Quản trị hoạt động thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện phú lương, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐỖ DƯƠNG THU HƯƠNG

QUẢN TRỊ HOẠT ĐỘNG THU BHXH TẠI BHXH
HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH

THÁI NGUYÊN - 2019


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐỖ DƯƠNG THU HƯƠNG

QUẢN TRỊ HOẠT ĐỘNG THU BHXH TẠI BHXH
HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN
Ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 8.34.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Công Toàn

THÁI NGUYÊN - 2019

i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa
được dùng để bảo vệ một học vị nào khác. Các thông tin, trích dẫn trong
luận văn
đều đã được ghi rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019
Tác giả
Đỗ Dương Thu Hương


ii
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản trị hoạt động thu BHXH tại
BHXH huyện Phú Lương”, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận
được sự hướng dẫn, giúp đỡ động viên của nhiều cá nhân, cơ quan, đơn vị có
liên quan.
Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của TS. Phạm
Công Toàn - người trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp những ý kiến quý báu của Nhà
trường, của các thầy cô trong khoa Sau đại học Trường Đại học kinh tế và
quản trị kinh doanh thuộc Đại học Thái Nguyên.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của lãnh đạo BHXH tỉnh Thái
Nguyên, BHXH huyện Phú Lương đã tạo điều kiện giúp đỡ, cung cấp những
thông tin và số liệu cần thiết cho tôi để tôi hoàn thành luận văn.
Tôi cũng xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành tới gia đình, bạn bè,
đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và
nghiên
cứu.

Đây là công trình nghiên cứu, là kết quả làm việc nghiêm túc của bản
thân, song do năng lực nghiên cứu còn hạn chế, chắc rằng đề tài sẽ không
tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến
của quý thầy cô, bạn bè và bạn đọc quan tâm tới đề tài.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019
Tác giả
Đỗ Dương Thu Hương


3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................
i

LỜI

CẢM

ƠN

......................................................................................................... ii MỤC LỤC
..............................................................................................................iii

DANH

MỤC TỪ VIẾT TẮT............................................................................... vi
DANH

MỤC

BẢNG..................................................................................vii
CÁC

HÌNH

CÁC
DANH

MỤC

..................................................................................viii

MỞ

ÐẦU................................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................ 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................... 2
4. Những đóng góp của luận văn ................................................................ 3
5. Kết cấu của luận văn ............................................................................... 3
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN TRỊ
THU BẢO HIỂM XÃ
HỘI.............................................................................. 4
1.1.

Các vấn đề chung về Bảo hiểm xã hội............................................ 4

1.1.1. Khái niệm chung về BHXH............................................................ 4

1.1.2. Khái niệm quản trị thu BHXH ........................................................ 5
1.1.3. Bản chất của bảo hiểm xã hội ......................................................... 5
1.1.4. Đối tượng của bảo hiểm xã hội....................................................... 8
1.1.5. Vai trò của bảo hiểm xã hội ............................................................ 9
1.2.

Những vấn đề chung về quản trị thu BHXH ................................ 11

1.2.1.
bên

Vai trò của công tác thu trong việc tạo lập mối quan hệ giữa các
trong BHXH.................................................................................. 11

1.2.2. Nội dung công tác quản trị thu BHXH ......................................... 13
1.3.

Các nhân tố ảnh hưởng tới quản trị thu BHXH ............................ 22

1.3.1. Nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động về quyền
lợi khi tham gia BHXH. ................................................................ 22


4

1.3.2. Hệ thống chính sách pháp luật về BHXH..................................... 22


4

1.3.3. Chính sách tiền lương .............................................................................
23
1.3.4. Việc thực hiện, chấp hành Luật lao động của người sử dụng
lao
động...........................................................................................................
23
1.3.5. Năng lực, tổ chức, quản lý, điều hành của đội ngũ cán bộ
thu
BHXH....................................................................................................... 24
1.4.
24

Một số bài học kinh nghiệm về quản trị thu BHXH. ...........................

1.4.1. Kinh nghiệm quản trị hoạt động thu của BHXH tỉnh Nam Định.......
24
1.4.2. Kinh nghiệm quản trị hoạt động thu của BHXH huyện Bình Xuyên
tỉnh
Vĩnh Phúc.................................................................................................25
1.4.3. Bài học rút ra cho BHXH huyện Phú Lương................................ 25
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................... 27
2.1.

Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................... 27

2.2.

Phương pháp nghiên cứu .............................................................. 27

2.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu ....................................................... 27

2.2.2. Phương pháp phân tích ................................................................. 28
2.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá việc quản trị hoạt động thu BHXH ............ 29
Chương 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN TRỊ THU BHXH
TẠI BHXH HUYỆN PHÚ LƯƠNG GIAI ĐOẠN 2016 2018............ 32
3.1.
32

Giới thiệu chung về cơ quan BHXH huyện Phú Lương......................

