Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ởđộng vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

MỤC LỤC
Nội dung
PHẦN MỘT: MỤC ĐÍCH VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA GIẢI PHÁP
PHẦN HAI: PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN GIẢI PHÁP
PHẦN BA: NỘI DUNG GIẢI PHÁP
A. TÌNH TRẠNG GIẢI PHÁP ĐÃ BIẾT
I. Thực trạng việc dạy học bài 17 : Hô hấp ở động vật (Sinh học 11 –

Trang
3
3
4
4
4

Ban cơ bản) ở trường THPT Tủa Chùa
1. Ưu điểm
2. Hạn chế
II. Nguyên nhân của thực trạng trên
1. Nguyên nhân khách quan
2. Nguyên nhân chủ quan
B. NỘI DUNG GIẢI PHÁP

4
4

5
5
5
6

I. Mục đích cụ thể, chi tiết của giải pháp
1. Về kiến thức
2. Về kĩ năng
3. Về năng lực
4. Về thái độ
II .Mô tả giải pháp

6
7
7
7
7
7

1. Bản chất giải pháp
2. Nội dung giải pháp
2.1. Mô tả giải pháp theo tiến trình dạy học
2.1.1. Hoạt động khởi động
2.1.2. Hoạt động hình thành kiến thức
2.1.2.1. Hô hấp qua bề mặt cơ thể
2.1.2.2. Hô hấp bằng mang
2.1.2.3. Hô hấp bằng phổi
2.1.3 Hoạt động vận dụng , liên hệ thực tiễn và bảo về môi trường
2.1.3.1. Hô hấp bằng mang
2.1.3.2. Hô hấp bằng phổi

2.1.4 . Hoạt động luyện tập
2.1.5. Hoạt động tìm tòi , mở rộng
2.2. Khó khăn và hướng khắc phục
2.3. Lựa chọn phương tiện dạy học
2.4 . Hướng dẫn học sinh tự học
2.5. Kiểm tra , đánh giá
1

7
8
8
8
8
9
10
12
14
14
14
16
16
16
16
17
17


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

3. Điểm khác biệt và tính mới của giải pháp so với giải pháp đã và đang

19

được áp dụng
III. Khả năng áp dụng của giải pháp
1. Kết quả thực nghiệm sư phạm
2. Bài học kinh nghiệm
V. Phạm vi ảnh hưởng của giải pháp
VI. Đề xuất, kiến nghị

20
20
22
23
24

PHẦN MỘT:
MỤC ĐÍCH VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA GIẢI PHÁP
Trong những năm gần đây, đổi mới phương pháp giáo dục là nhiệm vụ cần
thiết và cấp bách đối với ngành giáo dục nói chung và đối với mỗi giáo viên nói
riêng. Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020: Tiếp tục đổi mới
phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát huy tính tích
cực, chủ động và năng lực tự học của người học...
Trước hết, giải pháp ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới dạy và học theo tinh
thần chung của Bộ GD và ĐT theo định hướng phát triển năng lực người học để từ
đó đẩy mạnh sự phát triển của sự nghiệp giáo dục và đào tạo của nước nhà. Đây

2


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

được xem như một trong những nhiệm vụ hàng đầu của người giáo viên nhằm thực
hiện tốt trọng trách mà Đảng, nhà nước và nhân dân đã tin tưởng giao phó.
Thứ hai, đây là một số kinh nghiệm nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động
và sáng tạo nhằm hướng tới mục tiêu nâng cao kiến thức, trau dồi kĩ năng và phát
triển năng lực của học sinh. Đặc biệt là đối với học sinh dân tộc thiểu số, miền núi,
vùng sâu, vùng xa…
Thứ ba , giải pháp giúp tăng cường khả năng liên hệ giữa lý thuyết giải quyết
các tình huống thực tế liên quan đến sức khỏe con người và môi trường.
Thứ tư, những yêu cầu của giải pháp này là sự kích thích cần thiết để học
sinh củng cố tư duy mang tính khoa học bộ môn.
PHẦN HAI: PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN GIẢI PHÁP
Giải pháp được triển khai đối với giáo viên giảng dạy và học sinh các lớp 11
trường THPT Tủa Chùa từ tháng 10 năm 2014 cho đến tháng 10 năm 2015.

