GIÁO dục ý THỨC TRÁCH NHIỆM của CỘNG ĐỒNG TRONG THỰC HIỆN LUẬT TRẺ EM tại HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH sơn LA

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

PHẠM THỊ THU HƯỜNG

GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG THỰC
HIỆN LUẬT TRẺ EM TẠI HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH SƠN LA

ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Giáo dục và Phát triển cộng đồng
Mã số: Thí điểm

Sơn La, tháng 6 năm 2019
1


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

PHẠM THỊ THU HƯỜNG

GIÁO DỤC LUẬT Ý THỨC TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG
THỰC HIỆN LUẬT TRẺ EM TẠI HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH SƠN LA

ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Giáo dục và Phát triển cộng đồng
Mã số: Thí điểm

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Hồng

Sơn La, tháng 6 năm 2019

2


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận án này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số
liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận án là trung thực. Kết quả nghiên cứu này
không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó.
Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Hà Nội, tháng 6 năm 2019
Tác giả luận văn

Phạm Thị Thu Hường

3


LỜI CẢM ƠN
Đầu tiên tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và lời cảm ơn chân thành nhất tới
PGS.TS Nguyễn Văn Hồng, người đã trực tiếp hướng dẫn, định hướng cho tôi trong quá
trình nghiên cứu; hỗ trợ về mọi mặt để tác giả hoàn thành Luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Phòng Sau Đại
học, cùng các cán bộ, giảng viên của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi nhất cho học viên trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Trân trọng cảm ơn Ban Thường vụ, Ban chấp hành Đảng bộ huyện Mường La,
UBND, các phòng ban, ngành của huyện đã hỗ trợ, giúp đỡ để tác giả hoàn thành công
trình nghiên cứu khoa học của mình.
Xin được bày tỏ lòng tri ân đến gia đình, người thân và bạn bè đã động viên,
chia sẻ, khích lệ tác giả trong suốt thời gian học tập và hoàn thành Luận văn.
Hà Nội, tháng 6 năm 2019
Tác giả Luận văn

Phạm Thị Thu Hường

4


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ Viết tắt
HS
THCS
TTTN
UBND
HĐND
MTTQVN
TP

Đọc là
Học sinh
Trung học cơ sở
Tinh thần trách nhiệm
Ủy ban nhân dân
Hội đồng Nhân dân
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
Tư pháp

MỤC LỤC

Trang

1. Tính cấp thiết của đề tài………………………………...…………………………………………..………………………..….1

5


2. Mục đích nghiên cứu……………………………………………………………………………………………………………….2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu……………………………………….……………………………………………………………………...2
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu……………………………………………….……………………….……………3
4.1. Khách thể nghiên cứu………………………………………………………………………………….……………3
4.2. Đối tượng nghiên cứu………………………………………………………………….……………….……………3
5. Giả thuyết khoa học………………………………….………………………………………………………………………..……3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu………………………………………………………………………………….……………3
6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu ……………………………………………….……………………………….3
6.2. Giới hạn địa bàn nghiên cứu …………………………………………………….…………………………….3
6.3. Giới hạn khách thể điều tra…………………………………………………………..………………………….3
7. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………………………………………………..………….3
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận……………………………………..……………………….3
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn………………………………….……………………...4
7.3. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học ………………………………………….5
8. Cấu trúc của luận văn…………………………………………………………………………………………………………….5
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG
ĐỒNG TRONG THỰC HIỆN LUẬT TRẺ EM …………………………….…………………………………6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề………………………………………………..………………………………..6
1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới…………………………………………………………………………... 6
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam………………………………………..…………………………………...7
1.2. Một số khái niệm cơ bản

………………………………………………………………………………………...

8

1.2.1. Giáo dục………………………………………………………………………………..……………………………………....8
1.2.2. Trách nhiệm, ý thức trách nhiệm……………………...…………………………………………………..10
1.2.2.1.Trách nhiệm………………………………………………………………….……………………………………...10
1.2.2.2. Ý thức trách nhiệm ……………………………………………………………………………………………..11
6


1.2.2.3. Giáo dục ý thức trách nhiệm ………………………………………….………………………………..13
1.2.3. Cộng đồng…………………………………………………………………………..……………………………………...13
1.2.4. Trách nhiệm của các lực lượng cộng đồng thực thi quyền và bổn phận của
trẻ em…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..14
1.2.5. Luật Trẻ em………………………………………………………………………………………………………………..20
1.3. Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em
…………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………… 24
1.3.1. Khái niệm…………………………………………………………………………..……………………………………..24
1.3.2. Mục tiêu, ý nghĩa giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực
hiện Luật trẻ em. …………………………………………………………………………………………………………………………...24
1.3.3. Nguyên tắc giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện
Luật trẻ em. …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 25
1.3.4. Nội dung giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật
trẻ em. …………………………………………………………………………………………………..………………………………………….26
1.3.5. Phương pháp giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện
Luật trẻ em. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..30
1.3.6. Hình thức giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật
trẻ em. ……………………………………………………………………………………………………….………………………………………..31
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng
đồng trong thực hiện Luật trẻ em. ………………………………………………………………………………………….31
1.4.1. Những yếu tố chủ quan………………………………………………………..…………………………………..31
1.4.2. Những yếu tố khách quan …………………………………………………………..……………………………..32
Tiểu kết chương 1…………………………………………………………………………………………………….……………….. 32

