Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại các ngân hàng thương mại tên địa bàn TPHCM

B
TR

GIÁO D C VÀ ÀO T O
NG

I H C KINH T TP.HCM
----

---

NGUY N TH THANH TH O

HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT
N IB
I V I NGHI P V TÍN D NG
T I CÁC NGÂN HÀNG TH
NG M I TRÊN
A BÀN THÀNH PH H CHÍ MINH
Chuyên ngành: K toán – Ki m toán
Mã s :60.34.30

LU N V N TH C S
NG

IH

NG D N:PGS.TS MAI THI HÒANG MINH

THÀNH PH

H

CHÍ MINH – 2010


M CL C
M cl c
Danh m c các ch vi t t t, các b ng, các ph l c.
Trang
L i m đ u................................................................................................................ 1
1. Tính c p thi t c a đ tài ......................................................................................... 1
2. M c tiêu nghiên c u.............................................................................................. 2
3. Ph m vi nghiên c u ............................................................................................... 2
4. Ph

ng pháp nghiên c u ....................................................................................... 2

5. K t c u đ tài ......................................................................................................... 3
CH

NG 1: LÝ LU N CHUNG V

TRONG CÁC NGÂN HÀNG TH

H

TH NG KI M SOÁT N I B

NG M I & KI M SOÁT N I B

I

V I NGHI P V TÍN D NG NGÂN HÀNG
1.1. T ng quan v ki m soát n i b :....................................................................... 4
1.1.1 Nh ng v n đ c b n v ki m soát n i b ................................................... 4
1.1.1.1 L ch s ra đ i và phát tri n h th ng lý lu n v ki m soát n i b ...... 4
1.1.1.2

nh ngh a ki m soát n i b ............................................................... 7

1.1.1.3 Các b ph n h p thành h th ng ki m soát n i b ............................ 7
a.

Môi tr

ng ki m soát ...................................................................... 7

b.

ánh giá r i ro.................................................................................. 7

c.

Ho t đ ng ki m soát......................................................................... 8

d.

Thông tin truy n thông..................................................................... 8

e.

Giám sát........................................................................................ 9

1.1.1.4

S h u hi u c a h th ng ki m soát n i b .................................... 9


1.1.1.5

Nh ng h n ch ti m tàng c a h th ng ki m soát n i b .............. 10

1.1.2 Ki m soát n i b trong Ngân hàng th
1.1.2.1 Khái ni m Ngân hàng th

ng m i .................................. 10

ng m i.................................................. 10

1.1.2.2 Các r i ro trong ho t đ ng ngân hàng th

ng m i ......................... 11

1.1.2.3 Nhi m v c a h th ng ki m soát n i b trong ho t đ ng
ngân hàng ........................................................................................ 12
1.1.3

H th ng lý lu n v ki m soát n i b ngân hàng theo báo cáo Basle......13

1.1.3.1

M c tiêu và vai trò c a nguyên t c ki m soát n i b ngân hàng. 13

1.1.3.2

Các nguyên t c c a h th ng ki m soát n i b ngân hàng .......... 14

1.2 Ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng trong các ngân hàng
th

ng m i......................................................................................................18

1.2.1 Tín d ng và vai trò c a tín d ng trong các ngân hàng th

ng m i........... 18

1.2.1.1

Khái ni m tín d ng ........................................................................18

1.2.1.2

Tín d ng ngân hàng ....................................................................... 19

1.2.1.3

Các lo i hình nghi p v tín d ng ...................................................19

1.2.1.4

Quy trình nghi p v tín d ng.........................................................19

1.2.1.5

Vai trò c a tín d ng ngân hàng...................................................... 20

1.2.2 R i ro tín d ng ..........................................................................................21
1.2.2.1
1.2.2.2

R i ro tín d ng ..............................................................................21
nh h

ng c a r i ro tín d ng.......................................................22

1.2.3 Ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng ngân hàng và qu n lý r i
ro................................................................................................................23
1.2.3.1

Thi t l p quy trình tín d ng ch t ch ............................................. 23


1.2.3.2

Thi t l p h th ng KSNB & h th ng qu n lý r i ro tín d ng
hi u qu .........................................................................................24
ng 1 .............................................................................................29

K t lu n ch
CH

NG 2: TH C TR NG H

TH NG KI M SOÁT N I B

NGHI P V TÍN D NG T I CÁC NGÂN HÀNG TH
BÀN THÀNH PH
2.1

H

IV I

NG M I TRÊN

A

CHÍ MINH

S hình thành, phát tri n và ho t đ ng tín d ng c a h th ng ngân
hàng th

ng m i Vi t Nam và h th ng ngân hàng th

ng m i trên đ a

bàn Thành ph H Chí Minh .......................................................................30
2.1.1