PHẦN BA:
NỘI DUNG GIẢI PHÁP
A. TÌNH TRẠNG GIẢI PHÁP ĐÃ BIẾT
I. Thực trạng việc dạy học bài 17 : Hô hấp ở động vât ( Sinh học 11- Ban cơ
bản ) ở trường THPT Tủa Chùa
1. Ưu điểm

Các giáo viên khi giảng dạy nội dung bài 17 : Hô hấp ở động vật đều bám sát
chuẩn kiến thức kỹ năng.Việc làm này giúp giữa các giáo viên có sự thống nhất cơ

3


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

bản về nội dung dạy học, cũng như đảm bảo tương đối mặt bằng tri thức học sinh
các lớp được tiếp cận.
Đồng thời, theo đinh hướng đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh hầu hết các giáo viên giảng dạy bộ môn đều có ý thức tìm
hiểu, nghiên cứu tài liệu xây dựng giáo án , bài dạy trình chiếu vừa có chất lượng
vừa có tính khoa học thẩm mỹ để tạo sự hứng thú , tích cực , chủ động của học sinh
nhằm góp phần nâng cao hiệu quả chất lượng bài dạy này.
2. Hạn chế
Với đa số các giáo viên còn phụ thuộc một cách máy móc vào những định
hướng của Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Sinh học 11 nên khi
xây dựng kế hoạch cho việc dạy học còn chưa chủ động .
Không chỉ thế, một số giáo viên do ngại chuẩn bị để dạy theo phương pháp mới
nên không đầu tư chú trọng vào bài dạy , giáo án sơ sài , phương pháp chủ yếu là
phương pháp thuyết trình làm cho học sinh nhàm chán. Bên cạnh đó nội dung của
bài đòi hỏi sự liên hệ của học sinh với cấu tạo , bộ phân cơ quan hô hấp của các cơ
thể động vật để hiểu về sự thích nghi của các nhóm động vật với môi trường sống,
từ đó học sinh giải thích được các hiện tượng ứng dụng trong thực tế liên quan đến
các quá trình hô hấp , có ý thức bảo vệ sức khỏe , bảo vệ môi trường sống.

Một điều đáng nói nữa là đa số giáo viên vẫn còn sợ cháy giáo án , nên còn dè dặt
chưa xây dựng các phương pháp mới , tổ chức hoạt động cho học sinh nhiều hơn để
tăng tính tích cực cho học sinh nên đa số học sinh vẫn còn thụ động trong việc tiếp
thu kiến thức. Học sinh mới chỉ dừng ở việc nắm bắt cấu tạo chức năng của cơ
quan hô hấp theo sự thuyết trình của giáo viên , việc hiểu và giải thích các hiện
tượng còn hạn chế.
Bên cạnh đó do số lượng học sinh đông ( từ 34- 36 học sinh ) , không gian lớp
học hạn chế nếu chia nhóm nhỏ thì không đủ không gian , chia nhóm quá lớn thì rơi
vào tình trạng chỉ có một số học sinh tích cực còn đa số học sinh thụ động , ỷ lại.
II. Nguyên nhân của thực trạng trên
4


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

1. Nguyên nhân khách quan
Có thể thấy nội dung bài 17: Hô hấp ở động vật không khó tuy nhiên đòi hỏi sự
tư duy và khả năng vận dụng thực tiễn cao mà thời lượng cho bài dạy chỉ có 45
phút, không có các tiết bám sát , tự chọn nên nếu xây dựng theo phương pháp để
học sinh chủ động tìm ra kiến thức có thể làm chậm tiến độ chương trình.
Thứ hai đặc thù của học sinh vùng miền vẫn còn chậm trong khả năng chủ động
tìm ra kiến thức, khả năng trao đổi và hoạt động dộc lập cũng như hoạt động nhóm
đặc biệt là với các lớp cuối chủ yếu là học sinh có học lực trung bình và yếu.
Thứ ba là do những khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường và sự
hạn chế trong tiếp nhận thông tin của học sinh trường THPT Tủa Chùa. Đây cũng là
khó khăn chung của nhiều trường học đóng trên địa bàn huyện Tủa Chùa – một

huyện vùng cao còn nhiều thiếu thốn, lạc hậu.
2. Nguyên nhân chủ quan
Chịu trách nhiệm trước tiên về thực trạng trên phải kể đến đó là do ý thức và sự
đầu tư cho phương pháp dạy học của giáo viên Sinh học nhà trường chưa thực sự
triệt để do tâm lý, ngại đổi mới, ngại khó, ngại thất bại.
Bên cạnh đó sức ỳ của học sinh quá lớn cũng là một yếu tố tác động không nhỏ
đến chất lượng dạy học. Mà lý do sâu xa của tình trạng này xuất phát từ việc giáo
dục ý thức tích cực, chủ động, sáng tạo trong học và tự học cho học sinh chưa đi
sâu vào bản chất, mới chỉ hời hợt bên ngoài hoặc tập trung ở một số lớp có nhiều
học sinh khá, giỏi.
Và nguyên nhân mang tính quyết định ở đây, thiết nghĩ là do bản thân mỗi người
giáo viên Sinh học của trường chưa hiểu và vận dụng thấu đáo kĩ năng nghiệp vụ
của mình trong việc xây dựng câu hỏi bài tập tình huống để áp dụng các kỹ thuật
dạy học nhằm tăng tích cực của học sinh.
B. NỘI DUNG GIẢI PHÁP
I. Mục đích cụ thể, chi tiết của giải pháp
5