Chương 2
THỰC TRẠNG Ý THỨC TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG THỰC
HIỆN LUẬT TRẺ EM TẠI HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH SƠN LA………………………...34
2.1. Khái quát về điều kiện kinh tế - xã hội huyện Mường La, tỉnh Sơn La ……..……...34
2.1.1. Điều kiện tự nhiên, xã hội…………………………………………..………………………………………….34
2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội……………………………..……………………………………...35
7


2.2. Tổ chức điều tra khảo sát………………………………………………………………………………………………...35
2.2.1. Mục tiêu khảo sát………………………………………………………………….……………………………..35
2.2.2. Nội dung điều tra khảo sát…..…………………………………………………….………………………..35
2.2.3. Địa bàn điều tra khảo sát ………………………………………………………………….……………...36
2.2.4. Phương pháp điều tra khảo sát và xử lý kết quả………………………………………….36
2.3. Thực trạng giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng thực hiện Luật
trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La……………………………………………….…………………………..37
2.3.1. Đánh giá về mức độ thực hiện tính trách nhiệm của cộng đồng thực hiện
Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La. ……………………………………………….…………………....37
2.3.2. Thực trạng nhận thức của người dân huyện Mường La, tỉnh Sơn La về Luật
Trẻ em 2016………………………………………………………………………………………………………………………….……...40
2.3.3 Mức độ tham gia của người dân vào thực thi Luật Trẻ em …………………....41
2.3.4. Thực trạng vi phạm Luật trẻ em …………………………………………………………………...42
2.3.5. Đánh giá chung………………………………………………………………………………………….……………………...43
2.3. Thực trạng phối hợp giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực
hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La. ……………………………………………………...45
2.3.1. Mục tiêu, ý nghĩa, tầm quan trọng của phối hợp giáo dục ý thức trách nhiệm của
cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La. ………...………...45
2.3.2. Nội dung giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật
trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La. ……………………………………………………………………………....48
2.3.3. Phương pháp giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ

em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La. ……………………………………………………………….…………………...49
2.3.4. Hình thức giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em
tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La. …………………………………………………………………………………………....50

2.3.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phối hợp giáo dục tính trách
nhiệm. ………………………………………………………………………………………………………………………………….……….. 51
2.4. Đánh giá chung thực trạng giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong
thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La …………………………..………………...53
2.4.1. Ưu điểm…………………………………………………………………………………………………………….………..53
8


2.5.2. Hạn chế……………………………………………………………………………………………………………..
………..53
2.5.3. Nguyên nhân của những ưu điểm và hạn chế về phối hợp GD TTN. …...54
Tiểu kết chương 2

………………………………………………………………………………...………………………....

54

CHƯƠNG 3.
ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG
ĐỒNG TRONG THỰC HIỆN LUẬT TRẺ EM TẠI HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH
SƠN LA ………………………………….…………………………………………………………………………………………..…………56
3. 1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp……………………………………………………………..…………………...56
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ

………………………………………………….

56

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển………………………………………………...56
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và khả thi ………………….……………………………….56
3.2. Các biện pháp giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực
hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La………………………………………………………..56
Biện pháp 1. Kiện toàn Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật; nâng
cao nhận thức của các lực lượng giáo dục về ý thức trách nhiệm trong thực hiện
Luật Trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La………………………….………………………………………..57
3.2.1.1. Mục tiêu………………………………………………………………………………………………………………..57
3.2.1.2. Nội dung và cách thức thực hiện……………………………………………………………………...57
3.2.1.3. Điều kiện thực hiện biện pháp………………………………………………………………………….61
3.2.2. Biện pháp thứ 2: Tăng cường giám sát trách nhiệm của gia đình và các
lực lượng xã hội trong thực thi Luật Trẻ em. ……………………………………………………………………….61
3.2.2.1. Mục tiêu………………………………………………………………………………………………………………..61
3.2.2.2. Nội dung và cách thức thực hiện……………………………………….……………………………..61
3.2.2.3. Điều kiện thực hiện biện pháp………………………………………………………………………...63
3.2.3. Biện pháp thứ 3. Phối hợp các lực lượng giáo dục, giữ vững vai trò định
hướng, chủ đạo của nhà trường trong công tác giáo dục ý thức trách nhiệm cho các
lực lượng cộng đồng và học sinh…………………………………………………………….……………………………..64
3.2.3.1. Mục tiêu………………………………………………………………………………………..……………………..64
9


