Vai trò của pháp luật trong việc đảm bảo công bằng xã hội ở việt nam hiện nay

Jiộ UÁO DỤC VÀ DÁO TẠO

i i ọ c VịỆN CHÍNH 1KỊ QUỐC c;ịa l i ò Cllí MINII

v ũ AN1I T U Ấ N

V A I ĩ r t ò C Ủ A P H A I ' L U Ậ T Ĩ R O N l ỉ V IỆ C U Ả lY i B Ả O
C Ố N C H Ằ N G X Ã ( l ộ l ở V IỆ T N A M H IỆ N t m
hi'.
<11.1

‘í
(i)

ì>

o
:-j '•Ò
ZSì
X
ơ
i -

( t h u y ê n Ịigỉìiịíi : L ý lu ậ n N lià ỉiuói: và |ỉh á |) iiuyéti
M ã sỏ

: 5.

-------- 7 ---- - ---------- -|
T H Ư ự ịẼ N

Ĩ R Ư Ơ N G Đ A i H O n Ú Á T HA NÒI

PHÒNG GV -

1.U Ậ M Á N T I Í Ỉ N a i Ì . D Ậ T I I Ọ C

ỈSgitỏi h ư ớ n g d â n k h u a hục; ÍỈS'.'1'S H o à n g V a » m o

IIÀ MỘI - 2001


LỜ I CAM ĐOAN

«

Tôi xin ra m đoan đ â y là câng íĩ ìuh
nghiên r.ửu của ỉ iêng lôi, C á c xô' ỉiệũ nểư
írơng luận án là tning thực. Những kết luận
khoa học của luận án chưa từng được ai
cởng b ố trong b ế t kỳ công trình nào khấc.

TẢC (3ĨẢ LUẬN A n

VO A iili T u ố n


IV lỊiC

LỤC

'lYanịị
M ủ i ) Au

5

C h u ô n g 1: CỔN(J l ù m ; XẢ IIỘ1 VÀ VAI TUỎ CỦA 1'iiAi* LUẬT

Ii

'1 HONti YIỆt.’ HÀM HẢO CỔN(» hAní; x ả 11ỘI

1.1

.

C ôn g bàng xã hội và vai liò cúu nó liung sụ nghiệp dổi

11

ỈI1Ớ1 ớ VÍ.CỊ Num

1. 2 .

V ai irò của pháp luâí liơ ng việc dảm bâu công bằng xã hội

34

C h ư ơ n g 2: VAI TUỒ í-ÙA 1'llAl' l.UẠl TIỈONtì V l ậ c pẢM |iẢ()

6()

CỔN(Ì Ị i À N i i x \ I l ộ l Ú VIỆT NAM lliệiN NAY m ụ c TKẠN(Ì YÀ NíỉUVÉiN NHẢN

2 . 1.

Kliái (ỊUííl vai liò của 4 >liií|) luậl 110111*viCc (lảm bảo

cỏng

60

bằug xã liội ớ V iệl N am liước ihời kỳ iiổi mới
V

2 .2 .

N liững (ỊỊian diổm lỉá n li giá

6±

2.3.

Thực liạng vai liò của pháp luẠl lu m g việc

dám Láoc ó n g

bàng xã hội ở V iẻl Naịii hiên |iuy
2.4

( 65

v'

M ò i sỏ Iiguyồn nliíUi 1-0 lu\n

|()6

í ỉmưỊiỊ> J: QUAN PIỂM Ullí DẠO VÀ UÁC(ilẢI 1‘ilẢẳ’ CHU vliu

lo y

1AN(Ị CƯỜNti vai i u ò CUA 1*11ArI.UẬT IKONi;
V l ậ c UẢM 1$ẢC) CỔN(i UẰN(j XẢ u ộ i
;

.11.

Cát: CỊIUU1 liiểtn chỉ dao

3.2.

C-úc giAi ịỉỉtá J) chú yốu U n g c u ô n g

109
vui li ò

LJú li pháp

tuạl

120

l i o u g yiỏu ch\in báo c ô n g bằng xã hội
KÉT i.UẶN

1.58

NiiíỉiNíì t:ỎN(ì J UỈN11 CIJA TẮC ( ; U Ỉ>ÀCỎN(; IIỔ c ỏ
QliAN DÍỈN l.UẬN A n

DANH MỤC TÀI 1.1ỆU THAM KHẢO

1.IÍÌN

l<)0

•

1ó I


N ÍIỮ N O C IIỮ V IẾ T T Ắ T T R O N G L U Ậ N Ả N

«

; t

1. C ồ n g bằng xã hội

:

C BXĨỈ

2. Cliủ nghĩa c ộ n g sản

:

CNCS

3. Chù hgliĩa tư bẫn

:

CNTB

4. Chủ nghìn x8 hội

:

CNXH

5. C ộng sẮn cl

nghĩa

:

CSCN

6. Hội d ồn g nliílíT tlAn

:

HĐND

7. N x b

:

N xb

B. ủ y ban nhan (lân

:

ƯBND

9. Xã hội chù nghĩa

:

XHCN

1

I


Jtfs e sị ạc$ b ọ n ị ei ueiịui L u ậ t ịttịáị) Ịiị n g h ệ í Ịm ậ t Cịhỉ (liệu (ỈIÌ^ỊI yậ s ự c ò n g bậ n g" .

(Sen-xư - Luậi gia Lainã cổ dại)

5

M Ớ Ĩ)Ẩ U

I. T ín h cfíp llilếl cùn Từ klii x3 liỌỈ lohi ngưívi pliíht cliỉa tliành giai cfíp lliì cỏ n g
hội (C B X H ) luồn 1?» khái vụng và m ục tiêu tí anh dấu của

COM

ngtrời. Ngí\y

nay, giá (ri lliM dại cùa vấn (lể này càng gia tang cĩing với lố c (lọ của (atie
liiíởlig kình lế, với sự phát triển của khoa liục - cổ n g tigliệ, với Iilni càu vê
q u y ển con người... vh fhạt sự trỏ (hành víín dể c ó lính toàti cầu. K liỏng plini
ngSii nlilèti

trohg Ilhơng ihệp kỷ g ì n (lAy, CĨ3XH trở tỉihnh m ột tiết! rlif,

điểu k iện kỉii tiếp cân cá c klidi niệm "phát triển bền vững" vỉ\ "liến iiộ xã
hội". Với ý nghĩa tló, C BXII tlailg và sẽ là ínột thách thức lớn Irôn con
ít ườn g pliđt 11 iổn cùa m ỏi q u ố c gia Irong thiểtl tiiôit kỷ ihir ba.
ở Việt N am hiện hay, (làm {lảo C B X H Irỏ tliỉUili m ột nlit! càti liúc
thiết, Ih dỉẻu kiệtt clto sự Ilìĩ\ti!i cững cìm c ô n g c u ộ c dổi mới toàn cliộrl cíirt
dấl nước. Sự lựa chọn con dường (ti lên cliti nghĩa xã hội (C N X ĨÍ) của tlfln
tộc càng khẳng địnỉi Vai trù to lớn ctm C BXÍI kliổng chi với Ití cácli là (lộng
lực mà còn 1?! m ột m ụ c liêu của nó - xã hội c ồ n g bàng, dân chủ, vỉin minh.
Qu?1fl ctiểm kếi liợp tòng trường kinh tế với liến 1.7Ộ và CĨ3XỈ1 tlưực f)anp

C ộng sân V iẹ i N am khẳng (lịnh tại Đại hội (tại biểu loàít q u ốc lổn liní VIII
( 1 9 9 6 ) và Đại hội c1ại biểu loàn q u ố c líìn (liứ ỈX ( 2 0 0 1 ) cliínli tò crtclt (lít
vífn (14 Xtiírt pliót I f him cíto cííp hách hói trêh.
fc)ntn hảo CHX11 là m ộ! chính sách IỚM, (lòi liò i phải cổ c lliế ti lirỢc:
vh những ĩnrâc (lỉ pliỉi liựp, crí sự llinm gia cìia tiliiều phương liộn tilnr kinli
lế, cliítili Itị, vnII lióa, (lao (lức, pliííp luại với nliTmg phươ ng lliúc và ỈIỈỌÍI (jiin

ttnm M m Idiíú' tilin II. T u y n lii^ n , p M p lnạt luôn có vni tiò (lạc: Mệt vỉ) k1lAnjr
lliể lliay lliế Imng viỌc (làm linrr CI3XH. Va! trò dó' ró (lưỢc

r.lil nlùf

vào hliírng mfti li£h họ mệl lliiếl giữa phííp luạt với CBXIĨ trùi cùn Ihotig íỊHíl