3.2.
Phú

Chức năng nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của BHXH huyện
Lương........................................................................................................ 32

3.2.1. Chức năng nhiệm vụ ...............................................................................
32
3.2.2. Cơ cấu tổ chức của BHXH huyện Phú Lương .....................................
33


5

3.3.
35

Thực trạng công tác quản trị thu BHXH ở huyện Phú Lương............

3.3.1. Mức đóng và phương thức đóng BHXH ..............................................
35

3.3.2. Thực trạng tổ chức thu bảo hiểm xã hội................................................
37
3.3.3. Kết quả thu bảo hiểm xã hội...................................................................
48
3.4.
58

Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến quản trị thu BHXH.............

3.4.1. Nhận thức của người lao động và chủ sử dụng lao động.....................
58
3.4.2. Chính sách tiền lương .............................................................................
58


6

3.4.3. Việc thực hiện, chấp hành luật lao động của chủ sử dụng lao động...
59
3.4.4. Công tác thanh tra, kiểm tra của các cấp chính quyền.........................
60
3.5.
Phú

Đánh giá về công tác quản trị thu BHXH ở Bảo hiểm xã hội
Lương........................................................................................................ 61

3.5.1. Những mặt đã đạt được...........................................................................
61
3.5.2. Những hạn chế.........................................................................................

62
Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ THU BHXH
TẠI BHXH HUYỆN PHÚ
LƯƠNG.......................................................... 65
4.1.
65

Quan điểm, định hướng ..........................................................................

4.1.1. Quan điểm ................................................................................................
65
4.1.2. Định hướng ..............................................................................................
66
4.2.
66

Giải pháp hoàn thiện công tác thu BHXH tại huyện Phú Lương .......

4.2.1. Mở rộng và phát triển đối tượng tham gia BHXH ...............................
66
4.2.2. Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền ..........................................
67
4.2.3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra...............................................
69
4.2.4. Tăng cường phối kết hợp với các tổ chức khác nhằm đẩy mạnh
công tác thu và quản trị tiền thu BHXH.
........................................................ 69
4.3.
Một số kiến nghị để hoàn thiện quản trị hoạt động thu BHXH tại
BHXH

huyện Phú Lương ....................................................................................
71
4.3.1. Kiến nghị với Chính phủ.........................................................................
71


7

4.3.2. Kiến nghị với cấp ủy, chính quyền địa phương....................................
72
4.3.3. Kiến nghị với cơ quan BHXH tỉnh Thái Nguyên ................................
73
4.3.4. Kiến nghị với BHXH Việt Nam ............................................................
74
KẾT LUẬN ..........................................................................................................
76
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................
78
PHỤ LỤC .............................................................................................................
80


8

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BHTN

: Bảo hiểm thất nghiệp

BHXH

: Bảo hiểm xã hội

BHXHBB

: Bảo hiểm xã hội bắt buộc

BHXHTN

: Bảo hiểm xã hội tự nguyện

BHYT

: Bảo hiểm y tế

BTC

: Bộ tài chính

BYT

: Bộ Y Tế

DNNN

: Doanh nghiệp Nhà nước

DNNQD

: Doanh nghiệp ngoài quốc doanh

NLĐ

: Người lao động

TN&QLHS : Tiếp nhận và quản lý hồ sơ
UBND

: Ủy ban nhân dân

NSDLĐ

: Người sử dụng lao động


vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1:

Tỷ lệ đóng góp vào quỹ BHXH của người lao động và người
sử dụng lao động................................................................... 19

Bảng 1.2:
trong

Mức đóng của người lao động và người sử dụng lao động
các quỹ thành phần ............................................................... 20

Bảng 3.1:
-

Đối tượng tham gia BHXH, BHYT bắt buộc giai đoạn 2016
2018......................................................................................................38

Bảng 3.2:

Tiền lương tối thiểu chung giai đoạn 2016-2018 ................. 41

Bảng 3.3:

Kết quả thu BHXH, BHYT bắt buộc giai đoạn 2016 - 2018 48

Bảng 3.4:
2016-

Kết quả thu BHXH, BHYT theo khối loại hình giai đoạn
2018....................................................................................... 50

Bảng 3.5:

Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Phú
Lương năm 2016 - 2018
...............................................................................52

Bảng 3.6:

Tỷ lệ nợ đọng so với tổng số thu thực tế năm 2016-2018 .... 53

Bảng 3.7:
53

Tình hình nợ đọng so với tổng số thu thực tế năm 2016 - 2018

Bảng 3.8:

