Nghiên cứu xây dựng bản đồ cảnh báo rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu vực sông cả

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian học tập và nghiên cứu đến nay đồ án của em đã hoàn
thành tại trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô trong khoa Khí tượng Thủy văn
đã truyền thụ kiến thức cho em trong suốt quá trình học tập vừa qua, đặc biệt
là PGS.TS. Trần Duy Kiều đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy và động viên giúp
em có thể hoàn thành đồ án này.
Em cũng xin chân thành cảm ơn tới những người thân cùng toàn thể các
bạn trong lớp đã cùng chia sẻ, giúp đỡ, động viên và tạo điều kiện để em hoàn
thành nhiêm vụ học tập và làm đồ án.
Do hạn chế về thời gian cũng như khả năng bản thân, mặc dù đã có nhiều
cố gắng nhưng đồ án không tránh khỏi còn những hạn chế và thiếu sót. Vì vậy
em rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo quý báu của thầy cô và các bạn.
Em xin chân thành cảm ơn!

i


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................i
MỤC LỤC................................................................................................................ ii
DANH MỤC BẢNG...............................................................................................iv
DANH MỤC HÌNH................................................................................................vi
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU...............................3
1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên của lưu vực sông Cả............................................3
1.1.1. Vị trí địa lý lưu vực sông Cả........................................................................3
1.1.2. Đặc điểm địa hình........................................................................................3
1.1.3. Đặc điểm thảm phủ thực vật.........................................................................4
1.1.4. Đặc điểm địa chất - thổ nhưỡng...................................................................5

1.1.5. Hệ thống sông suối.......................................................................................6
1.1.6. Đặc điểm khí hậu trên lưu vực sông [1].......................................................7
a. Nhiệt độ..................................................................................................................................8
b. Độ ẩm.....................................................................................................................................9
c. Bốc hơi....................................................................................................................................9
d. Chế độ mưa..........................................................................................................................10

1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội trên lưu vực sông Cả................................................12
1.2.1. Tình hình dân cư.........................................................................................12
1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trên lưu vực sông Cả......................................13
1.2.3. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020.....................................13
1.3. Nhận xét..........................................................................................................13
CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM LŨ VÀ NGẬP LỤT LƯU VỰC SÔNG CẢ............15
2.1. Nguyên nhân hình thành lũ trên lưu vực sông Cả..........................................15
1.4. Diễn biến lũ theo không gian..........................................................................17
2.2.1. Mực nước lũ...............................................................................................17
1.4.2. Lưu lượng lũ...............................................................................................18
1.5. Diễn biến lũ theo thời gian..............................................................................22
1.6. Tổ hợp lũ trên lưu vực sông Cả.......................................................................23
2.4.1. Đặc điểm các trận lũ trên lưu vực sông Cả.................................................23
ii


a. Trận mưa lũ lớn tháng IX năm 1978....................................................................................23
b. Trận mưa, lũ lớn tháng X năm 1988....................................................................................25
c. Trận mưa, lũ lớn tháng IX năm 2002...................................................................................27
d. Trận mưa, lũ lớn tháng VIII năm 2007.................................................................................29
e. Trận mưa, lũ lớn tháng X/2007............................................................................................30
f. Trận mưa, lũ lớn tháng X năm 2010.....................................................................................31
g. Trận lũ đầu tháng X/2010....................................................................................................32

h. Trận lũ giữa tháng X/2010...................................................................................................34

1.6.3. Ảnh hưởng lũ theo nhánh sông...................................................................37
a. Thượng lưu sông Cả.............................................................................................................37
b. Hạ lưu sông Cả và sông La...................................................................................................37

1.7. Đặc điểm ngập lụt lưu vực sông Cả................................................................38
2.5.1. Diện tích ngập lụt.......................................................................................38
1.7.2. Mức độ ngập lụt trên lưu vực sông Cả.......................................................39
1.8. Nhận xét..........................................................................................................40
CHƯƠNG III: XÂY DỰNG BẢN ĐỒ CẢNH BÁO RỦI RO DO LŨ, NGẬP
LỤT HẠ LƯU SÔNG CẢ.....................................................................................41
................................................................................................................................. 41
3.4. Bản đồ cảnh báo mức độ rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu sông Cả......................48
2. Phân loại các thuộc tính......................................................................................................49
3. Khả năng phân tích..............................................................................................................50

3.4.2. Bản đồ cảnh báo mức độ rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu sông Cả..................51
3.4.3. Nhận xét......................................................................................................52
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................................52
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................55

iii


DANH MỤC BẢNG
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................i
MỤC LỤC................................................................................................................ ii
DANH MỤC BẢNG...............................................................................................iv
DANH MỤC HÌNH................................................................................................vi

MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU...............................3
1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên của lưu vực sông Cả............................................3
1.1.1. Vị trí địa lý lưu vực sông Cả........................................................................3
1.1.2. Đặc điểm địa hình........................................................................................3
1.1.3. Đặc điểm thảm phủ thực vật.........................................................................4
1.1.4. Đặc điểm địa chất - thổ nhưỡng...................................................................5
1.1.5. Hệ thống sông suối.......................................................................................6
1.1.6. Đặc điểm khí hậu trên lưu vực sông [1].......................................................7
a. Nhiệt độ..................................................................................................................................8
b. Độ ẩm.....................................................................................................................................9
c. Bốc hơi....................................................................................................................................9
d. Chế độ mưa..........................................................................................................................10

1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội trên lưu vực sông Cả................................................12
1.2.1. Tình hình dân cư.........................................................................................12
1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trên lưu vực sông Cả......................................13
1.2.3. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020.....................................13
1.3. Nhận xét..........................................................................................................13
CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM LŨ VÀ NGẬP LỤT LƯU VỰC SÔNG CẢ............15
2.1. Nguyên nhân hình thành lũ trên lưu vực sông Cả..........................................15
1.4. Diễn biến lũ theo không gian..........................................................................17
2.2.1. Mực nước lũ...............................................................................................17
1.4.2. Lưu lượng lũ...............................................................................................18
1.5. Diễn biến lũ theo thời gian..............................................................................22
1.6. Tổ hợp lũ trên lưu vực sông Cả.......................................................................23
2.4.1. Đặc điểm các trận lũ trên lưu vực sông Cả.................................................23
a. Trận mưa lũ lớn tháng IX năm 1978....................................................................................23

iv

b. Trận mưa, lũ lớn tháng X năm 1988....................................................................................25
c. Trận mưa, lũ lớn tháng IX năm 2002...................................................................................27
d. Trận mưa, lũ lớn tháng VIII năm 2007.................................................................................29
e. Trận mưa, lũ lớn tháng X/2007............................................................................................30
f. Trận mưa, lũ lớn tháng X năm 2010.....................................................................................31
g. Trận lũ đầu tháng X/2010....................................................................................................32
h. Trận lũ giữa tháng X/2010...................................................................................................34

1.6.3. Ảnh hưởng lũ theo nhánh sông...................................................................37
a. Thượng lưu sông Cả.............................................................................................................37
b. Hạ lưu sông Cả và sông La...................................................................................................37