S hình thành, phát tri n và ho t đ ng tín d ng c a h th ng Ngân

hàng th

2.1.2

S hình thành, phát tri n và ho t đ ng tín d ng c a các Ngân hàng
ng m i trên đ a bàn Thành ph H Chí Minh ................................ 34

th
2.2

ng m i Vi t Nam .................................................................... 30

Th c tr ng h th ng ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng t i
các Ngân hàng th

ng m i trên đ a bàn Thành ph H Chí Minh ....... 37

2.2.1

Ph

ng pháp kh o sát ............................................................................37

2.2.2

Nh n d ng và phân tích các nguyên nhân d n đ n r i ro tín d ng t i
các Ngân hàng th

ng m i trên đ a bàn Thành ph H Chí Minh ........38

2.2.2.1 Nguyên nhân khách quan................................................................ 38
2.2.2.2

Nguyên nhân ch quan ..................................................................40

a. Nguyên nhân t phía ngân hàng ..................................................... 41
b. Nguyên nhân t phía khách hàng ...................................................44


2.2.3

Nh ng u đi m và t n t i c a h th ng ki m soát n i b đ i v i nghi p
v tín d ng t i các Ngân hàng th

ng m i trên đ a bàn Thành ph H

Chí Minh ……………………………………………………………. 51
2.2.3.1

Môi tr

2.2.3.2

Phân tích và đánh giá r i ro ...........................................................54

2.2.3.3

Các ho t đ ng ki m soát................................................................56

2.2.3.4

Thông tin và truy n thông..............................................................58

2.2.3.5

Ho t đ ng giám sát ....................................................................... 60
ng 2 .............................................................................................. 63

K t lu n ch
CH

NG 3: M T S

N I B
TH

GI I PHÁP HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT

I V I NGHI P V

NG M I TRÊN

3.1 Ph

ng ki m soát.....................................................................51

ng h

TÍN D NG T I CÁC NGÂN HÀNG

A BÀN THÀNH PH

H

CHÍ MINH

ng hoàn thi n.............................................................................64

3.2 M t s gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b đ i v i nghi p
v tín d ng t i các ngân hàng th

ng m i trên đ a bàn Thành ph H

Chí Minh ...................................................................................................... 65
3.2.1

i v i ngân hàng Nhà n

c ................................................................ 65

3.2.1.1 T o các kênh thông tin cho ngân hàng và doanh nghi p............... 65
3.2.1.2 T ng c

ng công tác thanh tra, giám sát, đánh giá h th ng

ki m soát n i b ngân hàng............................................................66
3.2.1.3 Hoàn thi n môi tr
3.2.2

i v i ngân hàng th

ng pháp lý đ i v i ho t đ ng tín d ng ...........67
ng m i................................................................68

3.2.2.1

Các gi i pháp hoàn thi n môi tr

ng ki m soát ............................68

3.2.2.2

Các gi i pháp nâng cao tính h u hi u c a h th ng ki m soát n i


b trong vi c ng n ng a ki m soát, qu n lý r i ro .........................71
3.2.2.3

Các gi i pháp qu n lý hi u qu và x lý các kho n n x u...........83

3.2.2.4

Các gi i pháp nâng cao ch t l

ng, hi u qu c a b máy ki m

toán n i b trong các ngân hàng th
3.2.2.5

Các gi i pháp nâng cao hi u qu c a h th ng trao đ i thông tin

trong ngân hàng th

K t lu n ch

ng m i.................................84

ng m i ...........................................................87

ng 3 .............................................................................................. 89

K T LU N..............................................................................................................90
Tài li u tham kh o
Ph l c


DANH M C CÁC CH

VI T T T

NHTM

Ngân hàng th

ng m i.

TMCP

Th

TP.HCM

Thành ph H Chí Minh.

NHNN

Ngân hàng Nhà n

KSNB

Ki m soát n i b .

CBTD

Cán b tín d ng.

H TD

H p đ ng tín d ng.

TS B

Tài s n đ m b o.

ng m i c ph n.

c.

DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1

H th ng t ch c tín d ng t i Vi t Nam.

Bàng 2.2

Tình hình huy đ ng và cho vay c a các NHTM trên đ a bàn TP.HCM t
n m 2006 - 2009.

B ng 2.3

T l n x u t i các NHTM trên đ a bàn TP.HCM và toàn h th ng
ngân hàng.

DANH M C CÁC PH L C:
Ph l c 1:

Quy trình tín d ng.

Ph l c 2:

Các lo i hình nghi p v tín d ng.

Ph l c 3:

T ng h p d n và t l n x u t i các NHTM đ

c ph ng v n t i

TP.HCM.
Ph l c 4:

K t qu kh o sát th c tr ng h th ng KSNB đ i v i nghi p v tín d ng
t i m t s ngân hàng th

Ph l c 5:

ng m i thông qua b ng câu h i kh o sát.

