Pháp luật bảo vệ môi trường rừng ở việt nam thực trạng và phương hướng hoàn thiện

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (12.24 MB, 102 trang )

ì

B ộ G IÁ O DỤC VẢ ĐÀO TẠO

BÔ T ư PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

NGUYỄN HẢI ÂU

PHÁP LUẬT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG RỪNG ở VIỆT NAM
THỰC TRẠNG VÀ PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN

C huyên ngành:
Mã số:

L u ậ t K in h tế

5.05.15

THƯV!ỀN
;< Ư Ư N Ệ Đ A [ H Ọ C LŨẬT HÀ NỖI
i PTON6 POC ...

J

LU ẬN VÁN TH ẠC SỸ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ ĐOÀN NĂNG

HẢ NỘI - 2001

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành được bản luận văn này, tôi xin chân thành bày tỏ sự biết
ơn đến:
-

Các thầy cô giáo Khoa sau Đại học Trường Đại học Luật Hà nội.

-

Ông N guyễn Bá Thụ - Cục trưởng Cục Kiểm lâm Việt Nam.

-

Ông Trịnh Đức Huy - Trưởng phòng Hành chính - Pháp chế - Bộ NN&PTNT.

-

Ông Trần Liên Phong - Cục Môi trường - Bộ KHCN&M T.

-

Ô ng N g u y ễ n N g ọ c C h ín h -

V iệ n Đ iề u tra q u y h o ạ c h rừ ng -

N h ữ n g n g ư ờ i đã chỉ g iáo cho tôi n h ữ n g k iến thứ c k h o a học q u ý

b á u . Đ ặ c b iệ t, tôi xin c h ân th à n h cảm ơn T iế n sĩ Đ o àn N ăn g ,
n g ư ờ i th ầ y đã tận tìn h đ ộ n g v icn và trự c tiểp h ư ớ n g d ẫn tôi tro n g
su ố t q u á trìn h h o à n th à n h bản luận văn.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu và kết quả nghiên cứu được đưa ra trong luận văn là hoàn toàn trung thực
và chưa hề được công bố trong một công trình nào khác.

Tác giả của Luận vãn

_

?

A

Nguyên ỉ ĩai Au

DANH MỤC NHŨNG TỪ VIẾT TẮT

ASEAN

- Hiệp hội các nước Đông Nam Á

ADB

- Ngân hàng Phát triển châu Á

BONN

- Công ước Bảo tồn các loài động vật hoang dã di cư

BV& PTR
CBD
CHXHCN

- Bảo vệ và Phát triển rừng
- Công ước Đa dạng sinh học
- Cộng hoà xã hội chủ nghĩa

CITES - Công ước Buôn bán quốc tế các loài động thực
hoang dã có nguy cơ bị đe doạ.
EƯ

- Cộng đồng châu Âu

FAO

- Tổ chức Nông nghiệp và Lưưng thực Liên Hiệp Quốc

FIPI

- Viện Điều tra quy hoạch rừng

HĐBT

- Hội đồng Bộ trưởng

HĐND

- Hội đồng Nhân dân

ITTO

- Tổ chức quốc tế về Gỗ nhiệt đới

ĨUCN

- Hiệp hội quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên

KHCN&M T
LHQ
LTQD

- Khoa học, Cồng nghệ và Môi trường
- Liên Hiệp Quốc
- Lâm trường quốc doanh

■

NN & PTN T

- Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

ODA

- Viện trợ phát triển chính thức

RAM SAR

- Công ước quốc tế về Bảo vệ các vùng đất ngập nước có
tầm quan trọng quốc tế

SIDA

- Cơ quan Phát triển quốc tế Thuỵ Điển

ƯBND

- ư ỷ ban Nhân dân

UNCED

- Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Môi trường và Phát triển

UNDP

- Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc

WB

- Ngân hàng T hế giới

WWF

- Quỹ Báo tồn động vật hoang dã thế giới

Trang

MỤC LỤC
MỎ ĐẨU
CHƯƠNG 1: MÔI TRƯỜNG RÙNG VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA PHÁP LUẬT
BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG RỪNG

6

1.1.

Rừng và vai trò của môi trường rừng đối vói sư phát triển
bền vững quốc gia.

,

1.2.

Thực trạng rừng ở Việt Nam.

1.3.