Tổng hợp ý kiến của 150 đối tượng tham gia lao động tại
công ty cổ phần may xuất khẩu Phú Lương
.................................. 55

Bảng 3.9:

Tổng hợp các ý kiến của đối tượng chủ sử dụng lao động ... 56

Bảng 3.10: Bảng tổng hợp mức độ hiểu biết của chủ sử dụng lao động về
pháp luật BHXH đối với 50 DN điều tra .............................. 60


viii
DANH MỤC CÁC HÌNH
Sơ đồ 1.1: Quy trình thu BHXH............................................................. 15
Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy hoạt động của BHXH huyện
Phú
Lương .................................................................................... 34
Sơ đồ 3.2: Quy trình quản trị hoạt động thu BHXH .............................. 43
Sơ đồ 3.3: Phân cấp quản trị, khai thác dữ liệu thu BHXH ................... 46

DANH MỤC ĐỒ THỊ
Đồ thị 3.1: Kế hoạch thu BHXH, BHYT bắt buộc năm 2016-2018....... 45

1

MỞ ÐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Từ khi luật BHXH ban hành ngày 29 tháng 6 năm 2006, trong điều 2
viết rất rõ đối tượng áp dụng để tham gia BHXH. Bảo hiểm xã hội là sự bảo
đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc
mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất
nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
BHXH nước ta là một trong những chính sách lớn của Đảng và Nhà
nước đối với toàn bộ NLĐ. Tuy nhiên có Nghị định 12/NĐ-CP ngày
23/01/1995 thì các đối tượng tham gia đóng, hưởng BHXH đã được mở rộng
đến tất cả các thành phần kinh tế. Theo thống kê cho thấy số lao động tham
gia BHXH tăng hàng năm khoảng 5,5%, số thu BHXH tăng bình quân khoảng
8% và hình thành quỹ BHXH độc lập với ngân sách Nhà nước sang cơ chế
quỹ BHXH chủ yếu dựa trên nguồn thu do NLĐ, chủ sử dụng lao động đóng
góp để chi trả các chế
độ BHXH.
BHXH huyện Phú Lương là một đơn vị BHXH cấp huyện, trực thuộc
BHXH tỉnh Thái Nguyên, có chức năng giúp Giám đốc BHXH tỉnh Thái
Nguyên thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT), Bảo
hiểm thất nghiệp và quản lý quỹ BHXH, BHYT, Bảo hiểm thất nghiệp trên địa
bàn huyện Phú Lương. Cùng chung với điều kiện kinh tế khó khăn của đất
nước trong ba năm gần đây thì số lao động chưa tham gia BHXH tập trung chủ
yếu ở các đơn vị ngoài quốc doanh chiếm 1 tỷ lệ không nhỏ so với lực lượng
lao động trong toàn xã hội, các chủ sử dụng lao động cố tìm cách trốn đóng
BHXH, lạm dụng tiền BHXH để làm vốn sản xuất kinh doanh. Đó cũng là một
trong những thách thức đối với cơ quan BHXH tỉnh trong việc quản trị hoạt
động thu BHXH nói riêng làm giảm hiệu quả của cơ quan BHXH trong việc
quản trị hoạt động thu BHXH. Chính vì điều kiện kinh tế như hiện nay đòi hỏi

cơ quan BHXH tỉnh Thái Nguyên nói chung và cơ quan BHXH huyện Phú
Lương nói riêng phải


2

thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, tuyên truyền lợi ích và quyền lợi khi tham
gia BHXH công tác thu BHXH thực sự có hiệu quả. Do vậy việc đánh giá
công tác hoạt động thu BHXH tại cơ quan BHXH huyện Phú Lương là hết sức
cần thiết. Để biết được những mặt tồn tại và hạn chế, đảm bảo nguyên tắc thu
đúng, thu đủ, thu kịp thời và quyền lợi của người lao động khi tham gia
BHXH đáp ứng được những yêu cầu trong công tác thu BHXH phải có “Quản
trị hoạt động thu BHXH tại BHXH huyện Phú Lương”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu chung
Đánh giá thực trạng công tác quản trị hoạt động thu bảo hiểm xã hội tại
BHXH huyện Phú Lương, qua đó đề xuất một số giải pháp khả thi nhằm tăng
cường quản trị hoạt động thu bảo hiểm xã hội, góp phần đảm bảo nguồn thu
của Quỹ BHXH huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể
- Hệ thống hóa các lý luận và thực tiễn về quản trị thu BHXH.
- Phân tích thực trạng công tác quản trị hoạt động thu BHXH tại BHXH
huyện Phú Lương.
- Xác định các yếu tổ ảnh hưởng đến công tác quản trị BHXH.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản trị thu BHXH
tại BHXH huyện Phú Lương.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu các vấn đề về công tác quản trị hoạt động thu BHXH
tại BHXH cấp huyện.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản trị
hoạt động thu BHXH ở BHXH huyện Phú Lương.
- Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu công tác quản trị hoạt động thu
BHXH giai đoạn từ 2016 - 2018.