1.7. Đặc điểm ngập lụt lưu vực sông Cả................................................................38
2.5.1. Diện tích ngập lụt.......................................................................................38
1.7.2. Mức độ ngập lụt trên lưu vực sông Cả.......................................................39
1.8. Nhận xét..........................................................................................................40
CHƯƠNG III: XÂY DỰNG BẢN ĐỒ CẢNH BÁO RỦI RO DO LŨ, NGẬP
LỤT HẠ LƯU SÔNG CẢ.....................................................................................41
................................................................................................................................. 41
3.4. Bản đồ cảnh báo mức độ rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu sông Cả......................48
2. Phân loại các thuộc tính......................................................................................................49
3. Khả năng phân tích..............................................................................................................50

3.4.2. Bản đồ cảnh báo mức độ rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu sông Cả..................51
3.4.3. Nhận xét......................................................................................................52
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................................52
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................55

v


DANH MỤC HÌNH
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................i
MỤC LỤC................................................................................................................ ii
DANH MỤC BẢNG...............................................................................................iv
DANH MỤC HÌNH................................................................................................vi
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU...............................3
1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên của lưu vực sông Cả............................................3
1.1.1. Vị trí địa lý lưu vực sông Cả........................................................................3
1.1.2. Đặc điểm địa hình........................................................................................3
1.1.3. Đặc điểm thảm phủ thực vật.........................................................................4
1.1.4. Đặc điểm địa chất - thổ nhưỡng...................................................................5
1.1.5. Hệ thống sông suối.......................................................................................6
1.1.6. Đặc điểm khí hậu trên lưu vực sông [1].......................................................7
a. Nhiệt độ..................................................................................................................................8
b. Độ ẩm.....................................................................................................................................9
c. Bốc hơi....................................................................................................................................9
d. Chế độ mưa..........................................................................................................................10

1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội trên lưu vực sông Cả................................................12
1.2.1. Tình hình dân cư.........................................................................................12
1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trên lưu vực sông Cả......................................13
1.2.3. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020.....................................13
1.3. Nhận xét..........................................................................................................13
CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM LŨ VÀ NGẬP LỤT LƯU VỰC SÔNG CẢ............15
2.1. Nguyên nhân hình thành lũ trên lưu vực sông Cả..........................................15
1.4. Diễn biến lũ theo không gian..........................................................................17

2.2.1. Mực nước lũ...............................................................................................17
1.4.2. Lưu lượng lũ...............................................................................................18
1.5. Diễn biến lũ theo thời gian..............................................................................22
1.6. Tổ hợp lũ trên lưu vực sông Cả.......................................................................23
2.4.1. Đặc điểm các trận lũ trên lưu vực sông Cả.................................................23
a. Trận mưa lũ lớn tháng IX năm 1978....................................................................................23

vi


b. Trận mưa, lũ lớn tháng X năm 1988....................................................................................25
c. Trận mưa, lũ lớn tháng IX năm 2002...................................................................................27
d. Trận mưa, lũ lớn tháng VIII năm 2007.................................................................................29
e. Trận mưa, lũ lớn tháng X/2007............................................................................................30
f. Trận mưa, lũ lớn tháng X năm 2010.....................................................................................31
g. Trận lũ đầu tháng X/2010....................................................................................................32
h. Trận lũ giữa tháng X/2010...................................................................................................34

1.6.3. Ảnh hưởng lũ theo nhánh sông...................................................................37
a. Thượng lưu sông Cả.............................................................................................................37
b. Hạ lưu sông Cả và sông La...................................................................................................37

1.7. Đặc điểm ngập lụt lưu vực sông Cả................................................................38
2.5.1. Diện tích ngập lụt.......................................................................................38
1.7.2. Mức độ ngập lụt trên lưu vực sông Cả.......................................................39
1.8. Nhận xét..........................................................................................................40
CHƯƠNG III: XÂY DỰNG BẢN ĐỒ CẢNH BÁO RỦI RO DO LŨ, NGẬP
LỤT HẠ LƯU SÔNG CẢ.....................................................................................41
................................................................................................................................. 41
3.4. Bản đồ cảnh báo mức độ rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu sông Cả......................48

2. Phân loại các thuộc tính......................................................................................................49
3. Khả năng phân tích..............................................................................................................50

3.4.2. Bản đồ cảnh báo mức độ rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu sông Cả..................51
3.4.3. Nhận xét......................................................................................................52
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................................52
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................55

vii


MỞ ĐẦU
Những năm gần đây ở miền Trung, thiên tai lũ lụt xảy ra thường xuyên hơn
với mức độ trầm trọng hơn, đã gây thiệt hại nghiêm trọng về người của cải và môi
trường sinh thái... Những kết quả nghiên cứu về lũ lụt trên thế giới đã có những
nhận định: Thiên tai lũ lụt ngày càng gia tăng là do biến động về khí hậu toàn cầu
và tác động của con người đã làm cho môi trường tự nhiên bị phá hủy. Việc giảm
nhẹ thiệt hại do lũ lụt đang là một vấn đề hết sức cấp bách được nhiều tổ chức và
các nhà khoa học trên thế giới tập trung nghiên cứu.
Lũ lụt miền Trung nói chung và lưu vực sông Cả nói riêng là một trong những
tai biến thiên nhiên, kết quả của quá trình tập trung nước với khối lượng lớn và tràn
vào các vùng địa hình thấp, gây ngập lụt trên diện rộng, không chỉ gây tổn hại nặng
nề về người và của ở thời điểm đó mà còn tác động tiêu cực lâu dài đến môi trường
sinh thái, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và các hoạt động kinh tế xã hội. Nghiên
cứu các giải pháp phòng lũ lụt được nhiều quốc gia quan tâm và hướng tiếp cận là
sự kết hợp giữa giải pháp phi công trình và công trình. Giải pháp công trình thường
được sử dụng là xây dựng các hồ chứa, đê điều, cải tạo lòng sông… Các giải pháp
phi công trình là trồng rừng, bảo vệ rừng; xây dựng và vận hành các phương án
phòng tránh lũ và di dân lúc cần thiết khi có thông tin dự báo và cảnh báo chính
xác.Để đưa ra được giải pháp hiệu quả trong phòng, chống lũ thì rất cần thiết phải

có nghiên cứu chi tiết và chuyên sâu về lũ.
Xuất phát từ những lý do trên em đã chọn “Nghiên cứu xây dựng bản đồ cảnh
báo rủi ro do lũ, ngập lụt hạ lưu vực sông Cả” làm đồ án tốt nghiệp.
Mục đích của đồ án
+ Nghiên cứu đặc trưng lũ trên lưu vực sông Cả;
+ Xây dựng được bản đồ cảnh báo rủi ro do lũ, ngập lụt phục vụ cảnh báo
ngập lụt hạ lưu lưu vực sông Cả.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
+ Đối tượng: Dòng chảy lũ trên lưu vực sông Cả;
+ Phạm vi nghiên cứu: Mùa lũ trên lưu vực sông Cả.