6

các hình liuỉc, plium Ví và cái; lluiôc lính YỐ11 có cúa nỏ. Vi vạy, liiMig điổu
klệII hiện nay, nang CÍU> vai Irò (lảm bảo C-lìXli của pháp luẠl irơ IỉIà11ỉ 1 mội
ĩỉòi hỏi cílị) Ihícli lion g sự nghiệp ilổi mới ở V iệl N am .
M ã c iiàii vạy, d a y lai là linli vực khá m ới m é và chưa dược (| 1|UI1 tíUn
lililiiu lioni* hoại Uộlíị’ n g h iê n L:ứu kh oa liục pháp lý cíiug Iiliu l oiiỊị liOíil
ilộng Xíly (iựug yà lliực lu 11 pháp luại, l i o n g ý thức |)háj) luại của c ó n g iJAn
ò iiuớc la. k ấ l n hiề u vấiỊ đề c ơ bán lù nó, cần Uưực nlrtln lliức và giáị lịiiyêl

thấu dáo cà nỏn pliương diên lý luân lân ilụrc hỗn. 1 ’liẲug hạn, kliái niẹm
C U X l i và n h ữ n g đặ c Mưng, diẻu

ị iện ihực hiện UÓ7 N h ữ n g cơ HỜ dể kliẲug

dịnh và dúnii giá vai li ò cùa pháp luậl Iion g v iệ c đ à m L>ào Ct ì Xl l V Thựi;

trụng dàin bảo C liX ll bằng [ĩliá[) luật ờ Viôl Nmn iiiện nuyV Các quan diiím
;và giải ị)háp n a n g c a o vai u ò củ a pịiiiị) luAỊ irong viôc d ả m bào CIỈX117...
Mặl khác, lliựu I ạnj» d ả m bẩp CB X1I bằng pháp ỉnậi ỏ Viội N a m liic 11 nay
ttuug b ộ c lộ nlìiéu hạn chế,

ba'l

cạ p càn dưực nh ậu llnrc d ù n g dán và khái:

phuc c:ó h i ệ u (ịuà. Vì llịế, nlũínt* kếl Ijuả n g h iê n cún l i o n g linl| vục ịùìy
khòiig cliỉ g ó p phần bổ s u n g v à o lý luận vé ẶJỈiáj> luại m à n ự c liếp ịiưn là

nhân J)húc tláj) nhũng Uòi hỏi cúa ihục liễa Ị)háp luại iKuig việc dám bàu
p B X l l. Đ ó ià lý do dể lác giả chọn dề lài " Víịi Uộ Cịiự p h á p lu ậ t t r o n g việc
íUỉiị OiỊu ựồỊig bà ịi g x ã h ộ i ớ Y i ệị N a m h i ệ n Ịịiiy" làiu luân áịi liến sì luậi
học, c h u y ê n ngành: lý U|âji N hà n ư ớc và plíấị) i|uyổn, m ã số; 5 . 0 5 . 0 1 .
2. Tìnậậ h ì n h Iigli ịcu c ú n (lề lài
a) C U X l l Ví\ tli\m l>ả() ( ' i i x i l ò V i í l N a m là vân ilổ IỈI(1/U iiluứti nlià

khui h ọc xa ầiội hêl sức quan ItUii lion g llù/i kỳ dổi mới. Đ á có Kliá Ìiliiéd
âm y uìnli n g h itii cúu Yổ VÚH ilồ này lù Iilúổu g ó c dỏ liếp cạn: m ỡi hụt:,
kink l è h ọ c , x ã h ộ i hụt;, c h í n h irị l i ọ u . . . v ớ i Iilifíií[ị | ) l i ạ m vi và Uílịj (lộ khác.

Iilui. T io u g ilỏ, luíớng liếp cậu lù kiịili lê học, xa-hội học tlối với CliXII
c l ú í m lỷ lệ kitá lớn, clíù y ếu lập lnmjị vài) cáu VÍĨ11 iJiì; lang liiíòiỉi' kinli lc


•7

■

.

*

I

và c n x i ĩ , C B X H với chính sách xã hội. Cớ thể nhạn thấy diều iló qua ( Ị c
•1»

c ỏ n g Irlnh Mgtiiôn cứu khon hục cấp nhh nước (K X -0 7 .0 5 , K X - 0 4 .0 2 ) , m ột
s ố htạn rth liếti sĩ, luận vflri thạc 8Ĩ, các chityên khảo, các bài viết trên các
lạp c h í c h u y ê n ngành và trong m ộ l s ố hội lliảo quớc gin vh q u ố c
'

Trong

thời giart gíln tlíly một s ố tác gin nước ngoM cGng quan !Am lới c á c vấn (lể
clatn bno C B X l ỉ ở V iệt Nítm và (lề căp hìột cẨch giẩit tiếp tlo h g các cỏllg
(lình nghiên cứu cfia họ, ví dụ: "Vấn để ỉtghềơ ỏ Vi ệt Nơm" c rt cổng ty
A D U K I (Nhà xuất bàn Chính Itị q u ố c gỉrt, Hà Hội, 199 6), "Việt Nờiti - c di
c á c h kinh t ế theơt hưởng t ổng b a y " cỉm V iệ n pliál Iriổiì kinh tế ở I lĩtrvnicJ
(Nlià xuất bàn c h ín h tiị quốc gia, m

N ội, 1994), "Phớt m ể ú kinh t ế - t á hội

â Việt Nơtit - Chi ên h/ực chô ỉthtlĩtg nânt 90" của f>ef- Rotiẩá và Oijftilsjoetg
(N hà xuất bàn c liíh li trị q u ố c gia, Hà N ộ i, 1996)... Rất nhiều kết tịtiả

ligliỉêri cứu trơng lĩnh vực này dã d ón g gổ p xứng đ án g vfto v iệ c h oạ ch ctịnli
chiến lưỢc, chính sá ch của D ắ n g và N hà mrớc tlotig lliời k ỳ đói ĩnới.
b)

Trong XII lliế đó, giới ngliiêil cứu luật h ọ c ở V iệt N a m cOng cta có

những đ ổ n g g ỏ p k h ổn g nhỏ (lon g v iệ c nhạn lluíc và kiến giăi m ột Rổ vấn dề
liồn qurin lới ilAm bảo CĐXII bồng pltíỉp luật. N g o à i tthững kết quà đạt dơỢc
trong c á c dề tòi nliánlĩ cùa m ột s ố chương trình nglùêti cứu khoa h ọ c xã liộl
cấp nhà nước như: " ĩì o ở h thiện hệ tíựýng pltnp ỉuật cứa nhà nước ìỉhỗiú lâng
cưởtlg hiệu lực ợudti lý r.YÍc \'ấi\ đ ể ĩhuộc chinh xách x ã hội" (cíể thi K X -04. lrí),
"Luận c ứ khnn h ọ c c.hn v iệc ho àn thiện và x đ y dụiĩg hệ tlt$ng p h á p luật và
qtldiỉ lý nền kỉnh f ế bằ n g p h â p lu ậ t” (dề lỉ\i K X -0 3 .1 3 )... còn píini kể tiến
những clnrơng (linh ngliiôn cứu d ộ c lạp có liên quan, chẲng hạn: "Dự ân
V I E / 9 4 / 0 0 3 - 7 nỉỉỊỊ ctrởiìg tiâng lực p h á p ìúậí tại Vi Ị Aìơw "\ "Aỉgnyêit tắc
rổtìg hơtig nvỉiỊỊ liiật hỉnh s ự Việt Nơm" (Luạn án PTS luại liọc CM?1 V õ
Kliấnh Vitih), " ĩ ĩ o à n thiện p h á p hiậỊ mi d ã i người c ó cô n# ờ Việt Nnỉti - ìỷ
luận \>â thực íirĩì ' (Ỉ_,ti3n Áiì P í s luật h ọ c cỉtỊị N g u y ỗ n Đ ình L iêu)... N goài


8

1'a,

CÒ11 c ỏ những cuốn sách có giá uị llium kliảu về cùịig.vấn tlồ nhu: "X(l

liội vả p h á p hụU" ( V i ệ n uglũỗii cứu N h à n ư ó c và ị)háp iuậl, Nhà xu ãl l)ảu

Chính li ị qu ốc gia, 1ỉà N ội, 1994), "Nhà nước pluÍỊ) luậí của chúng

1(1

trong

s ự n g h i ệ p (lủi mới" ( D à o Trí U c, N h à xuấl bản Khua h ọ c xã liội, I ỉà No i,

1997), "ỉliệit lịiịâ của p h á p luật - những vẩn íiê lý Ittận Víì ihực liên" (Nguyổn
M i n h D o a n , N h à xuấl bản Ch ín h tỉị q u ố c gia, U à Nộ i, 1997)... Đ ó là Iiliirng

công ii ìnli nglũổn cứu uglũâin lúc, c ỏn g phu và rai iláng Iran Họng vổ kối
quả. N g o à i la, còn m ội khối lưựug lớn các bài viếl có liên quan lới víln (lổ
nói liôn, Uong các lụp chí chuyên ngành khoa học |ỉliá|j lý, cỏ giá 1rị klioa
học k h ổn g nhỏ. '1'uy nhiên, nliỉn chung, việc nghiên cứu vấn ilé iláin bảo
C B X I I bằng J)liá|) luâl vần c ò n làu m ạ n ò nh ữ ng klúii cạnh, nội ilimg nhai

hô ihồng. Vì vậy, vẫn còn lâì Iihiổu vân dể lý iuạn và ihực liễn lừ nó, càn
liưực liỗị) lục ngliiêii cứu

à iiiột ịiliạm vi, cấị) (lộ ihícli liựị) hơn.