3.2.3.2. Nội dung và biện pháp thực hiện……………………………………………..……………………..64
3.2.3.3. Điều kiện thực hiện biện pháp……………………………………………………..………………….67
3.2.4. Biện pháp thứ 4. Ngành Công an phát huy vai trò nòng cốt trấn áp tội
phạm đối với trẻ em. Phát động phong trào phát hiện, tố giác, đấu tranh với tệ nạn
xâm hại trẻ em, bạo hành, và các hành vi vi phạm Luật Trẻ em………………………..…………..67
3.2.4.1. Mục tiêu…………………………………………………………………………………..…………………………..67

3.2.4.2. Nội dung và cách thức thực hiện………………………………….………………………………...67
Điều kiện thực hiện biện pháp……………………………………………..………………………………………...70
3.2.5. Biện pháp thứ 5: Đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức
giáo dục pháp luật của Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật huyện
Mường La, tỉnh Sơn La………………………………………………………………….………………………………………...70
3.2.5.1. Mục tiêu………………………………………………………………………….…………………………………...70
3.2.5.2. Nội dung và cách thức thực hiện……………………………..……………………………………...70
3.2.5.3. Điều kiện thực hiện biện pháp ………………………………………………………………………...74
3.2.6. Biện pháp thứ 6. Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong tự
bảo vệ quyền và nghĩa vụ cá nhân theo Luật Trẻ em ……………………..………………………………….74
3.2.6.1. Mục tiêu………………………………………………………………………………….…………………………...74
3.2.6.2. Nội dung và cách thức thực hiện…………………………………….……………………………...74
3.2.5.3. Điều kiện thực hiện biện pháp……………………………………………..………………………….75
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp……………………………………………..…………………………..75
3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp………...……....76
3.4.1. Khảo nghiệm tính cần thiết………................................................................................................................76
3.4.2. Khảo nghiệm tính khả thi các biện pháp đề xuất…........................…….............................76
Tiểu kết chương 3 …………………………………………………………………………………………………………………….. 80
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ………………………………………………….……………………………………..82
1. Kết luận…………………………………………………………………………………………………………………………….…………..82
2. Khuyến nghị………………………………………………………………………………………………………………………………..82
10


2.1. Đối với Chính phủ, Bộ, Ban Ngành ……………………………………………………………………....82
2.2. Đối với UBND tỉnh Sơn La …………………………………………………………………………………...83
2.3. Đối với Huyện ủy, UBND huyện Mường La ……………………………..……………………....84

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Mức độ thực hiện tính trách nhiệm trong thực hiện quyền của trẻ em (N=120)……………38

Bảng 2.2. Thực trạng nhận thức của người dân huyện Mường La, tỉnh Sơn La về Luật Trẻ em ……..40
Bảng 2.3. Mức độ tham gia các cấp độ bảo về trẻ em………………………...………………………………………………41

11


Bảng 2.4. Đánh giá về tầm quan trọng của phối hợp giữa Nhà trường – Gia đình – Xã hôi giáo dục ý
thức tránh nhiệm…………………………………………………………………………………………….…46
Bảng 2.5: Đánh giá nhận thức của giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh học sinh về mục đích của
công tác phối hợp giữa Nhà trường – gia đình – xã hội giáo dục tính trách nhiệm ……..…………..……47
Bảng 2.6: Đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh học sinh về nội dung của công tác
phối hợp giữa Nhà trường – gia đình – xã hội giáo dục tính trách nhiệm ……….……………………...…..48
Bảng 2.7: Đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh học sinh về phương pháp phối hợp
giữa Nhà trường – gia đình – xã hội giáo dục tính trách nhiệm……………………………….……………….49
Bảng 2.8: Đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh học sinh về hình thức phối hợp giữa
Nhà trường – gia đình – xã hội giáo dục tính trách nhiệm……………………………………………...………………… 50
Bảng 2.9: Đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh học sinh về Các yếu tố ảnh hưởng đến
hoạt động phối hợp giáo dục tính trách nhiệm của học sinh Trung học sơ sở huyện Mường La, tỉnh
Sơn La……………………………………………………………………………………………………………………..………………………..51
Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết của một số biện pháp GD TTTN cho HS THCS
huyện Mường La, tỉnh Sơn La.............................................................................................................................................................76
Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của một số biện pháp GD TTTN cho HS THCS huyện

Mường La, tỉnh Sơn La.............................................................................................................................................................................78
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam là nước đầu tiên ở Châu Á và là nước thứ hai trên thế giới phê chuẩn
Công ước về Quyền trẻ em, vào ngày 20/2/1990. Đây là văn kiện quan trọng nhất về
quyền con người của trẻ em trong hệ thống pháp luật quốc tế về quyền con người, bao
gồm các điều luật như: Trẻ em có quyền được lắng nghe, được tự do bày tỏ quan điểm

về tất cả các vấn đề có tác động đến trẻ, được tự do phát biểu, suy nghĩ, hội họp và tiếp
cận thông tin, thúc đẩy lợi ích tốt nhất của trẻ và tăng cường sự phát triển cá nhân. Từ
đó đến nay, mặc dù còn nhiều khó khăn, Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong việc đưa
tinh thần và nội dung của Công ước vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và luật
pháp quốc gia.
12