3

- Phạm vi nội dung: Công tác quản trị hoạt động thu BHXH tại BHXH
huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
4. Những đóng góp của luận văn
Dựa trên các số liệu nghiên cứu, đề tài đánh giá thực trạng công tác thu
BHXH ở BHXH huyện Phú Lương, qua đó đưa ra được các yếu tố ảnh hưởng
đến hoạt động quản trị thu BHXH ở BHXH huyện Phú Lương, từ đó đề xuất
các giải pháp phù hợp, hữu hiệu nhằm tăng cường hoạt động quản trị thu
BHXH tại BHXH huyện Phú Lương, đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Đề tài luận văn sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho BHXH huyện Phú
Lương nói riêng, BHXH tỉnh Thái Nguyên nói chung trong việc tăng cường
quản trị hoạt động thu BHXH ở địa phương.
5. Kết cấu của luận văn
Để phục vụ cho quá trình nghiên cứu ngoài phần mở đầu và kết luận,
luận văn được cấu trúc bao gồm 4 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản trị thu BHXH.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Thực trạng công tác quản trị thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội
huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên
Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản trị thu BHXH tại BHXH huyện
Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

4

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN TRỊ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. Các vấn đề chung về Bảo hiểm xã hội
1.1.1. Khái niệm chung về BHXH
Theo luật Bảo hiểm xã hội thì BHXH là biện pháp Nhà nước sử dụng để
đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người tham gia bảo
hiểm khi họ gặp phải những biến cố rủi ro, sự kiện bảo hiểm làm suy giảm sức
khoẻ, mất khả năng lao động, mất việc làm, hết tuổi lao động, chết, gắn liền
với quá trình tạo lập và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội.
Theo định nghĩa của tổ chức lao động quốc tế: “BHXH là sự bảo vệ của
xã hội đối với các thành viên của mình khi họ gặp khó khăn do bị mất hoặc
giảm thu nhập gây ra bởi ốm đau, mất khả năng lao động, tuổi già, tàn tật và
chết. Hơn nữa BHXH còn bảo vệ cho việc chăm sóc y tế, sức khoẻ và trợ cấp
cho các gia đình khi cần thiết”- (nguồn: Luật BHXH năm 2014). Định nghĩa
này phản ánh một cách tổng quan về mục tiêu, bản chất và chức năng của
BHXH đối với mỗi quốc gia. Mục tiêu cuối cùng của bảo hiểm xã hội là
hướng tới sự phát triển của mỗi cá nhân trong cộng đồng và của toàn xã hội
đối với mọi người.
Theo từ điển bách khoa Việt Nam: Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay
thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải
những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động như: ốm đau, thai sản, tai
nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tử tuất, già yếu, mất việc làm, trên cơ sở hình
thành một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia Bảo hiểm xã hội,
có sự bảo hộ của Nhà nước theo đúng pháp luật. Nhằm bảo đảm an toàn, ổn
định đời sống cho NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo xã hội.
BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với người lao động thông qua việc

huy động các nguồn đóng góp để trợ cấp cho họ,nhằm khắc phục những khó


5

khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập gây ra bởi bởi
ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, mất khả năng lao động, tuổi
già và chết. Đồng thời, bảo đảm chăm sóc y tế cho các thân nhân trong gia
đình người lao động, để góp phần ổn định cuộc sống của bản thân người lao
động và gia đình, góp phần an toàn xã hội.(Nguồn: Tạp chí Bảo hiểm xã hội)
Như vậy có thể khái quát về BHXH như sau: BHXH là sự đảm bảo thay
thế hoặc bù đắp một phần cho người lao động, khi họ gặp phải những biến cố
rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mát khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn
liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên
tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm
đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân người lao động và những người ruột
thịt (bố, mẹ, vợ/chồng, con) của người lao động trực tiếp phải nuôi dưỡng, góp
phần đảm bảo an toàn xã hội.
1.1.2. Khái niệm quản trị thu BHXH
Thu BHXH là việc nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối
tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép một số đối
tượng được tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng
phù hợp với thu nhập của mình. Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập
trung nhằm mục đích bảo đảm cho các hoạt động BHXH.
Quản trị thu BHXH được hiểu là sự tác động có tổ chức, có tính pháp lý
để điều chỉnh các hoạt động thu BHXH. Sự tác động đó được thực hiện bằng
hệ thống pháp luật của nhà nước và bằng các biện pháp hành chính, tổ chức,
kinh tế của các cơ quan chức năng nhằm đạt được mục tiêu thu đúng đối
tượng, thu đủ số lượng và đảm bảo thời gian theo quy định. Quản trị thu
BHXH là quy trình thu của cơ quan BHXH, xác nhận chính xác số lao động,