-

3. M ụ c (lích và iilỊÌệm vụ nglùêiằ cự u c u a lu ậ n án
(0 M ụ c (Ịích nghịêiỊ c í m
X a y dựịig nh ững

CƯ sở lý luận và liiéu k iện ilổ k h ẳn g dịnli vai n ò

quan liọn g của pháp iuâl tiong viôc cỉảm bảo CUXIli. 'l ù dó, gó|) phcìn lioụcli

ilịiih nliững chính sách, giải pliáị) nhàm tang cưòng việc dảm

C lỉX II

hằng pháp luại.
ị>) N h i ệ m \'ụ n g h i ê n c ú n c ủ a luậ n án
V ó i m ụ c đ ích ng lìiêu cứu nhự Uèu, luQn án nhải lioàn lliàuli Iiiiíiiit'

nhiệm vụ c ơ bán sau đây:
-

Từ việt; xác tlịnh khái Itiủin C‘liXẳ J và luận chứng ý ngliiu cúu

U o ng sự Iiglútiị) dổi mới, pliải là m s á n g tỏ khái Iiiẻm "ViU tiò cúii |)liá|) Itiại
luông việc d â m báo C U X il " . 'l ù
Irò (ló ÚIU ỊiliiÍỊ) luậl liong viôc đám bảo CliXII

I

110


9

- Đánli giá lliực liạHỊT vai trò cỉiít plĩáp ItiỌl trong việc dAtTi M o
C D X tl Ỉ1 V iệ l N am hiện nay theo những nội dung và tfiiEUi điổtn tillẩt tlịnli.
«

Đ ồ n g thời, klini quát những ngu yên tiliAn làm suy giảm vai trò iló.

- Trôn c ơ sở những tỉẻn dồ lý luỌn và viộc ctáhli giá thực trạĩig Vrtl llcủrt plláp )uột Irorig việc clntn 1-iÂo.CBXH, nêu 1-H tihcíng quah illểin clil (láo
và hliítng glAl pliííp d u t yếu nlt/hn tang cirờng vai trò (ló cùa pliííịi luật Itong
lliời giati lới:

■

4. Pltạiti vl n g lilêil cứtt của Itiộn rtit
Là m ộ i (lề tài llniộc cliu &n ngành \ý luân về nhà hước và plráp
q u y ền , luân án khOng hgliiỄH cứu vai tròiCỏa c á c ligànli ỉuạt cụ lliể (tó thông
.

I

qiiĩt (ló, luạn chứng ch o vai trò cùa pháp liiạt hói chung, (loMg viộíL ni Ẵm tiíV)
CỈ3X t. Trái lại, những vấn tlề, quati tliểm được nêu ra trohg luạn án sẽ ctirực
khái quát lliổhg qua v iệc phíln lích, đánh giá, tổng ỉiựp lờ các Mgàtili lltạt cỊi
lliể Ỉ1 những nội đuhg tltíỢc xá c (lịnh. Mạt khác, pliạm vi nghiên cứu CÌM
luận án kliẠng chi iltrng lại (V hệ tliống pháp luật thực tlịnh mà còn với crtc
lioạt d ộn g Ihực hiện pháp luạt, xií lý

C-ẮC

vi phạm pliáp luậl vỉ\ ý llnrc plirtp

luật với những cMnlt giá, pliAn lích và klm qilál cần lliiếl. N g o à i tá, luận án
còn pliắi xem xét m ối quan liệ giĩía plưip luật với đạo dức, cỉiítili trị, vatì lióft
trong việc ilẳm hảo C BXIỈ. Nliir vạy, phạm vi nghiên cứu cùn Inạn ổn kí lá
tộh g , trên nhiều lĩnli vực nlm ng chl dirứi g ó c dộ !ý luện về plráp ItiỌt. 'Hiựí
CỈIÍÍÍ, dổ là việ c kliỉing (lịnh cái chung, cái phổ biến lliOng qua viCc tlnntl giá,

pliAn (ích, khái qTiál hliííng cái riỗhg, crii tlãc lliìì.
5. f)n»ig p/)|> lu(VI về kliort h ọ c cùrt tuậlt /íII
Trong b^i c nnli ngliiẽn cứu nlur vậy, có lliể coi luận ổn là cOng Irlnli
(1ÀI1 tiêtl hgliiổn CIÍU mộ! cárli lực; tiếp cỏ liệ thống và tương tlrti lohti f!iỌn
vổ vnỉ trò cùa pháp luăl (rtMig việc ilmn bào 0 3 X 1 1 ở V iộl Nnm liiỌn rifiy.
D iề u tlố cliíực (!i$ liiỌn llirtng (|H;1 pliạm vi, m ục ttícli, tíltiệm vụ hgliiẠtt cln!


10

và kêl CÌUI láíu luân án. L)ăc l)ièl, nhưng cư sà, điẻu kiên dể Ị)há[) luạl ilna
hiệu vui liò dảm báo CBX11 và lluíu liaiig củu vấi>. dé nay ừ V ịệl Nam ilưựú
làm sá n g lỏ ỏ m ộ i |)ljạm vi, cíiị) ilộ 1 Sng và c ỏ liô lliỏng liơu.

D o vậy, luân án cỏ giá uị lliam khảo ilối với các lioai clộng Iighiỏn
cứu lý luân vổ pl|ií|) ịuai cũng íiluí vói hoại đt í
.
liiQl Ihco luíớng đ ả m bảo C1ÌX11 Irong giai do .11 hiên líiiy ớ jnfớc la.
6. r |iư u jig Jỉliú|i n y h iê u o m tam lu ậ n án
Đ ổ lioàn (hành m ụ c dícli và những nhiéin vụ ihrực ilặi

IU ,

(lề tài cúa

luận á|i diíực xú lý li ỏ a c ơ s á p hư ơng pháp luận duy vậl biện clurng. l l i c o

dỏ, các phương pháp ngh iẽu cúu cụ llỉể sau dây dựực á|) dụng; plníơMg ị)há|)
lịch sử cụ ihổ, ph ương pháp phân lích, phương Jj|iá|) kliái lỊiíál hóa, ịiluíưiig

J)há|) l ổ n g hựp... Đ ạ c biêl, c á c ph ươ n g pháp n g h i ê n cứu d ă c Irưng CÚ4 khoa

học pháp lý Iihư: phương pháp phân lích quy phạm cụ ihổ, phương |)l)á|) so
sánh lụại, phương pháp quy nạp và diễu (lịch... dưực sứ dụng phổ biến Ironiỉ
luận ái)

7. K ế t CỒM ciiiặ lu ậ u 4n
N g o à i phẩn m ò dầu, kốl luận và diinh m ục lài liêu ỉliain kliiío, luẠn
ận gổ in 3 ch ươ n g , 8 liếi.


11

chương i
C Ô N G H Ằ N G X Ẳ n ộ i V Ả V A I T k ò C Ủ A lMtẢl* L u ậ t
T H O N G V I Ệ C Í )Ả M l*Ả O C Ô N G B Ằ n G x a I l ộ ỉ

1.1. CÔN<; HẰNO x ả i í Ọ i VẢ VAI t n ờ CỦA NÓ t t t O N « s ự m í t í i k t ’
ĐỔI M ớ i Ở VIỆT NAM
1 .1.1. N h ữ n g ỉư hrỏriig c ơ l>nn vể cồtig b ồ n g xfl llộ! ỉr ê n lỉt ế glớl
và ở V iệ t Nrtlil
Cổ tliể kliẲng định rầiig, những lií lường dổu tiên v ề c n x i t cíã lírtig
lổn tại trong c h ế dọ c ộ n g sản n gu yên thỏy. Lức bấy giờ, ctirực coi là còtig
bàng kỉii m ọi Ihành viên Irong từng lliị tộc, bộ lạc cíing iham giít san bắn,
liái Itrựm vtì c(ing (JirỢc chia mộ! phồn ngĩing tlhail tiong s ố sản pliíỉm lỉlt!
dtrợc. Ngoà* ra, c ô n g bf\tig CÒI1 (ItrỢc thể hiện ở yêu cổu vể sự luíti! lliồ hỈHí
, nỉiau, kliông c ó ngoại lệ đối với các nglii lẽ, tệp quán, qui tầc sitili lioạt glơd
c á c lliành viên trong c ộ n g (lổng. N hững hành vi tli ngư ợc lại những qui ilịnh
chun g tiều bị coi lồ kliOng cOnp bàng vỉl phni chịu sự t(ỉy chay, liim g pliạt
tlieo tập quán, v ề diểii nrty, P li.Á ng-glien da nhậtt xét: "Với (ất cn tínli hgfly

lliơ và giản (lị cua nổ, c h ế c!ộ lliị tộc dó quả là m ộ i lổ chức

đẹp hiế! bao...

