam, đặc biệt là cho thế hệ trẻ hiện nay.
Trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học “TTNV Hồ Chí Minh”, của Học viện Báo
chí và Tuyên truyền, Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh [39], các tham luận khoa
học làm rõ từng khái niệm TTNV Hồ Chí Minh, chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh,
tính nhân văn trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh...Chỉ ra sự giống và khác nhau của các
khái niệm, cần hiểu thế nào, sử dụng ra sao cho đúng với từng khái niệm; tập trung


8

làm sáng tỏ những nội dung TTNV Hồ Chí Minh ở các bình diện tiếp cận khác nhau
nhƣ tƣ tƣởng dân chủ, tƣ tƣởng về xây dựng Đảng, tƣ tƣởng về chính trị, ngoại giao,
kinh tế..., và cách ứng xử đầy tình nghĩa của Hồ Chí Minh đối với các tầng lớp nhân
dân, đồng thời cũng làm rõ những vấn đề trong TTNV Hồ Chí Minh cần phải vận

dụng vào trong sự nghiệp cách mạng của đất nƣớc hiện nay.
Trong các luận án tiến sĩ nghiên cứu về TTNV Hồ Chí Minh có các công trình
tiêu biểu nhƣ: “Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh với sự nghiệp xây dựng nền văn
hóa nghệ thuật Việt Nam hiện nay” của Lê Quý Đức [33]; “Vấn đề giải phóng
người lao động Việt Nam bị áp bức trong TTNV Hồ Chí Minh” của Đoàn Thị Minh
Oanh [78]; “Giáo dục TTNV Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường đại học ở Việt
Nam hiện nay” của Lê Cao Vinh [138]; “Tư tưởng nhân văn truyền thống Việt Nam
thế kỷ X đến thế kỷ XIV - nội dung và phương hướng kế thừa” của Nguyễn Thị
Hƣơng [48], vv... Với những góc độ tiếp cận khác nhau, nhƣng các tác giả của
những công trình này đều thống nhất về các nội dung cơ bản trong TTNV Hồ Chí
Minh nhƣ sau:
(1) Làm rõ các khái niệm tƣ tƣởng nhân văn, TTNV Hồ Chí Minh và cho rằng
nội dung TTNV Hồ Chí Minh là hệ thống các quan điểm, quan niệm, triết lý nhân
sinh về con ngƣời, hƣớng con ngƣời vƣơn tới khát vọng ấm no, hạnh phúc, đặt niềm
tin mãnh liệt vào sức mạnh và phẩm giá của con ngƣời, của nhân dân lao động.
(2) Cơ sở hình thành TTNV Hồ Chí Minh là các giá trị nhân văn truyền thống
của dân tộc Việt Nam; tiếp thu có chọn lọc các giá trị nhân văn trong nền văn minh
của nhân loại; tiếp thu tƣ tƣởng nhân văn mác xít với mục tiêu hƣớng tới là đấu
tranh để giải phóng triệt để con ngƣời.
(3) TTNV Hồ Chí Minh là tƣ tƣởng nhân văn cách mạng với đặc trƣng cốt lõi: vì
sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con ngƣời.
(4) Những nội dung TTNV Hồ Chí Minh: là lòng yêu thƣơng và quý trọng
con ngƣời, tin tƣởng con ngƣời gắn với lòng yêu thƣơng nhân dân, yêu nƣớc nồng
nàn; TTNV Hồ Chí Minh đặt niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh và phẩm giá của con
ngƣời; TTNV Hồ Chí Minh nhằm vào hành động đấu tranh để giải phóng con
ngƣời, tạo mọi điều kiện để con ngƣời phát triển toàn diện.


