SKKN một số phương pháp dạy kiểu bài đọc thêm trong chương trình ngữ văn THCS

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
PHÒNG GD & ĐT THỌ XUÂN





SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY KIỂU BÀI ĐỌC THÊM
TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN THCS

Người thực hiện: Nguyễn Thị Lành
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Xuân Sơn
Sáng kiến kinh nghiệm thuộc môn: Ngữ văn

THANH HÓA, NĂM 2018
1


MỤC LỤC
TT

Nội dung

Trang

1

1. PHẦN MỞ ĐẦU.

01

2

1.1. Lý do chọn đề tài.

01

3

1.2. Mục đích nghiên cứu.

01

4

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

02

5

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

02

6

2. PHẦN NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

03

7

2.1. Cơ sở lí luận.

03

8

2.2. Thực trạng dạy học kiểu bài đọc thêm trong chương trình
Ngữ văn THCS.

04

9

2.3. Các giải pháp đã áp dụng để giải quyết vấn đề.

07

10 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
13

3. PHẦN KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ

16
23

14 3.1. Kết luận.

23

15 3. 2. Kiến nghị.

23

16 Tài liệu tham khảo.

25

2


1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài:
Là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, môn Ngữ văn có tầm quan
trọng trong việc giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho học sinh. Đồng thời
cũng là môn học thuộc nhóm công cụ, môn Ngữ văn còn thể hiện rõ mối quan
hệ với các môn học khác. Học tốt môn Ngữ văn sẽ tác động tích cực tới các môn
học khác và ngược lại, các môn học khác cũng góp phần học tốt môn Ngữ văn.
Nếu như trong môn Ngữ văn người dạy không biết cách khai thác các
phương pháp, các hình thức cho từng kiểu văn bản, từng kiểu tiết dạy thì khó đạt
được kết quả cao, giờ học trở nên khô khan, cứng nhắc. Học sinh sẽ không hiểu
sâu, hiểu hết được những điều mà tác giả muốn truyền đạt, đôi khi còn dẫn tới
cách hiểu sai, lệch lạc giá trị của tác phẩm. Từ đó gây nhàm chán cho học sinh.
Khi đó óc sáng tạo của học sinh kém phát triển, trí tưởng tượng của các em thiếu
sự bay bổng.
Những văn bản Hướng dẫn đọc thêm là một mảng không thể thiếu trong

văn học nói chung và trong văn học cấp THCS nói riêng. Vì vậy việc cần thiết là
phải hướng cho học sinh nắm được toàn diện tác phẩm, có cái nhìn bao quát về
cả nội dung và nghệ thuật, từ đó hiểu và nắm được dụng ý mà tác phẩm muốn
truyền đạt đến người đọc. Mặt khác còn giáo dục tình cảm thẩm mĩ, biết tưởng
tượng, biết phân biệt đẹp - xấu, thiện - ác và hình thành nhân cách.
Văn bản Hướng dẫn đọc thêm trong chương trình Ngữ văn THCS chiếm
một số lượng khá nhiều. Do đó việc dạy bài Hướng dẫn đọc thêm là vô cùng cần
thiết. Thế nhưng qua thực tế giảng dạy cũng như qua dự giờ đồng nghiệp, tôi
nhận thấy giáo viên khi dạy các tiết học này vẫn không khỏi lúng túng trong
việc thiết kế giáo án và phương pháp lên lớp. Bên cạnh đó tôi cũng tham khảo
đồng nghiệp thì có nhiều ý kiến, quan điểm khác nhau. Có người cho là không
cần thiết lắm để thời gian dạy kỹ hơn các tác phẩm chính. Lại có ý kiến cho rằng
dạy các bài đọc thêm chủ yếu cho học sinh đọc, tóm tắt nội dung là đủ. Cũng có
những ý kiến hoặc một số giáo án tham khảo tôi thấy soạn giống như một tiết
học văn bình thường vẫn soạn. Còn các em học sinh, khi giáo viên yêu cầu
chuẩn bị bài đọc thêm việc các em thường làm là đọc tác phẩm, không tìm hiểu
sâu tác phẩm. Do đó hiệu quả đạt được trong các tiết dạy bài Hướng dẫn đọc
thêm chưa cao.
Vậy phương pháp dạy kiểu bài đọc thêm như thế nào để rèn được kỹ năng
đọc - hiểu cho các em học sinh, vừa đảm bảo các em nắm được toàn bộ kiến
thức về cả mặt nội dung và nghệ thuật một cách cơ bản nhất, vừa tạo được tinh
thần của giờ học với không khí nhẹ nhàng, hứng thú đó chính là lí do mà tôi đã
chọn nghiên cứu đề tài: “Một số phương pháp dạy kiểu bài đọc thêm trong
chương trình Ngữ văn THCS”.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Với bản thân tôi khi thực hiện nghiên cứu đề tài “Một số phương pháp
dạy kiểu bài đọc thêm trong chương trình Ngữ văn THCS” chính là để giúp giáo
viên định hướng dạy tiết đọc thêm phù hợp với chương trình giảm tải từ đó
giảng dạy tốt hơn đối với các văn bản Hướng dẫn đọc thêm. Đồng thời thực hiện
3

theo đúng tinh thần chỉ đạo của Bộ giáo dục và đào tạo là giảm khối lượng kiến
thức cho học sinh.
Bên cạnh đó giúp học sinh mở mang hiểu biết nhờ hệ thống tri thức mà
tác phẩm cung cấp. Nhờ đó vốn sống và vốn tri thức về văn học trở nên phong
phú, đa dạng, giúp học sinh có thể đọc hiểu tốt hơn các văn bản văn học được
giảng dạy chính thức.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu trước hết là áp dụng đối với các bài Hướng dẫn đọc
thêm trong chương trình Ngữ văn THCS. Tùy cơ ứng biến, tôi còn có thể sử
dụng sáng kiến này một cách tỉ mỉ, kiên trì cho đối tượng là những học sinh ngại
học văn, chưa có tình cảm với môn Ngữ văn. Từ đó, giúp các em học sinh càng
yêu thích, say mê và nâng cao hiệu quả học tập môn học.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
Để thực hiện đề tài này, tôi sử dụng hệ thống các phương pháp sau:
- Điều tra khảo sát thực tế
- Thu thập thông tin
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.
- Phương pháp trả lời vấn đáp bằng cách đặt câu hỏi.
- Phương pháp thảo luận nhóm.
- Phương pháp tổ chức một số trò chơi.

4


2. PHẦN NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận:
Luật giáo dục nêu rõ: " Đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục
lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học";

"Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy
sáng tạo của người học, bồi dưỡng lòng say mê học tập và ý chí vươn lên " .
Điều này rất đúng trong dạy học môn Ngữ văn hiện nay nhất là Ngữ văn
THCS. Môn Ngữ văn nói chung và Ngữ văn THCS nói riêng có tầm quan trọng
trong việc giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho học sinh, nó còn thể hiện
rõ mối quan hệ với các môn học. Cũng như các bộ môn khoa học khác Ngữ văn
có vai trò rất quan trọng trong đời sống và phát triển tư duy của con người.
Trong chương trình Ngữ văn THCS bên cạnh hệ thống các văn bản học
chính thức thì loại văn bản Hướng dẫn đọc thêm cũng góp phần làm giàu kiến
thức cho học sinh. Nó còn có một vị trí quan trọng trong việc rèn luyện kỹ năng,
phương pháp tự học, tự nghiên cứu một văn bản văn chương cho học sinh góp
phần hình thành cho các em một "văn hóa đọc" đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi
mới dạy học văn.
Theo lí luận văn học đọc - hiểu là hoạt động trung tâm của hoạt động dạyhọc Ngữ văn đổi mới. Bản chất của đọc - hiểu là tìm hiểu phân tích để chiếm
lĩnh văn bản bằng nhiều biện pháp và hình thức dạy học, trong đó biện pháp dạy
học được thực hiện bằng hình thức đối thoại, thảo luận thông qua hệ thống câu
hỏi tích hợp chọn lọc là hình thức dạy học chủ đạo trong một giờ “Hướng dẫn
đọc thêm văn bản”.
Văn bản đọc thêm nói chung có một tác dụng lớn trong giờ học Ngữ văn,
giúp cho việc phân tích thơ văn trở nên sống động có tính truyền cảm, giúp cho
giáo viên cũng như các em học sinh có được niềm vui trong lao động sáng tạo.
Giờ đọc thêm còn có tác dụng giáo dục thẩm mĩ, làm cho các em thêm yêu thích
văn học, nảy sinh ý muốn tìm đọc thêm các tác phẩm văn học nghệ thuật để
khám phá cái hay, cái đẹp, cái ý nghĩa của cuộc sống mà các tác phẩm mang lại.
Xuất phát từ cơ sở đó, việc hướng dẫn đọc tác phẩm không chỉ diễn ra ở các tiết
học đọc - hiểu văn bản chính thức mà còn được chú trọng trong các tiết học
Hướng dẫn đọc thêm của chương trình Ngữ văn THCS. Vậy cần dạy kiểu bài
đọc thêm như thế nào để đạt hiệu quả, để rèn luyện kỹ năng đọc - hiểu cho các
em học sinh đòi hỏi mỗi giáo viên phải tìm ra phương pháp riêng cho mình.
Chính vì vậy để học sinh nắm được nội dung, nghệ thuật, tư tưởng, tình

cảm mà tác giả muốn truyền đạt đòi hỏi người giáo viên phải có phương pháp,
phải hướng học sinh tiếp cận đúng vấn đề một cách cụ thể, gần gũi với tư duy,
nhận thức của các em.
Nắm chắc được các văn bản Hướng dẫn đọc thêm sẽ giúp cho học sinh
hiểu được giá trị đặc sắc của các tác phẩm văn học và biết thưởng thức những
cái hay, cái đẹp, ý nghĩa cuộc đời qua những áng văn thơ.
Trong chương trình Ngữ văn THCS hiện nay có đến 31 văn bản được đưa
vào đọc thêm. Điều này cho thấy việc rèn luyện kỹ năng đọc - hiểu trong các tiết
5


học đọc thêm cũng rất cần thiết, giúp các em học sinh chủ động nắm tác phẩm,
tự làm sống dậy tác phẩm theo cách riêng.
* Cụ thể các bài đọc thêm:
Tiết
Lớp
PPCT
Văn bản hướng dẫn đọc thêm.
1
Con Rồng cháu Tiên
2
Bánh chưng bánh giầy
13
Sự tích Hồ Gươm
30
Cây bút thần
33
Ông lão đánh cá và con cá vàng
42
Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng

49
Lớp 6
Lợn cưới, áo mới
58
Con hổ có nghĩa
62
Mẹ hiền dạy con
99
Mưa
113
Lòng yêu nước
114
Lao xao
120
Cầu Long Biên chứng nhân lịch sử
135
Động Phong Nha
22
Côn Sơn ca
23
Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra
26
Sau phút chia li
35
Xa ngắm thác núi Lư
42
Lớp 7
Bài ca nhà tranh bị gió thu phá
63
Sài Gòn tôi yêu

85
Sự giàu đẹp của tiếng Việt
111
Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu
120
Quan Âm Thị Kính
57
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác
61
Lớp 8
Muốn làm thằng Cuội
69
Hai chữ nước nhà
21
Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh
56
Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
87
Lớp 9
Những đứa trẻ
110
Con cò
139
Bến quê
Với 31 văn bản đọc thêm thuộc các thể loại điều này cho thấy việc dạy
bài Hướng dẫn đọc thêm trong chương trình Ngữ văn là vô cùng cần thiết.
2.2. Thực trạng dạy học kiểu bài đọc thêm trong chương trình Ngữ
văn THCS.
Qua thực tế giảng dạy và tìm hiểu khảo sát, tôi nhận thấy giáo viên còn
lúng túng trong dạy văn bản đọc thêm, học sinh chưa có ý thức tìm hiểu các kiến

thức có liên quan đến văn bản đọc thêm, chưa nắm được đặc điểm của kiểu bài
6


đọc thêm. Đặc biệt nhiều em còn chưa xác định được vai trò của những tác
phẩm này trong phần văn học. Chưa thấy được giá trị, ý nghĩa cần thiết của các
văn bản trong việc góp phần định hướng tốt hơn khi học các văn bản chính cùng
thể loại. Chính vì vậy mà các em bị hổng kiến thức, kiến thức còn hạn chế. Một
số em khó tiếp thu một văn bản chứa đựng nhiều ý nghĩa, nhiều triết lí như :
Con hổ có nghĩa (lớp 6), Bài ca nhà tranh bị gió thu phá (lớp 7), Hai chữ nước
nhà (lớp 8), Bến quê (lớp 9)...
Năm 2016 – 2017 khi dự giờ đồng nghiệp dạy kiểu bài đọc thêm ở lớp 6A
tiết 35 bài Ông lão đánh cá và con cá vàng đây là một văn bản thuộc thể loại
truyện cổ tích, thể loại này không còn xa lạ với các em vì các em đã được tìm
hiểu ở bài Thạch Sanh, Em bé thông minh và Cây bút thần. Tuy nhiên giáo viên
cũng chưa định hình rõ sự khác biệt giữa dạy một tiết đọc thêm với một tiết văn
bản chính thức nên tiết dạy giống như tiết tìm hiểu một tác phẩm mới, còn nặng
kiến thức, chưa thể hiện được sự giảm tải làm cho học sinh mệt mỏi mà hiệu quả
giờ học lại không cao. Còn học sinh chuẩn bị bài cũng chưa kỹ nên khi giáo viên
hỏi những chi tiết đơn giản trong văn bản thì một số em chưa trả lời được như:
- Qua hành động và lời nói với cá vàng em thấy ông lão là người như thế
nào?
- Mụ vợ thuộc tầng lớp nào trong xã hội Nga ?
Tôi có khảo sát kết quả nhận thức của các em qua câu hỏi:
- Khi học xong bài Ông lão đánh cá và con cá vàng em rút ra được bài
học gì? Tôi thu được kết quả ở lớp 6A như sau:
Tỉ lệ trả lời %
Số học sinh
Tốt
Khá

Trung bình
Yếu
Kém
37
3 = 8,1%
8=21,5% 15=40,5 % 10 = 27,0%
1 = 2,7%
Cũng với tiết đọc thêm tôi dạy ở lớp 9B tiết 57 bài "Khúc hát ru những em bé
lớn trên lưng mẹ"(Nguyễn Khoa Điềm) thì tình trạng học sinh chuẩn bị bài
không tốt, còn sơ sài nên cuối giờ tôi có phát phiếu kiểm tra mức độ nắm bắt bài
học của học sinh bằng câu hỏi:
- Nêu những đặc sắc nghệ thuật mà tác giả sử dụng trong bài thơ, qua nghệ
thuật đó nội dung mà văn bản phản ánh tới người đọc là gì?
Kết quả khảo sát thực trạng mà tôi thu được ở lớp 9B như sau:
Số học sinh
33

Tốt
2 = 6,1%

Tỉ lệ trả lời %
Khá
Trung bình
Yếu
6=18,2% 10=30,3 % 9 = 27,3%

Kém
3=9,1%

Chính vì học sinh chưa nắm vững kiến thức bộ môn từ lớp dưới và kiến

thức ngay ở những bài đọc thêm nên phần nào cũng ảnh hưởng tới việc tìm hiểu
và học các văn bản chính, điều này cũng ảnh hưởng đến kết quả học tập môn
Ngữ văn. Nên kết quả khảo sát đầu năm không cao cụ thể:
Môn