1


Phương pháp nghiên cứu
+ Thu thập, phân tích tổng hợp tài liệu;
+ Phương pháp thống kê;
+ Phương pháp kế thừa, ý kiến chuyên gia;
+ Mô hình toán thủy văn thủy lực.
+ Phương pháp GIS.
Bố cục của đồ án

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của Đồ án được trình bày trong
3 chương :
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM LŨ VÀ NGẬP LỤT LƯU VỰC SÔNG CẢ
CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG BẢN ĐỒ CẢNH BÁO RỦI RO DO LŨ, NGẬP
LỤT HẠ LƯU VỰC SÔNG CẢ

2

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU
1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên của lưu vực sông Cả
1.1.1. Vị trí địa lý lưu vực sông Cả
Lưu vực sông Cả nằm trong phạm vi toạ độ địa lý từ 103 045'20"-105015'20"
kinh độ đông, 18015'00"-20010'30" vĩ độ Bắc, kéo dài khoảng 350 km theo hướng
Tây Bắc - Đông Nam. Phía Bắc giáp lưu vực sông Chu, sông Bạng. Phía Tây giáp
lưu vực sông MêKông.Phía Tây Nam giáp lưu vực sông Gianh. Phía Đông giáp lưu
vực sông Cảm, biển Đông. Diện tích toàn bộ lưu vực là 27.200 km 2, phần nằm trên
lãnh thổ Việt Nam chiếm 65,2% diện tích toàn bộ lưu vực, phần diện tích còn lại
9.470 km2 thuộc đất Xiêng Khoảng của Lào chiếm 34,8% diện tích lưu vực. Diện
tích phần đá vôi là 273 km2 chiếm 1% diện tích lưu vực; vùng núi cao 19.486 km 2
chiếm 71,6% diện tích lưu vực, vùng bán sơn địa, đồi núi thấp và trung du khoảng
5.604 km2, vùng đồng bằng là 2.110 km 2. Dòng chính sông Cả có chiều dài là 531
km, đoạn sông chảy qua lãnh thổ Lào là 170 km, còn lại 361 km sông chảy qua hai
tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh rồi đổ ra biển Đông tại Cửa Hội (Hình 1-1). [1]

Hình 1-1: Bản đồ lưu vực sông Cả
1.1.2. Đặc điểm địa hình
Lưu vực sông Cả phần thuộc lãnh thổ Việt Nam có thể phân chia 3 dạng địa
hình chính:

3


- Vùng đồi núi cao: Vùng này thuộc 9 huyện miền núi của Nghệ An và Hà
Tĩnh bao gồm: Kỳ Sơn, Con Cuông, Thanh Chương, Quế Phong, Quỳ Châu, Quỳ
Hợp, Nghĩa Đàn, Hương Sơn, Hương Khê. Vùng đồi núi cao gồm các dãy núi chạy
dài theo hướng từ Đông Bắc xuống Tây Nam, tạo nên những thung lũng sông hẹp

và dốc nối hình thành những sông nhánh lớn như Nậm Mô, Huổi Nguyên, sông
Hiếu, sông Giăng, sông La. Xen kẽ với những dãy núi lớn thường có những dãy núi
đá vôi như ở thượng nguồn sông Hiếu.
Vùng trung du: Bao gồm các huyện như Anh Sơn, Tân Kỳ, một phần đất
đaicủa Hương Sơn, Hương Khê, Thanh Chương. Diện tích vùng trung du thường
hẹp nằm ở hạ lưu các sông nhánh lớn cấp I. Đây là vùng đồi trọc với độ cao từ 300400 m xenkẽ là đồng bằng ven sông của các thung lũng hẹp có độ cao trung bình từ
15- 25 m. Vùng trung du chịu ảnh hưởng của lũ khá lớn, nhất là những trận lũ lớn,
đất thường bị xói mòn, rửa trôi mạnh, lớp đất sỏi cát thường bị nước lũ mang về,
bồi lấp diện tích canh tác vùng bãi sông gây trở ngại cho sản xuất.
Vùng đồng bằng hạ du sông Cả: Có độ cao trung bình từ 6 – 8 m ở vùng
tiếpgiáp với vùng đồi núi thấp, hoặc từ 0,5 - 2,0 m ở vùng ven biển. Vùng đồng
bằng thường bị chia cắt bởi hệ thống sông suối hoặc các kênh đào chuyển nước
hoặcgiao thông.
1.1.3. Đặc điểm thảm phủ thực vật
Lưu vực sông Cả có rừng tập trung chủ yếu thuộc 6 huyện miền núi Nghệ An
và hai huyện Hương Sơn, Hương Khê thuộc Hà Tĩnh.

Hình 1-2: Bản đồ thảm phủ thực vật lưu vực sông Cả (Phần lãnh thổ Việt Nam)

4


Trên địa phận Việt Nam, diện tích rừng bị giảm nhanh do tốc độ phát triển dân
số cao ở miền núi, cùng với tập quán du canh du cư của đồng bào các dân tộc. Năm
1943 có khoảng 1,2 triệu ha rừng, đến nay diện tích đất có rừng chiếm khoảng
35,5% diện tích tự nhiên, so với diện tích đất của các huyện miền núi và Hương
Khê, Hương Sơn thì diện tích đất có rừng chiếm đến 43%. Diện tích rừng giàu và
rừng trung bình toàn lưu vực phần Việt Nam chỉ còn chiếm khoảng 12 ÷ 14%.
1.1.4. Đặc điểm địa chất - thổ nhưỡng.
-Toàn bộ lưu vực sông Cả thuộc hai đới kiến tạo chính là đới kiến tạo sông Cả

và đới oằn võng Sầm Nưa, ngoài ra còn có đới nâng Phu Hoạt. Trong đó:
Phía Bắc vùng nghiên cứu thuộc đới nâng Phu Hoạt.
Từ Nghĩa Đàn trở xuống gần dòng chính sông Cả thuộc đới oằn võng Sầm Nưa.
Phần còn lại là thuộc đới kiến tạo sông Cả.
-Về địa chất thủy văn, nước dưới đất trong vùng nghiên cứu có nhiều hạn chế,
không phong phú. Vấn đề này được giải thích trên cơ sở cấu tạo địa chất, đặc điểm
địa mạo, điều kiện khí tượng thủy văn. Trên toàn vùng nghiên cứu nhận thấy: các
đất đá có khả năng chứa nước chiếm một khối lượng không lớn so với các loại đất
đá thấm nước kém và chứa nước kém. Mặt khác do địa hình bị phân cắt mạnh, sườn
núi dốc, độ dốc lòng sông, suối lớn làm cho nước không có điều kiện tích tụ lại mà
thoát nhanh ra các hệ thống sông suối lớn.
-Theo Bộ Nông nghiệp và phát triển Nông thôn các loại đất chính và phân bố
ở trên lưu vực sông Cả là:
+ Đất phù sa và đất cát ven biển,
+ Đất bùn lầy,
+ Đất mặn,
+ Đất Feralitic mùn vàng nhạt trên núi.
-Vùng đồng bằng sông Cả có các loại đất chủ yếu là đất phù sa và đất cát ven
biển, đất bùn lầy, đất mặn và đất Feralitic điển hình nhiệt đới ẩm vùng đồi.
-Đất đai vùng trung du khá đa dạng: Các loại đất chua, đất glây hoặc glây
mạnh úng nước.
-Do phải chịu ảnh hưởng tổng hợp của các nhân tố địa lý, địa hình, khí hậu,
lớp phủ bề mặt… nên đất đai ở vùng đồng bằng và trung du sông Cả được xếp vào
loại kém màu mỡ.