9

(5) Khẳng định mối quan hệ giữa TTNV Hồ Chí Minh với văn hóa, với quân
sự và chỉ ra những biểu hiện của TTNV Hồ Chí Minh trên các lĩnh vực của văn hóa
và lĩnh vực quân sự.
Bên cạnh các công trình lớn nhƣ các kỷ yếu hội thảo, đề tài khoa học, các
cuốn sách, luận án tiến sĩ,... TTNV Hồ Chí Minh còn đƣợc các nhà khoa học tìm
hiểu, nghiên cứu trong các bài viết đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành.
Tiêu biểu nhƣ các bài viết: “Một số vấn đề về TTNV Hồ Chí Minh” của Mạch
Quang Thắng [117]; “Học tập TTNV Hồ Chí Minh” của Lê Doãn Tá [92],“Suy nghĩ
về TTNV Hồ Chí Minh” của Nguyễn Sinh Kế [52], “Giá trị trường tồn của TTNV
Hồ Chí Minh” của Nguyễn Hùng Oanh [80], “Tính nhân văn trong văn hóa ứng xử
Hồ Chí Minh” của Cao Thị Hải Yến [140], “Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh”
của Thành Duy [22], “Di chúc – tác phẩm kết tinh chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí
Minh” của Lại Quốc Khánh [28], “Giá trị nhân văn trong Di chúc của Chủ tịch Hồ
Chí Minh” của Đinh Xuân Lâm [55], … Trong nội dung của các bài viết này, tuy
nghiên cứu TTNV Hồ Chí Minh với nhiều cách tiếp cận khác nhau, song các tác giả
đều nhấn mạnh: TTNV Hồ Chí Minh là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ hệ thống tƣ
tƣởng của Ngƣời về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là sự tiếp biến
tinh hoa nhân văn nhân loại và truyền thống văn hóa, nhân văn Việt Nam. Nội dung
TTNV Hồ Chí Minh đƣợc thể hiện ở tình yêu thƣơng dành cho những con ngƣời mà
trƣớc hết đó là những ngƣời lao động, ngƣời bị áp bức bóc lột; tƣ tƣởng đề cao vai
trò của con ngƣời, coi con ngƣời là mục tiêu là động lực của sự phát triển; kiên
quyết đấu tranh để giải phóng con ngƣời, mong muốn đem lại cuộc sống ấm no, tự
do, hạnh phúc cho con ngƣời; khoan dung, độ lƣợng với con ngƣời đặc biệt là đối
với những ngƣời đã từng lầm lỗi. Nhƣ vậy, trong các công trình nghiên cứu nêu
trên, các tác giả đã đi sâu phân tích, đánh giá và đã chỉ ra nguồn gốc và những nội
dung cơ bản của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nhân văn, về con ngƣời và xây dựng,
phát triển con ngƣời toàn diện.
Nhân văn là một yếu tố cốt lõi thuộc hệ giá trị văn hóa. Do vậy, việc tham
khảo các công trình thuộc phạm vi văn hóa, văn hóa quân sự có ý nghĩa quan trọng
trong nghiên cứu về TTNVQS Hồ Chí Minh.

10

Trong công trình của mình“Nhân tố văn hóa trong truyền thống quân sự Việt
Nam” [139], tác giả Nguyễn Thế Vỵ đã luận giải về những giá trị nhân văn trong
TTQS Việt Nam, TTQS Hồ Chí Minh. Theo tác giả, giá trị nhân văn quân sự Việt
Nam chính là sự “Thấm nhuần tƣ tƣởng nhân nghĩa, lòng khát khao yêu hòa bình,
đấu tranh giữ mối giao hảo, cùng tồn tại và mở rộng bang giao thân thiện với các
quốc gia láng giềng, đƣợc coi là kế sách giữ nƣớc lâu dài của dân tộc Việt Nam”
[139, tr.161]. Tác giả cũng khẳng định “Dụng binh là việc nhân nghĩa” [139, tr.162]
là một giá trị văn hóa xuyên suốt trong TTQS Hồ Chí Minh và trong tƣ tƣởng của
Ngƣời, hòa bình và bạo lực là thống nhất, nhƣng hòa bình là mục đích, bạo lực chỉ
là phƣơng tiện, phƣơng pháp. Tác giả cho rằng: “Ngay cả khi dùng bạo lực cách
mạng, chiến tranh cách mạng để chống lại chiến tranh xâm lƣợc, Hồ Chí Minh vẫn
muốn tránh chiến tranh, vẫn muốn hòa bình” [139, tr.199]. Khi phân tích tƣ tƣởng
“đánh chắc thắng”, tác giả nhấn mạnh, để giành thắng lợi, cần có sự tính toán khôn
khéo sao cho tốn ít xƣơng máu nhất, chứ không phải giành thắng lợi bằng bất cứ giá
nào, điều đó cũng thể hiện tình thƣơng yêu binh sĩ, yêu thƣơng cán bộ. Giá trị nhân
văn của chiến dịch Điện Biên Phủ và Điện Biên Phủ trên không cũng thể hiện trong
công tác binh vận, địch vận và sự khoan dung trong cách ứng xử đối với tù, hàng
binh địch. Thực tiễn lịch sử Việt Nam đã chứng minh cho các dân tộc bị chủ nghĩa
thực dân, đế quốc áp bức, bóc lột “đã tìm thấy ở Điện Biên Phủ giá trị nhân văn mà
cách mạng đem lại: giải phóng dân tộc, giải phóng ngƣời dân, giải phóng giai cấp
công nhân, giải phóng xã hội” [139, tr.207-208].
Tác giả Lê Văn Quang, Văn Đức Thanh và Nguyễn Văn Tài với các công trình
“Văn hoá quân sự Việt Nam” [113]; “Về xây dựng môi trường văn hoá cơ sở”
[111]; “Tiếp cận những khía cạnh bản chất của văn hoá quân sự Việt Nam” [112]
đã nghiên cứu nhân văn quân sự ở góc độ là một đặc trƣng của hệ giá trị văn hóa
quân sự Việt Nam. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở, phƣơng pháp luận

khoa học để tiếp cận những vấn đề thuộc về đặc điểm riêng của hoạt động quân sự
làm nên giá trị văn hóa quân sự độc đáo Việt Nam, trong đó nhân văn quân sự là
một đặc trƣng cơ bản. Tác giả Phạm Bá Toàn, trong “Giá trị văn hóa Bộ đội Cụ
Hồ” [95], bàn về giá trị nhân văn quân sự Việt Nam thông qua việc khái quát các tƣ