Sự cản thiết tất yếu khách quan cùa pháp
môi trường rừng.

luật bảo

vệ

CHƯƠNG 2: s ự HÌNH THÀNH, PHÁT TRIEN VÀ THỰC TRẠNG CỦA
PHÁP LUẬT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG RỪNG Ở VIỆT NAM.

2.1.

Tổng quan quá trình hình thành, phát triển của pháp luật bảo vệ
mồi trường rừng ở Việt Nam.

2.2.

Thực trạng của pháp luật Việt Nam về bảo vệ môi trường rừng.

15

23

23

28

2.2.1. Các nguvôn tắc pháp lý về bảo vệ môi trường rừng.

28

2.2.2. Các quv định về phát triển rừng, giao đất lâm nghiệp và khoán rừng.

31

2.2.3. Các quy định về phòng cháy, chữa cháv rừng và bảo vệ động thực vật
rừng hoang dã quý hiếm.

37

2.2.4. Các quy định về khai thác, chế bỉến, xuất nhập khẩu lâm sản.

42

2.2.5. Các quv định về tài chính và khuyến khích đầu tư.

4

g

2.2.6. Quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường rừng.

5

[

2.2.7. Hợp tác quốc tế bảo vệ môi trường rừng.

5(5

2.2.8. Xử lý vi phạm.

60

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ
MÔI TRƯỜNG RÙNG TRONG ĐlỂU KIỆN HIỆN NAY

CỦA NƯỚC TA.

3.1.

Các mục tiêu và quan điểm chỉ đạo cơ bản của quá trình
hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường rừng ở Việt Nam.

3.1.1. Xây dựng một hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ, đầy đủ, cụ thể
và có hiệu lực thực tế để điều chỉnh toàn diện các quan hệ pháp luật
trong lĩnh vực bảo vệ môi trường rừng.
3.1.2. Nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường
rừng phù hợp với cơ chế thị trường, với yêu cầu hội nhập quốc tế và
bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.
3.1.3. Xã hội hoá nghề rừng, biến việc bảo vệ và phát triển rừng trở thành
sự nghiệp của toàn dân.
3.1.4. Tiếp thu kinh nghiệm của các nước và tổ chức thực hiện tốt
các cam kết quốc tế về bảo vệ môi trườnu rừng.

3.2.

Một sỏ giải pháp hoàn th ìn pháp luật bảo vệ mồi trường rừng
i Việt Nam.

Kết luận
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

MỞ ĐẦU
N gày nay, khi thế giới đang bước vào kỷ nguyên của các tiến bộ khoa
học và công nghệ hiện đại thì đồng thời nhân loại cũng phải đối mặt với
những thách thức lớn cho sự phát triển. Đó là nguy cơ suy giảm nghiêm
trọng các nguồn tài nguyên thiên nhiên và sự suy thoái các yếu tố quan
trọng, căn bản của môi trường sống. Tinh hình đó đã đặt ra cho toàn nhân
loại nhiệm vụ cấp thiết phải có những hành động thiết thực để bảo vệ tài
nguyên thiên nhiên và môi trường.
H ội nghị của Liên H iệp Quốc về M ôi trường và Phát triển (UNCED)
họp tại R io de Janeiro (Brazil) tháng 6 năm 1992 với sự tham gia của trên
180 nước và 70 tổ chức quốc tế đã thông qua Tuyên ngôn về “M ôi trường và
phát triể n ” và “Chương trình nghị sự 21” , đánh dấu sự chính thức công nhận
của các quốc gia về tầm quan trọng củng như sự phụ thuộc lẫn nhau giữa bảo
tổn da dạng sinh học, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên - môi trường và sự phát
triển. H ội nghị đã thừa nhận phương châm "Phát triển bền vững” với tư cách
là m ục tiêu lâu dài cán đạt được cồa mọi quốc gia.
V iệt N am trona quá trình hội nhập và phát triển cũng đang đứng trước
những nguy cơ khủng hoảng nghicm trọng về môi trường sinh thái và tài
nguyên thiên nhiên. Đối tượng được đề cạp đến đầu tiên khi xem xét các
Iihân tố ảnh hưởng đến m ôi trường là rừng. Là m ột nước giàu có ve tài
n guyên rừng bao gồm các rừng m ưa nhiệt đới và rừng m ưa mùa, các hệ sinh
thái rừng thuỷ sinh và rừng cây bụi lá kim , V iệt N am đ iu c đánh giá là có
m ột nguồn tài nguyên lùng vô cùng quý giá có giá trị sinh học cao, có khả
năng tái tạo va phát triển, là m ột bộ phận quan tre Ig của môi trường sinh thái
và đóng vai trò chủ lực trong các hệ sinh thái tự nhiên, có giá trị to lớn đối
với nen kinh tế quốc dân, gắn liền vứi đời sống cua con người và sự song còn
của dân tộc.
T rong nửa th ế kỷ qua, các hoạt động khai thác lâm san quá mức, đốt
phá rừng làm nưíĩng rẫy, chiến tranh và nhiều loại thiên tai đã làm cho
V iệt N am m ất đi m ột diện tích rừng rất lớn, khoảng chừng năm triệu héc ta