số tiền phải thu, số tiền đã nộp, số tiền lãi, số tiền nợ, số tiền thừa của
NSDLĐ; thời gian nộp, mức tiền lương, tiền công nộp BHXH của NLĐ, đồng
thời xác nhận việc thực hiện chính sách, chế độ BHXH của cơ quan BHXH
đối với đơn vị SDLĐ và người tham gia BHXH từng thời điểm (nguồn: Tạp
chí Bảo hiểm xã hội).
1.1.3. Bản chất của bảo hiểm xã hội


6

Một là, BHXH mang tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn sâu sắc.
Tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn trong các chế độ BHXH quy
định bản chất của BHXH, đó là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên
của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những
khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập, gây ra bởi
ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết;
đồng thời đảm bảo các chăm sóc và trợ cấp cho các gia đình đông con. Đối
với các rủi ro như trên, nhiều khi từng cá nhân không đủ khả năng tài chính để
khắc phục, do vậy Nhà nước ban hành các quy định để huy động mọi người
trong xã hội đóng góp một khoản nhất định cùng với Nhà nước hình thành
quỹ BHXH để chi trả cho một số người gặp rủi ro cần khắc phục hay do điều
kiện sinh học như tuổi tác, môi trường sống, điều kiện làm việc mà người lao
động phải nghỉ làm việc, khi đó cần có một khoản kinh phí để đảm bảo cuộc
sống cho chính bản thân và gia đình họ.
BHXH là chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước. Đây là một loại
hoạt động dịch vụ công, mang tính xã hội, lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu
hoạt động. Quỹ để thực hiện chế độ BHXH là do người lao động, người sử
dụng lao động đóng góp và Nhà nước hỗ trợ, đấy chính là tính chất xã hội
trong kết cấu nguồn lập quỹ (riêng đối với nước ta Ngân sách nhà nước hỗ trợ
ít nhất là 50% cho quỹ BHXH đối với đối tượng mới tham gia BHXH bắt

buộc, nên bản chất của chế độ BHXH nước ta là do Ngân sách nhà nước bao
cấp). Tính xã hội còn được thể hiện thông qua các chế độ BHXH được hưởng.
Thời điểm bắt đầu tham gia đóng BHXH đồng thời là thời điểm được hưởng
chế độ BHXH, đó là chế độ trợ cấp ốm đau, thai sản, trợ cấp TNLĐ-BNN.
Tính chất xã hội trong chế độ hưu trí được thể hiện trong tiền lương hưu thời
gian đóng góp của người tham gia đóng và mức đóng với mức hưởng thấp
nhất bằng mức lương tối thiểu chung hoặc tỷ lệ từ 45% đến 75% tiền lương
bình quân đóng BHXH và được hưởng chế độ BHYT. Trường hợp không đủ
điều kiện nghỉ hưu được trợ cấp


7

mỗi năm đóng BHXH bằng 1,5 tháng lương bình quân (nguồn: Luật BHXH
năm 2014), đấy chính là phần xã hội mà người sử dụng lao động đã đóng góp
vào và Ngân sách nhà nước hỗ trợ mà có. Tính chất xã hội còn thể hiện ở chế
độ tử tuất, ngoài trợ cấp mai táng phí, người đóng BHXH chết có thân nhân
phải nuôi dưỡng được hưởng trợ cấp tuất theo quy định. BHXH là sự san sẻ
rủi ro, chia nhỏ rủi ro cho nhiều cá nhân trong cộng đồng cùng gánh chịu, hay
nói cách khác "lấy số đông bù số ít", tức là dùng số tiền đóng góp của số đông
người tham gia BHXH để bù đắp, chia sẻ cho một số ít người khi gặp phải
những biến cố rủi ro gây tổn thất.
Như vậy, mục tiêu của BHXH là tạo ra màng lưới an toàn gồm nhiều
tầng, nhiều lớp bảo vệ cho tất cả các thành viên của cộng đồng trong những
trường hợp bị giảm hoặc bị mất thu nhập hoặc phải tăng chi phí đột xuất trong
chi tiêu của gia đình do những biến cố và những "rủi ro xã hội", vì vậy để tạo
ra lưới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp, BHXH phải dựa trên nguyên tắc
san sẻ trách nhiệm và thực hiện công bằng xã hội, được thực hiện bằng nhiều
hình thức, phương thức và các biện pháp khác nhau. Có thể thấy rõ bản chất
của BHXH là nhằm che chắn, bảo vệ cho các thành viên của xã hội trước mọi