Mặc dù, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em đã được Quốc hội khóa 11
thông qua ngày 15/6/2004 và tháng 4 năm 2016, tại kỳ họp thứ 13, Quốc Hội nước
Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam chính thức phê chuẩn Luật Trẻ em số
102/2016/QH13; Tuy nhiên tình trạng vi phạm về quyền trẻ em vẫn diễn tra một cách
phức tạp, khó lường. Nhiều vụ bạo hành, cưỡng bức, bóc lột sức lao động, xâm hại tình
dục trẻ em vẫn hàng ngày diễn ra với những tình tiết ngày càng tinh vi, phức tạp.
Huyện Mường La tỉnh Sơn La là huyện miền núi, gồm 6 dân tộc anh em cùng
sinh sống, là một trong 62 huyện nghèo trong cả nước. Trong huyện có tới 13/16 xã
thuộc diện các xã đặc biệt khó khăn.
Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của đảng bộ huyện, sự chỉ đạo điều hành
của chính quyền từ huyện đến các xã, thị trấn nên sự tăng trưởng kinh tế đã có chuyển
biến tích cực, hệ thống cơ sở hạ tầng, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, y tế, giáo dục
được quan tâm đầu tư, chính sách an sinh xã hội và giảm nghèo được cấp uỷ, chính
quyền huyện quan chỉ đạo thực hiện tốt, triển khai thực hiện nghiêm túc các chủ trương
của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về trẻ em, công tác bảo vệ, chăm sóc và
giáo dục trẻ em được quan tâm. Tuy nhiên, là một huyện miền núi đặc biệt khó khăn
nên việc triển khai các quyền của trẻ em tại đây cũng gặp nhiều khó khăn thách thức.
Vẫn còn tình trạng trẻ em bị đuối nước; trẻ em là nạn nhân của của các vụ bạo lực, xâm
hại tình dục, trẻ em bị buôn bán, bạo lực học đường; trẻ em vi phạm pháp luật,… Nhìn
chung, việc thực hiện đầy đủ các quyền của trẻ em sống trong các hộ gia đình nghèo
chưa có cơ hội; ý thức trách nhiệm của cộng đồng về nghĩa vụ thực hiện đầy đủ các
quyền của trẻ em theo Luật còn nhiều hạn chế. Đây là một trong những nguyên nhân cơ

bản làm nảy sinh tình trạng vi phạm pháp luật về thực thi quyền trẻ em trong các địa
phương thuộc huyện Mường La, tỉnh Sơn La.

13


Xuất phát từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ của
mình với tiêu đề: “Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ
em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La”.
2. Mục đích nghiên cứu
Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện
Mường La, tỉnh Sơn La.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu đề ra như trên, đề tài dự kiến sẽ tập trung vào
các nhiệm vụ sau:
3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng
trong thực hiện Luật trẻ em.
3.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng
trong thực hiện Luật trẻ em và phân tích nguyên nhân thực trạng.
3.3. Đề xuất một số biện pháp giáo dục nâng cao ý thức trách nhiệm cộng đồng
trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật Trẻ em tại
huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật Trẻ
em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
5. Giả thuyết khoa học

14


Ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường
La, tỉnh Sơn La chưa cao. Nếu đề xuất được các biện pháp giáo dục ý thức trách nhiện
của cộng đồng phù hợp thì kết quả thực hiện Luật Trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn
La sẽ được cải thiện, góp phần nâng cao chất lượng sống và bảo vệ được quyền lợi cho
trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu
Luận văn đi sâu nghiên cứu đề xuất “Biện pháp giáo dục ý thức trách nhiệm của
cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La”.
6.2. Giới hạn địa bàn nghiên cứu
Tác giả nghiên cứu đề tài trên địa bàn huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
6.3. Giới hạn khách thể điều tra
Cán bộ quản lý: 30 người
Người dân: 120 người
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Đề tài sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, so sánh, khái quát hóa trong
quá trình nghiên cứu các văn kiện, văn bản của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tếxã hội, phát triển con người, hôn nhân và gia đình; Luật trẻ em, quyền lợi và quyền, bổn
phận của trẻ em; nguyên tắc, biện pháp bảo đảm thực hiện quyền trẻ em; trách nhiệm
của cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo dục, gia đình, cá nhân trong việc thực hiện quyền và
bổn phận của trẻ em.

15


- Phân tích các tài liệu lý luận về Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng
trong thực hiện Luật trẻ em như sách, báo, các bài viết của một số tác giả, một số luận

