(Luận án tiến sĩ) Đặc điểm cấu trúc – ngữ nghĩa và lập luận của câu đố về động thực vật trong tiếng Việt

�nh cành xanh
Hôm nay đâu lại nối thành hôm sau.
Không là bữa nay
Không là bữa mốt
Bốn mùa đều tốt
Bốn mùa trổ hoa
Xinh xinh đứng trước hiên nhà
Đàn ông cũng thích, đàn bà cũng ưa
Cây họ mận lá xanh tươi
Hoa soi xuống nước trăng ngời, đợi ai.
Bốn mùa nghe đều có
Đâu phải chỉ mỗi mùa
Giả thử đem tiền đi mua
Biết tìm đâu cho thấy
May ra vào dịp tết
Cũng có một vài nơi
Thành thị thì hời
Thôn quê giá đắt…
Lưng đâu sao gọi là đầy
Việc chi mà phải đêm ngày van xin
Người người sao khéo cả tin
Dâng cúng Trời, Phật được thêm phước lành.
Hoa gì mọc ở trên đầu hùng kê?
Chàng Vương quen mặt ra chào
Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa.
Nghĩ mình võ vẽ bút nghiên
Biết đâu sách thánh kinh hiền là đâu?
Nghĩ mình tăm tối nhiều bề
Sử kinh chẳng thuộc, thì đề cũng không.
Da xù xì, bụng đeo túi mật
Tên là con gái nghe thật là xinh

Don don vừa bằng lộc bình
Giá treo vàng chín, nặng tình với ai.
Hoa trắng như hoa mận
Quả đẹp tựa quả đào
Tên gọi mới đẹp làm sao
Đêm đêm nhiều mộng ước
Hoa trắng như hoa mận
Quả đẹp tựa quả đào
Tên gọi mới mê sao
Hát cười trong giấc ngủ.
Chểnh mà chểnh mảng

Hoa hƣớng dƣơng
Cây mai

Hoa mai

Hoa mai chiếu thuỷ

Mai tứ quý

Quả mãng cầu

Hoa mào gà
Cây mắc cỡ
Quả me dốt
Quả me dốt
Mít tố nữ

Cây mơ

Cây mơ


PL-26

Ngủ sớm dậy trưa
Bạn nhỏ không ưa
Hoa gì thế nhỉ?
38 Ở gần mà gọi bằng xa
Ở đất ông bà có trái, không bông.
40 Cây chi không leo mà té?
41 Cây chi không vò mà nát?
42 Hoa gì sớm nở chiều tàn
Kẻ qua người lại chẳng ngỡ ngàng đoái trông.
43 Quả vàng, hoa trắng, lá xanh
Quýt cam làm chị, làm anh tức thì
Tên nghe mới thật dị kỳ
Nghe như chú bé ham bi bị đòn.
44 Cây gì ham uống
45 Đi bao dặm đường
Hoa sao vất vả
Về đây với bé
Giữa giàn cao cao.
46 Hoa gì muôn dặm đường dài?
47 Học thì giỏi, không đi thi
Ức tình với bạn ra đi ở chùa.
48 Học thì giỏi, đi thi thì không
Thích ở non cao, chẳng thích ở đồng
Hai lăm tháng chạp người trồng khắp nơi.

49 Đầu thì đội nước,
Đuôi thì ở thượng thiên,
Mang năm cánh trắng lá mềm,
Nằm trong chậu nước, êm đềm chơi xuân.
50 Đi đâu mà chẳng thấy về
Hay là quần tía dựa kề áo nâu.
51 Ví dù sấm sét búa rìu
Yêu anh em cũng cố chiều ý anh.
52 Sống lâu muôn tuổi là ai
Mà trong thực tế không ngoài tuần trăng
B. Đồng âm, gần âm
I Câu đố về động vật
STT
Lời đố
Bốn cột một kèo
1
Có lọ mắm heo, mèo bò không tới
Thương thay lũ trẻ bơ vơ
2
Lạc cha, lạc mẹ biết nhờ cậy ai.
Khi đi bằng cưa ngọn
3
Khi về bằng cữa ngợi..