Tất cá ttều bìnli (lắng và (ự do" 169, u . 14 7-1 4 8). T uy nhiên, ai cfíng biết
tằng tló là nliTrng quan niệm cOng bàng liếl sức (ự nhiêu vh sđ khni Itong
m ộ t xa liộl clnra hề biết tới bíít cAng, giai cấp, rilià nước và pliííp f11ạ 1.
*
Nlurng kể từ klii xã hội loài người c ó sự phan cliid thành gidl cffp,
C Đ X ĨI \rà tli^nh kli^i tiiệm (1a (tiện, phức tạp, bị chi phối hỏi lợi íd i girtl
cfíp, phụ ihtiộc vào các diều kiện kinli (ế - xfĩ hội lio h g từng giai đoạn lịcỉi
sử, liôn quan (ứi Vmn chấl cùa hlià hước

pháp luạt.

Dí) ờ plmớMg Đ ô n g ỉiay plurưng Tay, t h ế ilộ c h iếm hữu nỏ lọ vãn là
xã hội liấl hìnli (lảng v ề gini cííp.

Vì

lliế, sự giàii hgtièo, saiip, licn ctíiig MỈ1Ư


12

dịu vị cúa m ổi ngựời lịo n g xậ ịiội tịều xụấl ị)hál lừ Uíộl uại lự

lihai

Uịnh. Con nguời khổng còn cách nào khác Iiguùi viỏc lin lồng tt ại lư uảng

LíVp aiy là hựị) với lẽ lự nhièiẶ, |à C H X l i . Đ ủ cCIng là dấu án său lỊíìiií Irung |ư

Uíớng C U X il li mg ihời kỳ này. Mặl kỉịáu, um ^iáu ciìug bấl díùi (ham gia
lícli CIR; lu m g viCc iùiili lliàuli các (ự [líứiiị' Yồ CUX1Ỉ bàng vjê(j lý giải
iiguđn g ô c của những bấl c ổ n g xã hội Long c h ế độ chiếm ịúĩu Í1Ô lệ ulu(
một sự sáp cjữl hoặc ý m uốn của Iiliíhig lựi; lượng siỏu Ithiỏn. Có Ihổ itsíy
iliổu dỏ (jua kinli bổn của Âu Đ ộ giáo, Phại giáo, TliiCạ chúu giáo hoặc Ilổi
yiáo... Mâu dù vay, dối m ă l yói c u ộ c s ổ n g , con người dã l)ál chiu nhan iháy

sờ lum lu nliAn clịínli lì\ Iiỉ>uổit g ố c .sít II xa của inọi l)ấ| r.ỏịiị' xã hỏi mà IMÍỚC
liên, là

baì

c ổ n g vổ dịa vị kinh lế. M ộl s ố kluíc lụi tia lằng, sự khác biộl vể

sù hữu và I í luC giữa m ọ i Iigưừi lù biổu hiỌu của C liX ll. Cũng lự (Ja'y, con
người dã nhăn lấúrc dưực những liên 1) tnậl liiiêì giữa ('13X11 với nhà nước
và vai lịò của pháp luật iroug việc đảm bàu CBXIỈ. Pla-lon cho lằng liong
I-

•

bai kỳ m ội nhà nước nào cũng lổn lại hai "nhà nước" ỉlối lạp nhau: inộl cho
ngưỗã giàu và m ội, cho kẻ ngỉỉèo. Đ ó là cái nhìn lâì (inh lế vé tĩnh giai cấp
của ulià nưỏc và cũug là cùu CQXI Ỉ. Đ ổ n g Ihời, ổng cũng kháng dịnli lầug
mỏi nlià aưỏc lý luỏng phải là nhà Iiưục có các dạo iuậl cô n g bằng - nlnrng
dạo luại duực iliiếl lập nôn c ợ sở tỉl luệ vồ lựi ích q u ốc giu chứ khổng |)liải
vì lợi ícii cùa m ỗi nguừi cđin quyển. Pi-lu-go lỉliấu inạitlt sụ cÔẶig bàng dược
qui dịiilt liung pháp ỉuạt chính là iliổu kiện, (iẽu cịniẩiị đổ C()J1 ngưtii xỉf sự

với Iiluui hợp lý. A -ri-slốl coi các dạo luâl là liiên lliân của cô n g lý Yà liànli
lỉỌng cổng bàng là liànli đôn g ihco pháp luẠl (46, lr. 68]. Ớ Trung Q uốc cổ
đại, llà n H ù Tú liũ Iiỉtng lự lường pháp liị cúu các bạc liéịi bổi UÙỊiili mội
h ọ c ihuycl khá huìui cl ủuh - ih ụ y ế l pháp (lị c ũ u g kliông Dằm n g o à i ý m u ố n

llùêi lập m ội xã hội có kỷ cưưng và cô n g líầng. Chính Iihữiig lư lưỡng tlồ
cao vai liò cúa Ị)liáj luậl Itung viôc cỉảni l)ảu C ỉiX ỉl ịihu liiế, dã gó|> |)liẩn
dại nén (áng lư iưòng cho sự ra cỉời của nịáhig bộ luẠl nổi liếng lion g lliời
kỳ a i dại iiliu LuẠI Ma-nu (Ấn U ô ), l.iiẠl llíun-iuii lii hi (ỉial)iịoit), 1 I»ại XII


ĩ3

bang (La-mH)... Ngohi ìn, tư lường C13XU Iroiig c h ế (lộ cliiếtn liữn

110

lộ còn

dưực hóa lliAn vào kliái! vọhg crtng bf\ng của c o n người lfon g các luiyềti
thoại, truyền thuyết. và tlíifíng Inm Irường ca bấl hù như " I-li-ẳl" vl\ " O-dixô" của I Iô-ine-i ơ.
V ới Sự plifln chia tliànli hai giai cấp cơ bAtt là tlịrt chù và tiOttg f f 1 1,
xã họi phong kiến tliực sự là c h ế (lộ1 clì c qu yến , tlăc lựi. V ì lliế tliì ở clau, COM
người vAit phải (loi mại với nliĩmg bííl cOMg, gay gắt khi tlííl (lai và hỉiííng lư
*

I

liệu sản Xltấl chù yếu clều (luiộc về giai cấp cíịn chu, quí tộc mà dứng clđii lft
cá c ồ ng Vlta, còn ngtrời Mông dí\n lliì bị cột chạt suốt dời trôn mnnli (lííl của

những cltứa đííl. R õ ràng là "cơ cấu dẳng cấp cùa c h ế dộ chiếm hữu ruộng
đấl và các dội hộ vệ vd Irang gắn I l i với c ơ cấu dẳng cấp đ ó đã dem lại cho
quí tộc q u y ền lực vỏi nrtng nồ" như P h .Ả tlg-gh eíi dã nhận xé! [63, tr. 34j.
Đ iề u dó !ỷ giải vì .sao liotig c h ế cJộ ph o ng kiến lại c ó lííl Iiliiềti ctíộc khừi nghĩa

của nông cian chống lại (lịỉt chủ, lãnh clnía cíể cíòi CBXIỈ. M ạt khác, (ôn giáo
cOng trô lỉiành một lliế lực rấl lớn crttt thiệp vào đời Rống chính trị - xã hội CÙA
các quốc gia với những (lặc quyền, cíạc lợi cửa tnìrtli. Ở châu Âu, Kinh tliánli
c ó liiệti lực (nrớc tòa án còn liưn cn plráp Itiật. Tòa án giáo hội lấn át cá lòĩt Ẩti
virơng q u yền vì Irong m ột llùíi gian rấl dài, Itiặl h ọ c bị dạt dưới sự giám íiộ
, cùa Ihần Í1ỌC. Ở chau Á, Phệt giáo và Kliổhg giáơ ctlng c ó vị trí rất lớn troMg
dời Rống

liội và clii plirtl tir lirởng c ồ n g bàng của con người. 'ỈYotig bơi

cành cfó, qunn niệm CBX! ĩ tixmg lliời kỳ phong kiến kliồng c ó bước (lếu M h g
kể so V('ti xã hội lnróíc nó. Cớ thể nói, dó là m ột thời kỳ díty máu và turớc tníit
cùa nhân loại Mêti hành Irìnli tìm kiếm C B X IĨ. K hái vụng CBXII cụa nliÍM
dan nếu kliổlig lliể liiện bằng những c u ộ c khởi nghĩa dưrt lẻ, sớm bị dạp lát
lliì cíìng clit CÒM hi ế! liOng (lợi và o fln luiệ "mưa m ó c" của nlià cíỉtĩl (^uy^n.