11

liệu lịch sử rất sinh động trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế
quốc Mỹ của dân tộc, của quân đội để chứng minh giá trị nhân văn quân sự của dân
tộc ta trong thời đại mới, thời đại Hồ Chí Minh.
Công trình nghiên cứu “Tư tưởng nhân văn quân sự Việt Nam từ năm 1930
đến năm 1954” [50], “Tư tưởng nhân văn quân sự Việt Nam từ năm 1954 đến năm
1975” (do Nguyễn Văn Hữu làm chủ nhiệm) [51], bằng dữ liệu lịch sử tin cậy, các
tác giả phân tích sâu sắc bản chất nhân văn của của hai cuộc kháng chiến của dân
tộc ta chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ; làm rõ bối cảnh lịch sử hình thành và
phát triển TTNVQS Việt Nam giai đoạn 1930 – 1975; luận giải những nội dung cơ
bản, chỉ ra giá trị lý luận và thực tiễn của của TTNVQS Việt Nam ở thời đại Hồ Chí
Minh. Tuy không đƣa ra và bàn luận về khái niệm TTNVQS Việt Nam nhƣng cách
tiếp cận TTNVQS của công trình là định hƣớng quan trọng cho tác giả luận giải nội
dung TTNVQS Hồ Chí Minh.
Bàn về mối quan hệ giữa nhân văn và quân sự, trong công trình “Tư tưởng
nhân văn trong di sản quân sự Hồ Chí Minh” [9], tác giả Trần Đình Châu đã khẳng
định sự thống nhất biện chứng giữa TTNV Hồ Chí Minh với tƣ tƣởng bạo lực cách
mạng của Ngƣời và xác định đó là sự thống nhất biện chứng giữa mục đích và
phƣơng tiện, giữa chính trị và nhân văn. Biểu hiện cụ thể của tƣ tƣởng nhân văn
trong lĩnh vực quân sự đƣợc tác giả phân tích trong các mục: Mục đích chính trị của
khởi nghĩa vũ trang nhân dân và chiến tranh cách mạng; phương pháp khởi nghĩa
vũ trang và tiến hành chiến tranh nhân dân ở Việt Nam; chức năng chính trị - xã
hội của các lực lượng vũ trang và quân đội... Nói chung, phƣơng pháp tiếp cận tƣ

tƣởng nhân văn trong quân sự của các tác giả đi từ mục tiêu (mục đích) của chiến
tranh, phƣơng thức tiến hành chiến tranh và cách thức ứng xử các mối quan hệ
trong chiến tranh (với nhân dân, với đồng đội, với địch), đã gợi ý một cách thức tiếp
cận hợp lý cho nghiên cứu sinh nghiên cứu các nội dung TTNVQS Hồ Chí Minh.
Trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học “TTNVQS Hồ Chí Minh” (2015) của Viện
Khoa học xã hội và nhân văn quân sự [130], nhiều tác giả đã bàn luận ở các góc độ
về TTNVQS Hồ Chí Minh và khẳng định giá trị và ý nghĩa trong sự nghiệp BVTQ
hiện nay. Trong đó, các tác giả đã tập trung làm rõ: TTNVQS Hồ Chí Minh là bộ


12

phận cấu thành TTQS của Ngƣời, phản ánh sâu sắc quan điểm về con ngƣời, vì con
ngƣời trong hoạt động quân sự, nhất là trong khởi nghĩa vũ trang và tiến hành chiến
tranh cách mạng, giải phóng con ngƣời, giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc;
TTNVQS Hồ Chí Minh là kết quả nghiên cứu lý luận, hoạt động thực tiễn lãnh đạo,
chỉ đạo lĩnh vực quân sự, quốc phòng và đấu tranh cách mạng của Ngƣời trên cơ sở
kế thừa, tiếp thu, phát triển TTNVQS của dân tộc Việt Nam, tinh hoa văn hóa quân
sự nhân loại; TTNVQS Hồ Chí Minh thể hiện khát vọng hòa bình, giải phóng dân
tộc, vì con ngƣời; Những giá trị lịch sử và ý nghĩa thực tiễn của TTNVQS Hồ Chí
Minh đối với sự nghiệp quốc phòng, an ninh ở nƣớc ta trong thời kỳ mới. Các tác
giả cũng nêu bật ý nghĩa, tầm quan trọng của việc nghiên cứu, kế thừa, vận dụng và
phát triển TTNVQS Hồ Chí Minh nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất
nƣớc, xây dựng và BVTQ trong thời kỳ mới.
Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ nhƣ
cách tiếp cận, quan niệm, bản chất và nội dung TTNVQS Hồ Chí Minh, để từ đó,
khẳng định giá trị và ý nghĩa TTNVQS của Ngƣời và vận dụng vào sự nghiệp xây
dựng, BVTQ Việt Nam XHCN hiện nay.
Ngoài ra, còn nhiều công trình khoa học nghiên cứu về tƣ tƣởng Hồ Chí Minh,
trong đó có nội dung TTNVQS nhƣ “Phát huy truyền thống Bộ đội Cụ Hồ trong sự