S li u huy đ ng và cho vay c a các NHTM
2009

TP.HCM t n m 2006 -


L IM
1.

U

Tính c p thi t c a đ tài:
Ngân hàng th

ng m i là m t trung gian tài chính, th c hi n huy đ ng v n và

s d ng ngu n v n huy đ ng đ th c hi n cung ng v n cho n n kinh t . Trong t t c
ho t đ ng kinh doanh c a ngân hàng, nghi p v tín d ng là nghi p v đem l i thu nh p
ch y u cho NHTM. Tuy nhiên, ho t đ ng tín d ng c ng là ho t đ ng ch a đ ng nhi u
r i ro trong ho t đ ng kinh doanh c a NHTM. R i ro trong ho t đ ng tín d ng không
ch tác đ ng tr c ti p t i b n thân NHTM mà còn tác đ ng tiêu c c đ n n n kinh t .
Chính vì v y, công tác qu n tr r i ro tín d ng luôn đ

c các NHTM quan tâm, ngoài

nh ng bi n pháp k thu t nghi p v thì các NHTM c n ph i xây d ng m t h th ng
ki m soát n i b hi u qu s góp ph n quan tr ng trong vi c ki m soát và giám sát r i
ro tín d ng.
Trong th i gian qua, các NHTM đã không ng ng hi n đ i hóa trên t t c lo i
hình d ch v đ ng th i áp d ng các bi n pháp ng n ng a, h n ch r i ro nh m t ng
c

ng kh n ng c nh tranh trên th tr

ng. Tuy nhiên, v n còn t n t i nh ng y u kém

và các r i ro ti m n nh : hành lang pháp lý có nhi u s h t o đi u ki n cho ý đ x u
c a khách hàng, khách hàng phá s n, kinh t suy thoái……..chính vì v y đ ho t đ ng
kinh doanh đ

c an toàn và hi u qu thì các NHTM c n ph i đ a ra các bi n pháp

phòng ng a và h n ch r i ro đ c bi t là ph i xây d ng m t h th ng ki m soát n i b
h u hi u.
T nh ng đánh giá mang tính t ng quan nh trên, tác gi ch n đ tài: “Hoàn
thi n h th ng ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng t i các Ngân hàng th

ng

m i trên đ a bàn TP.HCM” đ nghiên c u và đ a ra các gi i pháp góp ph n gi m thi u
và ki m soát r i ro.

1

2.

M c tiêu nghiên c u:
T p trung nghiên c u nh ng t n t i, y u kém c a h th ng ki m soát n i b đ i

v i ho t đ ng tín d ng đ t đó đ a ra các gi i pháp kh c ph c nh ng y u kém c a h
th ng ki m soát n i b nh m nâng cao hi u qu c a h th ng trong vi c phát hi n và
ng n ng a các r i ro tín d ng.
K t qu đ tài nghiên c u đ a ra nh ng gi i pháp nh :
-

i v i Ngân hàng Nhà n

thi n h n n a môi tr

c: đ a ra nh ng ki n ngh đ i v i NHNN c i

ng pháp lý cho ho t đ ng tín d ng, nh ng bi n pháp v thanh

tra giám sát đ i v i các NHTM, t o các kênh thông tin cho các NHTM.
-

i v i các ngân hang th

ng m i: đ a ra các ki n ngh đ hoàn thi n h n

n a h th ng ki m soát n i b nói chung và ki m soát n i b đ i v i ho t đ ng tín
d ng nói riêng.

3.

Ph m vi nghiên c u:
Nghiên c u h th ng ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng t i các ngân

hàng th
4.

Ph

ng m i trên đ a bàn Thành ph H Chí Minh.
ng pháp nghiên c u:

Áp d ng ph

ng pháp nghiên c u l ch s , ph

ng pháp phân tích, t ng h p các

báo cáo, s li u và tham kh o ý ki n c a các nhà qu n lý, ki m toán viên n i b và m t
ng m i trên đ a bàn TP.HCM:

s cán b tín d ng t i m t s Ngân hàng th
1.

S d ng b ng câu h i v h th ng KSNB đ kh o sát th c tr ng h th ng

KSNB đ i v i nghi p v tín d ng t i 14 NHTM trên đ a bàn TP.HCM.
2.

Th o lu n đ i v i các nhà qu n lý, cán b tín d ng, ki m toán viên n i

b : n i dung trao đ i xoay quanh các v n đ v r i ro tín d ng t i các NHTM trên đ a
bàn TP.HCM, các bi n pháp KSNB đang đ

c áp d ng và h n ch c a nó.

2


3.

T ng h p và phân tích các bài vi t, các báo cáo liên quan đ n r i ro ho t

đ ng tín d ng mà nguyên nhân là do s y u kém c a h th ng KSNB.
5.