T io n g tliỉ/i kỳ Phục hung, lư lirửng C B X ỉ! cù n COI1 ngirời kliổtig c!il
(lơn Ihuíin ll\ sự pliục hổi những giá liị c ổ n g bằng và nliAti vflti cùa llúti kỳ
Hy - La c ổ dại mà còn trui ra tnộl Irang mới CỈIO sự phát triển của nó. CỐI


14

lỏi của lliời dai phục hựug là ku hu Iig phái lú ể n xã hội ciụu vào nluiug giá
(lị nliâi) vãn nên CBX11 liỏ ihành vá|i dề lịuực (ịiian lâm nliíú. N ó đưực lliổ

liiâu uư ớc hôì, bằng viôc kháng dinh các quyển lư nlúẽit t:úa con Iigiíơi Iiluí
t ịi i yổ n d ư ợ c s ố n g ; q u y ể n d ir ực s à l i ữ u lài s á n ; q u y ỏ n t h í ự c c l i õ i i g lai Iilnrug

á|) bút:, bíU c ổ n g nhu m ỏ i lẽ lư nliiỏn; lịiiyổii tlược lníỏn g lliụ nliũng |)luk; lợi
xã hội m ộ i c á c h c ô n g L>ầug... M ặl khác, lự lưỏiig C li X l l Uo ng ihòi ky này

còn llìổ hiỌn lịiia xu hướng phỉi nliậa lliíìn CỊuyổn, |)lu’i 41I1ÍI11 clíố (lộ phong
kiổn suy làu và ung hộ sự virưn lới uím m ộ i xá hội ilan (j|iủ hơn, ị)liìi liựị) vui
nhu uàu phái Iiiểii củii lực lưựug sản xuál m ói. Ticiu biểu clu) iu Uíỏng
C l ì X l l l i o n g Ihừi kỳ ỉ)ày là M i - c l ũ a - y c n - l i , X é c - v a n - i é l - nliiniịi cliàn^

Đòiig-ki-ỉiốl của lliời đại.
Sự xuấl hiện của chủ nghĩa lu bàn uổng llíời IĨ1Ở ru m ội liang mới
irong lịch sir lu luớug CI3XII của iihan loại. Cùng với các khíỉu hiệu "lự ilo,
bìnli dẳng, bác ái", CUXI1 liò lliàuìi m ộ i ngọn cờ lio n g lay giai cóị) lif sản
nhàm lập hự|) lục lượng d ể llủi liôu c l i ế ilộ p h o n g kiến. Kliẩng (lịnh Cik:

quyển và lự do cá nhân, qu yển dưực sốn g n o n g m ộ i xã hội ilíln chủ với m ộ i
m ỏ Itình nhà nước Iheo n g u y ê n lấc "lam q u y ể n J)híln lạp*1 và m ộ i Hổn pháp

ln.ll liên bộ, công bằng... là những nội dung cơ bảu Uong lư lường C B X li của
iltừi kỳ Itày. Đại biểu cho những lu lưửiig ilổ

kể dếu íl.Câíig; 1 lử-glien;

G .u Uúl-xô; M ô n g-ies-k i-ư ... N guy cả nliírng người ihco chủ ngh ĩa xã hôi
khổng iưòug (Xunh xi-m o|i; Pu-ri-Ê, ô - o c n ) iliay vì dé cập lới C l ì X l l IrOng
hiện lliực, dã m ơ ước vổ uiộl xã hội lý lưỏng và công bàng lum ch o tlì) dó là
lliú cỏny bằng ihco chủ uglũu bìịih tịụAn, khổ hạnli và kliỏng Ịilnìi l)àug
niuìng cái lao xã hỏi lích cực của con người. Mậu dù vậy, liou g yiai đoan

ilíhi cúu CNTB, lư lirỏiig C lìX ịl của nhâu loại ilã có inộl birớt; liốti ilài, inộl
sụ lliay ilổi vổ cliíú s o với c á c xa hổi ln íớ c nỏ ilựạ l i é a m ộ i ịilurơng ll|úc sản

xuíVl hoàn loàn mới. D ó cílng chính là m ọl lý cii) yiúị) chu ngliia tư l)ài)
(. luôn iI»ìÌmjị, c h ế ilộ ịiIỉoh^ kiến kliồiig lỊUii cliại vâl


15

N g à y hay, nliơng lliSng trám về chính ừịj kỉíilt iế, xR hội da gldp clm
CN TB c ó dược nliiều bà! hục về v iệ c diếu cliíhh CBXl-t. R ỉiách (Ịlirtti fttỉ\
nói, CN TB hiện dại dã dặt dưực m ộ l s ố thành c ổ n g Itong lĩnh vực Mày hltằtti
làm dịu bớl ỉihctng xu n g cíộl xã liộỉ vốn c ó cùa nó b^Og m ộ t s ố cẮi cách dưới
danh tigliĩa "pỉnìc lợi chung". Có lẽ vì Uiế, bất c ô n g Ẳã !iội Irong C N T B
ngày Hay tlã bớt (li nliữhg hiểu liỉện trẩtì hụ i, căíig tháng tiến "một rtiấl tiiộl
còh ", Thực chííl, dó là kếl qu dfíu Iranli k h ô n g m ệt m ỏi cíin giíti cffp
íilirtn vấ tìhững tầrtg lớp clftn

CƯ

cliịii nhiều bẩí c ồ n g Irotìg X3 hội. M ạt kliác,

chfnlt c ẩ c hhằ nước tư sẰn cũ n g ỷ ihức (lược tẳng, những ầp lực h g à y tà lig
lăng về CBXI ! nếu k h ổng dược x o a dịu, có Ihể làm (ổn hại tới thể c liế chính
trị ciìa tió, nhất là khi mà C N X H k h ông còh là "một bón g m a átn ánll cliẳtl
Ằti" như n g à y nho. Tuy riliiên, với những m âu thưôn vốn có, dó chỉ là MỈittttg
c ố gắ n g tuyệl vọng cỉm CNTĨ3 trong v iệ c giải quyết C B X H . c h ín h tổng
lliốiig M ỹ Bít! Clih-tơn tlã phải lliú nhận: " Iliị trường là m ộ l thứ kỳ diệu hhtíng
nổ kliỏng cho cíitíng ta những dường phố an tờàtt, m ổi u ư ờ n g sạch sẽ, c á c
t ơ .hội dược h ọ c hàtih c ồ n g bồng, và k h ông clắiĩi bẲo sứ c kltốe cho trế fetn

ngh èo bẲt cláu c u ộ c s ố n g hoặc Itiổi gtò k h oe m ạnh và an toàn" [12 , tr. 33).
Vì thế, c ắ c giải pliáp v ề CBX1Ỉ Irơng CNTÍ3 su y c h o cbtig, lằ pliứdng tiện
chứ khổiig phái m ụ c tlích cùrt nó. T rong giai đoạn liỉệtl ỉiay, C N TD drtttg
pliÃi dối inặl với nliiếu tliácli lỉníc về CBXM iigày càng g a y gắt, nliíít là Idii
vấn dề hày dược x e m xét trohg diều kiện lố c độ làtlg (tường kínỉi tế fcnơ.
Nhà kinh lế hục người Pháp, o l i v i e r cle S o la g es, dã c ó lý kJii c h o fằtig:
"D ông dảo quíỉn chúng kliông tliể hiểu ílưdc lỉlhg m ột sự tang ItmVng kihli
tế ngà y càn g gia lốc lại cíược lliể liiệti bằng m ột sự pliíln pliOi bíTt t ô h g i!ếft
lliế v ề lliu tìhạp q u ố c dan Vf\ h ằ n g ntiững hất bìhli dắ n g Mgày t ằ n g tidtn

Irọilg" [85, tr. 9 2 1.
Tibltg bối cảnh dó, dã xtisrt ỉiiện nliiều h à o lưu lư tưởng và ịý tlitíỹết
về C D X Íi. Trào lưu cổ tliển và tflrì c ổ dỉểti tiliấn mạnh m ộ i chiều lự (lo cá

I


16

nliân Uuiig m ỏi quaậi liồ với C iìX I l. i l ọ cho

1

lịig, clúnli lự (Jo CẬ uliân múi

là dộng lực ihúc dẩy lăng ịrưỞẶig Kiỉili lé và liến bộ xã hội. Vì liiế imiữn pliál
liiồn/j)hài bớl C U X li đi vì khổitg ihổ cùng m ội lúc, vừa có lãng Iníỏng kinh
lố Ui VƯÍI có CỈỈX1 i, (t»ng chỉ khi nào kiuli lố |)liál liiốn dến

111ỘI

múc

11I1É

iliuii mới có iliồu kiệu đổ iliực hiên C B X iỉ. Quan diểin u y ilã bị chÍỊilỉ iliực
lố ủm xã hội lu sản bác bỏ vì nó J)hủ nhân vui u ò CỈM CHX11 l|OẶig vic c llníc
diỉy lảug livờ u g kinh lố. N gượ c tại, lliực lế ijó còn chỉ fq bál cô n g xíì hội có
khả Htìng kìm iiũm lũng lníùng kinli lố và làm io i luụn Xí' hôi niiu ll)ố nào.
•

Mux w ^ b c í, nliặ xĩị hội h ọ c và liiỏl h ọ c ngiíời Uức, lụi giải liiíuh

nguyên nhan cúii bál cố n g xã hội irtmg L'N i’li b ằ n g khả nang không ngang
nhau lioug việc c h iếm liịih lliị Mường củiị các doanh ngh iệp ho ặc ngiíời lao
dộng. Ông CÒ11 cho rằng, CƯ m ay và vận hội Uong c u ộ c Uời kỊiông Ihể clíia
déu ch o m ọ i ngựừi và d ó c ũ n g là m ộ i lý du d ể lổn lại nhirng vị Ihế khác