5


Hình 1-3: Bản đồ địa chất - thổ nhưỡng lưu vực sông Cả
(Phần thuộc Việt Nam)

1.1.5. Hệ thống sông suối
Đường phân thủy phía Bắc và Đông Bắc của lưu vực chảy qua vùng đồi núi
thấp của Nghệ An với độ cao trung bình từ 400 ÷ 600 m, vùng núi cao của huyện
Quế Phong với độ cao trên 1000 m và vùng núi cao của tỉnh Xiêng Khoảng
(CHDCND Lào) có những đỉnh núi như Phu Hoạt cao trên 2000 m. Phía Tây lưu
vực là dãy Trường Sơn với những đỉnh núi cao trên 2000 m (như Phu Xai Leng cao
2.711 m). Càng về phía Nam, Tây Nam đường phân thủy của lưu vực đi qua những
đồi núi thấp có độ cao đỉnh từ 1300 ÷ 1800 m. Đến địa phận tỉnh Hà Tĩnh, độ dốc
bình quân của toàn lưu vực là 1,8‰, mật độ lưới sông đạt 0,87 km/km2. (Bảng 1.1)
Cùng với dòng chính sông Cả có hai nhánh sông lớn nhất là sông Hiếu và sông
La.Bốn lưu vực sông nhánh lớn cấp I của sông Cả là Nậm Mô, sông Hiếu, sông La
và sông Giăng có tổng diện tích chiếm trên 50% diện tích toàn bộ lưu vực sông Cả
và đóng góp một lượng nước đáng kể và nguồn nước sông Cả.

6


Bảng 1-1: Đặc trưng hình thái một số lưu vựcchính trên hệ thống Sông Cả
Chiều
TT

Luu vực

Diện tích dài
(km2)

sông

Độ cao Độ dốc Độ rộng
bq(m)

(km)

bqlv

bq (m)

(%o)

1

Sông Cả

27.200

531

294

1,83

89

2

S. Nậm Mô

3.970

173

960

2,57

3

S. Giăng

1.050

77

492

4

Sông Hiếu

5.340

228

5

Sông La

3.210

135

Mật số
lưới sông
km/km2
0,60

Hệ số
không
đối
xứng

Hệ số
hình dạng
lưu vực

-0,14

0,29

38,2

0,22

0,27

1,72

15,8

-0,09

0,24

303

1,30

32,5

0,71

0,02

0,20

362

2,82

46,6

0,87

0,53

0,68

Phần lớn lưu vực sông thuộc dạng đồi núi bị chia cắt mạnh. Sông suối có độ
dốc lớn, vùng trung du nối chuyển tiếp giữa miền núi và đồng bằng hẹp cho nên khi
có mưa lớn, lũ tập trung nhanh, ít bị điều tiết dẫn tới nước lũ tập trung về đồng bằng

rất nhanh gặp mưa lớn ở hạ du và triều cường thường gây lũ lụt trên diện rộng.

Hình 1-4: Bản đồ mạng lưới sông và trạm KTTV trên lưu vực sông Cả
1.1.6. Đặc điểm khí hậu trên lưu vực sông [1]
Lưu vực sông Cả nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa, trong
nămchịu ảnh hưởng của các hoàn lưu khí quyển sau:
Khối không khí cực đới lục địa Châu Á biến tính mạnh khi di chuyển từBắc về
phía Nam bán cầu. Hoạt động của khối không khí này từ tháng XI tới tháng III năm
sau, gây nên thời tiết lạnh, khô vào các tháng mùa đông và mưa phùn.

7


Khối không khí xích đạo Thái Bình Dương với hướng gió Đông Nam hoạt
động mạnh từ tháng V tới tháng X và mạnh nhất vào tháng IX, X. Đặc điểm của
khối không khí này là nóng ẩm mưa nhiều, gây nên nhiều nhiễu động thời tiết như
bão, áp thấp nhiệt đới. Những nhiễu động thời tiết có thể đơn thuần là một hình thế
thời tiết gây mưa hoặc tổ hợp nhiều hình thế thời tiết như bão và áp thấp, áp thấp
nhiệt đới kết hợp với không khí lạnh gây mưa lớn trên diện rộng tạo nên lũ lụt
nghiêm trọng trên lưu vực sông Cả .
Khối không khí nhiệt đới Ấn Độ Dương với hướng gió Tây Nam hoạt
độngmạnh vào các tháng V, VI, VII, VIII và mạnh nhất vào tháng VII. Khối không
khí nàynóng và khô, ít mưa thường gọi là gió Tây Nam. Ảnh hưởng của gió Tây
Nam đã làm nhiệt độ không khí, nhiệt độ đất tăng rất nhanh. Nhiệt độ không khí đạt
tới 40 - 420C, nhiệt độ đất đạt tới 50 - 600C.
Nhân tố khí hậu kết hợp với yếu tố địa hình đã tạo nên sự phân hoá khí hậu
giữa các vùng khá sâu sắc. Phần phía Bắc và Đông Bắc của lưu vực mang đặc điểm
của vùng khí hậu chuyển tiếp từ Bắc Bộ và Trung Bộ. Với mùa mưa đến sớm hơn ở
phía Nam, lượng mưa tháng lớn nhất xảy ra vào tháng VIII, ba tháng có lượng mưa
lớn nhất là tháng VII, VIII, IX. Mùa lạnh nhiệt độ xuống thấp nhất là vào tháng I, về

phía Nam của lưu vực ảnh hưởng của các hoàn lưu phương Bắc yếu hơn, nhiệt độ
tăng dần, mùa mưa đến chậm hơn và kết thúc sớm, lượng mưa tháng lớn nhất xảy ra
vào tháng IX, ba tháng có lượng mưa lớn nhất là VIII, IX, X. Những vùng được bao
bọc bởi các dãy núi, ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc và gió mùa Tây Nam ít hơn
dần, lượng mưa năm khá nhỏ như vùng Cửa Rào, Khe Bố, có năm lượng mưa chỉ
đạt từ 500 – 700 mm.
Những vùng có điều kiện địa hình thuận lợi cho việc đón gió (dạng phễu) đã
tạo nên những tâm mưa lớn trên lưu vực như vùng sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu, sông
Giăng với lượng mưa năm trung bình đạt 2.000 - 2.400 mm.
a. Nhiệt độ
- Nhiệt độ tối thấp đạt 4oC ở Vinh ( tháng I/1914), -0,5oC ở Quỳ Châu (tháng
I/1974) và 1,7oC ở Cửa Rào ( tháng I/1974)
- Nhiệt độ không khí trung bình năm ở một số nơi trên lưu vực sông Cả đạt từ
23 – 23,90C.