(trung bình xấp xỉ 100.000 ha/năm ). Trong những năm gần đày, Nhà nước đã
có nhiểu cố sắng trong việc khôi phục, bảo vệ rừng thông qua việc xây dựng
và thực hiện nhiều chính sách, biện pháp để có thể ngăn chặn sự suy giảm
của rừng, phát triển thêm nhiều diện tích rừng trồng mới và quy hoạch các
khu rừng để hạn chế khai thác. Quá trình quản lý Nhà nước về bảo vệ rừng,
bao hàm đất rừng, các tài nsuyên và hệ sinh thái rừng phải được thực hiện
bằng công cụ chủ yếu là pháp luật. Nhu cầu về quản lý rừng bền vữns đã dẫn
tới việc hình thành một hệ thống pháp luật bảo vệ môi trườna rừng. Chúng ta

1

đã có các văn bản phap luật như Luật Bảo vệ và Phát triển rừng, Luật Bảo vệ
m ôi trường, Luật Đ ất đai... và nhiều văn bản dưới luật có liên quan. Chúng ta
cũng có m ột bộ m áy các cơ quan quản lý N hà nước để bảo vệ m ỏi trường
rừng từ Trung ương đến địa phương. Tuy nhiên, hiện tượng suy giảm các
n su ồ n tài nguyên và hệ sinh thái rừng vẫn có chiều hướng gia tăng, diện tích
rừng bị khai thác quá mức ngày càng nhiều, trong khi đó chất lượns rừng vẫn
tiếp tục bị suy thoái nghiêm trọng.
M ôi trường rừng bị xâm hại đã gây nhiều hậu quả xấu không chỉ làm
giảm sút khả năng cung cấp của rừng cả về góc độ khoa học lẫn kinh tế, m à
còn gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tai hoạ cho đời sống nhân dân như lũ
lụt, hạn hán, xói m òn dẫn đến suy kiệt đất đai, phá huỷ các công trình thuỷ
lợi điện, giao thông, ô nhiễm m ôi trường sống...
Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện dại hoá m à chúng ta đang tiến hành
diễn ra trong bối cảnh của m ột nền kinh tế thị trường đâỳ năng động. Việc
huy động m ọi nguồn lực, trong đó có nguồn lực tài nguyên ữii-ên nhiên, để
phát triển kinh tế sẽ dễ dàng kéo theo sự lạm dụng quá mức dẫn đến suy kiệt
các tài nguyên thiên nhiên. Chính vì vậy trong chiẽn lược phát triển kinh tế
xã hội giai đoạn 2001 - 2010, Đ ảng ta đã khẳng định: “Phát triển nhanh,

hiệu quả và bền vững, tăng trưởng km h tế đi đôi với việc thực niộn tiến bộ và
công bằng xã hội và bảo vệ m ôi trường” và “BdO vệ m ỏi trưừng là trách
nhiệm của toàn xã hội, tăng cường quản lý N hà nước đi đôi với nâng cao ý
thức trách Iihiệm của mọi người dân. Chi động gắn kết yêu cáu cai íhiện môi
trường trong mỗi quy hoạch, k ế hoạch, chương trình và dự án phát triển kinh
tế xã hội, coi yêu cầu về m ôi trường là m ột tiêu chí quan trọng để đánh giá
các giải pháp phát triển"’. N hư vậy, với tính cách là m ột thành phần của m ôi
trường, vàn đề b ả o ‘vệ môi trường rừng phải nằm trong chiến lược, k ế hoạch
bảo vệ m ôi trường quốc gia và phải được coi là m ột nhiệm vụ quan trọng
hàng đầu.
V ì vậy, việc nghiên cứu nhằm tiến tới hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi
trường rừng ở Việt N am có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận lẫn thực tiễn, có
vai trò quan trọng trong việc bảo vệ bền vững môi trường rừng, bảo tồn và
phát huy các giá trị quý báu m à rừng m ang lại cho đất nước, cho xã hội và
m ỗi cõng dân, góp phần thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước mà dân tộc ta đang trên con đường tiến tới.