Iiỉiau

liO iig

xã hội. N hữ ng diổu như Ihế là n g u y ên ahíla của hiện lượng bấi

công Uoiiy xã hội lư sản. H ọ c ihuyêì củu M ax \V e b u luy c ó dón g gój) râì
lớn chu khái n iê m phan lầng xã hội so n g nó chưu c ó khả năng lý giải lạ m
vẹn bản chai cùa bấl cổ n g xã hội Uung CNTO.
Những người Iheo quan đ iểm xã hội dan chủ trong khi bác bỏ líuii
plỉiốn Ui í 11, inộl chiẻu cùa u à o lưu c ổ diổn

Iflu c ổ diổu dã c ố gấng lìm

kiếm sự hỗ hự lẫn nhau giữa l|Ị đo cA nhau, CUXỈ1 với lững Irưởng kinh lế.
Tuy Iilũên, phương lliúrc để đại duực diổu dó lại cho m ộ i dáp s ố sui lẩm.
P u òn g lối củii Đ ản g xã liội dữa cliú T hụy Đidn m ộ i Iliời dã làm nhiểu người

lÀui lưỏiig rằng d iíò iig Iil)u à iló dã 1I1Ạ1 sự cỏ C N X 1I và C B X II. u ríi cuộc,
4 ỏ là Ihú công bằng liiôl liêu dộng lực của lăng liưỏng kịnli lế với 1HỘI hệ
Ihổny phúc lựi xã hội có lợi chu những kẻ lười biếng. Sự sụp dổ của m ô
hình này là liếng chuôn g cáo chung chi) ảo lường lìm k iếm CI3X1I đích lliực
liong CNTB. Thực lố dã chứng minh ràng, CNTIÌ uhưa và sẽ không bao giờ
I

tù lời giải ílá|) lÁl nhái clio nliAn loại vé
í

*
11ÌỎI

xíi hội công bàng và vAn miiili.


17
4
Với bản cỉiíĩt klioỉi ỉiục và cácli ỉnạhg, chù nghĩa M ác - LCnin <13 tnù
ra m ột bước n g o ẫ l lĩo n g sự pliđt triển tư tưởng C Đ X U của nhan loại. Chl với
Iiliâti thức luận d u y vật biện chứng CỈ3XH mới dược qunti niệm tnộl cách
tlting dán cổ về bnn chíĩl, vni (tò cDng như diều kỉệti vh plitf$rig (hức (hực
liiộn tió trong dời sơtig xã liội. M ạc tlìi kliồtlg c ó nliữrig tác phíỉtn (lề cộp
tnộl fcắch (tực

dộng tliựtí tiền cun mtoỊi, M ắc - A n g -g h en vỉl Lẻnỉti tls XAy tlựtig I1ÔM ttiột
quan ttiệtn khoa h ọ c v ề CĨ3XU vởi ntiCmg qiíđti ttiềin tất c ơ Mít Ví\ cồ liệ
(liơtig. Trước hết, cliù tigliTa M ác - I,ênÌ!i coi C B X H là một phạm (rít cổ líhỉi
lịch ếĩí vỉv línli gioi cfíp trrt síht nCic. CĨ3XĨÍ kllống pllẴI là liìnli nnll c?ift fồM
giáo tủrt tilifrng lực lượng siêu nhiẽn mà chính Irt sẦn pltám ctiĩl iM số n g
^

nlifln loại, Trong xa liộl c ó giai cíTp, c n x i l là kết qua cùn sự plirtn cliíĩi vâ

k*___d£u_Uanli giai cíĩp, pliảrt ánh ý chí, lợi ích của hltà nước và xã hoi. 11ict| chít
ZtigbỊd M ắc - Lếnitt lliì qtlah n iệm C B X l i llirty cMi theơ t ể c Ỉ1ÌMỈ1 lllẩl kitlll tế
XÊPli< I thậm clií, tlieo từng g*'il cloạti lịch èử kliẨc nliĩtit trong tnột hìtih lliổl
Ỷ J
ĩc ® l

liội tiliSrt đỉnh. V ì thế, kliOhg ttiể c ổ tịtian niệm diítig clắM VỂ
khrtng gnii Hớ với lợi ícll giai tấỊi, hliótti xã iiẠi và vứl íilitrMg

----- cỉtétt kiện vột chất ctít sinh ra hó. Đ ổ n g thời, với tính lịch str cọ lỉiể curt Hổ,
cơrig kliổtlg lliể c ó ín ộ l

niệm chung vể C B X H clio m ọi (Í1ỜI tlại, tlrtll

tộc Và giai cfíp nlur m ộ l "chan lý vĩnli cừu" (cliĩí cùa Á tig-gliéh). Mặl kliác,
cliìi ttgltĩĩi M ác - Lêniíi cGng chỉ ru tính "Idiôlig tưởng" ỉltm g các qttỉiti ỊilệCti
CBXM thoái ịy khỏi bàn chất nhà nước, pháp luật và với Ihể c liế cltínỉt !tị
nói chtlng. T h eo CÍÍC ổng. tlo n g các nliỉi nước b ó c lột kliông Itiổ tổỉi lại
CUXM llieơ tlúng "iigliĩn cao cả nliấl cùn lờ này". Trái lại, cliiíng cỉ\íig (tíy l)ííl
cồtig xã liội lên tới clỉnli diểtn

tlọtt dường cho nhrrtlg CUỘC Cíícỉi tiiạlig Xn

hội lất yếu. Vì v9y, clií có cliù Iigliì?! cộ n g sấn, với Itt tẩc.li Ih lílĩih tliỉ^i klnlt
tố - xã hội plint tri ỉn nliất cùđ nliAn loại - nơi tn^ " Sự pliíl Itìểti (ự (lo cùrt mfti
người

diều ki< 11 clio sự ịiliál ti ền tự dọ của tnụi người" (64, lr. 6 2 8 1, hơi

í

m


18

cỏ khả nã n g lầiực liiêu n y u y ẻ a lắc phân pliối llieo uhu cẩu - m ớ i có kliả nang

lạo JU C iìX l 1 c liL .il iliực. Cliíah YÌ lịiế, các ống dã lưu ý lằng liong CNX1 i

-

giíú

iloạn (Jáu của CNCS - chưa Ihể có C13X11 như người lu m o n g ìnuỏn. liói lẽ,
ú dó vân lỏn lai uliirng liểu uồ

tỏ - xã hội c h o 1)ÍU bình ilÁng nluí

ilổ

lư liùn và những yếu lỏ uiiíi |)l)á|) t|iiyổ|i lư sAn Iiong |)1)CỈI1 J)hối. |)ó là lý i|i)
Uíi "ịíliân p h ố i ihc o lau Uộug" vAiằ ỉiliải là ẬiguyỏiẶ lắc J)híln ị)hốj cliú yên
l i o n g C N X 1 I Yà là l i é i d ã c l i u n g I i o n g (juaii n i i ì i u C I Ỉ X

I c i m Iliời k ỳ n à y

Và iló c u n g là "nẳiững llũếu SÓI kliAng thổ líánh kliỏi liojig giíú ili III đàu
uũa CNCS, lúc nó mới lọl lòng Ịừ xã ỉiội T liC N ja sau nlũmg cơn tlau dé
ilài" (68, |f. 35-36J.
M ộ i iuậu điểiu kh ác h ế l sứ c quan liọiig của cịiủ n gh ỉu M á c - Lồnin

là phải lliiêì lạp Ậihũug liể|) dề kinh lế n gày càjig cao cho việc lliực liiệi)
c'liXI ỉ . Tẳieo các ổiig, k|»ô»j» lliế c ó cổ n g l)ầug díuli Ihưc liuiíg m ội xã hội
Iiglièo klirì, k ém pỉiúl li ỉu. Song, các ô n g cũng dã cảnli báo nlúing nguy cơ
cua mội xã hội củ của cải du Ihừu nhưng kliũng Uuựi: I>hâu ị)liôi cỏiíg bàng. '
lã n g Iruòng kiiỉli lỏ là ùềi) đề (|iian liọ n g nliưiig không phải đuy nlìíú dể
xúc tạp C U X ll. Luận diổxn Ậiày kh ông nhũng d il JU sụ khác biôi vồ chái yittíi
clùi nghĩa M ác - Lêtiịn với cá c h ọ c Ihuyếl phi inác-xíl vé CUXI1 mà còn lim
ý nluìng người vô sàn về n g u yên tác kêì hợp hài hòa giũa lăng Iriíỏng kinli
lê vợi ihiíc hiên C liX l l.
Cuối cùng, diểm khác biôl lúa n h a i giữa chủ nghĩa M ác - Lõnin với
các lỊtian iiiCm khác về C B X il là con dường dấu lianh-với những hãi công
xa hội ma trung tló, bái cô n g vé dịu vị kiuii tế là lớn nliál. iiởi vì llico các
ỏng, "những điểu công bằng vổ inặl iuAu lý, IhẠm chí cô n g bằng cả về miH
|)liá|) Itií.l, có Ihổ còn xa m ới cồ n g bằng va miỊl xã hội" [68, li. 365 ị. Theo
(ló, CUX11 k h ỏ n g Ihổ là sàn pluim của lạo hóa, lồ cjuà lặng cúu Ithrriìg lực

luựng siỏu nliiCn cho con ugiíùi mà phải là lliànli n;iẲ dâu liuuh cùa cliính
Itọ với niiữuị> híú cổng xã hôi \ì\ những iiguổn g ố c lạo ra d u ìu g . Tuy nliiổn,