K t c u c a đ tài:
Ch

th

ng 1: Lý lu n chung v h th ng ki m soát n i b trong các Ngân hàng

ng m i và Ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng ngân hàng.
Ch

ng 2: Th c tr ng h th ng ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng t i

các Ngân hàng th

Ch

ng m i trên đ a bàn TP.HCM.

ng 3: M t s gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b đ i v i

nghi p v tín d ng t i các Ngân hàng th

ng m i trên đ a bàn TP.HCM.

3


CH

NG 1:

LÝ LU N CHUNG V H TH NG KI M SOÁT N I B
TRONG CÁC NGÂN HÀNG TH
N IB

NG M I VÀ KI M SOÁT

I V I NGHI P V TÍN D NG NGÂN HÀNG

1.1 T ng quan v ki m soát n i b :
1.1.1 Nh ng v n đ c b n v ki m soát n i b :
1.1.1.1 L ch s ra đ i và phát tri n h th ng lý lu n v ki m soát n i b :
Khái ni m Ki m soát n i b xu t hi n đ u th k XX, trong các tài li u v ki m
toán v i ý ngh a r t đ n gi n: các bi n pháp nh m b o v ti n không b nhân viên bi n

th . Sau đó, khái ni m này đ
Bulletin n m 1929, ng

c m r ng và đ c p chính th c trong Federal Reserve

i ta cho r ng KSNB không d ng l i

vi c b o v tài s n mà

còn đ m b o vi c ghi chép k toán chính xác, nâng cao hi u qu ho t đ ng và khuy n
khích tuân th các chính sách c a nhà qu n lý.
T th p niên 1940, các t ch c k toán công và ki m toán n i b t i Hoa k đã
xu t b n m t lo t báo cáo, h

ng d n và tiêu chu n v tìm hi u ki m soát n i b trong

các cu c ki m toán.
n gi a th p niên 1970, ki m soát n i b đ
l nh v c thi t k h th ng và ki m toán, ch y u h

c quan tâm đ c bi t trong các

ng vào cách th c c i ti n h th ng

ki m soát n i b và v n d ng trong các cu c ki m toán.
n

c ngoài 1977 đ

o lu t ch ng hành vi h i l

c ban hành, các báo cáo c a Cohen Commission và Hi p h i

các nhà qu n tr tài chính FEI 1 đ u đ c p đ n vi c hoàn thi n h th ng k toán và
ki m soát n i b .

1

Financial Excecutives Institute – Vi t t t FEI

4


N m 1979

y ban ch ng khoán Hoa k (SEC) 2 đ a ra các đi u lu t b t bu c

các nhà qu n tr ph i báo cáo v h th ng ki m soát n i b c a t ch c. C ng trong
n m này, Hi p h i K toán viên công ch ng Hoa K (AICPA) 3 đã thành l p m t y
ban t v n đ c bi t v ki m soát n i b nh m đ a ra các h

ng d n v vi c thi t l p và

đánh giá h th ng ki m soát n i b .
T n m 1980 đ n 1985, tr

c s s p đ c a các công ty c ph n có niêm y t thì

KSNB đ

c quan tâm nhi u h n. Các chu n m c ki m toán liên quan đ n ki m soát

n ib đ

c phát tri n và sàng l c thông qua các ban hành và s a đ i nh :
N m 1980, Hi p h i Ki m toán viên công ch ng Hoa K (AICPA) đã ban

•

hành chu n m c v đánh giá KSNB c a ki m toán viên đ c l p.
N m 1982, AICPA ban hành và s a đ i h

•

ng d n v trách nhi m c a

ki m toán viên đ c l p trong vi c nghiên c u và đánh giá KSNB khi ki m toán báo cáo
tài chính.
T n m 1985 tr đi, s quan tâm t p trung vào ki m soát n i b v i c

ng đ

m nh m h n. N m 1985 H i đ ng qu c gia ch ng gian l n v báo cáo tài chính còn
g i là

y ban Treadway (National Commission of Financial Reporting hay còn g i là

Treadway Commission) đ

c thành l p nh m kh o sát các nguyên nhân d n đ n vi c

gian l n báo cáo tài chính và tìm cách kh c ph c. C ng t đó y ban các t ch c đ ng
b o tr -COSO 4 c a H i đ ng qu c gia ch ng gian l n v báo cáo tài chính đ

c

thành l p nh m nghiên c u v KSNB:
•
t

Th ng nh t đ nh ngh a v KSNB đ ph c v cho nhu c u c a các đ i

ng khác nhau.
•

Cung c p đ y đ m t h th ng tiêu chu n đ giúp các đ n v có th đánh

giá h th ng KSNB đ tìm gi i pháp hoàn thi n.