Lớp

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Kém

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %
7


Ngữ

9B
1=3%
8=24,2% 14=42,5 % 8 = 24,2% 2 = 6,1%
văn (33 HS)
* Đánh giá thực trạng.
Rõ ràng để học sinh nắm được nội dung và nghệ thuật cơ bản nhất của
văn bản Hướng dẫn đọc thêm qua đó thấy được vai trò của nó trong phần văn
học góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác dạy học các tác phẩm
chính là một vấn đề cần được quan tâm.
Có thực trạng trên là do một số nguyên nhân sau:
Về phía giáo viên:
- Khảo sát thực tế ở các trường THCS trong toàn huyện Thọ Xuân, giáo viên vẫn
khó khăn trong việc lựa chọn kiến thức trọng tâm để khai thác.
- Theo thói quen vẫn giáo án soạn và dạy giống như một tiết dạy bình thường
(tuân thủ đầy đủ các bước, các mục..). Chưa có những cách thức giảng dạy cụ
thể đối với bài đọc thêm.
- Giáo viên chưa định hướng dạy như thế nào để đảm bảo đúng một tiết đọc
thêm. (Cách đây mấy năm là tiết học bình thường, nhưng gần đây lại thay đổi
cách dạy cho vào Hướng dẫn đọc thêm nhưng tài liệu chuẩn thì không hề chỉnh
sửa.)
- Một số giáo viên phương pháp giảng dạy còn nhiều hạn chế. Hình thức và
phương pháp tổ chức dạy học còn nghèo nàn, nhàm chán, chưa cuốn hút được
học sinh tham gia một cách tích cực, chủ động, sáng tạo để làm phong phú và
hấp dẫn hơn các giờ giảng của mình như sử dụng công nghệ thông tin, thảo luận
nhóm hay thi đọc diễn cảm...
- Giáo viên chưa xác định đúng đặc trưng kiểu bài, chưa định hình được thế nào
là Hướng dẫn đọc thêm. Hơn nữa, hầu hết giáo viên còn mâu thuẫn về việc cung
cấp kiến thức giữa “đầy đủ” với “trọng tâm”. Do đó, khi tiến hành dạy học hệ
thống câu hỏi, bài tập còn vụn vặt, vẫn còn ôm đồm, dàn trải, thiếu điểm nhấn.
- Có giáo viên còn nói nhiều, làm việc thay học sinh nhiều và thậm chí vẫn còn

tình trạng “đọc - chép”. Tính tương tác giữa giáo viên - học sinh, học sinh - học
sinh chưa được chú trọng, học sinh ít được tham gia đánh giá, trao đổi, thảo luận
hoặc chất vấn...
- Mặt khác từ khi phân phối chương trình có kiểu bài Hướng dẫn đọc thêm chưa
có một trường nào tổ chức chuyên đề về vấn đề này nên giáo viên chưa có điều
kiện học hỏi, tham gia góp ý và cùng nhau xây dựng cách dạy hợp lý cho kiểu
bài này.
Về phía học sinh:
- Qua khảo sát điều tra tôi nhận thấy học sinh có tâm lí coi nhẹ các bài đọc thêm,
không cần học nhiều, tìm hiểu nhiều. Cho nên rất nhiều em khi học xong chưa
nắm được những kiến thức trọng tâm nhất của bài học.
- Trong quá trình ôn tập các em chỉ để ý đến những tác phẩm chính vì nó liên
quan đến kiểm tra, thi cử (hầu hết các em quan niệm bài đọc thêm là bài học
không bắt buộc, giáo viên không kiểm tra, đánh giá và thi cử đến những tác
phẩm này).
- Khả năng nói trước tập thể còn hạn chế, chưa quen với cách học có hướng dẫn.
8


- Mặt khác, học sinh cho rằng các tác phẩm học chính đã quá nhiều, nên không
còn thời gian dành cho các tác phẩm đọc thêm.
Giờ học bài đọc thêm cũng chưa thực sự lôi cuốn được các em vì phần
lớn thường diễn ra đơn điệu, nhàm chán và tẻ nhạt. Do đó bài đọc thêm chưa
phát huy được hết tác dụng của nó trong việc cung cấp mở rộng kiến thức văn
học, rèn kỹ năng sống thông qua các văn bản văn học hiện đại và đặc biệt là
nâng cao khả năng đọc và tự học của học sinh.
Như vậy, thì việc dạy tiết Hướng dẫn đọc thêm quả là nan giải và chưa
thực sự có hiệu quả. Từ lí luận và thực tiễn trên tôi mạnh dạn nghiên cứu “Một
số phương pháp dạy kiểu bài đọc thêm trong chương trình Ngữ văn THCS”
nhằm khắc phục những hạn chế đã nêu trên, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và

học Văn trong nhà trường.
2.3. Những giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề:
2.3.1. Định hướng tìm hiểu những nội dung trong kiểu bài Hướng dẫn đọc
thêm theo đặc trưng thể loại.
2.3.1.1. Hướng dẫn đọc thêm văn bản thơ.
Để học tốt văn bản đọc thêm về thể loại thơ giáo viên cần chú ý cho học
sinh tìm hiểu các vấn đề sau:
- Đọc diễn cảm và giải nghĩa các từ ngữ cần thiết: giáo viên có thể cho học sinh
đọc văn bản ngay từ đầu tiết học không nhất thiết phải đi theo trình tự như ở
giáo án chính. Mục đích là biến văn bản thành tác phẩm trong từng học sinh,
làm sống dậy tâm tư tình cảm của nhà thơ gửi gắm trong đó.
- Tác giả và hoàn cảnh ra đời của bài thơ (sơ lược ).
- Nhìn tổng quát bài thơ: nhan đề, bố cục và hình tượng thơ.
- Phân tích nội dung bài thơ chú ý khai thác nội dung trọng tâm nhất về:
+ Bức tranh thiên nhiên hoặc cuộc sống được tái tạo lại bằng cảm xúc của nhà
thơ.
+ Hình tượng chủ thể trữ tình là mạch cảm xúc và suy tư của nhà thơ được bộc
lộ trực tiếp qua ngôn từ, hình ảnh, kết cấu và các chặng đường phát triển của nó.
Cần đọc - hiểu để thấy rõ hai hình tượng đó nương tựa vào nhau, đan xen
nhau trong bài thơ.
- Khám phá chủ đề tư tưởng tác phẩm.
+ Bài thơ thể hiện tình cảm gì, của ai?
+ Điều sâu kín mà nhà thơ muốn bày tỏ?
+ Ý nghĩa khái quát toát ra từ hình tượng thơ?
* Ví dụ khi Hướng dẫn đọc thêm tiết 57 văn bản: Vào nhà ngục Quảng Đông
cảm tác (lớp 8) giáo viên hướng dẫn học sinh nắm được bốn ý trọng tâm sau:
Diễn tả cuộc đời hoạt động cách mạng đầy sóng gió, bất trắc của người tù.
Thể hiện phong thái ung dung, lạc quan, khí phách hiên ngang tự chủ của
người tù yêu nước Phan Bội Châu.
Thể hiện khẩu khí của bậc anh hùng: cho dù ở bất kì hoàn cảnh nào, vẫn

giữ được hoài bão lớn lao, khí phác hiên ngang, vẫn cười ngạo nghễ trước kẻ
thù.
Khẳng định cái ý chí gang thép: còn sống là còn chiến đấu vì thế mà
không sợ bất kì một khó khăn thử thách nào.
9