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

Trước hết nhằm thực hiện việc đổi mới giáo dục, dạy học, kiểm tra, đánh giá ở
trường THPT theo định hướng phát triển năng lực người học, phát huy khả năng
giải quyết các tình huống thực tế. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực
hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một
chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành

năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ
nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải
quyết vấn đề, coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá
trong quá trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của
các hoạt động dạy học và giáo dục.
Thứ hai giải pháp tạo ra sự khơi mở, đối thoại, tương tác và kích thích giúp học
sinh tích cực, chủ động khám phá kiến thức.
Thứ ba giải pháp giúp khắc phục phần nào khó khăn có GV khi chia nhóm HS
với số lượng HS quá đông tránh được tình trạng hoạt động theo số ít , ỷ lại.
Bên cạnh đó trong giải pháp có sự tích hợp của một số bộ môn như hóa học , thể
dục , công nghệ , giáo dục công dân... đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy học tích
hợp của Bộ giáo dục .
Cụ thể các mục tiêu như sau:
1. Về kiến thức
- Hiểu được cấu trúc chức năng của các cơ quan hô hấp ở các nhóm động vật
khác nhau từ đó thấy được chiều hướng tiến hóa của các hình thức hô hấp .
- Nêu những đặc điểm thích nghi trong cấu tạo và chức năng của các cơ
quan hô hấp ở các nhóm động vật khác nhau trong những điều kiện sống khác
nhau
2. Về kỹ năng
- Tạo thói quen tích cực, chủ động trong tư duy độc lập và khả năng hợp tác,
giao tiếp, quản lý trong làm việc nhóm. Nâng cao ý thức trách nhiệm, lòng tự trọng
và óc sáng tạo, linh hoạt, tinh nhạy trong giải quyết các tình huống học tập.
6


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng

GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

3. Về năng lực
- Năng lực giải quyết vấn đề
- Năng lực sáng tạo
- Năng lực giao tiếp
- Năng lực hợp tác
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ
4. Về thái độ
- Học sinh hứng thú , yêu thích khám phá khoa học.
- Liên hệ giải quyết các tình huống thực tế , biết chăm sóc bảo vệ sức khỏe
và bảo vệ môi trường sống.
II. Mô tả giải pháp
1. Bản chất của giải pháp
- Là sự kết hợp giữa các trò chơi , kỹ thuật dạy học khăn trải bàn , kỹ thuật
mảnh phép , tạo câu hỏi có vấn đề để học sinh tích cực chủ động trong việc tìm ra
kiến thức , nâng cao khả năng vận dụng vào thực tiễn .
2. Nội dung của giải pháp
2.1. Mô tả giải pháp theo tiến trình dạy học
2.1.1. Hoạt động khởi động
* Trò chơi khởi động : Làm theo lời tôi nói
-Nội dung của trò chơi : Thực hiện động tác : Nghiêm ! Hít vào , thở ra ( Lặp
lại động tác 3 lần )
* Ý nghĩa của trò chơi: Giúp HS dễ dàng hình dung được quá trình hô hấp ở
người bằng động tác thể dục đơn giản . Từ đó GV có thể mở đầu bài mới một cách
hiệu quả , tạo hứng thú ngay từ khi bắt đầu tiết học.
* Năng lực đạt được khi tham gia trò chơi của học sinh
Năng lực hợp tác
7

Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

Học sinh lớp 11B3 trong trò chơi khởi động
2.1.2 Hoạt động hình thành kiến thức
Ứng dụng kỹ thuật khăn trải bàn , kỹ thuật mảnh ghép một số nội dung
trong phần III : Các hình thức hô hấp :Trong hoạt động này, giáo viên sẽ ứng
dụng kỹ thuật khăn trải bàn , kỹ thuật mảnh ghép để tổ chức hoạt động dạy học một
số nội dung trong phần III : Các hình thức hô hấp)
Mô tả chi tiết như sau:
2.1.2.1. Hô hấp qua bề mặt cơ thể
Nếu với cách làm trước đây đa số GV sẽ yêu cầu HS quan sát hình vẽ SGK
để tìm ra hình thức hô hấp ở giun đất . Tuy nhiên phương pháp này chỉ có thể gây
sự chú ý cho một bộ phận nhỏ học sinh còn lại sẽ chờ vào lời giảng của GV. Để
tăng tích cực chủ động của HS gắn liền với hiện tượng thực tế bằng cách sử dụng
câu hỏi tình huống và áp dụng kỹ thuật khăn trải bàn để tất cả HS có thể diễn đạt ý