Securities and Exchange Commission – Vi t t t SEC
American Institite of Certified Public Accountants – Vi t t t AICPA
4
Committee of Sponsoring organizations – Vi t t t COSO
2

3

5

n n m 1992, sau quá trình xây d ng, hoàn ch nh lý lu n v KSNB, Báo cáo
c a COSO đ

c công b d

i tiêu đ : Ki m soát n i b - Khuôn kh h p nh t (

Internal Control – Integrated Framework). Báo cáo ch a th t s hoàn ch nh nh ng đã
t o l p c s lý thuy t r t c b n v KSNB. N i dung c a báo cáo này đ c p đ n các
v n đ sau:
•

Ph n 1 – B n tóm l

•

Ph n 2 – H th ng lý lu n:

c: T ng quan v KSNB cho nhà qu n lý c p cao.
nh ngh a v KSNB, mô t các y u t c a

KSNB và ch ra nh ng tiêu chí đ ki m soát h th ng.
•

Ph n 3 – Báo cáo cho các thành ph n bên ngoài: H

cáo cho các đ i t
•

ng d n cách th c báo

ng bên ngoài v KSNB liên quan đ n tài chính.

Ph n 4 – Các công c đánh giá: Bao g m các b ng bi u ph c v cho vi c

đánh giá s h u hi u c a h th ng KSNB
Trên c s báo cáo COSO hàng lo t các nghiên c u phát tri n v KSNB trong
nhi u l nh v c khác nhau đã ra đ i nh : 5
•

Phát tri n theo h

ng qu n tr : n m 2001 COSO ti p t c tri n khai nghiên

c u h th ng đánh giá r i ro doanh nghi p trên c s báo cáo COSO.
•

Phát tri n theo h

ng công ngh thông tin: n m 1996, báo cáo COBIT

nh n m nh ki m soát trong môi tr
•

Phát tri n theo h

ng máy tính.

ng chuyên sâu vào nh ng ngành ngh c th : báo cáo

Basle 1998 c a y ban Basle các Ngân hàng trung

ng đã công b khuôn kh KSNB

trong ngân hàng. Báo cáo Basle không đ a ra nh ng lý lu n m i mà là s v n d ng các
lý lu n c b n c a COSO.
•
h

5

Phát tri n theo h

ng qu c gia: nhi u qu c gia trên th gi i có khuynh

ng xây d ng khuôn kh lý thuy t riêng v KSNB đi n hình báo cáo COSO 1995

T ng quan v ki m soát n i b – TS. V H u

c

6


c a Canada, báo cáo Turnbull 1999 c a Anh. Các báo cáo này không có s khác bi t
l n so v i báo cáo COSO n m 1992.
1.1.1.2

nh ngh a ki m soát n i b :
Báo cáo COSO đ nh ngh a: “ KSNB là m t quá trình b chi ph i b i Ban giám

đ c, nhà qu n lý và các nhân viên c a đ n v , đ
b o h p lý nh m đ t đ

c thi t k đ cung c p m t s đ m

c các m c tiêu sau đây:

•

M c tiêu v s h u hi u và hi u qu c a ho t đ ng.

•

M c tiêu v s tin c y c a báo cáo tài chính.

•

M c tiêu v s tuân th các lu t l và quy đ nh” 6

1.1.1.3 Các b ph n h p thành h th ng ki m soát n i b :
Theo báo cáo COSO thì m t h th ng KSNB bao g m n m b ph n: môi tr

ng

ki m soát, đánh giá r i ro, ho t đ ng ki m soát, thông tin và truy n thông, giám sát.
Các b ph n này có m i liên h ch t ch v i nhau.
a.

Môi tr

ng ki m soát:

T o ra s c thái chung trong đ n v , chi ph i ý th c ki m soát c a m i thành viên
trong đ n v . Và là n n t ng cho các thành ph n khác c a h th ng KSNB bao g m c
c u t ch c, c ch phân c p, phân quy n, các chính sách, thông l và ngu n nhân l c,
đ o đ c ngh nghi p, n ng l c, cách th c qu n tr , đi u hành c a các c p lãnh đ o.
b.

ánh giá r i ro:

M i đ n v ph i ý th c và đ i phó v i r i ro mà mình g p ph i.

ánh giá r i ro

bao g m quá trình nh n d ng và phân tích các r i ro đ i v i vi c hoàn thành các m c
tiêu c a t ch c tín d ng. Nó bao g m vi c xác đ nh m c tiêu c a đ n v , nh n d ng

6

Ki m toán,

i h c kinh t TP.HCM – Nhà xu t b n th ng kê, n m 2004

7


r i ro, phân tích và đánh giá r i ro. Trên c s nh n d ng và phân tích r i ro, các nhà
qu n lý s xác đ nh r i ro nên đ
•

hay ch

Nh n d ng r i ro: r i ro có th tác đ ng đ n t ch c
nh h

ng đ n t ng ho t đ ng c th .

th s d ng nhi u ph

m c đ toàn đ n v

nh n d ng r i ro, ng

ng pháp nh s d ng các ph

quá kh , cho đ n vi c rà soát th
•

c x lý nh th nào:

i qu n lý có

ng ti n d báo, phân tích d li u

ng xuyên các ho t đ ng.