văn thạc sỹ,…
- Tổng hợp và phân tích một số văn bản của địa phương về phát triển kinh tế -xã
hội, ngành Y tế về hôn nhân, quyền lợi và quyền, bổn phận của trẻ em; nguyên tắc, biện
pháp bảo đảm thực hiện quyền trẻ em; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo
dục, gia đình, cá nhân trong việc thực hiện quyền và bổn phận của trẻ em,…
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Đây là phương pháp chủ yếu, được sử
dụng với mục đích khảo sát thực trạng về ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực
hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
- Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động, ý thức trách nhiệm của cộng đồng
trong thực hiện Luật trẻ em .
- Phương pháp phỏng vấn: Thông qua phỏng vấn một số cán bộ quản lý, cộng tác
viên dân số để nắm bắt thực trạng ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện
Luật trẻ em tại huyện Mường La, những hạn chế yếu kém và nguyên nhân, phương
hướng khắc phục những hạn chế yếu kém trong thời gian tới.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Vận dụng lý luận khoa học về cộng đồng,
hôn nhân,…để phân tích, đánh giá thực trạng từ các nguồn thông tin thu được như các
loại báo cáo, kết quả phỏng vấn, kết quả điều tra bằng bảng hỏi... Từ đó tổng hợp, hệ
thống hoá và rút ra một số kết luận làm cơ sở để xây dựng kế hoạch và đề xuất các biện
pháp thực hiện Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em
tại huyện Mường La giai đoạn 2018 - 2020.
- Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến đánh giá của chuyên gia về lĩnh vực hôn
nhân, y tế, tư pháp và những người có nhiều kinh nghiệm về công tác dân số của huyện
16


Mường La. Thông qua phương pháp này để nắm bắt các quan điểm về việc giáo dục ý
thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh
Sơn La.
7.3. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học

- Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các dữ liệu, các thông tin trong
quá trình nghiên cứu, điều tra, thu thập từ các phương pháp trên.
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội
dung chính của luận văn gồm 03 chương sau:
Chương 1: Cơ sở lí luận về Giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong
thực hiện Luật trẻ em.
Chương 2: Thực trạng về ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong thực hiện Luật
trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
Chương 3: Đề xuất một số biện pháp giáo dục ý thức trách nhiệm của cộng đồng
trong thực hiện Luật trẻ em tại huyện Mường La, tỉnh Sơn La.

17


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG
ĐỒNG TRONG THỰC HIỆN LUẬT TRẺ EM
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới
Những nghiên cứu về các khía cạnh tâm lý – xã hội của tinh thần trách nhiệm làm
cơ sở cho quá trình giáo dục học sinh, từ lâu đã được các nhà khoa học trên thế giới
nghiên cứu. Vào những năm 50 của thế kỷ XX, các nhà Tâm lí học đã có nhiều công
trình nghiên cứu về các khía cạnh tâm lí – xã hội của tính trách nhiệm của cá nhân. Điển
hình là các công trình nghiên cứu của A.L.Xlôbốtxky, K.Muzdubaép, F.Heider ,…
Trong tác phẩm “Khía cạnh tâm lý - xã hội của tính trách nhiệm trong hoạt động
của chuyên gia”của A.L.Xlôbốtxky [3] cho rằng, thái độ trách nhiệm được xem là
phạm trù xã hội học. Theo ông, để điều chỉnh hành vi xã hội, tham gia vào nhiều mối
quan hệ xã hội, thay đổi các mối quan hệ xã hội đều phải phụ thuộc vào thái độ trách
nhiệm.

Tác giả K.Muzdubaép trong công trình “Tâm lý học trách nhiệm”[22], đã nghiên
cứu về thái độ trách nhiệm trong lao động chung. Kết quả nghiên cứu cho thấy, đánh giá
về sự nhận thức thái độ trách nhiệm phụ thuộc vào mức độ phát triển của tập thể, của tổ
chức lao động. Xét ở góc độ cá nhân, thái độ trách nhiệm gắn liền với hành động.Thông
qua hành động, chúng ta có thể đánh giá được ý thức chấp hành và ý thức trách nhiệm
của cá nhân. Nếu được kiểm tra thường xuyên, các hoạt động của học sinh sẽ dần đáp
ứng được với mục tiêu đã đề ra. Nhà tâm lý học xã hội F.Heider (1944) cho rằng vấn đề
trách nhiệm là vấn đề đánh giá hành vi.
Qua các trình nghiên cứu trên, cho thấy, các nhà nghiên cứu tâm lý học xem tinh
thần trách nhiệm như một phẩm chất nhân cách của con người. Các nhà nghiên cứu tâm
lý học Xô Viết đã tập trung nghiên cứu về giáo dục thái độ trách nhiệm cho các lứa tuổi
18


khác nhau, nghiên cứu về thái độ trách nhiệm như một hiện tượng tâm lý xã hội và hình
thành thái độ trách nhiệm trong hoạt động nói chung và trong lao động nói riêng.
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam, nghiên cứu về vấn đề tinh thần nhiệm của cộng đồng trong thực
hiện Luật Trẻ em mặc dù chưa được đề cập. Tuy nhiên, đã có một số công trình nghiên
cứu có liên quan khía cạnh này. Có thể kể ra một số công trình nghiên cứu sau:
TS. Vũ Văn Cương (2004) với đề tài nghiên cứu về “Nghiên cứu cơ chế nâng cao
hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo của Ủy ban dân số, gia đình và trẻ em các cấp
trong việc bảo vệ quyền trẻ em”. Đề tài nghiên cứu của tiến sĩ Vũ Văn Cương phản ánh
tinh thần trách nhiệm của cơ quan công quyền trong giải quyết khiếu nại, đơn thư tố cáo
của công dân trong các vụ vi phạm về quyền trẻ em. Trong đó tác giả đã tập trung phân
tích thực trạng vi phạm Luật trẻ em hiện nay, việc thi hành Luật và thái độ hài lòng của
người dân với việc giải quyết các vụ vi phạm về quyền trẻ em [10].
Trịnh Thị Thanh Hương trong cuốn sách “Các ngành luật trong hệ thống pháp
luật Việt Nam: Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em” đã phổ biến các quyền và
nghĩa vụ cơ bản của trẻ em; trách nhiệm của Nhà nước, gia đình và xã hội trong việc

bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em do Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí
Minh xuất bản [19].
Cuốn sách xuất bản của tiến sĩ Trần Thị Thanh Thanh “Bảo vệ, chăm sóc giáo
dục trẻ em trong thời kỳ mới (Một số vấn đề lý luận và thực tiễn)” đã đề cập đến trách
nhiệm của toàn xã hội đối với việc bảo vệ và chăm sóc trẻ em, thực hiện các quyền của
trẻ em trong đời sống.
Tác giả Nguyễn Văn Phúc, trong bài viết “Trách nhiệm của con người trong điều
kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” cho rằng, trách nhiệm là phẩm chất xã hội
của con người, trách nhiệm được hình thành trong quan hệ giữa con người với con
19


người, giữa con người với xã hội; nghĩa là nó có cơ sở trong việc giải quyết các quan hệ
lợi ích và chịu sự quy định phát triển xã hội và nhân cách [29].
Tác giả Lương Thị Lan Huệ với bài viết “Bạo lực trẻ em dưới góc nhìn pháp lý
và tác động của bạo lực đối với sự hình thành, phát triển nhân cách trẻ em” trình bày
bạo lực trẻ em đang là vấn nạn cần được toàn xã hội quan tâm. Chăm sóc, bảo vệ, giáo
dục trẻ em là sự nghiệp lớn của các quốc gia, là trách nhiệm của gia đình và của cả cộng
đồng [21].
Phan Thị Luyện (2009), Ý thức pháp luật của cá nhân, cộng đồng về vấn đề bạo
lực, phòng chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em, thực trạng và giải pháp; Tạp chí
Luật học số 2/2009 [26]
Như vậy, cho đến nay, vấn đề Quyền con người và Quyền trẻ em nói riêng theo
pháp luật quốc tế và theo pháp luật Việt Nam đã được các nhà khoa học, các luật gia ở
trong và ngoài nước tìm hiểu và nghiên cứu, đã có những nghiên cứu ban đầu về ý thức
pháp luật của cá nhân, của cộng đồng trong thực thi Luật Trẻ em: Ý thức trách nhiệm
của cơ quan công quyền, của gia đình, của nhà trường trong thực hiện các quyền trẻ em.
Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu nào trên địa bàn miền núi, huyện Mường La,
tỉnh Sơn La. Đây là nghiên cứu mới của tác giả nhằm đóng góp nền tảng lý luận và thực
tiễn cho vấn đề nghiên cứu này ở một huyện miền núi ở Sơn La.

1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Giáo dục
Theo từ điển Giáo dục học thì giáo dục được định nghĩa như sau: “Giáo dục là
hoạt động hướng tới con người thông qua một hệ thống các biện pháp tác động nhằm
truyền thụ bằng tri thức và khái niệm, rèn luyện kỹ năng và lối sống bồi dưỡng tư tưởng
và đạo đức cần thiết cho đối tượng giúp hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất,
nhân cách phù hợp với mục đích, mục tiêu chuẩn bị cho đối tượng tham gia hoạt động
sản xuất và đời sống xã hội” (Bùi Hiền, 2002).
20


Theo TS. Phạm Đình Nghiệp: “Giáo dục là hình thái xã hội, là quá trình tác động
có mục đích, có kế hoạch, ảnh hưởng tự giác chủ động đến con người đưa đến sự hình
thành và phát triển tâm lý, ý thức nhân cách” (Phạm Đình Nghiệp, 2004).
Còn theo quan điểm triết học của TS. Trần Sỹ Phán: “Giáo dục là một quá trình
hai mặt, một mặt đó là sự tác động từ bên ngoài vào đối tượng giáo dục (sự tác động
của giáo dục tri thức, văn hóa nhân loại thông qua nhà sư phạm đến đời sống của học
sinh, sinh viên); mặt khác (và chủ yếu hơn là) thông qua sự tác động này mà làm cho
đối tượng tự biến đổi bản thân mình, tự hoàn thiện, tự nâng mình lên qua giáo dục”
(Trần Sỹ Phán, 1999).
Qua các định nghĩa, khái niệm, quan điểm của các nhà khoa học ta thấy được,
giáo dục là một hoạt động của xã hội loài người và nó mang tính tất yếu, bởi thông qua
hoạt động này loài người mới có thể tiếp tục tồn tại, cải hoá thế giới và phát triển, hoàn
thiện mình trong đời sống xã hội. Giáo dục có nội hàm rất rộng, nên được hiểu theo
nhiều nghĩa khác nhau. Theo nghĩa rộng, giáo dục được hiểu là quá trình trao đổi và
chuyển giao tri thức của con người theo một quy củ đã được định sẵn. Hiểu theo nghĩa
hẹp, giáo dục là một quá trình hình thành nên nhân cách của con người dưới ảnh hưởng
của hoạt động có mục đích của nhà giáo dục.
Về bản chất: “Giáo dục là quá trình tổ chức cuộc sống hoạt động và giao lưu cho
đối tượng giáo dục, nhằm giúp họ nhận thức đúng tạo lập tình cảm và thái độ đúng,