Hoa mƣời giờ

Cây ngái
Cây nhào
Cây nhàu
Hoa nở ngày

Cây quất
Cây sặc
Hoa thiên lý

Hoa thiên lý
Cây thông

Cây thông
Cây thuỷ tiên
Hạt tiêu
Cây tùng
Hoa vạn thọ

Lời giải
Con bò
Chim bồ câu
Con ngựa, cƣỡi
ngựa


PL-27

Chiếc tàu nó chìm đáy sông
Cái mui nó mục, cái cong nó còn.
Làm trai cho đáng nên trai,
5
Sông sâu không quản, lối dài không lo,
Một mình vui thú giang hồ,
Vợ thì không dạm, các cô đứng nhìn.
Trai thanh tân vui thú giang hà

6
Sao anh trẻ mãi, không già hả anh?
Kiển tố vừa đố vừa giảng
7
Bằng cái nồi ba tha la kiển tố
Bằng trang lưỡi dao
8
Nó chao dưới nước.
Câu đố về thực vật
STT
Lời đố
Ai mua mà mãi tới lui
1
Thử hỏi làm vui gì bán
Nửa làm mứt
2
Nửa nấu canh
Đến khi mất sắc theo anh học trò
Ruột vàng như nghệ
3
Da lại xanh rì
Chẳng tính toán chi
Thế mà…bấn bí.
Má ơi, đừng đánh con hoài
4
Để con câu cá, nấu xoài má ăn.
Người chết năm ngoái
5
Để dái năm nay.
Cưới nhầm lại cái, mẹ ơi

6
Em tôi gả nhầm nơi đàn bà.
Da em nắng rám màu dâu,
7
Mà lòng vẫn giữ trắng phau mới là.
Ngoài xanh, trong trắng
8
Da cóc xù xì
Chẳng họ hàng chi
Mà mang tên chuột
Thân ở Việt Nam, lá ở bên Tàu
9
Trên nguồn, dưới biển đâu đâu
Đứng làm tán lọng, chờ hầu người xưa.
10 Ruột gan đặc sịt
Da thịt nhẵn lì
Chẳng biết chữ gì
Đi thi cũng “đậu”
11 Thân hình bé nhỏ
4

II

Con còng

Con trai

Con trai
Tổ kiến
Cá lƣỡi trâu

Lời giải
Giàn bí – nói lái
Quả bí và bút bi
Quả bí

Cây cà quánh con
Quả cà dái dê
Rễ cái dâu đực
Quả dâu gia
Quả dưa chuột

Cây dừa
Củ đậu


PL-28

12
13

14

15
16
17
18

19
20

Áo lụa đỏ au
Chẳng dám đi đâu
Thế mà cứ lạc.
Hoa gì hẹn đến ngày mai?
Sinh ra ta đã cùng tên,
Anh ở dưới đất, tôi trên bầu trời
Tôi thì thành hạt mưa rơi,
Anh buộc rổ rá, giúp người làm dây.
Bán đâu mà bảo rằng mua
Đi học mực đỏ dây dưa khắp người
Phố sang chẳng ở, ở đồi
Bởi vì yêu đất nên người thuỷ chung
Ai đi ngoài ngõ ngó vô
Bà tôi qua sở, sang Ngô chưa về.
Trái gì tên đượm mối sầu
Nhưng ăn vào chẳng thấy rầu lòng ai.
Quả chua nhưng chẳng ngoa
Tên nghe xấu xa, viết ra chẳng xấu
Hoa gì nuôi bé
Từng tháng từng ngày
Bé lớn bằng này
Má hồng bụ sữa.
Trái gì tên gọi dịu êm
Nhớ bầu sữa mẹ nuôi em thuở nào?
Trai Đà Lạt, cưới vợ sài Gòn
Môn đăng hộ đối cô còn chê xa.

Hạt lạc

Hoa mai

Cây mây, mây trên
trời

Hoa mua

Cây ngô
Trái sầu riêng
Quả sấu
Hoa sữa
Quả vú sữa
Trái Xabôchê