nghiệp xây dựng và BVTQ Việt Nam XHCN” [131], “Hồ Chí Minh nhà chiến lược
quân sự thiên tài” [132] của Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, “Sự thống nhất tính
chính trị và tính nhân văn trong lý tưởng chiến đấu của QĐNDVN” [89] của
Nguyễn Tiến Sĩ. Các bài tạp chí khoa học nhƣ: “Tính nhân văn trong tư tưởng
bạo lực cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh” của Lê Văn Quang [87], “Giá
trị nhân văn trong phong cách ứng xử Hồ Chí Minh” của Bùi Đình Phong [82],
“Trung thành và sáng tạo vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng
QĐNDVN về chính trị hiện nay” của Lê Minh Vụ [134], “Nét đặc sắc của nghệ
thuật chiến tranh nhân dân ở Việt Nam trong TTNVQS Hồ Chí Minh” của
Nguyễn Văn Chính [10], vv…
Nhƣ vậy, TTNV Hồ Chí Minh đã đƣợc nhiều học giả, nhà khoa học, các cá
nhân trong và ngoài nƣớc quan tâm nghiên cứu với các cách tiếp cận khác nhau.


13

Tuy chƣa công trình nào bàn đến TTNVQS Hồ Chí Minh một cách có hệ thống,
nhƣng kết quả nghiên cứu với nhiều góc độ tiếp cận trên đây sẽ là tài liệu quý, làm
cơ sở cho nghiên cứu sinh tham khảo và học tập.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến xây dựng quân đội
về chính trị theo tƣ tƣởng nhân văn quân sự Hồ Chí Minh.
Xây dựng quân đội về chính trị là nguyên tắc cơ bản trong XDQĐ kiểu mới
của giai cấp vô sản. Vấn đề này đƣợc quan tâm nghiên cứu, tổng kết và thƣờng
xuyên bổ sung, phát triển nên đã có rất nhiều công trình đề cập đến ở nhiều góc
độ, khía cạnh khác nhau.
Viện Khoa học xã hội nhân văn quân sự với công trình: "Xây dựng QĐNDVN
về chính trị", Nguyễn Vĩnh Thắng (Chủ biên) [118], đã tập trung làm rõ lịch sử xây
dựng QĐNDVN về chính trị từ khi thành lập đến nay; khái quát và phân tích những
bài học kinh nghiệm, dự báo những nhân tố mới tác động đến XDQĐ về chính trị
hiện nay để trên cơ sở đó đề xuất những những định hƣớng và giải pháp cơ bản

XDQĐ vững mạnh về chính trị, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ
vững chắc Tổ quốc trong thời kỳ mới:
“Một là, XDQĐ về chính trị phải đảm bảo quân đội tuyệt đối trung thành với
Đảng, với Tổ quốc, với Nhà nƣớc và nhân dân; có đủ sức mạnh hoàn thành xuất sắc
mọi nhiệm vụ;
Hai là, tăng cƣờng sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối
với quân đội;
Bà là, đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác đảng, công tác chính trị trong
quân đội;
Bốn là, phát huy sức mạnh của toàn xã hội, của cả hệ thống chính trị trong
XDQĐ về chính trị;
Năm là, chủ động và kiên quyết đấu tranh chống âm mƣu "phi chính trị hoá"
quân đội ta của các thế lực thù địch.” [118, tr.255-291].
Trong các công trình khác của TCCT, QĐNDVN nhƣ:“Những vấn đề lý luận
và thực tiễn xây dựng QĐNDVN về chính trị trong giai đoạn cách mạng mới” [96];
“70 năm với sự nghiệp XDQĐ vững mạnh về chính trị” [105]; v.v…, các tác giả đã


14

đề cập hệ thống lý luận, thực tiễn chuyên sâu, toàn diện, từ khi quân đội ra đời,
trong đó nhấn mạnh những quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin: XDQĐ về chính
trị là vấn đề có tính nguyên tắc; xây dựng bản chất giai cấp công nhân, nâng cao
giác ngộ mục tiêu lý tƣởng chiến đấu là vấn đề cơ bản cốt lõi; giáo dục tình đoàn
kết, kỷ luật, gắn bó máu thịt với nhân dân, đoàn kết quốc tế; giữ vững nguyên tắc
giai cấp trong xây dựng, phát triển lực lƣợng nhất là đội ngũ cán bộ; giữ vững tăng
cƣờng sự lãnh đạo của đảng cộng sản, tiến hành công tác đảng, công tác chính trị,
thiết lập chế độ chính ủy, chính trị viên... Các tác giả cũng khái quát thực tiễn hoạt
động, vai trò của XDQĐ về chính trị qua thời kỳ từ khi quân đội ta ra đời và rút ra
những bài học kinh nghiệm.