2

Tình hình nghiên ciru để tài:
H iện nay, nghiên cứu pháp luật về bảo vệ môi trường rừng vẫn còn là
m ột đề tài tương đối mới mẻ ở V iệt Nam. Việc xuất hiện các bài viết, các
công trình n sh iên cứu khoa học về lĩnh vực này còn ít ỏi và có nhiều hạn chế.
T ro n s số các nghiên cứu liên quan đến pháp luật bảo vệ môi trường rừng, có
thể kể đến các bài viết, công trình nghiên cứu của các luật gia trong nước như
H oàng H ồng, N guyễn Văn Cương, Đỗ N hư Khoa, Phạm Xuân Phương, Hà
C ông Tuấn, N guyễn Tất Viễn, Lê Sơn Hải .v.v. Cũng có thể kể đến các bài
nghiên cứu của m ột số luật gia nưức ngoài như S.K. Bharava (Cố vấn cao cấp
phát triển chính sách lâm nghiệp của Tổ chức N ông nghiệp và Lương thực

L iên Hợp Q uốc FA O - RO M A ), Christy Lawrene (Trưởng phòng Phát triển
luật của FA O )...C ác bài viết, công trình này có đề cập đến những vấn đề
riêng rẽ của pháp luật bảo vệ m ôi trường rừng ở V iệt Nam . Tuy nhiên cho
đến nay chưa có m ột bài viết, công trình nghiên cứu nào nghiên cứu trực tiếp
và tổng quát, toàn diện lĩnh vực pháp luật này. N hư vậy có thể thấy rằng ở
V iệt N am , đề tài luận án “Pháp luật bảo vệ môi trường rừng ờ Việt Nam,
thực trạng và phương hướng hoàn thiện” là m ột đề tài mới, chưa có một bài
viết hay công trình nghiên cứu nào tương tự.

M uc đích và nhiêm vu của luán án:
_ M ục đích của luận án là nghiên cứu ]v luận và thực tiễn pháp luật
V iệt N am về bảo vộ môi trường rừng, để xuất các giải pháp để hoàn thiện
pháp luật bao vệ m ôi trường rừng, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật
bảo vệ m ôi trườna của V iệt N am nói riêng và hệ thống pháp luật c na Việt
N am nói chung.
Để đạt m ục đích trên, Luận án tập trung giải quyết các nhiệm VỊ' cơ
bản sau:
- Làm sáng tỏ vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ các tài nguyên
thiên nhiên và hệ sinh thái rừng ở V iệt Nam , nêu bật sự cần thiết tất yếu
khách quan của pháp luật bảo vệ môi trường rừng.
- Khái quát quá trình hình thành và phát triển của pháp luật bảo vệ môi
trường rừng ở nước ta, phân tích thực trạns của pháp luật bảo vệ môi trường
rừ n s hiện hành của Việt Nam.

3

- Xác định những quan điểm , phương hướng, và đưa ra những giải
pháp nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường rừng trong điều
kiện hiện nay của nước ta.

Giới han nghiên cứu:
M ôi trường hay môi trường sinh thái là m ột phạm trù rộng. Trong
phạm vi của m ột luận án thạc sỹ với vấn đề nghiên cứu là pháp luật bảo vệ
m ôi trường rừng, luận án không có tham vọng xem xét tất cả các yếu tố tự
nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo tạo nên m ôi trường rừng như không khí,
nước, âm thanh, ánh sáng... m à chỉ tập trung nghiên cứu các quy định pháp
luật liên quan trực tiếp đến rừng tự nhiên, rừng trồng trên đất lâm nghiệp,
gồm có thực vật rừng, động vật rừng và các yếu tố tự nhiên có liên quan đến
rừng được Luật Bảo vệ và Phát triển rừng xác định.