=> Bằng giọng điệu hào hùng có sức lôi cuốn mạnh mẽ, Vào nhà ngục
Quảng Đông cảm tác đã thể hiện phong thái ung dung, đường hoàng và khí
phách kiên cường, bất khuất vượt lên trên cảnh tù ngục khốc liệt của nhà chí sĩ
yêu nước Phan Bội Châu.
Tuy nhiên mỗi bài thơ, mỗi thể thơ có những đặc điểm khác nhau nên
không thể áp đặt máy móc các cách học cho tất cả các bài mà giáo viên cần linh
hoạt lựa chọn nội dung kiến thức cho phù hợp.
Tuỳ từng bài đọc - hiểu mà vận dụng cho hợp lí. Chỉ cần làm thế nào cho
học sinh "lắng nghe cho được nhịp điệu của cuộc sống nằm im trong chữ nghĩa,
để tim mình rung cảm trở lại cái rung cảm của tác giả, cũng vui buồn, yêu ghét,
thương nhớ, đồng cảm…, nâng mình lên xúc cảm với cái đẹp trong hình tượng
thơ văn; nghe nhạc mà thấy mùi hương, nghe tiếng động mà thấy tĩnh mịch,
thấy bóng đèn mà bóng tối hoá thâm u."( Lê Trí Viễn )
2.3.1.2. Hướng dẫn đọc thêm văn bản truyện.
Giáo viên cần định hướng những vấn đề sau:
- Phần giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm có thể cho học sinh tự tìm hiểu.
Giáo viên chỉ cần hỏi một đến hai nét đáng chú ý nhất trong cuộc đời, sự nghiệp
hay phong cách của nhà văn; vị trí của tác phẩm trong nền văn học (nếu chiếm
vị trí mở đường cho một trào lưu hay một vị trí cao trong dòng văn học đó).
- Với phần đọc văn bản: đối với những văn bản ngắn có thể cho đọc hết hoặc
một phần văn bản trên lớp còn lại học sinh tự đọc ở nhà. Đối với văn bản dài
giáo viên cho học sinh tóm tắt lại truyện không nhất thiết phải đọc.
- Tìm hiểu về kết cấu văn bản, tình huống truyện (nếu có).

- Tìm hiểu sự kiện - nhân vật ( nhân vật chính, nhân vật phụ ).
+ Phân tích các chi tiết về hành vi, lời nói của nhân vật dựa trên các câu hỏi
mang tính khái quát hoặc cốt lõi( tránh cách hỏi tràn lan, vụn vặt, câu hỏi phân
tích quá chi tiết như một tiết chính) làm bộc lộ nét bản chất của con người mà
tác phẩm hướng tới.
* Ví dụ khi dạy tiết 89, bài: Quan Âm Thị Kính (lớp 8) giáo viên cần hướng dẫn
học sinh phân tích về hành vi, lời nói của các nhân vật đó là: Thị Kính, Thiện Sĩ,
Sùng Ông, Sùng Bà... qua đó làm bộc lộ nét bản chất tính cách của các nhân vật
trong tác phẩm:
+ Sùng Bà là một người đàn bà độc địa, tàn nhẫn, bất nhân, đại diện cho mụ ác.
+ Thị Kính là một con người: nhẫn nhục, trong oan ức vẫn hiền lành, chân thực,
giữ phép tắc gia đình.
- Mặt khác khám phá bài học hay thông điệp, nội dung chính của văn bản mà tác
giả muốn gửi gắm qua văn bản.
* Ví dụ: Ở tiết 85, văn bản Sự giàu đẹp của tiếng Việt (lớp 7) học sinh sẽ khám
phá được thông điệp, nội dung chính của văn bản đó là:
- Nêu nhận định về phẩm chất của tiếng Việt: là một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng
hay, giải thích nhận định ấy.
- Chứng minh cho sự giàu đẹp, phong phú (cái hay) của tiếng Việt về mặt ngữ
âm, từ vựng, cú pháp...
- Sơ bộ kết luận về sức sống của tiếng Việt.
10


Các trình tự khi Hướng dẫn đọc thêm văn bản truyện như một định hướng
chung còn cụ thể từng loại truyện: truyện dân gian, truyện trung đại, truyện hiện
đại ngắn hay dài… cần có cách phân tích cụ thể.
2.3.2. Vận dụng các hình thức và phương pháp vào dạy học một văn bản
Hướng dẫn đọc thêm.
2.3.2.1. Phần kiểm tra bài cũ và giới thiệu bài.

Giáo viên sử dụng phương pháp vấn đáp bằng hình thức thiết kế câu hỏi
trắc nghiệm ngắn để học sinh trả lời cá nhân hoặc tổ chức trò chơi đoán tranh để
tạo không khí hứng thú sôi nổi (nhất là đối với các văn bản truyện dân gian ở
lớp 6).
Ví dụ:
- Khi dạy bài “Sự tích Hồ Gươm” (Lớp 6) thuộc thể loại truyện truyền
thuyết, giáo viên có thể chuẩn bị các tranh về truyện truyền thuyết “Thánh
Gióng”, “Sơn Tinh Thủy Tinh”, “Em bé thông minh” để học sinh đoán nội
dung, tên truyện. Giáo viên cũng có thể chuẩn bị trước hình ảnh liên quan đến
nội dung câu chuyện “Sự tích Hồ Gươm” để học sinh dự đoán trước tên truyện
hoặc nội dung truyện.
Một số tranh minh họa cho các văn bản:

Bánh chưng bánh giày
Sơn Tinh Thủy Tinh
Thánh Gióng
- Khi dạy bài “Lao xao”(Duy Khán) giáo viên có thể kiểm tra bài cũ của
học sinh dưới hình thức trả lời một vài câu hỏi trắc nghiệm liên quan đến văn
bản "Lòng yêu nước”(I. Ê-ren-bua) như:
1. Văn bản Lòng yêu nước được ra đời trong bối cảnh nào?
A. Cách mạng tháng Mười Nga.
B. Chiến tranh thế giới thứ nhất.
C. Chiến tranh chống đế quốc Mĩ.
D. Chiến tranh chống phát xít Đức.
2. Văn bản Lòng yêu nước thuộc thể loại gì?
A. Thơ.
B. Truyện ngắn.
C. Kí.
D. Tiểu thuyết.
Giáo viên linh hoạt không kiểm tra bài cũ, mà sử dụng phương pháp

thuyết trình kết hợp với nêu vấn đề (hoặc kết hợp cả sử dụng tranh ảnh) để dẫn
dắt vào tiết đọc thêm một cách thật ấn tượng, ngắn gọn.
*Ví dụ giới thiệu bài: Sự tích Hồ Gươm (Lớp 6) thông qua quan sát tranh.

11


Hoặc sử dụng những đoạn video ngắn để giới thiệu bài.
Giáo viên nên linh hoạt thay đổi cách kiểm tra bài cũ và giới thiệu bài sẽ lôi
cuốn được học sinh vào bài học, tạo tâm thế tốt cho các em tìm hiểu khám phá
nội dung, ý nghĩa của tác phẩm.
2.3.2.2. Phần giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm.
- Giáo viên tổ chức học sinh hoạt động cá nhân bằng phương pháp như:
vấn đáp (với câu hỏi ngắn, yêu cầu trả lời nhanh), nêu và giải quyết vấn đề, nối
cột, điền thông tin phù hợp vào chỗ trống...
* Ví dụ:
Khi dạy bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá (Lớp 7) giáo viên cho học
sinh chơi một trò chơi tạo không khí cho lớp học. Giáo viên sử dụng máy chiếu
có hình ảnh ba loài hoa sau mỗi bức ảnh đó chứa đựng câu hỏi về tác giả, tác
phẩm. Học sinh lựa chọn loài hoa mình yêu thích và trả lời câu hỏi thông qua sự
chuẩn bị ở nhà.
1. Văn bản Bài ca nhà tranh bị gió thu phá được viết theo phương thức biểu đạt
nào?
A. Miêu tả.
B. Tự sự.
C. Biểu cảm.
C. Kết hợp cả ba phương thức trên.
2. Đỗ Phủ được mệnh danh là gì?
A. Thi tiên.
B. Thi thánh.