Tác giả Lê Minh Vụ và Nguyễn Bá Dƣơng (đồng chủ biên) trong công trình
“Xây dựng QĐNDVN cách mạng trong thời kỳ mới” [137] đã tiếp cận XDQĐ cách
mạng từ góc độ chủ thể lãnh đạo, quản lý nhà nƣớc, mặc dù về bản chất là XDQĐ
về chính trị, lấy xây dựng chính trị là cơ sở, nhƣng đƣợc đặt trong quan hệ rộng hơn
và trong tƣơng quan với các mặt khác của XDQĐ nói chung. Công trình cũng đề
cập tới khía cạnh khác nhƣ đƣa ra nội dung XDQĐ về văn hóa – tinh thần, XDQĐ
chính quy, tinh nhuệ, từng bƣớc hiện đại v.v… Bởi vậy, chủ thể XDQĐ cũng đƣợc
mở rộng và đề cập sâu hơn.
Trong công trình khoa học “Chuẩn bị và động viên chính trị - tinh thần của
nhân dân và quân đội nhằm đánh thắng chiến tranh kiểu mới của địch” [135] (Lê
Minh Vụ chủ biên), các tác giả quan niệm tinh thần luôn gắn liền với “yếu tố chính
trị, chế độ chính trị, lợi ích giai cấp và tập đoàn lãnh đạo chi phối chiến tranh” [135,
tr.8]. Trong mối quan hệ đó thì bản chất chính trị quyết định tinh thần của các bên
tham chiến. Các tác giả cho rằng, chiến tranh BVTQ XHCN thì tinh thần của nhân
dân ta và quân đội cũng khác về chất với tinh thần quân đội xâm lƣợc và đi tới
khẳng định, dù chiến tranh xâm lƣợc kiểu mới có sử dụng vũ khí công nghệ tối tân
nhƣ thế nào thì “nhân tố quyết định thắng lợi chiến tranh vẫn thuộc về nhân tố chính
trị - tinh thần của nhân dân và quân đội” [135, tr.8].
Phùng Khắc Đăng (chủ biên) với công trình,“Xây dựng nền tảng chính trị - xã
hội của lực lượng vũ trang nhân dân trong thời kỳ mới” [10] đã bàn về mục tiêu


15

bảo vệ Tổ quốc XHCN, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết, phân tích nội dung và
đƣa ra các giải pháp cơ bản xây dựng nền tảng chính trị - xã hội của lực lƣợng vũ
trang nhân dân.
Trong công trình “Xây dựng bản chất chính trị - xã hội của QĐNDVN trong
tình hình hiện nay” [114], từ việc luận giải về bản chất của QĐNDVN, tác giả
Nguyễn Xuân Thành cho rằng bản chất của quân đội là tổng hợp những thuộc tính,

đặc trƣng cơ bản ở góc độ chính trị - xã hội. Bản chất ấy phản ánh những mối liên
hệ cơ bản giữa quân đội với giai cấp và nhà nƣớc, dân tộc và cộng đồng xã hội đã
xây dựng, nuôi dƣỡng và sử dụng quân đội đó để đấu tranh bảo vệ lợi ích của giai
cấp, nhà nƣớc và dân tộc. Theo đó bản chất của quân đội có thể đƣợc quy giản về
các mối quan hệ chính trị - xã hội, trong đó, mối liên hệ giữa quân đội với giai cấp
và nhà nƣớc là mối liên hệ cơ bản nhất.
Phùng Văn Thiết, tác giả của công trình “Những biến động cơ cấu xã hội –
giai cấp ở nước ta hiện nay và ảnh hưởng của nó đến xây dựng QĐNDVN về chính
trị” [121], quan niệm và chứng minh rằng xây dựng QĐNDVN về chính trị thực
chất là sự quán triệt và cụ thể hoá, hiện thực hóa đƣờng lối, quan điểm, tƣ tƣởng của
Đảng vào quá trình chuẩn bị và sử dụng có hiệu quả những điều kiện, hoàn cảnh
chính trị để làm cho quân đội ta luôn là một đội quân cách mạng, là lực lƣợng chính
trị, lực lƣợng chiến đấu tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân, sẵn
sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ đƣợc giao. Tác giả khẳng định
những ảnh hƣởng của sự biến đổi cơ cấu xã hội giai cấp đến xây dựng QĐNDVN về
chính trị là một tất yếu khách quan, đồng thời, dự báo những nhân tố tác động đến
quá trình này, kết hợp với nghiên cứu thực trạng của biến đổi cơ cấu xã hội giai cấp.
Từ đó, tác giả xác định các nhóm giải pháp xây dựng môi trƣờng chính trị trong
quân đội nhằm nâng cao văn hoá chính trị cho bộ đội và tập thể quân nhân.
Xây dựng quân đội về chính trị theo TTNVQS Hồ Chí Minh.
Đã có nhiều công trình cung cấp nội dung liên quan và hƣớng tiếp cận đề
tài của luận án. Đề cập đến nhân văn quân sự và sự cần thiết của nó trong
XDQĐ, các tác giả Lê Văn Quang “Sự phát triển bền vững các giá trị truyền
thống tốt đẹp của Bộ đội Cụ Hồ” [86]; Tác giả Nguyễn Hoàng Lân chủ nhiệm đề