8


- Nhiệt độ không khí trung bình cao nhất rơi vào khoảng tháng V đến tháng
VIII đạt từ 27 – 29,6oC
- Nhiệt độ cao nhất tuyệt đối đạt 42,1 oC tháng VI/1912 tại Vinh, 42,7 oC tháng
V/1966 tại Cửa Rào, 42,1oC tháng V/1931 tại Tây Hiếu.
Bảng 1-2: Nhiệt độ không khí trung bình tháng, năm tại một số vị trí trên
lưu vực sông Cả (1960 – 2014)
Đơn vị: oC
Tháng
Trạm

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Năm

Quỳ Châu 16,6 17,9 20,9 24,4 27,0

27,8

27,9 27,1 26,0

23,8 20,6 17,6

23,1

Tây Hiếu 16,2 17,4 20,3 24,0 27,2

28,1

28,4 27,3 26,0

23,6 20,5 17,5

23,0

Cửa Rào 17,5 18,9 21,8 25,2 27,4
Con
17,0 18,1 20,9 24,7 27,5
ĐôCuông
Lương 17,2 18,2 20,6 24,2 27,3

28,0

28,1 27,3 26,2

24,1 20,9 18,2

23,6

28,3

28,7 27,0 26,3

24,0 21,0 18,1

23,5

28,7

29,1 27,9 26,4

24,3 21,3 18,6

23,7

Vinh
Quỳnh

17,0 17,9 20,3 24,1 27,7

29,2

29,6 28,7 26,8

24,4 21,6 18,9

23,9

17,0 17,6 20,1 23,7 27,5

28,9

29,4 28,3 26,8

24,4 21,4 18,5

23,6

Lưu
Hương

17,0 18,1 20,3 24,6 27,5

28,5

29,0 27,7 25,9

23,7 20,7 18,2

23,5

Khêb. Độ ẩm

- Độ ẩm không khí trung bình đạt thấp nhất tập trung vào tháng VII, cao nhất
vào tháng II hoặc tháng III
- Độ ẩm không khí trung bình năm dao động từ 81 – 88%
Bảng 1-3: Độ ẩm không khí tương đối tháng, năm tại một số vị trí trên
lưu vực sông Cả (1960 – 2014)
Đơn vị: %
Trạm
Quỳ Châu

Tây Hiếu
Cửa Rào
Con Cuông
Đô Lương
Vinh
Quỳnh Lưu
Hương Khê

1
87,0
87,0
81,0
89,0
88,0
89,0
86,0
91,0

2
87,0
89,0
80,0
89,0
89,0
91,0
88,0
91,0

3
87,0

82,0
79,0
89,0
90,0
99,0
90,0
90,0

4
85,0
86,0
78,0
85,0
88,0
88,0
84,0
86,0

5
83,0
81,0
78,0
81,0
83,0
82,0
84,0
80,0

Tháng
6

7
85,0 85,0
82,0 80,0
80,0 79,0
81,0 78,0
80,0 78,0
76,0 74,0
81,0 78,0
78,0 74,0

8
88,0
85,0
80,0
84,0
84,0
80,0
84,0
81,0

9
88,0
88,0
85,0
87,0
88,0
87,0
87,0
87,0

10
88,0
87,0
85,0
88,0
87,0
86,0
88,0
88,0

11
88,0
87,0
85,0
88,0
86,0
89,0
88,0
88,0

12 Năm
87,0 86,0
86,0 86,0
82,0 81,0
87,0 86,0
85,0 88,0
89,0 85,0
87,0 86,0
89,0 85,0

c. Bốc hơi
Lượng bốc toàn vùng dao động từ 700 – 1000 mm. Vùng ven biển do tốc độ

9


gió trung bình lớn hơn nên bốc hơi đạt cao hơn ở vùng núi.
Lượng bốc hơi đạt cao nhất vào tháng VII (79 – 188 mm) và thấp nhất vào
tháng II (28,9 – 62,4 mm)
Bảng 1-4: Lượng bốc hơi tháng, năm tại một số vị trí trên lưu vực sông Cả
(1960 – 2014)
Đơn vị: mm
Tháng
Trạm

1

2

3

4

5

Quỳ Châu 43,0 40,9 52,7 72,5 85,6

6

8

9

10

11

12

Năm

79,0 57,3 50,4

49,7 46,7 47,3

704

Tây Hiếu 47,7 37,1 47,8 71,7 109,0 108,0 116,0 78,0 57,0

59,2 52,5 52,4

835

Cửa Rào 59,0 62,4 81,3 93,2 105,0 89,2

96,9 71,6 55,9

51,6 45,7 55,2

857

43,8 39,9 52,7 74,4 103,3 102,1 116,8 82,1 55,2

50,5 44,5 47,6

813

ĐôCuông
Lương 40,0 33,3 40,2 53,0 83,8 109,0 129,0 83,9 55,0

54,6 50,0 51,1

789

Con

78,8

7

Vinh

39,4 28,9 35,5 54,1 110,0 155,0 180,0 121,0 65,6

59,9 54,7 50,5

954

Quỳnh

56,1 42,9 44,2 53,4 102,0 127,0 159,0 103,0 69,8

76,2 77,0 72,3

983

Lưu
Hương

40,4 34,3 42,3 68,5 126,0 143,0 188,0 122,0 66,7
Khêd. Chế độ mưa

59,3 52,3 47,0 1.007

Lượng mưa trung bình nhiều năm trên lưu vực sông Cả biến động khá lớn
giữa các vùng.
Từ 1.122 -1.700 mm ở vùng ít mưa như Khe Bố, Mường Xén, CửaRào,
hạsông Hiếu.
Từ 1.800 -2.500 mm ở vùng mưa vừa và lớn như thượng nguồn sôngHiếu,
vùng sông Giăng, khu giữa từ Cửa Rào - Nghĩa Khánh tới Dừa.
Từ 2.200 -2.400 mm ở vùng mưa trung bình như vùng sông Ngàn Phố,Ngàn Sâu.
Vùng đồng bằng ven biển lượng mưa năm đạt 1.800 -1.900 mm.
Tâm mưa lớn nhất nằm ở thượng nguồn sông Hiếu, thượng nguồn sông Ngàn
Phố, Ngàn Sâu. Mùa mưa thay đổi theo từng vị trí của lưu vực. Thượng nguồn sông
Cả, sông Hiếu mùa mưa từ tháng V và kết thúc vào tháng X. Lượng mưa tháng lớn
nhất vào tháng VIII, ba tháng có lượng mưa lớn nhất là tháng VII, VIII, IX. Càng về
phía Nam mùa mưa muộn dần, bắt đầu từ tháng VI và kết thúc vào tháng X, XI. Tháng
có lượng mưa lớn nhất là tháng VIII, IX, X, như vùng sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu.
Cường độ mưa lớn nhất xảy ra khi có bão đổ bộ vào. Lượng mưa 1 ngày lớn
10