Phân tích và đánh giá r i ro: phân tích và đánh giá r i ro là đánh giá t m

quan tr ng c a r i ro, tác h i r i ro gây ra, kh n ng x y ra r i ro và các bi n pháp có
th đ đ i phó r i ro.

R i ro r t khó đ nh l

ng, đây là công vi c khá ph c t p và có nhi u ph

ng

pháp khác nhau. Tuy nhiên c n ph i đánh giá r i ro m t cách có h th ng, xây d ng
tiêu chí đánh giá r i ro, s p x p th t

u tiên c a r i ro d a vào đó nhà qu n lý s

phân b ngu n l c đ đ i phó r i ro.
c.

Ho t đ ng ki m soát:

Là nh ng chính sách và th t c đ đ m b o cho các ch th c a nhà qu n lý đ
th c hi n. Ho t đ ng ki m soát di n ra trong toàn đ n v

c

m i c p đ và m i ho t

đ ng. Có nhi u ho t đ ng ki m soát khác nhau nh phân chia trách nhi m đ y đ ,
ki m soát quá trình x lý thông tin và các nghi p v , ki m soát v t ch t, ki m tra đ c
l p vi c th c hi n, phân tích soát xét l i vi c th c hi n.
d. Thông tin truy n thông:
Các thông tin c n thi t ph i đ

c nh n d ng, thu th p và trao đ i trong đ n v

i trong đ n v th c hi n

d

i hình th c và th i gian thích h p sao cho nó giúp m i ng

đ

c nhi m v c a mình. Thông tin và truy n thông t o ra báo cáo, ch a đ ng các

thông tin c n thi t cho vi c qu n lý và ki m soát đ n v . S trao đ i thông tin h u hi u
đòi h i ph i di n ra theo chi u h

ng: t c p trên đ n c p d

i, t d

i lên trên và

gi a các c p v i nhau. M i cá nhân c n hi u rõ vai trò c a mình trong h th ng KSNB

8


c ng nh ho t đ ng c a cá nhân có tác đ ng đ n công vi c c a ng

i khác nh th

nào. Ngoài ra c ng c n có s trao đ i h u hi u gi a các đ n v v i các đ i t

ng bên

ngoài nh khách hàng, nhà cung c p, c đông và các c quan qu n lý.
e. Giám sát:
Là quá trình đánh giá ch t l
h th ng KSNB c n đ
đ

ng c a h th ng KSNB, nh ng khi m khuy t c a

c báo cáo lên c p trên và đi u ch nh l i khi c n thi t. Vi c này

c th c hi n thông qua vi c đánh giá th

ng xuyên, riêng l hay k t h p hai hình

th c.
1.1.1.4 S h u hi u c a h th ng ki m soát n i b :
S h u hi u c a m t h th ng KSNB có th xem xét theo m t trong ba nhóm
m c tiêu khác nhau n u Ban giám đ c và nhà qu n tr đ m b o h p lý r ng:
•

H hi u rõ m c tiêu ho t đ ng c a t ch c đang đ t đ

•

Báo cáo tài chính đang đ

•

Các lu t l và quy đ nh đang đ

c

m c đ nào.

c l p và trình bày m t cách đáng tin c y.
c tuân th .

Ngoài ba tiêu chí trên đ đánh giá m t h th ng KSNB là h u hi u c n ph i
đánh giá thêm:
•

N m b ph n c u thành c a h th ng KSNB có hi n h u hay không?

•

N u có, thì chúng có đang ho t đ ng hi u qu không?

Có th th y, n m b ph n c u thành c a m t h th ng KSNB c ng là tiêu chí đ
đánh giá s h u hi u c a h th ng KSNB đó. Tuy nhiên không có ngh a là m i b
ph n h p thành c a h th ng KSNB đ u ph i ho t đ ng nh nhau ho c cùng m c đ
các t ch c khác nhau.

9


1.1.1. 5 Nh ng h n ch ti m tàng c a h th ng ki m soát n i b :
H th ng KSNB ch có th giúp h n ch t i đa nh ng sai ph m ch không th
đ m b o r i ro, gian l n và sai sót không x y ra vì nó có nh ng h n ch ti m tàng xu t

phát t nh ng nguyên nhân sau:
•

trí, đánh giá
d

i nh s vô ý, b t c n, đãng

Nh ng h n ch xu t phát t b n thân con ng
c l

ng sai, hi u sai ch d n c a c p trên ho c các báo cáo c p

i……….
•

Kh n ng đánh l a, l n tránh c a nhân viên thông qua s thông đ ng v i

nhau hay v i các b ph n bên ngoài đ n v .
•

Ho t đ ng ki m soát th

ng ch nh m vào các nghi p v th

phát sinh mà ít chú ý đ n nh ng nghi p v không th
các nghi p v này th
•

ng xuyên

ng xuyên, do đó các sai sót trong

ng hay b b qua.