16

tài“Phát huy giá trị văn hoá quân sự truyền thống của dân tộc Việt Nam trong sự
nghiệp BVTQ XHCN hiện nay” [56], đã lý giải thêm nội dung ý thức đoàn kết

dân tộc trong sức mạnh quân sự và đi tới khẳng định rõ sự cần thiết, nguyên tắc,
những yếu tố tác động và giải pháp phát huy giá trị văn hóa quân sự của dân tộc
Việt Nam trong BVTQ hiện nay. Ngoài ra, trong các bài viết “Những đặc trưng
của bản chất và truyền thống QĐNDVN” [57]; “Giá trị nhân văn của cuộc tổng
tiến công và nổi dậy đại thắng mùa xuân 1975” [126], các tác giả khẳng định sự
tồn tại, vai trò của các giá trị nhân văn quân sự và cho rằng, để đáp ứng yêu cầu
nhiệm vụ quân sự, quốc phòng trong tình hình mới thì cần tiếp tục phát huy hơn
nữa các giá trị đó.
Trong công trình "Sự thống nhất tính chính trị và tính nhân văn trong lý tưởng
chiến đấu của QĐNDVN" [89], tác giả Nguyễn Tiến Sĩ khẳng định: "sự thống nhất
tính chính trị và tính nhân văn trong lý tƣởng chiến đấu của QĐNDVN đƣợc quan
niệm là tổng hợp sự quy định, chế ƣớc, tác động và chuyển hoá lẫn nhau trong một
chỉnh thể giữa các nhân tố phản ánh mục tiêu ĐLDT và CNXH cùng với quá trình
thực hiện mục tiêu đó" [89, tr.33]. Sự thống nhất trên là cơ sở khách quan của việc
phát huy giá trị nhân văn quân sự của dân tộc trong xây dựng QĐNDVN về chính
trị hiện nay. Tác giả phân tích về sự chi phối không thể ngang bằng nhau của chính
trị và nhân văn: Tính chính trị bao giờ cũng đƣợc đề cập nhƣ một yếu tố trên hết,
trƣớc hết, nó giữ vai trò định hƣớng cả về mục tiêu, nội dung, tính chất của nhân
văn trong lý tƣởng chiến đấu của quân đội ta; đến lƣợt mình, tính nhân văn không
ngừng bổ sung hoàn thiện tính chính trị, làm cơ sở, nền tảng của tính chính trị. Tác
giả cũng dự báo những nhân tố quy định sự thống nhất giữa tính chính trị và tính
nhân văn trong lý tƣởng chiến đấu của quân đội ta. Phân tích về mối quan hệ này,
tác giả chỉ ra vai trò và cách thức phát huy tốt hơn các giá trị nhân văn quân sự của
dân tộc vào việc XDQĐ vững mạnh về chính trị. Đồng thời chỉ ra những định
hƣớng và giải pháp cơ bản cho quá trình ấy. Đây là một cơ sở để kế thừa, phát triển,
cũng là những gợi ý trực tiếp để tác giả luận án triển khai đề tài luận án của mình.
Viện Khoa học xã hội nhân văn quân sự có công trình "Xây dựng QĐNDVN về
chính trị" [128]. Khi bàn về quan điểm XDQĐ nhân Việt Nam về chính trị của Chủ

17

tịch Hồ Chí Minh và của Đảng Cộng sản Việt Nam, các tác giả viết: “Trung thành
và vận dụng sáng tạo học thuyết Mác - Lênin về XDQĐ kiểu mới của giai cấp vô
sản, Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm chăm lo
xây dựng QĐNDVN về chính trị, coi đó là "cái gốc", là cơ sở để nâng cao chất
lƣợng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của quân đội [128, tr.40-41]… Các tác giả
cũng chỉ rõ tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây
dựng QĐNDVN về chính trị có nội dung toàn diện từ việc xác định vị trí, vai trò,
nội dung cơ bản đến con đƣờng, biện pháp XDQĐ ta vững mạnh về chính trị.
Các công trình “Tăng cường giáo dục lý tưởng, truyền thống cách mạng cho
đội ngũ sĩ quan trẻ QĐNDVN hiện nay” của TCCT [106] và “Phát huy hệ giá trị
văn hoá quân sự Việt Nam trong sự nghiệp BVTQ XHCN hiện nay” của tác giả
Dƣơng Quang Hiển [38] đã luận giải sự tác động của toàn cầu hóa, sự phát triển của
khoa học công nghệ, sự nghiệp đổi mới đất nƣớc theo hai chiều hƣớng tích cực và
tiêu cực đối với nhiệm vụ BVTQ và xây dựng QĐNDVN. Tác giả cũng phân tích
thực trạng và đề xuất các giải pháp giáo dục truyền thống và phát huy các giá trị văn
hóa quân sự trong sự nghiệp xây quân đội và BVTQ hiện nay.
Trong công trình “Tích cực hóa nhân tố con người của đội ngũ sĩ quan trong
xây dựng QĐNDVN hiện nay” [93], Nguyễn Văn Tài đã cho rằng tích cực hóa nhân
tố con ngƣời trong quân đội, là sự tôn trọng, đề cao phẩm giá và khả năng của con
ngƣời và phát huy yếu tố con ngƣời của một đối tƣợng đặc biệt, làm nòng cốt trong
hoạt động quân sự. Các tác giả khác lại đề cập đến tính tích cực của một đối tƣợng
cụ thể trong quân đội là sĩ quan trẻ trong XDQĐ về chính trị nhƣ tác giả Trần Xuân
Trƣờng, trong các công trình “Phát triển giá trị văn hóa trong nhân cách sĩ quan
trẻ QĐNDVN hiện nay” [127]; TCCT,“Tăng cường giáo dục lý tưởng, truyền thống
cách mạng cho đội ngũ sĩ quan trẻ QĐNDVN hiện nay” [106].
Các tác giả: Văn Đức Thanh với công trình: “Về xây dựng môi trường văn hoá
cơ sở” [111], Nguyễn Văn Thanh “Mối quan hệ giữa phát huy dân chủ XHCN và
tăng cường kỷ luật trong QĐNDVN hiện nay” [109], Nguyễn Hùng Oanh, "Một số