nhất có thể đạt 788mm (ngày 27/9/1978) và 3 ngày lớn nhất 958mm ở Đô Lương.
Lượng mưa 1 giờ cao nhất đạt 142 mm trong trận mưa ngày 8/10/1965 tại Vinh.
Tháng VIII, IX, X dải hội tụ nhiệt đới dịch chuyển dần về phía Nam kết hợp
với các loại hình thế thời tiết gây mưa lớn như áp thấp nhiệt đới, bão đã tạo ra
những trận mưa lớn kéo dài từ 3 - 10 ngày gây lũ lớn trên các triền sông.
Lượng mưa hai tháng IX, X đạt tới 40% lượng mưa năm. Lượng mưa tháng
IX, X phân bố không đều trên lưu vực. Vùng đồng bằng chịu ảnh hưởng của mưa
do bão gây ra, lượng mưa hai tháng đạt 1.000 - 1.100 mm. Càng về phía thượng lưu
dòng chính lượng mưa hai tháng giảm dần do ảnh hưởng ít của bão chỉ đạt 500 –
800 mm.
Bảng 1-5: Đặc trưng lượng mưa tháng, năm tại một số vị trí trên lưu vực sông Cả
Đơn vị: mm
Trạm%
Quỳ Châu
(%)
Tây Hiếu
(%)
Nghĩa Khánh
(%)
Sông Con
(%)
Mường Xén
(%)
Cửa Rào
(%)
Con Cuông
(%)
Dừa

(%)
Đô Lương
(%)
Nam Đàn
(%)
Hoà Duyệt
(%)
Sơn Diệm
(%)
Linh Cảm
(%)
Chợ Tràng
(%)
Vinh
(%)

I
26,2
1,5
40,0
2,1
65,0
2,7
36,8
2,0
41,0
2,0
53,7
2,6
77,9

3,4
31,9
1,6
26,2
1,5
65,0
2,7
36,8
2,0
41,0
2,0
53,7
2,6
77,9
3,4
31,9
1,6

II
27,8
1,6
27,6
1,4
51,3
2,1
29,4
1,6
33,2
1,7
41,5

2,0
60,8
2,6
25,4
1,2
27,8
1,6
51,3
2,1
29,4
1,6
33,2
1,7
41,5
2,0
60,8
2,6
25,4
1,2

III
36,2
2,1
48,1
2,5
55,3
2,3
41,5
2,2
41,2

2,1
48,9
2,4
53,1
2,3
36,6
1,8
36,2
2,1
55,3
2,3
41,5
2,2
41,2
2,1
48,9
2,4
53,1
2,3
36,6
1,8

IV
69,0
4,0
102,9
5,4
83,9
3,5
68,0

3,7
61,5
3,1
67,5
3,3
66,4
2,9
62,7
3,1
69,0
4,0
83,9
3,5
68,0
3,7
61,5
3,1
67,5
3,3
66,4
2,9
62,7
3,1

V
143,6
8,2
199,0
10,4
219,4

9,1
148,3
8,0
125,1
6,2
136,0
6,6
145,2
6,3
134,9
6,6
143,6
8,2
219,4
9,1
148,3
8,0
125,1
6,2
136,0
6,6
145,2
6,3
134,9
6,6

Tháng
VI VII
139,0 112,0
8,0 6,4

148,6 120,8
7,8 6,3
146,0 135,7
6,1 5,6
128,0 123,6
6,9 6,6
122,0 97,0
6,1 4,8
114,7 117,1
5,6 5,7
120,6 115,2
5,2 5,0
126,4 102,4
6,2 5,0
139,0 112,0
8,0 6,4
146,0 135,7
6,1 5,6
128,0 123,6
6,9 6,6
122,0 97,0
6,1 4,8
114,7 117,1
5,6 5,7
120,6 115,2
5,2 5,0
126,4 102,4
6,2 5,0

11

Năm
VIII
227,5
13,0
231,9
12,1
271,3
11,3
212,9
11,4
216,1
10,8
200,9
9,7
222,5
9,7
184,3
9,0
227,5
13,0
271,3
11,3
212,9
11,4
216,1
10,8
200,9
9,7
222,5

9,7
184,3
9,0

IX
403,9
23,1
408,6
21,4
514,3
21,4
419,9
22,6
464,3
23,2
495,6
24,0
541,7
23,5
540,3
26,4
403,9
23,1
514,3
21,4
419,9
22,6
464,3
23,2
495,6

24,0
541,7
23,5
540,3
26,4

X
399,5
22,9
412,2
21,6
550,0
22,9
454,7
24,4
552,3
27,6
540,8
26,2
578,1
25,1
553,5
27,0
399,5
22,9
550,0
22,9
454,7
24,4
552,3

27,6
540,8
26,2
578,1
25,1
553,5
27,0

XI XII
119,4 42,7
6,8 2,4
130,1 38,9
6,8 2,0
212,4 100,0
8,8 4,2
148,3 50,4
8,0 2,7
179,2 69,6
8,9 3,5
179,3 68,2
8,7 3,3
240,4 82,1
10,4 3,6
188,3 63,5
9,2 3,1
119,4 42,7
6,8 2,4
212,4 100,0
8,8 4,2
148,3 50,4

8,0 2,7
179,2 69,6
8,9 3,5
179,3 68,2
8,7 3,3
240,4 82,1
10,4 3,6
188,3 63,5
9,2 3,1

1.747
100
1.909
100
2.405
100
1.862
100
2.003
100
2.064
100
2.304
100
2.050
100
1.747
100
2.405
100

1.862
100
2.003
100
2.064
100
2.304
100
2.050
100


Trạm%
Nghi Xuân
(%)
Đại Lộc
(%)

Tháng
I
II
III IV
V
VI VII
26,2 27,8 36,2 69,0 143,6 139,0 112,0
1,5 1,6 2,1 4,0 8,2 8,0 6,4
40,0 27,6 48,1 102,9 199,0 148,6 120,8
2,1 1,4 2,5 5,4 10,4 7,8 6,3

Năm

VIII
227,5
13,0
231,9
12,1

IX
403,9
23,1
408,6
21,4

X
399,5
22,9
412,2
21,6

XI
119,4
6,8
130,1
6,8

XII
42,7
2,4
38,9
2,0

1.747
100
1.909
100

Nguồn: Trung tâm KTTV TW
Nhìn chung lượng mưa giảm dần từ hạ du lên thượng nguồn. Vùng mưa lớn
thường tập trung ở khu vực trung lưu lưu sông Cả.
1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội trên lưu vực sông Cả
1.2.1. Tình hình dân cư
Tổng số dân trên lưu vực là 3.800.000 người, chiếm 84,59% dân số của cả hai
tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Tốc độ tăng dân số bình quân là 1,98%/năm, cơ cấu dân
số là 20% dân đô thị và 80% ở vùng nông thôn. Số dân trong độ tuổi lao động
chiếm 45% dân số, được phân chia theo các ngành nghề như sau: Nông nghiệp
69%, công nghiệp 12%, giáo dục đào tạo 3,5%, xây dựg 3,26%, lâm nghiệp quốc
doanh 1,16%, giao thông 1,0% còn lại là các ngành nghề khác. Nguồn nhân lực dồi
dào với giá nhân công thấp là một lợi thế để thu hút đầu tư và tham gia vào lực
lượng lao động xuất khẩu của cả nước.