biến cố xã hội bất lợi. BHXH thể hiện chủ nghĩa nhân văn cao đẹp: mọi người
trong xã hội với tư cách là một công dân, họ phải được đảm bảo mọi mặt để
phát huy đầy đủ những khả năng của mình, không phân biệt địa vị xã hội,
chủng tộc, tôn giáo đều bình đẳng về BHXH.
Hai là, BHXH là một công cụ để quản lý xã hội, là sự bảo đảm của Nhà
nước để ổn định đời sống cho người tham gia BHXH và an toàn xã hội, thúc
đẩy sản xuất phát triển. Đồng thời đây là quá trình phân phối lại thu nhập xã
hội.
BHXH được coi là một chính sách xã hội quan trọng, song hành cùng
với chính sách kinh tế, nhằm bảo đảm đời sống vật chất và tinh thần cho mọi
người lao động, chống các tệ nạn xã hội, góp phần tăng thu nhập, thúc đẩy sản
xuất phát


8

triển. Với tư cách là công cụ để quản lý xã hội, Nhà nước quy định quyền và
trách nhiệm giữa các bên tham gia BHXH, đặc biệt mối quan hệ giữa người
lao động và người sử dụng lao động, yêu cầu người sử dụng lao động phải thực
hiện những cam kết, đảm bảo điều kiện làm việc, nhu cầu đời sống vật chất và
tinh thần cho người lao động, trong đó có nhu cầu cơ bản về tiền lương, tiền
công, chăm sóc sức khoẻ khi bị ốm đau, tai nạn. Đây là những ràng buộc
mang tính nguyên tắc và thông qua đó Nhà nước thực hiện quản lý nhà nước
về BHXH. BHXH dựa trên sự đóng góp của các bên tham gia, gồm người lao
động, người sử dụng lao động và Nhà nước trong một số trường hợp, thực chất
quỹ BHXH là quỹ của người lao động tiết kiệm được, bất luận trong hoàn cảnh
nào Nhà nước phải đứng sau hỗ trợ, duy trì, bảo toàn để thực hiện các chế độ
trợ cấp cho người lao động, nếu không thì xã hội sẽ mất ổn định, kinh tế sẽ trì
trệ. Ngược lại, nếu quỹ BHXH được hình thành và phát triển lớn mạnh sẽ có
khoản nhàn rỗi để đầu tư trở lại giúp cho sản xuất phát triển.

BHXH là quá trình phân phối lại thu nhập xã hội. Đây là quá trình phân
phối lại theo hướng có lợi cho người tham gia BHXH khi gặp phải rủi ro trong
lao động sản xuất và đời sống xã hội, vì chính việc tổ chức thu, chi BHXH là
quá trình thực hiện phân phối lại thu nhập: Thu BHXH dựa trên cơ sở mức
tiền lương, tiền công do Nhà nước quy định và mỗi người tham gia có một
mức đóng BHXH khác nhau tương ứng với mức tiền lương, tiền công đó;
hằng năm Nhà nước còn trích một khoản nhất định từ Ngân sách để hỗ trợ
quỹ BHXH. Chi BHXH là việc trả tiền cho người có nhu cầu phát sinh về
BHXH dựa trên mức đóng và thời gian đóng BHXH trong chế độ dài hạn,
nhưng trong chế độ ngắn hạn thì không dựa trên nguyên tắc này mà có sự chia
sẻ giữa người khoẻ cho người ốm, người trẻ cho người già.
1.1.4. Đối tượng của bảo hiểm xã hội
BHXH là một hệ thống đảm bảo khoản thu nhập bị giảm hoặc bị mất đi
do người lao động bị giảm hoặc bị mất khả năng lao động, bị mất việc làm vì
các nguyên nhân rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, già yếu. Chính vì vậy
đối


9

tượng của BHXH chính là thu nhập của người lao động bị biến động giảm
hoặc bị mất đi do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm của
những người tham gia BHXH.
Đối tượng tham gia BHXH là người lao động và người sử dụng lao
động. Tuy vậy, tùy theo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước mà
đối tượng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận những người lao động nào đó.
Hầu hết các nước khi mới có chính sách BHXH, đều thực hiện BHXH
đối với các viên chức Nhà nước, những người làm công hưởng lương. Việt
Nam cũng không vượt ra khỏi thực tế này, mặc dù biết rằng như vậy là không
bình đẳng giữa tất cả những người lao động.