giải pháp cơ bản xây dựng và phát huy vai trò môi trường văn hoá sư phạm quân sự
trong các nhà trường quân đội" [79] đã đề cập đến nhiều khía cạnh của nội dung,


18

giải pháp xây dựng môi trƣờng văn hóa, phát huy dân chủ; vấn đề kết hợp xây dựng
môi trƣờng chính trị với với môi trƣờng văn hóa nhân văn...
Tác giả Nguyễn Mạnh Hƣởng, trong công trình“XDQĐ về chính trị trong
tình hình mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh” [49] đã phân tích các nội dung cơ bản
trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng QĐNDVN về chính trị, trong đó tập
trung phân tích mục tiêu lý tƣởng chiến đấu của quân đội là sự thể hiện ra của
bản chất giai cấp; sự thống nhất giữa bản chất giai cấp công nhân của quân đội
với tính nhân dân, tính dân tộc. Cũng trong công trình này, tác giả còn đi sâu
phân tích các mối quan hệ chính trị của quân đội nhƣ: mối quan hệ giữa chính trị
và quân sự; nguyên tắc, cơ chế Đảng lãnh đạo quân đội; công tác chính trị; cán
bộ chính trị; giáo dục chính trị; kỷ luật quân đội tự giác nghiêm minh… Tác giả
cũng dự báo những nhân tố tác động và trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp để
vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng QĐNDVN về chính trị vào thực
tiễn quân đội hiện nay.
Trong các công trình nêu trên, các tác giả cũng đã đề cập ít nhiều đến việc
phải coi trọng hoạt động “chống” trong XDQĐ về chính trị. Chuyên biệt bàn về vấn
đề đấu tranh chống lại những nhân tố cản trở của quá trình XDQĐ về chính trị có
các công trình tiêu biểu nhƣ: “Góp phần phòng, chống "Phi chính trị hoá" quân
đội” [74] và “Phòng, chống "Diễn biến hoà bình" ở Việt Nam- Những vấn đề lý
luận và thực tiễn” [44], "Diễn biến hoà bình" và cuộc đấu tranh chống "Diễn biến
hoà bình" ở Việt Nam [32]. Các công trình này đã khẳng định việc thƣờng xuyên
đấu tranh chống lại âm mƣu thủ đoạn của các thế lực thù địch chống phá quân đội,
đặc biệt là vấn đề chống “phi chính trị hóa” quân đội có vai trò quan trọng nhƣ hoạt
động xây quân đội về chính trị. Các tác giả đã trình bày và khái quát về mặt lý luận,

cũng nhƣ tổng kết thực tiễn về vấn đề này, trong đó có những đánh giá, bình luận
xác đáng để phê phán và đấu tranh trực diện với những quan điểm, những âm mƣu
phản động sai trái, từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản, có tính khả thi đấu tranh có
hiệu quả với các quan điểm sai trái và các âm mƣu, hành động chống phá của các
thế lực thù địch.