12


1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trên lưu vực sông Cả
Tốc độ tăng trưởng bình quân, khá đồng đều giữa các vùng trên lưu vực sông
Nông lâm ngư nghiệp phía Nam lưu vực sông có tốc độ tăng trưởng cao hơn
ởphía Bắc từ 1,27-1,38 lần
Công nghiệp thì ngược lại, tốc độ tăng trưởng của Nghệ An cao hơn so với
HàTĩnh 1,2 lần
Dịch vụ tăng cao từ 1,05-1,07 lần.
Bảng 1-6: Cơ cấu một số ngành kinh tế chính trên lưu vực sông Cả [1]

Đơn vị %
Năm 2010
Công

Tỉnh

nghiệp
Hà Tĩnh
Nghệ An

25
30÷31

Dịch vụ
42
44÷45

Nông
nghiệp
33
24÷26

Năm 2020
Tốc độ
Tăng
trưởng
8-9
8,5÷9,5

Công

nghiệp
23÷25
45÷46

Dịch vụ
43÷41
36÷38

Tốc độ

Nông
Nghiệp
24
17÷18

Tăng
trưởng
11
10,5

So với thời kỳ trước năm 2010, những năm gần đây: Mức độ tăng trưởng caohơn
từ 1,17-1,29 lần; trong đó tập trung chủ yếu vào ngành công nghiệp và dịch vụ.
Việc tăng trưởng mạnh mẽ về công nghiệp và dịch vụ là một trong những nhân
tố tác động đến diễn biến lũ trên lưu vực sông.
1.2.3. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020
Kinh tế Hà Tĩnh,Nghệ An, cũng nằm trong khung phát triển kinh tế của cả
nước.Tỉnh Hà Tĩnh dự kiến thu nhập bình quân đầu người đến năm 2020 là 1.525
USD, Nghệ An là 2000 USD. Về định hướng Nghệ An sẽ trở thành trung tâm kinh
tế - văn hoá của vùng Bắc Trung Bộ. Bên cạnh đó việc tăng trưởng kinh tế này còn
phụ thuộc vào nhiều yếu tố: cơ sở hạ tầng, tự nhiên,xã hội và chính sách phát triển

kinh tế của từng tỉnh. Nhưng rõ ràng để phát triển kinh tế bền vững thì rất cần thiết
phải có nhiều giải pháp, trong đó phải đề cập đến giải pháp phòng chống giảm nhẹ
thiên tai do lũ cho lưu vực sông Cả
1.3. Nhận xét
Lưu vực sông Cả có vị trí địa lý nằm ở khu vực miền trung. Với đặc điểm có
bờ biển dài, nên khá thuận lợi để khi có Bão đổ bộ, gây mưa lớn, sinh lũ cho lưu
vực trung và hạ lưu sông Cả .
Địa hình phía Tây của lưu vực sông tiếp giáp dãy Trường Sơn có độ cao cao

13


nhất và thấp dần ra phía Biển, đồng thời bị chia cắt mạnh đã tạo ra thế nằm nghiêng
như một bề mặt hứng nước, tạo thuận lợi khi có mưa lớn sinh lũgây ngập lụt hạ lưu.
Với điều kiện địa lý, khí hậu riêng biệt đồng thời chịu ảnh hưởng của Bão và các
hình thế thời tiết gây mưa - lũ lớn thì cần thiết có nghiên cứu sâu về đặc điểm lũ trên
lưu vực sông, từ đó là cơ sở để cảnh báo rủi ro do lũ, ngập lụt cho hạ lưu sông Cả.

14


CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM LŨ VÀ NGẬP LỤT LƯU VỰC SÔNG CẢ
2.1. Nguyên nhân hình thành lũ trên lưu vực sông Cả
Các hình thế thời tiết gây mưa lớn ở hạ du sông Cả :
Mưa lớn do không khí lạnh phía Bắc tràn xuống kết hợp với rãnh thấp phía
Tây. Loại mưa này xảy ra vào đầu mùa hè.
Bão liên tiếp đổ bộ vào trong thời gian ngắn.
Bão tan thành áp thấp nhiệt đới gây mưa lớn trên diện rộng.
Không khí lạnh kết hợp với dải hội tụ nhiệt đới.
Áp thấp nhiệt đới di chuyển lên phía Bắc Tây Bắc gặp không khí lạnh

tăngcường gây mưa lớn trên diện rộng, loại hình thế này thường gây lũ lớn.
Những hình thế thời tiết hoặc xuất hiện độc lập hoặc tổ hợp nhiều hình thế
thời tiết gây mưa đã xuất hiện trên lưu vực gây lũ lớn hoặc đặc biệt lớn ở hạ du sông
Cả . Hậu quả của nó là những trận lũ lụt nghiêm trọng vào tháng IX/1978, X/1988,
IX/2002, X/2010
Khi bão, áp thấp nhiệt đới đổ bộ trực tiếp vào lưu vực sông thì ở Nghệ An, Hà
Tĩnh có mưa rất lớn kéo dài 1 - 3 ngày. Lượng mưa trận đạt 50 - 60% lượng mưa năm.
Lượng mưa phụ thuộc hướng di chuyển của Bão. Nếu bão di chuyển vào
từphía Nam của Nghệ An thì mưa lớn xảy ra ở sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu như cơn
bão số 2 đổ bộ vào Đà Nẵng di chuyển lên phía Bắc gây ra mưa lớn ngày 25/V/1989
tại sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu gây lũ đặc biệt lớn.

Hình 2-1: Bản đồ phân bố mưa trên lưu vực

15


Hình 2-1 cho thấy lượng mưa phân bố không đều theo không gian, phânbố lớn
dần từ Nam ra Bắc và từ Đông sang Tây.
+ Phân phối mưa năm theo mùa:

Hình 2-2: Lượng mưa năm trung bình nhiều năm và lượng mưa mùa lũ trên
lưu vực sông Cả
+ Phân phối mưa năm theo tháng:
Vùng trung, hạ du sông Cả mùa mưa dịch chuyển dần bắt đầu từ tháng VI và
kếtthúc vào tháng X, XI. Tháng có lượng mưa lớn nhất là tháng VIII, IX, X. Càng
dần về phía nam của lưu vực mùa mưa bắt đầu từ tháng VIII và kết thúc tháng X
như vùng sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu.
Mùa mưa có xu hướng chậm dần từ Bắc vào Nam từ thượng nguồn về hạ du.
Trong mùa mưa thường xuất hiện 2 đỉnh cực trị. Tháng V, VI do hoạt động mạnh