8


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

hiểu của mình sau đó mới thống nhất ra đáp án chung . Đồng thời HS cũng sẽ thấy
được hạn chế trong hình thức hô hấp này khi thay đổi môi trường sống.
Với sự thay đổi nhỏ trong cách dạy truyền thống đã mang lại không khí mới
cho tiết học vừa tạo không gian cho các em hoạt động độc lập vừa tăng khả năng
trao đổi nhóm tạo cho tiết học sôi nổi hơn.
Cụ thể như sau :
* Câu hỏi tình huống: Tại sao giun đất khi bị bắt để trên mặt đất khô ráo sẽ
nhanh bị chết ?
* Kỹ thuật áp dụng : Kỹ thuật khăn trải bàn
- GV chuẩn bị giấy A0 , A4, bút màu , bút dạ , keo dính
Giấy A0 được thiết kế như sau :
Ý kiến
cá nhân

Ý kiến
cá nhân

Ý kiến
cá nhân

2.1. Xác đinh những vấn đề chung
Ý kiến cả nhóm
Ý kiến
cá nhân

Ý kiến
cá nhân

Ý kiến

- GV chia
học sinh làm 3 nhóm
( khoảng 10-12) học sinh
tùy vào số lượng học
Ý kiến
Ý kiến
cá nhân
cá nhân
cá nhân
sinh các lớp )
- GV hướng dẫn các nhóm : Mỗi thành viên ghi ý kiến của mình vào tờ giấy A4
dính vào các nội dung ở xung quanh tờ A0 , sau đó trao đổi thống nhất ý kiến ghi
vào ô ở giữa .
- Sau khi các nhóm hoạt động xong GV gọi 1 thành viên trong nhóm lên trình
bày.
- GV nhận xét , đánh giá hoạt động của các nhóm , khái quát hóa kiến thức.
* Năng lực đạt được của học sinh

9


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

- Năng lực hợp tác
- Năng lực quản lý
- Năng lực giao tiếp

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ khoa học.

Đại diện HS lớp 11B3 lên trình bày kết quả hoạt động của nhóm mình
2.1.2.2. Hô hấp bằng mang
Đây là nội dung khó đòi hỏi HS phải tư duy để thấy được sự thống nhất giữa
cấu tạo và chức năng của mang cá đồng thời chứng minh được mang cá xương đạt
hiệu quả tốt nhất. Bên cạnh đó HS có thể vận dụng bài để giải thích được hiện
tượng thực tế khi bán cá ngoài chợ sử dụng các ống sục khí hoặc cá để trên cạn sẽ
chết… Để làm được như vậy mỗi cá nhân cần phải tự đưa ra suy nghĩ của mình rồi
trao đổi thống nhất nội dung nên kỹ thuật tôi sử dụng ở đây vẫn là kỹ thuật khăn
trải bàn trên cơ sở đưa ra câu hỏi tình huống chung.
* Câu hỏi : Dựa vào các đặc điểm bề mặt trao đổi khí chứng minh mang cá
xương đạt hiệu quả trao đổi khí tốt nhất ?
10


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

* Kỹ thuật áp dụng : Kỹ thuật khăn trải bàn
- GV chia nhóm , thực hiện hoạt động giống nội dung phần hô hấp qua bề mặt
cơ thể
- Sau khi các nhóm hoạt động xong GV gọi bất kỳ HS nào đó trong nhóm lên
trình bày . Sau đó nhận xét , đánh giá hoạt động của các nhóm.
- GV khái quát lại kiến thức cấu tạo của mang cá , cơ chế trao đổi khí qua mang
cá.
* Năng lực đạt được của học sinh

- Năng lực hợp tác
- Năng lực quản lý
- Năng lực giao tiếp
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ khoa học

Đại diện HS lớp 11B3 lên trình bày kết quả
11


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

2.1.2.3. Hô hấp bằng phổi
Nội dung trong phần này chủ yếu tập trung khai thác làm rõ cấu tạo của
phổi , chứng minh phổi là cơ quan hô hấp trên cạn hiệu quả nhất . Để thay đổi
không khí tiết học tôi đã sử dụng kỹ thuật mảnh ghép để các nhóm hoạt động độc
lập từng nội dung riêng sau đó sẽ ghép các nhóm để thực hiện nhiệm vụ chung. Các
nhóm riêng sẽ tìm hiểu về cấu tạo phổi chim và phổi người . Sau đó các nhóm được
ghép lại sẽ tìm ra đặc điểm giống và khác nhau giữa phổi chim và phổi người từ đó
chứng minh được phổi là cơ quan hô hấp trên cạn hiệu quả nhất , đồng thời chứng
minh được chim là động vật trao đổi khí hiệu quả nhất .
Vòng 1 : GV chia học sinh làm 6 nhóm nhỏ (từ 4 -6 HS) và phân công nhiệm
vụ cho các nhóm
- Nhóm 1,3,5 tìm hiểu về cấu tạo của phổi người
- Nhóm 2,4,6 tìm hiểu về cấu tạo của phổi chim.
Vòng 2 : GV ghép các nhóm lại với nhau : Nhóm 1 – 2 , 3-4 , 5 – 6
Câu hỏi : Phổi chim và phổi người có cấu tạo giống và khác nhau như thế nào ?