Nếu xem xét trên mối quan hệ ràng buộc trong BHXH, ngoài người lao
động còn có người sử dụng lao động và cơ quan BHXH, dưới sự bảo trợ của
Nhà nước. Người sử dụng lao động đóng góp vào quỹ BHXH là trách nhiệm
của họ để bảo hiểm cho người lao động mà họ sử dụng. Các cơ quan BHXH
nhận sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động, phải có
trách nhiệm quản lý và sử dụng quỹ để thực hiện mọi công việc về BHXH đối
với người lao động. Nó quyết định sự tồn tại và phát triển của BHXH một
cách ổn định và bền vững.
1.1.5. Vai trò của bảo hiểm xã hội
Hoạt động BHXH là hoạt động sự nghiệp của toàn xã hội, phục vụ mọi
thành viên trong xã hội, lợi nhuận không phải là mục tiêu của hoạt động
BHXH. Do đó, chính sách BHXH có vai trò quan trọng trong đời sống kinh
tế-xã hội của một quốc gia và được thể hiện ở các mặt sau đây:
Thứ nhất, BHXH góp phần ổn định đời sống của người lao động và gia
đình khi đã hết tuổi lao động hoặc không đủ sức tiếp tục lao động, hoặc quá
trình làm việc không may gặp phải rủi ro.
Mục đích lớn nhất của BHXH là đảm bảo đời sống cho người lao động
và gia đình họ, người tham gia BHXH sẽ được thay thế một phần thu nhập bị
mất hoặc giảm thu nhập, nó làm cho người lao động yên tâm cống hiến và


10

không phải lo lắng khi rủi ro có thể xảy ra. Đồng thời, BHXH góp phần hạn
chế và điều hòa các mâu thuẫn có thể xảy ra giữa người sử dụng lao động và
người lao động, tạo môi trường làm việc bình đẳng, ổn định, đảm bảo cho hoạt
động sản xuất, công tác đạt hiệu quả cao, từ đó góp phần tăng trưởng và phát
triển kinh tế đất nước. Đây là vai trò cơ bản nhất của chính sách BHXH, nó
quyết định nhiệm vụ, tính chất, phương thức hoạt động của BHXH.
Thứ hai, BHXH làm gắn bó lợi ích giữa người lao động, người sử dụng

lao động đối với Nhà nước.
BHXH không những đảm bảo ổn định cuộc sống cho người lao động và
gia đình họ mà còn góp phần bảo vệ lợi ích của người sử dụng lao động khi
rủi ro xảy ra đối với người lao động của mình, nó tạo điều kiện cho người sử
dụng lao động có thể nhanh chóng ổn định sản xuất. Đồng thời, thể hiện sự
quan tâm của người sử dụng lao động đối với người lao động thông qua việc
đóng góp vào quỹ BHXH, do đó người lao động có trách nhiệm hơn trong
công việc, tích cực, sáng tạo trong quá trình lao động. Đối với Nhà nước,
thông qua việc tổ chức hoạt động BHXH nhằm đảm bảo cho mọi người lao
động, mọi tổ chức, đơn vị hoạt động sản xuất, kinh doanh bình đẳng, công
bằng trong lao động sản xuất, xã hội phát triển an toàn.
Thứ ba, BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội.
BHXH dựa trên nguyên tắc người lao động bình đẳng trong nghĩa vụ
đóng góp và thụ hưởng. Thông qua hoạt động của mình, BHXH tham gia vào
việc phân phối và phân phối lại thu nhập xã hội giữa những người lao động
thế hệ trước với thế hệ sau, giữa những ngành nghề sản xuất, giữa những
người thu nhập cao và thu nhập thấp, giữa những người may mắn và không
may mắn. Mặt khác mức hưởng BHXH phụ thuộc vào mức đóng, thời gian
đóng dài hay ngắn theo nguyên tắc "có đóng có hưởng" và "đóng ít hưởng ít,
đóng nhiều hưởng nhiều"; đối tượng tham gia không chỉ trong khu vực nhà
nước mà ở mọi thành phần kinh tế. Vì vậy, BHXH góp phần thực hiện công
bằng xã hội, giảm