hình thành những thói quen hành vi văn minh trong cuộc sống, phù hợp với chuẩn mực
xã hội” (Phạm Viết Vượng, 1996).
Từ nội hàm và bản chất của giáo dục, ta thấy được, để hình thành nên nhân cách
của một con người theo đúng như chuẩn mực xã hội, nhà giáo dục phải có cả một hệ
thống các phương diện để giáo dục, chính vì vậy, giáo dục có rất nhiều phương diện hợp
thành: Giáo dục chính trị, tư tưởng, giáo dục đạo đức, giáo dục pháp luật, giáo dục kinh
tế, giáo dục thẩm mỹ, giáo dục thường thức, giáo dục sinh thái, giáo dục về giới… Như

21


vậy, có thể thấy, giáo dục chính trị tư tưởng là một phương diện hợp thành không thể
thiếu khi đào tạo giáo dục một con người.
1.2.2. Trách nhiệm, ý thức trách nhiệm
1.2.2.1.Trách nhiệm
Thuật ngữ “trách nhiệm” được các nhà khoa học xem xét dưới nhiều góc độ khác
nhau và được khai thác ở các mức độ khác nhau.
Theo Từ điển Tiếng Việt: “Trách nhiệm là điều phải làm, phải gánh vác hoặc
phải nhận lấy về mình” [40, 1678].
Hoặc “Trách nhiệm được hiểu là sự ràng buộc đối với lời nói, hành vi của mình,
bảo đảm đúng đắn nếu sai trái thì phải chịu phần hậu quả” [40, 1020].
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam “Trách nhiệm là khái niệm của ý thức đạo
đức và ý thức pháp luật, nói lên nhân cách con người trong việc thực hiện nghĩa vụ do
xã hội đặt ra cho con người. Nội dung vấn đề trách nhiệm đặt ra là: con người hoàn
thành và hoàn thành đến mức độ nào, hoặc không hoàn thành những yêu cầu xã hội đặt
ra cho họ” [39].
Theo Từ điển Triết học: “Trách nhiệm là phạm trù đạo đức và luật học phản ánh
thái độ đạo đức, pháp luật của cá nhân đối với xã hội (đối với nhân loại nói chung).
Thái độ này biểu thị ở sự hoàn thành nghĩa vụ đạo đức của mình và các tiêu chuẩn
pháp luật” [42].

Ngày nay trách nhiệm được hiểu không chỉ là khả năng nhận thức về bổn phận,
nghĩa vụ và hậu quả do những hành động của mình đem lại, mà còn được hiểu rộng
hơn, trách nhiệm- đó là thái độ của cá nhân đối với cộng đồng; Thái độ này biểu thị ở
việc thực thi nghĩa vụ đạo đức và tuân thủ các tiêu chuẩn của luật pháp, tức là tuân thủ
các quy định đạo đức và tuân thủ các tiêu chuẩn của luật pháp, mà các cá nhân trong
cộng đồng đã thỏa thuận. Trách nhiệm không chỉ là năng lực, ý thức về hậu quả của
22


hành vi, mà còn là bản thân việc thực hiện hành vi đó của chủ thể đối với đối tượng
được xem xét tương quan cá nhân với cộng đồng xã hội; và “Việc thực thi trách nhiệm
là 18 cách thức để con người điều chỉnh hành vi của mình sao cho lợi ích của cá nhân
phù hợp với lợi ích của cộng đồng. Do đó, có thể nói trách nhiệm là phương tiện để con
người kích thích hay kiềm chế hành động của mình theo hướng sao cho đạt được sự
thống nhất giữa lợi ích của cá nhân với lợi ích của cộng đồng; ... nó bị quy định bởi
những nhu cầu phát triển của đời sống con người và được hình thành trong quá trình
điều chỉnh lợi ích giữa người và người”.
Tựu trung lại, khái niệm trách nhiệm chứa đựng các nội dung chủ yếu sau:
+ Trách nhiệm là bổn phận, nghĩa vụ đối với người khác, nhóm, xã hội mà cá
nhân phải thực hiện vì sự phát triển của xã hội, con người, trong đó có từng cá nhân.
+ Trong trách nhiệm có sự thống nhất giữa bổn phận, nghĩa vụ và quyền lợi của
cá nhân. Khi nhận thức được sự tất yếu về trách nhiệm và tự giác thực hiện nó thì cá
nhân sẽ tự do. Nếu không thực hiện một cách có trách nhiệm thì sẽ phải chịu hậu quả.
+ Trách nhiệm thể hiện sự cố gắng trong hành động, hành vi, việc làm để tạo sự
thay đổi tích cực cho bản thân, gia đình và cộng đồng dựa trên hiểu biết các quy định
đạo đức và các tiêu chuẩn của luật pháp.
Từ những phân tích trên, trong luận văn này, chúng tôi quan niệm: Trách nhiệm
là việc con người ý thức được bổn phận, nghĩa vụ và hậu quả những hành động của
mình đối với mọi người trong gia đình, với cộng đồng và với cả bản thân, được thể hiện
sự cố gắng trong hành động, hành vi, việc làm để tạo sự thay đổi tích cực cho bản thân,

gia đình và cộng đồng dựa trên hiểu biết các chuẩn mực đạo đức và các quy phạm của
luật pháp.
1.2.2.2. Ý thức trách nhiệm