Tại sao nói chim là động vật hô hấp trên cạn hiệu quả nhất ?
- Các nhóm sau khi hoạt động xong ghi kết quả ra giấy cử đại diện lên trình
bày. GV nhận xét và đánh giá hoạt động của các nhóm sau đó khái quát kiến thức.
* Năng lực đạt được của HS :
- Năng lực hợp tác
- Năng lực quản lý
- Năng lực giao tiếp
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ khoa học.
12


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

Học sinh lớp 11 B3 hoạt động nhóm chung

13


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

2.1.3. Hoạt động vận dụng liên hệ thực tiễn và bảo vệ môi trường
2.1.3.1 Hô hấp bằng mang.

Câu hỏi thực tế : Khi bán cá ở chợ các em thấy những người bán cá thường làm
gì để cá sống lâu hơn ?
- HS dựa vào kiến thức quan sát thực tế trả lời
- GV nhận xét khái quát hóa kiến thức
* Nội dung bảo vệ môi trường
- GV chiếu hình ảnh cá chết do ô nhiễm môi trường nước đưa ra câu hỏi :
Nói lên suy nghĩ của em khi nhìn những hình ảnh trên ?
- GV gọi 2 -3 HS nói lên suy nghĩ .
Câu hỏi : Theo em cần phải làm gì để khắc phục hiện tượng trên ?
2.1.3.2. Hô hấp bằng phổi
Trò chơi : Quan tòa : Tìm hiểu tác hại của thuốc lá
Mục đích của trò chơi là để HS thấy được thuốc lá gây ảnh hưởng như thế nào
đối với sức khỏe con người ( đặc biệt là với cơ quan hô hấp) , tới cộng động từ đó
giáo dục cho HS ý thức bảo vệ sức khỏe Nói không với thuốc lá , bảo vệ môi
trường sống
- Phân vai các nhóm thực hiện các vai trò thuốc lá , người đi kiện và quan tòa
- GV sử dụng 3 nhóm đã chia ở nội dung trước hướng dẫn cách chơi như sau
Nhóm 1 : Người đi kiện thuốc lá
Nhóm 3 : Thuốc lá
Nhóm 2 : Quan tòa : phân xử ai đúng ai sai
- Các thành viên trong nhóm 1,3 lần lượt thảo luận , đưa ra ý kiến tranh luận .
14


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

- Sau khi các nhóm tranh luận xong GV đưa video tác hại của thuốc lá gây nên
bệnh ung thư phổi ( Liên quan đến cơ quan hô hấp ở người) sau đó yêu cầu các
nhóm viết lên thông điệp của nhóm mình lên trên bảng .
* Năng lực đạt tới của HS
- Năng lực hợp tác
- Năng lực quản lý
- Năng lực giao tiếp
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ khoa học.
Bản thân các em được tự tham gia trong một vai trò mới ,lạ lẫm , được tự
diễn đạt theo cách suy nghĩ của mình . Điều này sẽ khích lệ rất lớn đến thái độ , tư
duy của HS ; giúp các em tăng cường khả năng giao tiếp , đối thoại của bản thân .
Đồng thời cách làm này đã làm giờ học trở nên rất sôi nổi , HS dễ dàng nắm bắt
nội dung kiến thức.
2.1.4. Hoạt động luyện tập
Mục đích : Giúp HS khái quát được nội dung kiến thức của cả bài
GV đưa ra bài tập để HS các nhóm thảo luận trả lời nhanh
Câu hỏi : Nêu chiều hướng tiến hóa trong các hình thức hô hấp ở động vật
2.1.5. Hoạt động tìm tòi, mở rộng
GV có thể định hướng HS tìm hiểu các hình thức hô hấp ở một số loài có điểm
khác biệt như cá thoi loi ( hô hấp bằng đuôi khi lên cạn ) , cá mập ( bơi không nghỉ)
, ếch ( hô hấp qua da và phổi)…
2.2. Khó khăn và phương hướng khắc phục
Khó khăn

Phương hướng khắc phục

15


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở

động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

- Khi áp dụng kỹ thuật khăn trải bàn nhiều HS còn GV hướng dẫn chi tiết cách
bỡ ngỡ với hoạt động , trong quá trình ghi chép ra thức hoạt động của các nhóm ,
A4 còn lúng túng.

quan sát xem có HS nào gặp

khó khăn kịp thời hướng dẫn
- Khi áp dụng kỹ thuật mảnh ghép một số nhóm GV nhắc nhở các nhóm được
ghép lại phải trao đổi tìm ra
chưa có sự trao đổi giữa các nhóm ở vòng 1.
thông tin chung nhất giữa các
nhóm trả lời câu hỏi
- HS khi lên thuyết trình còn mất bình tĩnh, lúng .- GV khích lệ HS để HS có thể
bình tĩnh thuyết trình
túng