gió mùa Tây Nam và gió Tín Phong Bắc bán cầu. Sự hội tụ giữa hai luồng gió này
gây nên mưa tiểu mãn vào cuối tháng V và đầu tháng VI gây lũ tiểu mãn trong mùa
mưa. Tổng lượng mưa hai tháng này có vùng chiếm tới 20% lượng mưa năm ở các
trạm thượng nguồn sông Cả, Ngàn Phố, Ngàn Sâu. Trận lũ tiểu mãn lớn như tháng
V/1943, tháng V/1989. Đặc biệt là trận mưa tháng V/1989 gây lũ lịch sử trên sông
Ngàn Phố.
Lượng mưa 1 ngày max đạt 483 mm ngày 26/V/1989 tại Kim Cương, 296 mm
ngày 26/V/1989 tại Hoà Duyệt.
Sang tháng VIII, IX, X dải hội tụ nhiệt đới dịch chuyển dần về phía Nam kết
hợp với các loại hình thế thời tiết gây mưa lớn như áp thấp nhiệt đới, bão đã tạo
ranhững trận mưa lớn kéo dài từ 3- 10 ngày gây lũ lớn trên các triền sông. Lượng
mưa hai tháng IX, X đạt tới 40% lượng mưa năm. Lượng mưa tháng IX, X phân bố
không đều trên lưu vực. Biến động lượng mưa theo thời gian khá mạnh mẽ.

16


1.4. Diễn biến lũ theo không gian
Theo số liệu thuỷ văn tại trạm thuỷ văn tại lưu vực sông Cả, thời gian truyền
lũ trung bình từ trạm Đô Lương về tới trạm Yên Thượng là 12 ÷ 18 giờ, trong các
trận lũ đặc biệt lớn có thể dưới 10 giờ. Thời gian lũ lên nhanh từ 3 ÷ 5 ngày ở các
lưu vực sông lớn, một vài giờ ở lưu vực sông nhỏ. Khi các hình thế gây mưa lớn kết
hợp gây tác động mạnh và hoạt động liên tiếp, ở hạ du lưu vực thời gian duy trì đỉnh
lũ có thể đạt từ 3 ÷ 5 giờ, thời gian lũ kéo dài 15 ÷ 20 ngày như các trận lũ lớn
năm 1978, 1988 [1].
Cường suất lũ lên rất cao từ 1 m/giờ, các sông suối nhỏ tới 7 ÷ 8 m/ngày ở các
sông suối lớn. Tốc độ dòng chảy lớn nhất ở dòng chính đạt 2 ÷ 3 m/s[1].
2.2.1. Mực nước lũ
Thượng nguồn sông Cả tại Cửa Rào mực nước lũ lớn nhất vào VIII/1973 với
Hmax = 76,3 m. Từ Dừa trở về hạ du mực nước lũ lớn nhất xuất hiện trận lũ tháng

IX/1978 với Hmax = 19,71 m tại Đô Lương. Tại Nam Đàn mực nước lũ lớn nhất thực
đo là 9,64 m, Bến Thủy 5,68 m vào IX/1978[1].
Trên sông Hiếu mực nước lũ lớn nhất đạt H max=80,05m vào ngày 14/X/1988
tại Quỳ Châu.
Bảng 2-1: Mực nước lũ thực đo tại một số vị trí [1]
TT

Trạm

Sông

Hmax (m)

Thời gian

1

Cửa Rào

Cả

76,3

27/VIII/1973

2

Dừa

Cả

24,98

18/X/1988

3

Đô Lương

Cả

19,71

28/IX/1978

4

Yên Thượng

Cả

12,38

28/IX/1978

5

Nam Đàn

Cả

9,64

29/IX/1978

6

Bến Thủy

Cả

5,68

28/IX/1978

7

Cửa Hội

Cả

4,71

13/X/1989

8

Quỳ Châu

Hiếu

80,05

14/X/1988

9

Sơn Diệm

Ngàn Phố

15,82

20/IX/2002

10 Hòa Duyệt

Ngàn Sâu

12,74

5/X/1960

11 Linh Cảm

La

7,83

29/IX/1978

17


Trên sông Ngàn Phố tại Sơn Diệm mực nước lớn nhất là 15,82 m vào ngày
20/IX/2002. Trên sông Ngàn Sâu tại Hòa Duyệt, mực nước lớn nhất là vào năm 1960
với Hmax= 12,74 m ngày 5/X, tiếp đến là trận lũ năm 2002 với H max= 11,78 m ngày
20/IX. Mực nước lớn nhất tại Linh Cảm trên sông La xuất hiện vào năm 1978 với
Hmax= 7,83 m ngày 29/IX tiếp đến là trận lũ năm 2002, Hmax= 7,7 m ngày 21/ IX[1].
Thống kê theo trận lũ lớn nhất đã xảy ra cho thấy:
Mực nước lũ lớn nhất vùng trung lưu trên sông Cả xảy ra từ trận lũ tháng
IX/1978 nhưng vùng thượng nguồn sông Cả là lũ tháng VIII/1973.
Mực nước lũ lớn nhất trên sông Ngàn Phố tại Sơn Diệm là trận lũ tháng
Tháng IX/2002 trong khi đó trên sông Ngàn Sâu tại Hòa Duyệt là trận lũ tháng
X/1960
1.4.2. Lưu lượng lũ
Trên dòng chính sông Cả tại Cửa Rào lưu lượng lũ lớn nhất trung bình nhiều
năm đạt 2190 m3/s. Lũ lớn nhất là vào năm 1973 với lưu lượng đỉnh lũ đạt là 5690
m3/s tiếp theo là các trận lũ 1963 với Q max = 5350 m3/s (25/VII/1963), trận lũ năm
1980 với Qmax = 4600 m3/s (17/IX/1980), trận lũ năm 1988 với Qmax= 3890 m3/s
(18/X/1988). Trận lũ tháng IX/1978 đạt 2560 m3/s ( 28/IX/1978) [1].
Trên sông Hiếu tại Quỳ Châu, số liệu quan trắc lưu lượng lũ trung bình đạt
1470 m3/s. Lưu lượng lũ lớn nhất tại Quỳ Châu xảy ra vào 14/X/1988 với Q max =
2870 m3/s, tiếp theo các trận lũ năm 1980 Q max = 2730 m3/s ngày 7/IX/1980, lũ năm
1966 Qmax = 2530 m3/s, lũ năm 1991 với Qmax = 2430 m3/s ngày 18/VIII, lũ năm
1962 với Qmax = 2410 m3/s ngày 28/IX[1].
Lưu lượng lũ lớn nhất tại Dừa 10200 m3/s ngày 28/IX/1978, tiếp theo là trận lũ
năm 1988 với Qmax = 8840 m3/s ngày 18/X/1988, trận lũ 1963 Qmax = 8630 m3/s
ngày 26/7/1963, trận lũ 1973 Qmax = 7300 m3/s ngày 27/VIII/1973[1].
Như vậy, ở thượng nguồn sông Cả lũ năm 1973 có lưu lượng lũ lớn nhất

nhưng tại Dừa có sự nhập lưu của sông Hiếu, lũ năm 1973 còn có đỉnh lũ thấp hơn
đỉnh lũ vào các năm 1978, 1988, 1963[1].
Trên sông Giăng, dòng chảy lũ trung bình nhiều năm tại Thác Muối là

18