Yêu c u th

ng xuyên và trên h t c a ng

i qu n lý là chi phí b ra cho

m i ho t đ ng ki m soát ph i nh h n giá tr thi t h i

c tính do sai sót gian l n gây

ra.
•

Luôn có kh n ng là các cá nhân có trách nhi m ki m soát đã l m d ng

quy n h n c a mình nh m ph c v cho m u đ riêng.
•

i u ki n ho t đ ng c a đ n v thay đ i nên d n đ n nh ng th t c ki m

soát không còn phù h p.
Nh ng h n ch này làm cho h th ng KSNB không th đ m b o tuy t đ i mà
ch đ m b o h p lý trong vi c đ t đ
1.1.2

c m c tiêu c a mình.

Ki m soát n i b trong ngân hàng th

1.1.2.1 Khái ni m ngân hàng th

ng m i:

10

ng m i:


“Ngân hàng th

ng m i là lo i ngân hàng giao d ch tr c ti p v i các t ch c

kinh t và các ca nhân b ng cách huy đ ng v n r i s d ng s v n đó đ cho vay, chi t
kh u, cung c p các ph

ng ti n thanh toán và cung ng d ch v ngân hàng cho các đ i

ng trên” 7

t

1.1.2.2 Các r i ro trong ho t đ ng ngân hàng th

ng m i:

Các r i ro mà m t ngân hàng ph i đ i m t bao g m:
•

R i ro lãi su t: là r i ro phát sinh khi có s thay đ i c a lãi su t th tr

ng

ho c có nh ng y u t có liên quan đ n lãi su t d n đ n nh ng t n th t v tài s n ho c
làm gi m thu nh p c a ngân hàng.
•

R i ro ngo i h i: là r i ro phát sinh khi vi c thanh toán đ

c n đ nh b ng

m t lo i ngo i t nào đó, mà t giá bi n đ ng s gây t n th t cho m t trong hai phía
tham gia thanh toán.
•

R i ro tín d ng: R i ro tín d ng phát sinh trong tr

không thu h i đ

ng h p ngân hàng

c đ y đ c v n g c và lãi c a nh ng kho n vay ho c vi c thanh

toán n g c và lãi không đúng k h n đã th a thu n gi a ngân hàng và khách hàng
vay.
•

R i ro thanh kho n: r i ro phát sinh trong tr

ng h p ngân hàng thi u kh

n ng chi tr , không chuy n đ i k p các lo i tài s n ra ti n ho c không có kh n ng vay
m

n đ đáp ng yêu c u rút ti n g i đ ng th i c a khách hàng ngay l p t c.
•

R i ro ho t đ ng ngo i b ng: r i ro phát sinh t cam k t b o lãnh, L/C, ký

h u ch ng t và các ho t đ ng ngo i b ng khác. Tuy ho t đ ng ngo i b ng không ph n
ánh vào b ng cân đ i n i b ng nh ng các ho t đ ng này nhi u r i ro và có th
h

ng tr ng thái t

ng lai c a b ng k toán khi các tài s n ngo i b ng chuy n thành

n i b ng.

7

Qu n tr Ngân hàng th

nh

ng m i (2003), TS.Tr n Huy Hoàng – Nhà xu t b n th ng kê

11


•

R i ro công ngh và ho t đ ng: r i ro phát sinh do nh ng sai sót c a quy

trình nghi p v , do nh ng sai sót c a h th ng thông tin ho c ki m soát n i b d n đ n
th t thoát
•

R i ro khác: là nh ng r i ro liên quan đ n nh ng tr

ng h p b t kh kháng

nh thiên tai, l l t, cháy n ….
1.1.2.3 Nhi m v c a h th ng ki m soát n i b trong ho t đ ng ngân hàng:
H th ng KSNB trong ho t đ ng ngân hàng có các nhi m v sau:
-

Ng n ng a thi u sót trong h th ng x lý nghi p v .

-

B o v ngân hàng tr

-

c nh ng th t thoát tài s n có th tránh.

m b o vi c ch p hành chính sách kinh doanh.
Ng n ng a thi u sót trong h th ng x lý nghi p v :

Các th t c ki m soát đ

c thi t k sao cho có th h

ng các nghi p v kinh t

x y ra đúng nguyên t c quy đ nh, nh m ng n ch n k p th i các sai sót, nh m l n vô
tình hay c ý có th gây th t thoát ti n b c ho c tài s n c a ngân hàng, gây thi t h i
trong kinh doanh. Ch ng h n nh đ ng n ch n th t thoát ti n b c, ngân hàng quy đ nh
m i kho n thu, chi tr

c khi th qu th c hi n đ u ph i qua xét duy t c a k toán,

ki m toán viên, k toán tr

ng…….