19

1.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐẠT ĐƢỢC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN
CẦN TẬP TRUNG GIẢI QUYẾT

1.2.1. Kết quả nghiên cứu đạt đƣợc có liên quan đến luận án
Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án đã chỉ ra và
khái quát tƣơng đối sáng rõ nội dung và phƣơng pháp luận tiếp cận về các vấn đề
văn hoá quân sự, nhân văn quân sự, nhân văn quân sự Hồ Chí Minh; chỉ ra tầm
quan trọng, những vấn đề có tính nguyên tắc cũng nhƣ nội dung, giải pháp xây dựng
QĐNDVN về chính trị. Mỗi công trình đã đƣa ra quan niệm và luận giải ở các khía
cạnh khác nhau, song tập trung ở các nội dung cơ bản sau đây:
Một là, Từ các góc nhìn khác nhau, các công trình đều khẳng định TTNVQS
Hồ Chí Minh chiếm vị trí trung tâm, xuyên suốt trong di sản quân sự của Hồ Chí
Minh và TTNVQS Việt Nam ở thế kỷ XX. Tƣ tƣởng đó có giá trị lý luận và thực
tiễn to lớn để định hƣớng, chỉ đạo đƣờng lối quân sự, quốc phòng cũng nhƣ tổ chức
và hoạt động thực tiễn quân sự cách mạng Việt Nam, là động lực tinh thần góp phần
tạo nên các chiến thắng oanh liệt của dân tộc ta trong hai cuộc kháng chiến chống
thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Những quan điểm nhân văn độc đáo này luôn gắn
liền và là một bộ phận của chủ nghĩa nhân văn Việt Nam. TTNVQS Hồ Chí Minh là
sự kế thừa biện chứng liên tục trong dòng chảy của lịch sử, quá trình đó luôn đƣợc
tiếp biến, tích hợp với giá trị nhân văn của dân tộc và của thời đại; là sự kết nối từ
truyền thống đến hiện đại để bổ sung phát triển, đồng thời qua đó làm lan tỏa,

không ngừng sáng tạo, làm nên biểu tƣợng và tinh thần nhân văn của ngƣời Việt
Nam trong thời đại mới - Thời đại Hồ Chí Minh, góp phần đƣa sự nghiệp cách
mạng Việt Nam đi đến thắng lợi hoàn toàn, từ đó đất nƣớc vững bƣớc tiến lên trên
con đƣờng phát triển.
Hai là, Các công trình đã chỉ ra yêu cầu khách quan, mục tiêu, nội dung, cách
thức xây dựng QĐNDVN về chính trị trong các giai đoạn lịch sử khác nhau của đất
nƣớc; phân tích sự tác động của các yếu tố quốc tế, trong nƣớc, quân đội; sự phát
triển mới của khoa học công nghệ, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đến quá trình
xây dựng QĐNDVN về chính trị. Một số công trình cũng đã làm rõ tính đặc sắc về
chính trị của QĐNDVN, bằng những minh chứng lịch sử tin cậy chỉ ra sự liên hệ


20

khách quan và sự tƣơng đồng giữa chính trị với nhân văn trong tổ chức và các hoạt
động quân sự Việt Nam.
Ba là, Các công trình đã đề cập đến vấn đề kế thừa, vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí
Minh nói chung, TTNVQS Hồ Chí Minh nói riêng trong xây dựng QĐNDVN về
chính trị, hoạt động của lực lƣợng vũ trang nhân dân và với nhiệm vụ BVTQ. Nhiều
công trình đã chỉ ra những vấn đề có tính nguyên tắc, những định hƣớng, yêu cầu và
những góc độ khác nhau về giải pháp vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, TTNVQS
Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp BVTQ, XDQĐ nói chung, xây dựng
QĐNDVN về chính trị hiện nay nói riêng.
Tuy nhiên, do cách tiếp cận cũng nhƣ mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và
phƣơng pháp nghiên cứu, của mỗi công trình có khác nhau, cho nên các tác giả trên
mới chỉ đề cập đến từng phần, từng yếu tố với các khía cạnh khác nhau có liên quan
đến đề tài của luận án.
1.2.2. Những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết
Tổng quan những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án cho
thấy có nhiều công trình khoa học trong và ngoài quân đội đã đề cập đến phƣơng

pháp tiếp cận và một số nội dung của luận án. Những nội dung và phƣơng pháp tiếp
cận đó có ý nghĩa quan trọng, là những luận cứ khoa học để tác giả tiếp thu, kế thừa,
vận dụng vào nghiên cứu, triển khai luận án, đồng thời gợi mở cho tác giả nhiều vấn
đề cần phải tập trung nghiên cứu. Căn cứ vào mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của
luận án đề ra, từ góc độ chuyên ngành Hồ Chí Minh học, luận án cần tiếp tục nghiên
cứu để giải quyết những vấn đề chủ yếu sau:
Một là, Mặc dù các công trình khoa học bàn nhiều đến TTNV Hồ Chí Minh,
biểu hiện của tƣ tƣởng nhân văn trong lĩnh vực quân sự, TTNVQS Việt Nam…
nhƣng chƣa có công trình nào bàn đến TTNVQS Hồ Chí Minh ở khía cạnh nội dung
bản chất và vai trò, tác dụng của nó và do đó cũng chƣa có công trình nào bàn về
TTNVQS Hồ Chí Minh gắn với một vấn đề cụ thể là xây dựng QĐNDVN về chính
trị. Vấn đề đặt ra cho luận án về mặt lý luận chính là: làm rõ khái niệm TTNVQS
Hồ Chí Minh, nội dung cơ bản của tƣ tƣởng và giá trị của nó đối với một lĩnh vực
cụ thể là xây dựng QĐNDVN về chính trị; quan niệm và luận giải về xây dựng