2.3. Lựa chọn phương tiện, thiết bị dạy học
Phải căn cứ vào điều kiện cụ thể của trường, lớp và bản thân giáo viên, người dạy
có thể lựa chọn các phương tiện, thiết bị dạy học khác nhau. Để tiết học đảm bảo
tính trực quan, sinh động, hiện đại hóa, thầy cô nên có sự đầu tư thời gian, tâm sức
để tự sáng tạo các phương tiện, thiết bị khoa học, đẹp mắt và phù hợp với tâm lý, tư
duy tiếp nhận của học trò. Bản thân tôi, để thực hiện được trọn vẹn nhất những ý
tưởng của mình với tiết dạy đã sử dụng phần trình chiếu powerpoint với tư cách là
một phương tiện hỗ trợ; đi kèm với nó là các dụng cụ học tập mà học sinh cần chủ
động chuẩn bị như giấy (A0, A4, bút dạ, bút màu…).

2.4. Hướng dẫn học sinh tự học
Tất cả những mục tiêu và hoạt động kể trên sẽ không thể thực hiện được
hoặc thực hiện một cách hình thức nếu như không được gắn với quá trình tự học
của học sinh. Quá trình này muốn có hiệu quả thì giáo viên cần thể hiện được vai
trò chỉ đạo từ xa, và quan trọng hơn cả giúp các em tự gây dựng được ý thức tự học
16


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

thường xuyên, tự giác; đồng thời cần tạo được mối liên hệ với gia đình để giám sát
có hiệu quả hoạt động này của các em.
Người giáo viên cần định hướng cho các em những vấn đề trọng tâm, nhấn
mạnh các kĩ năng – năng lực cần củng cố, bồi đắp để phục vụ thiết thực cho các em
trong học tập và đời sống. Bên cạnh đó còn phải tư vấn các phương pháp học tập
sao cho phù hợp nhất với từng đối tượng học sinh và yêu cầu cụ thể của công tác
dạy học.
Đề HS có thể về nhà tự học một cách hiệu quả nhất tôi đã yêu cầu HS về nhà
tự thiết kế một sơ đồ tư duy của bài học , trả lời các câu hỏi cuối sách , trao đổi
nhóm nhỏ (2-3 HS) . Qua đó các em nắm được kiến thức của bài nhanh hơn , ghi
nhớ tốt hơn.
2.5. Kiểm tra, đánh giá
Đây chính là việc đo lường chất lượng của các hoạt động dạy học mà người
giáo viên đã dự tính và tổ chức. Căn cứ vào mức độ nhận thức của các đối tượng
học sinh, thầy cô có thể lựa chọn tỉ lệ nặng/nhẹ khác nhau cho hai dạng câu hỏi
định tính, định lượng, kết hợp với bài tập thực hành. Việc kiểm tra, đánh giá được

sử dụng dưới dạng câu hỏi trắc nghiệm , câu hỏi điền khuyết ngay sau khi học
xong.
Bên cạnh đó để kiểm tra mức độ hứng thú của học sinh theo phương pháp
mới tôi đã sử dụng thêm câu hỏi riêng trong câu hỏi kiểm tra kiến thức.
Phiếu câu hỏi kiểm tra kiến thức và điều tra mức độ hứng thú của HS
Họ tên :

Lớp :

Câu hỏi chung :
Khoanh tròn vào đáp án đúng
Câu 1: Ý nào dưới đây không đúng với hiệu quả trao đổi khí ở động vật?

17


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

a/ Có sự lưu thông khí tạo ra sự cân bằng về nồng độ khí O 2 và CO2 để các khí
đó khuếch tán qua bề mặt trao đổi khí.
b/ Có sự lưu thông khí tạo ra sự chênh lệch về nồng độ khí O 2 và CO2 để các khí
đó khuếch tán qua bề mặt trao đổi khí.
c/ Bề mặt trao đổi khí mỏng và ẩm ướt giúp O2 và CO2 dễ dàng khuếch tán qua.
d/ Bề mặt trao đổi khí rộng và có nhiều mao mạch và máu có sắc tố hô hấp.
Câu 2: Côn trùng có hình thức hô hấp nào?
a/ Hô hấp bằng hệ thống ống khí. b/ Hô hấp bằng mang.

c/ Hô hấp bằng phổi.

d/ Hô hấp qua bề mặt cơ thể.

Câu 3: Vì sao cá xương có thể lấy được hơn 80% lượng O2 của nước đi qua mang?
a/ Vì dòng nước chảy một chiều qua mang và dòng máu chảy trong mao mạch
song song với dòng nước.
b/ Vì dòng nước chảy một chiều qua mang và dòng máu chảy trong mao mạch
song song và cùng chiều với dòng nước.
c/ Vì dòng nước chảy một chiều qua mang và dòng máu chảy trong mao mạch
xuyên ngang với dòng nước.
d/ Vì dòng nước chảy một chiều qua mang và dòng máu chảy trong mao mạch
song song và ngược chiều với dòng nước.
Câu 4: Cơ quan hô hấp của nhóm động vật nào trao đổi khí hiệu quả nhất?
a/ Phổi của bò sát.

b/ Phổi của chim.

c/ Phổi và da của ếch nhái.

d/ Da của giun đất.