Cơ sở lv luân và phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện m ục đích và các nhiệm vụ đặt ra, L uận án được thực hiện
dựa trên cơ sà lý luận, phương pháp luận duy vật hiện chứng, ket hợp lôgic
với lịch sử, phân tích, thống kê, so sánh và tổng hợp. L uận án dựa trên cơ sở
tỵ luận Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí M inh về N hà nước và Pháp luụt, đồng
thời Luận án đã vận dụng các lư tưđổi m ới tư duy chính trị - pháp lý, về cải cách hành chính tư pháp và về mục
tiêu phát triển bền vững.

Những đỏng góp chủ yếu về măt khoa hoc của luân án:
- Lần đầu tiên đặt vấn đề tương đối hệ thống về pháp luật bảo vệ môi
trường rừng của V iệt Nam.
- Phân tích, đánh giá tương đối cụ thè thực trạng các quy định pháp
luật hiện hành của V iệt N am trong lĩnh vưc bảo vê môi trường rừng.
•

•

•

w

.

.

G5

C2

- Nêu lên những quan điểm , phương hướng cơ bản và đề xuất các giái
pháp có tính khả thi nhằm hoàn thiện pháp luật Việt N am về bảo vệ môi
trường rừns trong điều kiện hiện nay của nước ta.

4

z

Y nghĩa lý luân và thưc tiẻn:
- Xác định cơ sở khoa học cho việc xây dựng và thực hiện các chính
sách, biện pháp để quản lý rừng bền vững, phát triển, bảo vệ và sử dụng có
hiệu quả các tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái rừng.
- G óp phần xác định cơ sở lý luận và thực tiễn cho quá trình nghiên
cứu, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật về bảo vệ môi trường rừng, góp
phần hoàn thiện pháp luật V iệt Nam về bảo vệ môi trường.
- Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên
cứu, giảng dạy chuyên khảo về pháp luật bảo vệ môi trường.

Kết cấu của Luân in:
L uận án gồm phần m ở đầu, ba chương, phần kết luận và danh m ục tài
liệu tham khảo được sử dụng làm căn cứ trình bày các vấn đề của luận án.

CHƯƠNG 1

MÔI TRƯỜNG RỪNG VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA
PHÁP LUẬT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG RỪNG

1.1. RÙNG VÀ VA I TRÒ CỦA M Ô I TRƯỜNG RÙNG Đ ố i V Ớ I S ự P H Á T
T R IỂ N BỀN VŨNG QU ỐC GIA

N gày nay, các khoa học gia trên thế giới đều thừa nhận vai trò và
những giá trị to lớn của rừng đối với đời sống của con người. R ừng không
những là nguồn tài nguyên quý giá có thể tái tạo m à rừng còn có nhiều chức
năng sinh thái quan trọng không thể thay thế. Rừng là lá phổi xanh cua hành
tinh, có tác động kiểm soát chu trình nước và khí hậu toàn cầu, bảo vệ đất
chống sói mòn rửa trôi, ngăn chặn hoang m ạc hoá...
R ùng trên th ế giới che phủ khoảng 1/4 bề m ặt trái đất. Tuy nhiên với
rất nhiều nguyên nhân, đến nay th ế giới đã m ất đi 1/3 diện tích rừng hiện có.
R ừng còn lại không đư để che phủ 1/3 lục đ.tích rừng nguyên sinh nỉiiệt đới đã bị huỷ diệt. Theo tổ chức Lương thực và
N ông nghiệp của Liên IIọp Q uốc (FA O) thì hàng năm trên th ế giới có
khoảng 11,3 triệu héc ta rừng bị làn phá. Điéu đó đã dẫn tớ: những hạu qua
lên môi trường ngày càng nặng nề. Chính vì thế, nhiều quốc gia đã chủ
chương đóng cửa rừng tự nhiên, cấm xuất khẩu gỗ neuyên liệu, đưa rừng
m ưa nhtệt đới vào bảo tồn.v.v.
Sau năm 1980, thế giới quan tâm đến “Phát triển bền vững” . K hái
niệm “phát triển bền vững” hay “Khả năng bền vững” được đưa ra năm 1^80