C. Thi thần.
C. Thi bá.
3. Chọn các từ cho sau đây: đau khổ, độ lượng, tái hiện, loạn li, nhân đạo, vị
tha, bao dung điền vào chỗ trống để hoàn thành câu nhận xét về bài thơ Bài ca
nhà tranh bị gió thu phá ?
" Bài ca nhà tranh bị gió thu phá" của Đỗ Phủ đã .......... bức tranh sinh
động về cảnh ngộ ......... của bản thân nhà thơ trong cảnh ........... Nhưng điều
đáng quý nhất là vượt lên trên cảnh ngộ cá nhân, bài thơ đã bộc lộ tinh
thần ....... và lòng ....... cao cả.
- Bên cạnh đó giáo viên sử dụng phương pháp giao nhiệm vụ để học sinh
về nhà thực hiện.
Sử dụng các phương pháp này với mục đích: kiểm tra năng lực tự học của
học sinh; kiểm tra khả năng độc lập giải quyết vấn đề của học sinh; kiểm tra khả
năng trình bày hiểu biết về vấn đề mà giáo viên đưa ra.
2.3.2.3. Phần đọc - hiểu văn
bản. a. Đọc - hiểu chú thích.
* Phần đọc:
Giáo viên tổ chức học sinh đọc phân vai với những văn bản nhiều nhân
vật.
Ví dụ: Văn bản “ Quan Âm Thị Kính”,“Ông lão đánh cá và con cá vàng”.
Giáo viên cho nghe đọc mẫu (giáo viên đọc hoặc sử dụng clip đọc mẫu), hướng
dẫn học sinh đọc một đoạn đối với văn bản dài hoặc không đọc mà tóm
tắt nội dung, cốt truyện.
Giáo viên hướng dẫn học sinh tóm tắt văn bản (đối với phần truyện). Có
ba cách làm như sau: Trò chơi “nhanh tay, nhanh mắt” (các sự việc này do giáo
12


viên chuẩn bị trước), hoặc tiếp sức mỗi người tóm tắt sự việc chính của một
đoạn, tóm tắt theo tranh ...

Ví dụ: Khi dạy bài “Con Rồng Cháu Tiên”, giáo viên có thể thiết kế sự
việc như sau:
1. Âu Cơ thuộc dòng Tiên, Lạc Long Quân thuộc nòi Rồng.
2. Họ trở thành vợ chồng, đẻ ra một cái bọc trăm trứng, trăm trứng nở ra một
trăm người con.
3. Mở ra thời đại Hùng Vương.
4. Họ gặp nhau.
5. Một thời gian sau chia tay nhau, chia con đi cai quản các nơi.
6. Lập ra nước Văn Lang.
7. Nguồn gốc dân tộc ta là con Rồng cháu Tiên
Sau đó yêu cầu học sinh sắp xếp lại sự việc và đọc thành bản tóm tắt hoàn chỉnh.
* Phần chú thích:
Tìm hiểu chú thích có thể lồng vào phân tích hoặc tìm hiểu một cách chọn
lọc. Có thể tổ chức cho học sinh tìm nghĩa tương ứng của từ.
Ví dụ: Khi dạy bài “Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng”, giáo viên nên khai thác
chú thích “tị”: so tính, không bằng lòng trước những gì người khác được hưởng;
“hăm hở”: dáng bộ hăng hái muốn thực hiện nhanh ý định; “nói thẳng”: nói trực
tiếp, không giấu diếm những điều muốn nói; “tê liệt”: mất cảm giác và khả năng
cử động. Các chú thích khác nên hướng dẫn học sinh tự tìm hiểu.
b. Kết cấu, bố cục.
- Khi tìm hiểu về thể loại, phương thức biểu đạt ... giáo viên dùng phương pháp
vấn đáp, trắc nghiệm hoặc sử dụng phương pháp trò chơi: giáo viên có thể thiết
kế cho học sinh trò chơi tiếp sức trả lời thật nhanh hiểu biết cá nhân về thể loại,
tên tác phẩm, đặc trưng.
Ví dụ: Khi dạy bài “Cây bút thần” giáo viên hỏi:
Văn bản thuộc thể loại gì? Kể tên những văn bản cùng thể loại?
- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nhanh bố cục theo ba cách:
Cách 1: Học sinh tự xác định bố cục, nội dung từng phần.
Cách 2: Giáo viên xác định bố cục, học sinh tìm nội dung tương ứng.
Cách 3: Giáo viên xác định trước nhưng đảo trật tự bố cục, học sinh sắp xếp lại

cho chính xác.
Ví dụ: Hướng dẫn đọc thêm tiết 112 văn bản: Con cò (Lớp 9):
Hãy nối nội dung ở cột A với nội dung ở cột B để được một nhận định đúng?
A
B
Phần 1

Suy nghĩ và triết lí về ý nghĩa lời ru

Phần 2

Hình ảnh con cò đến với tuổi thơ qua lời
ru của mẹ
Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức và gắn
bó với con qua từng chặng đường đời.

Phần 3

13


2.3.2. 4. Phân tích.
Giáo viên có thể sử dụng các phương pháp sau:
* Phương pháp thảo luận nhóm: Tổ chức học sinh thảo luận nhóm (nên chia
nhóm nhỏ từ 2 đến 6 học sinh /nhóm) theo định hướng trong phiếu học tập do
giáo viên chuẩn bị.
Ví dụ khi dạy tiết 112, văn bản: Con cò (Lớp 9) giáo viên chia lớp thành
ba nhóm với các câu hỏi:
Nhóm 1: Tìm hiểu hình ảnh con cò trong đoạn 1
- Nhận xét về cách vận dụng ca dao và sử dụng nghệ thuật của Chế Lan Viên

trong đoạn thơ này?
- Hình ảnh con cò đến với tuổi thơ bằng cách nào?
- Qua đó cho em thấy hình ảnh con cò tượng trưng cho ai và về điều gì?
Nhóm 2: Tìm hiểu hình ảnh con cò trong đoạn 2
- Nhận xét về nhịp điệu của đoạn 2?
- Mối quan hệ giữa em bé và hình ảnh con cò qua lời hát ru ở đoạn 2 thể hiện
như thế nào?
- Hình ảnh cánh cò trong đoạn thơ có ý nghĩa gì?
Nhóm 3: Tìm hiểu hình ảnh con cò trong đoạn 3
- Hình ảnh con cò có gì khác với hai đoạn trên?
- Tấm lòng người mẹ được thể hiện qua những câu thơ nào?
- Từ đó tác giả đã khái quát một quy luật gì của người mẹ?
Với cách chia nhóm này các em sẽ tập trung tìm hiểu và trả lời trên cơ sở
bàn bạc thống nhất ý kiến. Từ đó giáo viên sẽ chốt lại kiến thức trọng tâm cần
nắm trong bài.
* Phương pháp tổ chức trò chơi:
Tổ chức một số trò chơi như “giải ô chữ”, “rung chuông vàng”, “tiếp sức”
... để tìm hiểu nội dung và nghệ thuật của văn bản. Để tổ chức tốt được trò chơi,
giáo viên phải chú ý xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở về nội dung và nghệ
thuật của bài.
Ví dụ: Khi tìm hiểu về nhân vật Phan Bội Châu trong bài “Vào nhà ngục
Quảng Đông cảm tác” (Lớp 8) giáo viên có thể tổ chức học sinh trong lớp chơi
trò chơi ô chữ để tìm ra từ chìa khóa có liên quan đến nhân vật trong văn bản.
Giáo viên lưu ý chọn từ chìa khóa phải làm nổi bật được tính cách của nhân vật,
cũng như các câu hỏi phải làm nổi bật trọng tâm bài.
Ví dụ hệ thống câu hỏi để tìm ra các ô hàng ngang và từ chìa khóa sau:

14

1

P

H

A

2
3

T

R

4

Ộ

I

C

H

S

À

O

N

A

M

Â

U

Ờ

N

Ư

Ớ

C

C

Ứ

U

Đ

Q

U

Ả

N

G

Đ

Ô

N

G

H

I

Ê

N

N

G

A

N

C

Ư Ờ

I

T

A

N

T

R

U

N

G

T

6

8

B

Ị

5

7

N

N

G

Ụ

C

G

B

Ủ

A

T

A

Y

CHÌA B
KHÓA B

C

À

Ớ

I

U

N

Ê

Ư A

C

Y

À

I

C

A

Y

Ê

U

N

Ớ

C

Ư

I

H Ư

Hàng ngang thứ 1 (gồm 11 chữ cái):
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác do ai sáng tác?
Hàng ngang thứ 2 (gồm 6 chữ cái):
Biệt hiệu của Phan Bội Châu là gì?
Hàng ngang thứ 3 (gồm 13 chữ cái):
Từ kinh tế trong bài Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác nghĩa là gì?
Hàng ngang thứ 4 (gồm 9 chữ cái):
Tên nhà tù mà Phan Bội Châu bị giam?