Câu 5: Vì sao phổi của thú có hiệu quả trao đổi khí ưu thế hơn ở phổi của bò sát
lưỡng cư?
a/ Vì phổi thú có cấu trúc phức tạp hơn.
b/ Vì phổi thú có kích thươc lớn hơn.
c/ Vì phổi thú có khối lượng lớn hơn.
Câu hỏi riêng : Đánh dấu x vào ô theo ý kiến của em
Câu 1 : Em cảm thấy thế nào sau khi học tiết học ngày hôm nay
18

Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

Rất thích
Thích
Bình thường
Không thích
Câu 2 : Em có muốn được học tất cả các bài còn lại giống với bài hôm nay không ?
Có

Không

3. Điểm khác biệt và tính mới của giải pháp so với giải pháp đã và đang được
áp dụng

Trước hết giải pháp trên khi được áp dụng đã tạo ra những thay đổi quan trọng
trong tư duy dạy và học của giáo viên và học sinh, GV không vất vả truyền thụ
những kiến thức khoa học hàn lâm khó nhớ khó hiểu và khó vận dụng. Trước đây
với phương pháp cũ HS vẫn là người thụ động tiếp thu kiến thức .Với học sinh các
em được tự mình tìm tòi khám phá, làm chủ tri thức tự mình lĩnh hội tri thức ngay
trong quá trình hoạt động. Từ đó các em có khả năng khắc sâu kiến thức hình thành
nhiều năng lực cần thiết có khả năng liên hệ giải quyết tình huống thực tế.
Thứ hai trong giải pháp tôi cũng đưa ra các trò chơi , các kỹ thuật dạy học
nhằm phát huy tính tích cực , chủ động, tạo hứng thú của học sinh trong bài dạy
phát huy được các năng lực như hợp tác , quản lý , giao tiếp … của HS.

Thứ ba , giải pháp này là sự thử nghiệm về cả nội dung, phương pháp cũng như
hình thức dạy học.

III. KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CỦA GIẢI PHÁP
Giải pháp này không khó để áp dụng bởi nó không đòi hỏi quá khó về kiến
thức, phương pháp cũng như phương tiện, thiết bị dạy học.

19


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

Tôi đã áp dụng dạy thực nghiệm theo phương pháp mới với lớp 11B3 và
dạy đối chứng theo phương pháp thuyết trình với lớp 11B4
Khả năng áp dụng được rộng mở không chỉ dành cho các trường có điều
kiện tương đồng với trường THPT Tủa Chùa, mà còn với tất cả các trường THPT,
chỉ cần người giáo viên có nguyện vọng đổi mới.
IV. HIỆU QUẢ CỦA GIẢI PHÁP
1 . Kết quả thực nghiệm sư phạm
Sau khi dạy xong bài với hai lớp dạy thực nghiệm và dạy đối chứng tôi đã tiến
hành khảo sát theo phiếu trắc nghiệm khách quan để kiểm tra khả năng nắm bắt
kiến thức của HS.
Căn cứ vào điểm số của HS ,kết quả thu được như sau :
Lớp

Giỏi

Số

Khá

Trung bình

Yếu

HS

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

33

8

24,2%

14

42,4%

11

33,4%

0

0%

( Lớp đối 34

3

8,8%

14

41,2%

15

44,1%

2

5,9%

11B3
(Lớp
thực
nghiệm)
11B4

chứng)

Như vậy có thể nhận thấy khi dạy học theo phương pháp đổi mới phát huy
năng lực HS tỷ lệ HS khá giỏi ở lớp thực nghiệm cao hơn so với lớp đối chứng ,
20


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

không còn HS yếu. . Đặc biệt là tỉ lệ bài khá giỏi tăng lên đáng kể, vì trong quá
trình học tập các em được tự mình tìm hiều khám phá, làm chủ tri thức, tri thức đến
với các em thật tự nhiên không có sự ép buộc ghi nhớ, nên các em được khắc sâu
kiến thức và ghi nhớ lâu hơn. Còn các lớp đối chứng số bài trung bình, bài yếu vẫn
còn nhiều vì thế học sinh không hiểu sâu kiến thức, học theo kiểu học vẹt nhớ rối
lại quên rất nhanh, không tạo được sự hứng thú trong học tập, học sinh lúc nào
cũng trong tư thế thụ động tìm hiểu kiến thức.