23


Giáo dục ý thức (tinh thần, thái độ) trách nhiệm như một phẩm chất nội tại là một
đòi hỏi trong sự hình thành nhân cách cá nhân. Theo đó, tinh thần trách nhiệm thực chất
là phẩm chất trách nhiệm, là một phẩm chất nhân cách của con người. Do đó, người có
trách nhiệm có thể xem là người có tinh thần trách nhiệm hoặc là người có phẩm chất
trách nhiệm.
Trong đó, phẩm chất có thể bao gồm: phẩm chất xã hội (thế giới quan, niềm tin,
lý tưởng, lập trường, thái độ); phẩm chất cá nhân (đạo đức, tư cách...), phẩm chất ý chí tính cách (tính mục đích, tính ý chí, tính trách nhiệm...) và cung cách ứng xử (tính khí,
tác phong...).
Như vậy, tinh thần trách nhiệm được xem là một phẩm chất của con người, là một
trong những tiêu chuẩn để đánh giá con người.
Tinh thần trách nhiệm được biểu hiện cụ thể, sống động trong ba mối quan hệ cơ
bản.
- Trước hết là trách nhiệm của cá nhân với gia đình. Trách nhiệm làm mẹ, làm
cha, làm con,…trong gia đình. Cha mẹ phải có trách nhiệm nuôi dạy con cái thành công
dân tốt, con cháu phải có hiếu kính trọng ông, bà, cha, mẹ. Mỗi cá nhân phải biết yêu
thương, chia sẻ gắng sức xây dựng gia đình hạnh phúc.
Thứ hai: Trách nhiệm đối với xã hội: phải làm tròn trách nhiệm công dân đối với
đất nước, trách nhiệm của cá nhân đối với cộng đồng, phải đặt quyền lợi tập thể lên trên
lợi ích cá nhân, phải biết cống hiến, hy sinh,…
Thứ ba. Trách nhiệm của cá nhân đối với bản thân. Thực hiện các hành vi của
mình theo các hành vi xã hội, có lối sống lành mạnh, không ngừng phấn đấu học hỏi rèn
luyện bản thân.
Tinh thần trách nhiệm là phẩm chất khi cá nhân hiểu được trách nhiệm và nhận

thức được tầm quan trọng của trách nhiệm, và thực hiện hành vi, hành động phù hợp
24


với bổn phận, nghĩa vụ của bản thân. Tinh thần trách nhiệm còn thể hiện năng lực khi cá
nhân hiểu tầm quan trọng của trách nhiệm, có thái độ tự giác, sẵn sàng thực hiện bổn
phận, nghĩa vụ, thực hiện được các hành động, hành vi thể hiện bổn phận, nghĩa vụ có
kết quả.
Như vậy, Ý thức trách nhiệm là kết quả của nhận thức đúng đắn về trách nhiệm
của cá nhân đối với bản thân, với gia đình và xã hội, từ đó chi phối họ hành động tích
cực, tự giác.
1.2.2.3. Giáo dục ý thức trách nhiệm
Giáo dục là một quá trình tác động có ý thức của nhà giáo dục đến người được
giáo dục bằng những nội dung, phương pháp phù hợp để đạt mục đích giáo dục. Giáo
dục tính trách nhiệm là một bộ phận hữu cơ của quá trình hình thành nhân cách toàn
vẹn.
Quá trình giáo dục tính trách nhiệm là một bộ phận quan trọng của quá trình sư
phạm. Theo tiếp cận hệ thống cấu trúc, quá trình đó bao gồm các thành tố mục tiêu giáo
dục, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục, phương tiện giáo dục, con đường giáo
dục, nhà giáo dục, HS THCS, môi trường giáo dục và kết quả giáo dục. Các thành tố
này có mối quan hệ chặt chẽ và chế ước lẫn nhau.
Giáo dục tinh thần trách nhiệm là quá trình tác động của chủ thể giáo dục nhằm
hình thành ý thức, tình cảm, niềm tin và thói quen hành vi có trách nhiệm, thể hiện
trong cuộc sống hàng ngày đối khách thể giáo dục.
1.2.3. Cộng đồng
Cộng đồng là một nhóm người cùng chia sẻ và chịu sự ràng buộc bởi các đặc
điểm và lợi ích chung được thiết lập thông qua tương tác và trao đổi giữa các thành
viên;

25