Hàng ngang thứ 5 (gồm 9 chữ cái):
Từ chỉ khí phách của Phan Bội Châu?
Hàng ngang thứ 6 (gồm 7 chữ cái):
Từ thể hiện rõ nhất tinh thần lạc quan của Phan Bội Châu trong nhà ngục ?
Hàng ngang thứ 7 (gồm 12 chữ cái):
Tên của tác phẩm trong đó có bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác?
Hàng ngang thứ 8 (6 chữ cái):
Từ diễn tả hoạt động mở rộng vòng tay để ôm lấy?
* Giáo viên cho học sinh tìm hiểu bằng sơ đồ tư duy
Ví dụ bài: Vọng Lư sơn bộc bố (Xa ngắm thác núi Lư - Lớp 7) để xây
dựng được sơ đồ tư duy phù hợp với nội dung bài, giáo viên cần yêu cầu học
sinh chuẩn bị kỹ các nội dung ở nhà. Và có thể hướng dẫn các em tự thể hiện nội
dung bài học qua sơ đồ tư duy. Mặt khác khi tiến hành giờ học trên lớp giáo viên
xây dựng hệ thống câu hỏi thảo luận cho các nhóm để chốt lại nội dung thể hiện
trong sơ đồ. Cụ thể:
Nhóm 1: Thảo luận nội dung 1 với các câu hỏi sau:
- Nhà thơ đứng ở vị trí nào để tả thác núi Lư? Những từ nào cho ta biết rõ
điều đó? Vị trí này có thuận lợi gì cho việc miêu tả?
1
5


- Câu thơ thứ nhất giúp người đọc hình dung ra cảnh ngọn núi Hương Lô
như thế nào? Hình ảnh miêu tả trong câu này tạo nền cho việc miêu tả ba câu
sau như thế nào?
Nhóm 2: Thảo luận nội dung 1 với các câu hỏi sau:
- Hãy nêu lên những vẻ đẹp khác nhau của thác đã được Lí Bạch phát
hiện và miêu tả trong ba câu tiếp theo?
- Nhận xét bút pháp miêu tả của tác giả ( Gợi ý: phân tích sự thành công
của tác giả trong việc sử dụng từ quải, phi, nghi, sử dụng phép so sánh, phóng

đại,...)
- Qua tìm hiểu, hãy nêu cảm nhận của em về vẻ đẹp thác núi Lư qua ba
câu thơ cuối?
Nhóm 3: Thảo luận nội dung 2 với câu hỏi sau:
- Qua đặc điểm cảnh vật được miêu tả, ta có thể thấy những nét gì trong
tính cách và tâm hồn nhà thơ?
- Qua đó em thấy tình cảm yêu quý thiên nhiên, đất nước của tác giả như
thế nào?
Vì bài này có hai nội dung cơ bản đó là: Vẻ đẹp của thác núi Lư và tâm
hồn của nhà thơ nên sẽ có hai nhóm cùng thảo luận những câu hỏi giống nhau.
Các nhóm trình bày bổ sung kiến thức cho nhau để cuối cùng giáo viên chốt
bằng sơ đồ tư duy sau:

2.3.2.5. Tổng kết, luyện tập, củng cố.
Giáo viên có thể sử dụng các hình thức sau:
Sử dụng phương pháp vấn đáp bằng câu hỏi trắc nghiệm.

16


Ví dụ khi tìm hiểu về nội dung của văn bản “Sài Gòn tôi yêu” (Lớp 7), giáo viên
có thể sử dụng câu hỏi trắc nghiệm nhanh như: Trong những nhận xét về nét
riêng của thiên nhiên và cuộc sống Sài Gòn nhận xét nào đúng, nhận xét nào sai
(Điền Đ vào ô nhận xét đúng, S vào ô nhận xét sai):
- Thời tiết trái chứng, đổi thay đột ngột.
- Nhiều hiện tượng thời tiết cùng có trong một ngày.
- Nhịp điệu sống đa dạng trong những thời khắc khác nhau.
- Nhịp điệu sống lặng lẽ, ít thay đổi.
Tổ chức trò chơi “Ngôi sao may mắn”, “Sắc màu em yêu” ...
Ví dụ: Để củng cố bài “Cây bút thần” giáo viên thiết kế trò chơi sắc màu em yêu

như sau:

Nếu được tặng
cây bút thần
em sẽ làm gì ?

Mỗi màu sắc tương ứng với 01 câu hỏi:
Màu vàng: Vì sao Mã Lương được thần cho bút?
Màu đỏ: Mã Lương dùng bút thần để làm gì?
Màu tím: Em có cảm nghĩ gì về tính cách Mã Lương?
Màu xanh: Nhân vật Mã Lương thuộc kiểu nhân vật nào? Giống với
những nhân vật cổ tích nào mà em đã học?
Màu hồng: Hình ảnh cây bút thần có ý nghĩa gì?
Cho nghe lại câu chuyện đã được chuyển thể thành phim hoạt hình hoặc
xem clip về nội dung chính của bài. Ví dụ: Xem clip hoạt hình về Cây bút thần,
Sự tích Hồ Gươm....
17


Tổ chức cho học sinh đọc diễn cảm, kể chuyện theo tranh. Tổ chức học
sinh chuyển thể kịch bản ...
Đó là một số các phương pháp và hình thức để giáo viên khai thác và học
sinh tìm hiểu tốt về văn bản Hướng dẫn đọc thêm trong chương trình Ngữ văn
THCS.
2. 4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
Từ việc áp dụng phương pháp dạy học trên, chất lượng giảng dạy của bộ
môn mà tôi phụ trách thay đổi rõ rệt. Điều đó càng thôi thúc tôi không ngừng cố
gắng, học hỏi, trau dồi, đổi mới phương pháp, cống hiến với nghề, với tình yêu
môn văn mà tôi đã chọn.
Việc áp dụng các phương pháp trên vào những giờ dạy Hướng dẫn đọc

thêm văn bản trong chương trình Ngữ văn 9 kỳ I và đã thu được kết quả như
sau:
Tỉ lệ học sinh nắm được nội dung, nghệ thuật, ý nghĩa, tư tưởng mà văn
bản cung cấp:
Số học sinh
33

Tỉ lệ trả lời %
Tốt
Khá
Trung bình
4 = 12,1% 10 = 30,3 % 13=39,5%

Yếu
3 = 9,1%

Kém
0

Từ việc tiếp thu có hiệu quả các giờ Hướng dẫn đọc thêm văn bản cũng đã
góp phần nâng cao chất lượng học bộ môn.
Môn

Lớp

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Kém

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Tỷ lệ %

Ngữ
văn

9B
2=6%
7=21,2%
20=60,7 % 4= 12,1%
0
(33 HS)
Rõ ràng khi có sự đầu tư nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm kết quả
giảng dạy đã có sự chuyển biến tích cực. Tỉ lệ học sinh tiếp thu và hiểu các văn
bản đọc thêm đến cuối kỳ tăng lên rõ rệt từ thực trạng ban đầu là 63,6% trên
trung bình đã tăng lên trên 90%, tỉ lệ học sinh nhận biết ở mức độ yếu cũng
giảm đáng kể, không còn học sinh ở mức độ kém.
Học sinh nắm bắt được các văn bản Hướng dẫn đọc thêm cũng góp phần

nâng cao hiệu quả giảng dạy ở các tiết học văn bản khác cũng như ở phân môn
Tiếng Việt và Tập làm văn. Bởi hai phân môn này vẫn có những bài sử dụng ngữ
liệu ở các tiết đọc thêm. Chính vì vậy kết quả tổng kết học tập của học sinh kỳ I
là rất khả quan.
Như vậy các phương pháp đưa ra mang lại hiệu quả giảng dạy giúp học
sinh học tốt và yêu thích học môn Văn hơn. Còn giáo viên làm căn cứ để dạy
học tốt hơn.