Để tìm hiểu khả năng tiếp cận của HS theo phương pháp đổi mới phát huy năng
lực HS tôi tiến hành điều tra theo câu hỏi riêng trong phần cuối câu hỏi kiểm tra
kiến thức và kết quả thu được như sau :
Câu 1 : Em cảm thấy thế nào sau khi học tiết học ngày hôm nay ?
Mức độ

Số lượng HS

Rất thích
25/67
Thích
30/67
Bình thường
12/67
Không thích
0/67
Câu 2 : Em có muốn được học tất cả các bài còn lại giống với bài hôm nay
không ?
Đáp án
Có
Không

Số lượng HS
67/67
0

Như vậy phương pháp thực nghiệm không những giúp cho bài giảng của thầy cô
thêm sinh động, hấp dẫn mà còn giúp học sinh hứng thú hơn với giờ học, giúp các
em chủ động lĩnh hội tri thức qua đó phát huy các năng lực có thể áp dụng vào thực
tiễn để giải quyết các vấn đề theo định hướng đổi mới phương pháp, hình thức tổ

chức dạy học. Giúp học sinh tự mình chiếm lĩnh tri thức một cách tự nhiên không
theo kiểu ép buộc ghi nhớ, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học giảm tỉ lệ học
21


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

sinh trung bình, yếu, kém và tăng tỉ lệ học sinh khá giỏi, từ đó nâng cao năng lực
giải quyết các vấn đề nảy sinh từ thực tiễn.
2. Bài học kinh nghiệm.
Với nhiều năm tham gia giảng dạy, tôi nhận thấy rằng đây là phương pháp tốt,
phương pháp giáo dục hiện đại, tiên tiến hiện nay có thể áp dụng cho tất cả các môn
học, các khối lớp.Giúp học sinh có khả năng tư duy, sáng tạo cao hơn, có khả năng
giải quyết các tình huống nảy sinh trong thực tế dễ dàng và có tính logic hơn.
Điều cần thiết của người giáo viên phải tìm hiểu sâu nội dung kiến thức và có
hình thức tổ chức dạy học cho học sinh thật phù hợp với mỗi nội dung kiểu bài làm
sao có thể phát huy tối đa khả năng hoạt động, tìm hiểu lĩnh hội tri thức của học
sinh.
Cuối mỗi giờ dạy giáo viên cần có những nhiệm vụ cụ thể cho học sinh như bài
tập về nhà, bài tập định hướng tìm hiểu bài mới để học sinh chủ động lĩnh hội
những tri thức tiếp theo.
Niềm vui lớn nhất của người giáo viên chính là thu hút được sự chú ý của học
sinh. Có thể những sản phẩm của học sinh của chúng tôi về mặt nội dung và hình
thức chưa thể được như các bạn ở vùng thuận lợi, nhưng sau những e ngại, bỡ ngỡ,
các em đã thu nhận được những kiến thức, kĩ năng quý báu; đồng thời cũng tự tin
và lạc quan hơn – trước hết là trong cuộc chiến học tập của mình.

V. PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA GIẢI PHÁP.
Giải pháp góp phần thay đổi phương pháp dạy học truyền thống tức là dạy học
định hướng đầu vào, sang dạy học phát huy năng lực học sinh tức là dạy học định
hướng quyết định đầu ra.
Giúp người học nâng cao khả năng xử lí, giải quyết các tình huống thực tiễn.
Nâng cao năng lực sư phạm và uy tín của giáo viên trước học sinh, tạo hứng thú

22


Chia sẻ một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bài 17 – Hô hấp ở
động vật ( Sinh học 11 – Ban cơ bản ) tại trường THPT Tủa Chùa

Nguyễn Thu Hằng
GV Sinh học - Trường THPT Tủa Chùa

học tập cho các em, từ đó các em hiểu chính xác, sâu sắc các sự vật hiện tượng là
cơ sở để giáo dục tình cảm, đạo đức cho học sinh.
Có thể áp dụng cho tất cả các môn học theo định hướng phát triển năng lực
người học.
Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần đào tạo những cán bộ, công nhân
lao động, viên chức, công chức nhà nước tương lai….đủ điều kiện đáp ứng yêu cầu
công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Giải pháp có thể áp dụng cho các giáo viên khi dạy bài : Hô hấp ở động vât môn
Sinh học lớp 11 ở các trường THPT trên địa bàn thị trấn Tủa Chùa và các trường
khác nữa.
VI. ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
Để giải pháp này được phổ biến hơn, hoàn thiện hơn và hiệu quả thiết thực
hơn, bản thân tôi rất mong muốn nhận được sự chỉ đạo của Ban giám hiệu (đặc biệt

là ban chuyên môn), sự định hướng của Tổ chuyên môn và hơn hết là sự trao đổi,
góp ý và hợp tác, phối kết hợp từ những đồng nghiệp của tôi để giải pháp được
hoàn thiện hơn.
---------TÁC GIẢ

Nguyễn Thu Hằng

23