I


19

lịch sử cũng tia cho IhíTy sự (liíít bại cùa nhCmg con tlường tìm kiếm C D X ll
nlìưng tại kliOng phái b(\ng cài tạo xã hội (ích cực. D o đó, cổcli m ạng vo sản
là coti đường dtiy nhất (líing dể giai cấp côtig tiliăn và nhan đỉltt lao dộng
lliiốl lập CBX1I. c h ín h c u ộ c (lời và sự nghicp củrt Mác, Áttg-glicti, Lctllii là
«

những tấm gươ ng sáng ngời về dấu tranh cho ítiột x3 liội c ô n g bf\ng, van
Ìninli - xa ịiội CSCN.
Ở V iệl Nnm, lịch SỪ clrtti (ộc clio thấy CỈ3XỈ1 luồn là vÉÍtt (lề c ồ ý
Hgliĩrt dắc biệl quan Irọng trong quầ liình dựng Itưức và gict tiước. Trối qtla
gần 1000

Ĩ3fic lliMộc và vứi tihttng ilẽc tliểm riêng ttotig quá trình hình

tliàtih qtirtc gia, quan niệm C B XỈĨ cùa tigười V iệ l k h ôn g (hể kíiOng chịu ánli
hường cúrt N lio glrto. Tuy niilền, n ổ chưa bad g iờ là bán sao cùri liệ lư Itlởtig
(ló trotlg bất cứ hoàn canh nho. Cdhg lă cácli hliìtl về vị tliế bất cOng ciìít COM
người Ittrtig xã hội phong kiến so n g cha Ong ta lại c ó cái nhìn liêì sức c^ng
bằng vh ỉdc lỊiirtM như:
Coli vun thì lại l^tri vua
Coh sãi ờ cliíirt thì quél 1Ẩ tlđ
Dao g iờ dan nổi can qiia
Colt vttrt tlíấl lliế lại ra ò cliĩia (cá dao).
í íoặc khôi tròi

vừa hliợ vừa

11Í1Ư:

"M iệhg nlià qllrtll fcò gaỉig có tliép. Đ ổ llllà khó

(tục ngữ). K h ôn g clil rtltti vậy, cỊUĩiH tiiệtn C B X ÍÍ cíirt

người V iệt trong lịch sử CÒM tlưỢc lliể hiện qtíá cẩch nlián dỉ\fi glii hliớ, lÔM
vinh các rtlih írìltlg và những người có cổn g vớl Hước (qttrt truyền tlitiyối, ctổh
lliờ, lề hội...); (|Un qui c h ế tuyển dụng nhan lài (Ihi cừ Vf\ tiến cỉr); tỊUrt cliố
dộ dãi Mgộ quan íại; qna c h ế dộ Ihứởng, phạl tlghiêtri mitlli và liottg hliửng
qui tlịĩih kluíc cùa pháp luạt. Lẽ dương nhiên, bôn cạnh hltững nội thlhg tích
cực, quan niệin C B X Il lio n g liuyên thống của người V iẹi cũng c ó không íl
nlumg yếu (ố không lích cực (cách nhìn bi tịUdii, clnì lighĩa bình (ịllAn, dổ


20

cuo lẽ làng h ư n Ậ)héị) ịiuớc...) m à Uoiig I[iỉá li inh liêp lim, càu c ó sự "gạn
0

dục, khơi líbng".

.

Cách mạng lliáng T á m năm 1945 là m ội cuộc dổi dời vĩ dại của dâu
IỎLJ V.ỎI H a m s a u gần 8 0 n â m dưới á ch đ ỏ h ô của ihưu dan Pháp và phái Xíl

Nhại. Khái v ọ n g C U X li lới) uỊỉííl cua nliAu (101) là dAl nuớc dộc lạp, lự do dã

I
duực Ihục hiôn. Cuưng lĩnh chính liị năm 1930 của Đ ảng côug sản Viâi
Niim ilã v;u:h ra i:on iliròrug iliíng ilíin nliílì i:lu> c u ộ c (líúi iMinli vì c n x i l cúa
ililu lộc là làm cácli mạng dan lôc dân chủ uliUu tlan và Ui lỏn C N X i I. Trong
các D ại hội của Dàng (1, li, iị i, IV , V ), mặc dù dược liến hành liong uliíỊMg
bôi cảnh khác lihau song ván Ué C I i X i l bau giờ cũng li ớ lliành m ội mục

liêu và nội dung lòn, x u y ên SUỐI chính sách dối nội và cỉộ'i ngoại cúa Đảng.
Diổu Uó dựựu li)ổ lúÊu iruag cải cách ruộng dai; cải lạo X llC N và ihiếl |ậ|>
chỏ' Uử công luru vổ Uí liỏu sài ì xuôi; lủng gii» sản xuAl và thực hành liôì
kiộiỉi; chô'|ig llium ỏ, lãng I>|ií; dặc quyổu dặc lợi; lion g chính sách llmế, bảo
hỉôiỉ) và liự cấp xũ hội; liong vấn dề giải C|iiyốl viỌc 1ÙI1Ị cho ngưùi lao dộng;
phái liiổn m iền Ặiúi và vùng cãu cijr cách m ang... Các liiế n pliáp i»Aiii 1946,

ỉ 959, 1980 cùng với m ộ i kliốị lưựng văn bảii pháp luâi dồ sộ của nlià nựớc
dã có nlùồu ihànli lựu Ipũịig vịêc liiể c h ế hóa cịúịili sách CỊ3X1I của Đàng
Tuy nhiên, liong m ội lliời giau khá đài, 0 3 X 1 1 diíực chúng liị CỊUÍI1Ị niêm
yàa như dồng uhấl với chủ nglũu bình quan, cào bàng. Lụi có nhung yuii
đoạn, nium niCm và phương llníc Ihuc liiCu C U X II cùa cluínỊ' la in dam (Ja'u ấu

duy ý chí và n ó n g vội. Phải dến Dại hội líùi llúĩ VI (1 1J186) nuan diổm cùa
Dàỉiị* cộiiịị sảu ViÊl Nuio về víìin dẻ này mới lliiu sự ilượu ilổi m ỏi. Uiíìu iló
Uuực liiiỉ lúện ờ inộl loại luận diổm Ỉ 1Ỉ 1Ư: xác dinh viộc dảm bảu CL1XI1 là mội
*

*

t

-

t

*

*

*

■

lum y uAm mục tiôiậ kinh lế - xã hội của da't ịuíớc Uung thòi kỳ dổi mứi; giai
lịiiyốl viCc làm và ihưc li n n g u y ỏn lác [)l)An phốị llico lao dộng là những VÍÌ1I
ilò Uọng iam của cliính sách C B X 1Ỉ; ihực 1ÚÔI1 CBX11 |>hỉi liựp với iliổu kiện

cụ lh(ỉ của ilấ l míác; chống ihu nhẠị) baì hợp p lỉá ịi

ilăc CỊiiyổn, dặc lợi...


2ỉ

I
Dại liội VH (Í Í/I9 9 I) với "Cưưng lĩnh xfly dựng clríl nước trong tlù/i
kỳ tịtm t!ộ lên CNXII", VÍÍM (lổ CHXU clưực Đntig In xác định k liO itr .lil !?>
mộl nội cltlhg của cliínli Sílcli xã liộí Irií\ còĩt là diều kiện và tlộng lực t:M;t
IRng Inrởng kính tế vỉy tiến ỉtộ x3 liội trong tliờl kỳ dổi tnớỉ. Ofcíng lĩnh CÒM
xác (lịnh thực liiỌn CMXĨI khOng clil trong lĩnlt Vực kinli tế, xfi liội tnh cn
Itong c á c lĩtili vực cliínli liị, vfln liổa, giíH) (lục; kliOtig clil (tong m ổ (ỊUaM liC
p.iíra quyển vh ngíiĩn vụ cùíi cổng clAn mà còn (rong việc (láp ứtig nhrnig hliti

c(Ui trước tntil

vỉỌc ditíiĩi lo Iilifíii£ lợi ích ĩAtl dài... Đ ệ c 1?iột, liiẠn (lidm

khuyến kliích ỉíiMg lim Iiliạp Vf\ IhĩTi giàu dựa Itôil kếỉ Cịiin Irto (.lộng (ĩiíỢc col
là 'Innírc (lột pliá tioiig quan

c n x n ctìrt toang, pliỉì liỢp v^i cliù trtf(rtip

plidt triển tiển kinli iế lliị tnrí/Mg (lịnli lníớlig X ỉ l C N ỉt v iệ t Nntn.
T ổ n g kết 10 nam ctổi mới, Đ ệi liội VIII ( 6 /1 9 9 6 ) cùd Đ ảng liếp lục:
khổng tlịnỉl, plint triển và cụ lliổ lióa tiliững luạn dỉểiTi và dlĩlili sáclt c t t x t l
cìtrt Dại liội VII. Đốn