18


GIÁO ÁN MINH HỌA
Ngày soạn:
Ngày dạy:
Tiết 112
Đọc thêm văn bản: CON CÒ
(Chế Lan Viên)
I. Mục tiêu cần đạt:
1. Kiến thức:
Học sinh cần:
- Cảm nhận được vẻ đẹp và ý nghĩa của hình tượng con cò trong bài thơ được
phát triển từ những câu ca dao để ngợi ca tình mẹ và những lời hát ru ngọt ngào.
- Thấy được tác dụng của việc vận dụng ca dao một cách sáng tạo trong thơ.
2. Kỹ năng:
Học sinh biết cách:
- Đọc – hiểu một văn bản thơ trữ tình.
- Cảm thụ những hình tượng thơ được sáng tạo bằng liên tưởng, tưởng tượng.
3. Thái độ :
- Giáo dục học sinh về lòng biết ơn cha mẹ và tình yêu đối với văn học.
II. Chuẩn bị:

- Giáo viên: Sách giáo khoa, Sách giáo viên, phiếu học tập, tư liệu liên quan đến
nội dung văn bản.
- Học sinh: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm, nội dung, nghệ thuật của đoạn trích, sưu
tầm các bài ca dao, bài thơ, bài hát có hình ảnh con cò).
III. Phương pháp:
Phương pháp: Vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề, thuyết trình, thảo luận nhóm...
IV. Tiến trình lên lớp:
1. Ổn định tổ chức lớp :
2. Kiểm tra bài cũ:
3. Bài mới:
Giáo viên giới thiệu bài bằng cách chiếu hình ảnh con cò trong những câu
ca dao:
Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con!
19


Con cò một hình ảnh quen thuộc trong văn học Việt Nam. Con cò biểu
tượng của người nông dân lam lũ, của người mẹ yêu con, thương con. Mượn
hình ảnh con cò Chế Lan Viên đã đem đến cho người đọc một bài thơ giàu cảm
xúc và giàu ý nghĩa triết lí. Con cò cũng chính là tên văn bản đọc thêm mà cô và
các em tìm hiểu ngày hôm nay.
Hoạt động của thầy và trò
- Giáo viên hướng dẫn cho học sinh
tìm hiểu chung về văn bản.
- Học sinh chú ý.

? Giới thiệu vài nét về tác giả ?
- Học sinh trả lời.

Nội dung cần đạt
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
Chú thích Sách giáo khoa.
2. Tác phẩm

? Tác phẩm được viết vào thời gian
a. Hoàn cảnh sáng tác:
nào?
- Sáng tác 1962.
- Học sinh trả lời.
b. Đọc - hiểu chú thích
- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc:
* Đọc
giọng thủ thỉ, tâm tình như lời ru.
- Giáo viên đọc mẫu sau đó gọi học
sinh đọc.
- Học sinh nghe, đọc bài.
- Giáo viên hướng dẫn các em tìm * Chú thích
hiểu từ khó trang 47.
- Học sinh chú ý.
? Bài thơ được viết theo thể thơ nào ? c. Thể thơ, bố cục:
- Tự do.
- Thể thơ: tự do, các câu thơ dài ngắn
không đều, theo mạch cảm xúc.
? Văn bản được chia làm mấy phần? - Bố cục: 3 phần
Nêu nội dung của từng phần?

20


- Học sinh trả lời: Ba phần tương
ứng với ba mục.
+ Phần 1: Hình ảnh con cò đến với
tuổi thơ qua lời ru của mẹ.
+ Phần 2: Hình ảnh con cò đi vào
tiềm thức và gắn bó với con qua từng
chặng đường đời.
+ Phần 3: Suy nghĩ và triết lí về ý
nghĩa lời ru.
? Em có nhận xét gì về bố cục của
văn bản?
- Học sinh trả lời.
- Giáo viên: Bố cục như trên là hoàn
toàn hợp lí, trước hết cả 3 phần đều
xoay quanh hình tượng con cò; thứ 2
tứ thơ phát triển, càng về sau càng
mở rộng và vươn tới tầm khái quát.
? Hình ảnh trung tâm bài thơ là hình
ảnh nào?
- Con cò.
? Mượn hình ảnh con cò tác giả
muốn nói lên điều gì?
- Tình mẫu tử.
Giáo viên: Vậy tình cảm đó được thể
hiện như thế nào trong bài, lớp sẽ
tiến hành thảo luận nhóm (Giáo viên
chia lớp làm 3 nhóm với các câu hỏi

ghi sẵn trong phiếu học tập), thời
gian thảo luận là 7 phút. Sau đó các
nhóm lần lượt trình bày kết quả thảo
luận của nhóm mình, các nhóm khác
nhận xét, bổ sung. Sau mỗi nhóm
trình bày có sự nhận xét, bổ sung,
giáo viên kết luận và chốt ghi ý chính
trên bảng.
Nhóm 1:
? Nhận xét về cách vận dụng ca dao
và sử dụng nghệ thuật của Chế Lan
Viên đoạn thơ này?
? Hình ảnh con cò đến với tuổi thơ
bằng cách nào?

II. Phân tích.

1. Hình ảnh con cò trong đoạn 1.
- Vận dụng sáng tạo ca dao, sử dụng
điệp ngữ.
-> Con cò đến với tuổi thơ con qua âm
điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời du.
21


? Qua đó cho em thấy hình ảnh con
cò tượng trưng cho ai và về điều gì?
* Gợi ý trả lời:
1. Vận dụng sáng tạo ca dao, sử dụng
điệp ngữ.

2. Con cò đến với tuổi thơ con qua
âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời
du.
3. Trong đoạn thơ qua ca dao con cò
không chỉ tượng trưng cho người mẹ,
người phụ nữ nhọc nhằn kiếm sống
mà đó còn là tình mẫu tử che chở
cho con.
Nhóm 2:
? Nhận xét về nhịp điệu của đoạn 2?
? Mối quan hệ giữa em bé và hình
ảnh con cò qua lời hát ru ở đoạn 2
thể hiện như thế nào?
? Hình ảnh cánh cò trong đoạn thơ
có ý nghĩa gì?
* Gợi ý trả lời:
1. Nhịp ngắn, lặp cấu trúc.
2. Cánh cò trở thành bạn đồng hành
của con (từ tuổi ấu thơ ở trong nôi
qua lời ru của mẹ rồi theo con đến
trường và đến khi con trưởng thành).
3. Cánh cò chính là mang ý nghĩa
biểu tượng về lòng mẹ.
Nhóm 3:
? Hình ảnh con cò có gì khác với hai
đoạn trên?
? Tấm lòng người mẹ được thể hiện
qua những câu thơ nào?
? Từ đó tác giả đã khái quát một quy
luật gì của người mẹ?

* Gợi ý trả lời:
1. Con cò là biểu tượng cho tấm lòng
người mẹ luôn ở bên con.
2. Con dù lớn vẫn là con của mẹ

=> Đó là tình mẫu tử che chở của mẹ
dành cho con.