11

bớt khoảng cách giàu nghèo trong xã hội.
Thứ tư, BHXH góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng và phát triển
kinh tế của đất nước, góp phần đảm bảo ổn định chính trị, xã hội...
Do BHXH tập trung được nguồn tài chính nhàn rỗi tương đối lớn, thực

chất đây là tiền của người lao động tồn tích lại, nguồn tài chính này tương đối
nhàn rỗi, được đầu tư vào các dự án kinh tế-xã hội để bảo toàn, phát triển quỹ
BHXH và tăng thêm nguồn lực cho sự phát triển nền kinh tế đất nước. Đảng
và Nhà nước đã khẳng định phát triển kinh tế-xã hội dựa trên nội lực là chính
thì nguồn đầu tư từ quỹ BHXH nhàn rỗi là một kênh quan trọng.
1.2. Những vấn đề chung về quản trị thu BHXH
Thu bảo hiểm xã hội là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình bắt
buộc các đối tượng tham gia phải đóng BHXH theo mức phí quy định. Trên
cơ sở đó hình thành, tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích bảo đảm
cho việc chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội và hoạt động của tổ chức sự
nghiệp bảo hiểm xã hội.
Công tác thu BHXH có vai trò rất quan trọng trong hoạt động của ngành
BHXH, đây là công tác trọng tâm của hoạt động BHXH.
1.2.1. Vai trò của công tác thu trong việc tạo lập mối quan hệ giữa các bên
trong BHXH
Sự nghiệp BHXH bước đầu được pháp luật hoá trong chương XII Bộ
luật lao động và được cụ thể hoá bằng điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị
định 12/CP ngày 26/1/1995 của Chính phủ.
Điều luật có quy định việc thực hiện các chế độ hưởng BHXH phải dựa
trên cơ sở đóng và thời gian đóng BHXH của từng người. Vì vậy, thu BHXH
đòi hỏi phải được theo dõi, ghi chép kết quả đóng của từng người trong cơ
quan, đơn vị,để làm cơ sở cho việc tính mức hưởng BHXH theo quy định.
Đây là những nội dung mang tính nghiệp vụ chuyên sâu đòi hỏi sự
chuẩn


12

xác cao, cụ thể từng NLĐ trong từng tháng và liên tục kéo dài trong nhiều
năm.

Kết quả thu luôn gắn liền với nghiệp vụ chi trả các chế độ BHXH, do
đó việc theo dõi, ghi chép kết quả đóng BHXH phải được thực hiện từ đơn vị
cơ sở, nơi người chủ sử dụng lao động, NLĐ có trách nhiệm đóng BHXH.
BHXH huyện, thành thị có nhiệm vụ đôn đốc thu BHXH, đồng thời
trực tiếp thanh quyết toán các chế độ cho NLĐ. Tên đơn vị sử dụng lao động,
tổng số lao động đóng BHXH, tổng quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH.
Danh sách, họ tên, tuổi và mức tiền lương của từng NLĐ thuộc quỹ tiền
lương của đơn vị làm căn cứ đóng BHXH. Kết quả đóng BHXH ghi từng
tháng theo từng đơn vị đến từng NLĐ. Trên cơ sở danh sách theo dõi kết quả
đóng BHXH nói trên để ghi kết quả đóng BHXH vào sổ theo dõi của từng
người tạo thành mối quan hệ ba bên: NLĐ - chủ SDLĐ - cơ quan BHXH.
Mối quan hệ này càng trở nên khăng khít khi công tác thu BHXH tiến hành
đều đặn và chính xác. Công tác thu được thực hiện tốt đã góp phần bảo vệ
quyền lợi cho NLĐ.
Một trong các nguyên tắc của BHXH không thể không nhắc tới, đó là
nguyên tắc có đóng có hưởng trong BHXH. Cụ thể của nguyên tắc này là: có
đóng góp phí BHXH thì có hưởng chế độ BHXH. Chính nhờ sự theo dõi, đôn
đốc trong công tác thu BHXH đảm bảo công bằng giữa cống hiến và hưởng
thụ về BHXH. Bên cạnh đó còn góp phần khắc phục các tiêu cực trong giải
quyết chế độ chính sách liên quan đến BHXH.
BHXH là chính sách xã hội quan trọng, là trụ cột chính của hệ thống An
sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định
chính trị - xã hội và phát triển kinh tế - xã hội. Việc mở rộng và hoàn thiện chế
độ, chính sách BHXH cần có bước đi, lộ trình phù hợp với phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Phát triển hệ thống BHXH đồng bộ với phát triển các
dịch vụ xã hội, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của nhân dân; tạo điều kiện
thuận lợi cho mọi người tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH. BHXH là
một Quỹ tài chính, vì vậy cần phải tuân theo nguyên tắc có đóng, có hưởng,
quyền lợi tương ứng với nghĩa vụ, có sự chia sẻ giữa các thành viên, bảo
đảm công