CHXI1 tlirục Đ àng tri xác (lịnh kỉiổng d i ỉ !l\ (lộnp

íực vỉ\ llội (limg cùrt sự hgliicp dổi mới mà còn là lĩiộl mỤc (iôt! cùn tin: "Dđrt
giàu, nước tnạtiỉi, xã hội c ô n g bỉìhg và van minh". Đ á h g Ítíti ý là nliữiig IttíỊti
(lidm nlití lìthg tn íỏng kinh !ế pltAi gốn liển VỚI tiến bộ và 0 3 X 1 1 MỊỊịrty ItoMỊỊĩ
lừng bước và Irotig
kliổng clií ở khau

SUỐI quá I Ihli ịiliál

triển; C D X il pliAi dược (hực liiọn

phổi với nliiền liìnli thức mà cò n tạo ra ( lio ITIỌỈ

người c ó c ơ hội phát triển và sử dụng liựp lý nang íực của tnìnli... (tược xcltl
là những bước phát Irỉển qurtti Irụng trong qtlan niệm CÍ3XU cùít Đntig M

trong giai đoạn ĩruý. Dự thảo Dí?o cáo chính li Ị tiìnli Dại liội IX ( 2 0 0 1) ciirt
D àng C ộng sàn Việl Nntn vSn liếp lục kíiAng tlịnh CBX1Ỉ !fì một tìiực liẽti
lớn cùa con dường di len CNXĨ1; CI3XÌỈ gắn liền với d ộ c lạp (tíln tộc,
C N X ll, với dfln cíni vỉy van iTiitih |2 1 , Ir. 3 ị. V ì lliố, t|Uan (liổm lfltig lfifờu)í
kinli lế gổ!i liền vứi

clảtn tiảo tiếji hộ và c n x r l vãn là IT1ỘI cíiítili sách rpirth

tiụng cùn cUí(ìii{z Irti

kiĩih ỉ ế, CMU1 cliiểli lirực pliíít ỉti^li Ỉ1 V ici Na-in IrotiR

nliirng (liỌp kỷ lới. Nhìn tổng thổ, sự liìníi lliành \’ì\ phríl liiổn i.ác tỊHMti (!idfti


22

vổ iliực hiện CUXI1 cúu Đ ảng cộng sản V iệl N am luy có nhũng dặc iliổm
l i ổ n g l i o n g m ồ i g i a i ( l o ạ n l ị c l i s ú n h ư n g v ể c ơ b à u là n h í ú q u á n v;» là m ọ i

1UỊIC liôu lỏn, x u y ê n SIIỎÌ Cịiịá Mình uácli mạuiỉ ViCl Niiin.
r ỏ m lụi, liến li ì n h h ì n h lliành và |)lkál Iriổn nliĩíiig lư l ư ờ n g ( 11X1 ỉ

liên Ihố gi ó i và ù Víôl N a m n g à y cà n g tly ilạii^>, phức tạp vổ línli chãi. T ù
n h u n g q u a n n i ệ m l i ế l s ú c s ơ k h a i , i l ư n g i a u d à n ilíùi, l u l ư ơ n g C I Ỉ X I 1 utiii
nlii'm l o ạ i ^ ắ n liiìn v ó i lơi i'cl| i;ái: i ifìú c;ìj>, v o i b á n i l i i t t nliii IUÍIK: \ & ị)l|i>|)

luiỊt, l)ị qui dịnli ()òi các liiồu kiCn kiuii (ố - xa hội Irong lìíny lliòi kỷ lịcii sú

Iili.1l liịnh và c ỏ sụ giao ilioa giira lính (hời (.lụi vói bán sãi: vãn lióii tiíUt lộc.

Cho đ ến nay, chỉ c ó chủ n g h ĩa M á c - Lốuin mới (hại íiự c ó kliá rnìiig nhạn
lliứu và x á c l ạ p m ỏ i (ịiiaii lúệ-in d ũ n g i l ã n Iiliíll v ổ C l i X l i c i l i i g Iihií p l ur u i i g
l liức Uể h i ệ n l l i ư c lióíị n ó I r o i Ị g d ờ i s ô n g x á h ộ i .

1 . 1 . 2 K h i í ỉ IIỈỘIU CÔMB b à n i s x ũ Iiộỉ YÒ Víil t r ò

11n I|Ú I r i m u s ụ

ngh iệp dổi m úi ở Y ỉệ l N a m
1.1.2. í K h á i n i ệ m C ữ X l l Ví\ n h ữ n g (lặc U ịịịtg c ơ ỊnỊii

CIỊ(Ị

nó

I liệu n a y , C l i X l ỉ lò kluíị ị i i c i a c ỏ n hi ổ i ị c á c h l iị ểu k h ổ n g h o à n loìui g i ô n g

Iiliuu. " l ù diổii bách kluni ViCl Nam" Uong ịnục |ì( "công bằng", ilịuli uylùa:

I- Khái ỊŨCin về ý llnrc dạo dức, ý Uiức pháị) I|iiyén, chí
tliổu chínli (.láng, liíưịầy ứng voi biíii chiil và lịuyổn cụu nguôi.
K l i á u v ớ i kluí i aiCrn i l ú ê n v à á c d ù i t g ilổ đ á n h g i á n h ữ n g l i i c n

lương ị ị ê n g lẽ, khái uiCm c ồ n g bằng n£u I I‘sự UíUịig lỊHiiu ^iíia
II1ỘI sft' liiCn luợng llico lỊtiiiu Uiổm iiliQn pliỏi

vù

liụu, lụi và

hại giữa người YỚi ngirời. C ô n g l)Ằng dòi liỏi SỊÍ lương x ú n g giiiiỉ
Viú t ị ò LỈm n h ữ n g c á nlií\u ( n h ũ n g g i a i c ấ p ) v ớ i t|ịí\ vị c i ì a l iọ, gi [í a
l iì mh vi v ới SI/ ( lổn hù (liH) i l ộ n y v à lliìi l a o ,

vì\ t ỏ i , l l i u ỡ n y và

phạt). giiÌH q u y ể n vứi ng h ĩa vụ. K h ò n g có sụ lựơug x ú n g li on g

Iilúrng quan hÊ ííy líY bát cỏịig... 2- ( ’ỏng l)Àiiị> xíĩ hỏi là |)liU(mg

I


23

llntc tlilng t1An nlirít (lể iMrt iTiRti m ột cdch hợp \ỷ nhttng nhu cíUt
-rt

cíin c;íc irtng !ứp xĩi hội, các nlióm xH liộl, các cếl nhflti xtirít
lír klin notig liiỘM thực cùn nlưtng diều kiỌn klnli (ế - xa liộl
clịtili. v ề tigttyôn (ắc, chưa cỏ sự c ô n g bàng ttào tlược coi Jf\ luyệt
đối trong cliírng m ụ c mà tnílu llitiSn gitta nliu cíUi coh ngltòi và
khn nang liiện lliực cửa x3 hội còn chứa (lược giải quyết. Bởi vậy,
lĩiỏi xã iiội có sự ctòi liòi liê n g về C B X H 135, U\ 5 8 0 -5 8 1 ].
«

"Tĩĩ điển b íc h klion tiiếl học" cùrt Liên X o trước

xrtc dịttli

"cổng bằng" là:

Khái niệm (lạo tlức, pháp q u yền d ồn g thời cơn g là klitỉi
niệm chính t!i - xa hội. Kliái niệm cổĩig bàng bao hàm tttiMg tiổ
yêu cỉỉu v ề sự phìì Itựp gifra Vrti liò tliực liếit c IA cầ tìliAtt (nliổiri
xã hội) với tlịa vị cùn liụ tròng dời s ố n g xã liội, giữa những qtiyỗĩi
và nghĩa vụ củrt liọ, gi(ía làm vh lurởilg; giữrt Itto (lộhg và sự lfẳ
cồng; girra lội phạm và sự tiừng phạt, girra c ô n g lao và sự lliíra
íiliện cùa xẫ liội. Sự kliồng pliỉn hợp frc*ng tiltững quan hệ (tó tttrỢc
(lánh giá là bỉíl cOtig [1 2 5, !r. 650 ].
Kliáỉ niệm "cồng hầng, cô n g lý" cíưỢc dịnli ngliĩa trong "Tờ diểh
liiếl h ọc gian yếu" đ o Hữu N g ọ c , Dương Plní H iệp và Lé Hrru ráng biên
soạn, như sau:

!
Phạm tiĩì d ạo drtc liọc và plidp luại, clátili giri nhrmg qtiĩin

liệ và liỉlnli d ộ n g xa hội với qunrt hlệm lỉ> mối người tlổu Mnli
dĩtag. C ô n g bỉìng c ó m ột vai (rò quan trọng Uong ý tliúc (ỊUíitt
clníng. N ộ i du ng CÙA Sỗng bàng kliông c ổ tính cliấl cluing cliiihg,
liíít di hất dịcli, plii llitri gian- tui thay dổi llieo lịclỉ sử, pluÌM íínli
lioàti cảnh kinh tế - xà liội nliẩl tlịnli và sự tlẩnh giá về mặl ri do
clức của Itíng giai cfíp tlieo quyền lựi cùa m ình... Trên c ơ sở qtinti
hệ kihh tế, xã liội vh chính |JỊ cùa CNXM, kliáì niệm ctũìig l^hỊT