2. Hình ảnh con cò trong đoạn 2.
- Nhịp ngắn, lặp cấu trúc.
-> Cánh cò trở thành bạn đồng hành của
con.
=> Mang ý nghĩa biểu tượng về lòng
mẹ.

3. Hình ảnh con cò trong đoạn 3.
- Con cò là biểu tượng cho tấm lòng
người mẹ luôn ở bên con.
-> Là quy luật tình cảm có ý nghĩa bền
vững, sâu sắc.

22


Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.
3. Là quy luật tình cảm người mẹ
luôn ở bên con, theo dõi từng bước
đi, chặng đường của con dù ở gần
hay xa. Đó là tình cảm có ý nghĩa
bền vững, sâu sắc.

- Giáo viên hướng dẫn học sinh tổng
kết giá trị nội dung và nghệ thuật qua
câu hỏi sau:
? Giọng điệu của bài thơ có gì đặc
sắc? Vai trò của nó trong việc thể
hiện tư tưởng chủ đạo của bài thơ?
- Học sinh trả lời.
? Nhận xét về ý nghĩa biểu tượng,
nội dung bài thơ?
- Học sinh trả lời.

III. Tổng kết
1. Nghệ thuật:
- Bài thơ viết theo thể thơ tự do. Câu
thơ dài ngắn không đều, nhịp điệu biến
đổi, có nhiều câu thơ điệp lại, tạo nhịp
điệu gần với điệu hát ru.
- Giọng điệu vừa mang âm hưởng lời
hát ru vừa mang đậm chất suy tưởng
triết lý.
- Nghệ thuật vận dụng sáng tạo hình
ảnh con cò trong ca dao là nơi xuất phát
điểm tựa cho những lý tưởng sáng tạo
mở rộng của tác giả. Hình ảnh con cò
giàu ý nghĩa tượng trưng.
2. Nội dung:
- Khi khai thác hiện tượng con cò trong
ca dao, trong những câu hát ru, bài thơ
Con cò của Chế Lan Viên đã ca ngợi
tình mẹ và ý nghĩa lời ru đối với đời

sống con người.
- Từ cảm xúc, nhà thơ đã đúc kết ý
nghĩa phong phú về hình tượng con cò
và thể hiện những suy ngẫm sâu sắc về
tình mẫu tử.
3. Ghi nhớ:( Sách giáo khoa)

- Giáo viên chốt kiến thức và rút ra
ghi nhớ (Sách giáo khoa), yêu cầu
học sinh đọc.
IV. Luyện tập:
- Học sinh đọc.
- Giáo viên tổ chức cho các nhóm
học tập chơi trò chơi: Sưu tầm 1 số
bài ca dao về con cò? Các nhóm sưu
tầm, thảo luận, nhóm nào tìm được
nhiều nhất sẽ chiến thắng, giáo viên
có thể cho điểm để khích lệ động
viên học sinh.
Sau đó giáo viên giới thiệu một số
bài ca dao như:

23


Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
Chàng đi xa vợ xa con
Chàng đi đến tận nước non Cao Bằng
Chân đi nhưng dạ dùng dằng

Nửa nhớ Cao Bằng, nửa nhớ vợ con!
Nàng về nuôi cái cùng con
Để anh đi trẩy nước non cùng người.
Hay thơ có liên quan như bài:
Thương vợ của Tú Xương......
4. Củng cố :
- Câu thơ nào trong bài em thích nhất? Vì sao?
- Giáo viên cho học sinh xem, nghe một số bài hát về cò, mẹ.
+ Học sinh nghe bài hát: “Con cò” – ca sĩ Tùng Dương – Nhạc sĩ Lưu Hà An,
5. Hướng dẫn Hs học bài và chuẩn bị bài.
- Nắm yêu cầu bài học, suy nghĩ về người mẹ với cuộc đời em.
- Làm bài tập 2 vào vở soạn.
- Chuẩn bị bài Liên kết câu, liên kết đoạn văn (luyện tập)
+ Ôn lại lý thuyết về liên kết.
+ Làm các bài tập trong sách giáo khoa.
V. Rú t kinh nghiệm
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

24


3. PHẦN KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận:
Bài đọc thêm văn học giúp rèn luyện năng lực đọc và tự học cho học sinh.
Rèn luyện thói quen tự đọc, tự nghiên cứu, tự học giúp học sinh chủ động trong
việc tiếp thu kiến thức, nâng cao năng lực tư duy và sáng tạo của học sinh trong
học tập.
Bài đọc thêm văn học tạo cơ hội để học sinh được tự nói lên những cảm

nhận, những suy nghĩ của chính mình trước một tác phẩm văn chương. Học sinh
tự tìm thấy sự đồng cảm, hứng thú cá nhân, học sinh được bộc lộ chính mình và
có những rung cảm với những cái hay, cái đẹp, cái ý nghĩa mà tác phẩm mang
lại đồng thời học sinh cũng được hiểu thêm về những bài học qua việc tìm hiểu
văn bản để liên hệ học hỏi tốt hơn và có những kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng
sống cho bản thân. Còn giáo viên sẽ thấy được những năng lực thực sự của học
sinh để có những định hướng đúng đắn trong quá trình dạy học.
Đề tài được áp dụng và đã mang lại hiệu quả giảng dạy và mở rộng hướng
tới mọi mặt của đời sống con người, không gò bó vào mục đích giáo huấn thông
thường. Phương pháp dạy một văn bản đọc thêm có nhiều hình thức, đa dạng và
rất phong phú. Chính vì vậy mà đề tài được nghiên cứu với lý do là giúp dạy và
học hiệu quả hơn các văn bản đọc thêm nói riêng cũng như các văn bản khác nói
chung trong môn Ngữ văn. Đặc biệt là trong tình trạng hiện nay học sinh có biểu
hiện ngại học văn và yếu kém kiến thức môn Ngữ văn.
3.2. Kiến nghị:
* Đối với nhà trường và đồng nghiệp:
Trong tổ các đồng chí giáo viên nên đi dự nhiều tiết dạy học văn bản
Hướng dẫn đọc thêm để cùng nhau thảo luận và tìm ra biện pháp chung nhất để
nâng cao hiệu quả giờ dạy.
Mặt khác, giáo viên cũng phải kiên trì sưu tầm, chọn lọc tư liệu có giá trị
để cung cấp cho các em, đồng thời tìm cách hướng cho các em khả năng vận
dụng sáng tạo những tư liệu để biến thành cách diễn đạt riêng của bản thân mỗi
học sinh.
* Đối với Phòng giáo dục:
Tổ chức nhiều những hội thảo, chuyên đề trao đổi kinh nghiệm, đặc biệt
chuyên đề về cách giảng dạy các kiểu bài đọc thêm theo đặc trưng thể loại để
bàn luận tìm ra biện pháp tối ưu cho giờ giảng góp phần nâng cao chất lượng
dạy học môn Ngữ văn trong các trường THCS toàn huyện.
* Đối với Sở giáo dục và đào tạo:
Tổ chức nhiều hơn các buổi tập huấn để trao đổi kinh nghiệm giảng dạy

kiểu bài Hướng dẫn đọc thêm giữa các huyện trong tỉnh. Từ đó giáo viên có thể
học tập nhiều các phương pháp, hình thức để dạy tốt hơn kiểu bài này.
Trên đây là những kinh nghiệm nhỏ của tôi trong việc giúp học sinh biết
cách học kiểu bài đọc thêm được bản thân rút ra trong quá trình dạy học. Với
những kinh nghiệm này, đã giúp cho tôi cũng như những đồng nghiệp dạy văn
trong nhà trường cải thiện được phần nào tình trạng chất lượng thấp và học sinh
chán học môn Ngữ văn. Đây là những kinh nghiệm nhỏ của tôi rất mong được
2
5