B o v ngân hàng tr

c nh ng th t thoát tài s n có th tránh:

Ngân hàng ph i gi gìn m t l
ph

ng ti n chuy n nh

ng l n ti n m t đ lo i bao g m ti n m t và các

ng, đòi h i ph i đ

c qu n lý v m t v t ch t c trong khâu

l u tr c ng nh khi chuy n ti n. Vì lí do này ngân hàng c n ph i thi t l p các quy
trình ho t đ ng, xác đ nh rõ gi i h n t do cá nhân và l p ra m t h th ng ki m soát
n i b ch t ch v i tài s n.
Ngoài đ c tr ng trên, h u h t các tài s n c a ngân hàng đ u không th ki m đ m
đ

c. Nh ng tài s n này ph n l n bao g m m t giá tr l n các kho n ph i thu (ph i thu

12


ti n vay, ph i thu ti n lãi, kh an d phòng n khó đòi), các tài s n ngo i b ng (cam k t
b o lãnh, cam k t cho vay….) đòi h i các ngân hàng càng đ c bi t chú tr ng đ n vi c
thi t l p m t quy trình ch t ch đ m b o ki m soát đu c đ y đ các tài s n n và có
c a ngân hàng.
m b o vi c ch p hành chính sách kinh doanh:
C c u ki m soát n i b c n đ
chính sách kinh doanh c a ngân hàng đ

c thi t l p bao g m nh ng th t c đ đ m b o
c t t c các nhân viên ngân hàng ch p hành.

Ch ng h n c n ph i thi t k các bi n pháp ki m tra đ đ m b o cán b tín d ng s th c
hi n các kho n vay đúng theo quy đ nh c a ngân hàng…

Vi c th c hi n thành công các bi n pháp ki m soát n i b đòi h i m t s
nguyên t c chung:
•

M t môi tr

ng v n hóa nh n m nh đ n s chính tr c, giá tr đ o đ c và

phân công trách nhi m rõ ràng.
•

Quy trình ho t đ ng và quy trình ki m soát n i b đ

c xác đ nh rõ ràng

b ng v n b n và truy n đ t r ng rãi trong n i b .
•

T t c các giao d ch ph i đ

•

M i nhân viên đ u ph i tuân th h th ng ki m soát n i b .

•

Trách nhi m ki m tra và ki m soát đ

c th c hi n v i s

y quy n thích h p.

c phân tích rõ ràng.

•

nh k ti n hành các bi n pháp ki m tra đ c l p.

•

nh k ph i ki m tra và nâng cao hi u qu c a các bi n pháp ki m soát

n ib .
1.1.3 H th ng lý lu n v ki m soát n i b ngân hàng theo báo cáo Basle:
1.1.3.1 M c tiêu và vai trò c a nguyên t c ki m soát n i b ngân hàng 8 :

8

Framework for Internal Control In Banking Organisations – Basle Committee 1998

13


Theo Balse: “Ki m soát n i b là quá trình đ
tr , Ban đi u hành và tòan th nhân viên.
sách đ

c th c hi n b i H i đ ng qu n

ó không ch là m t th t c ho c m t chính

c th c hi n t i m t th i đi m nào đó, mà còn ti p di n

t t c các c p trong

ngân hàng. H i đ ng qu n tr và Ban đi u hành ch u trách nhi m thi t l p môi tr
v n hóa t o thu n l i cho quá trình ki m soát n i b đ
hi u qu đó đ

ng

c hi u qu và vi c theo dõi s

c di n ra liên t c. M i cá nhân trong t ch c ph i tham gia vào quá

trình đó. Nh ng m c tiêu ch y u c a quá trình ki m soát n i b có th đ

c phân lo i

nh sau:
•

Nh ng ho t đ ng có h u hi u và hi u qu (m c tiêu ho t đ ng): ngân hàng

ph i có hi u qu trong h at đ ng c a nó đ c bi t là trong vi c s d ng các tài s n và
các ngu n l c khác đ kinh doanh sinh l i, đ ng th i có th ki m soát và phòng ch ng
đ

c các r i ro mà ngân hàng g p ph i.
•

S đáng tin c y, đ y đ và k p th i c a các thông tin qu n tr và tài chính

(m c tiêu thông tin): ngân hàng ph i có h th ng s sách, h s , báo cáo tài chính và
các báo cáo ho t đ ng đ y đ , chính xác và k p th i. Thông tin g i đ n Ban đi u hành,
H i đ ng qu n tr và các đ i t

ng bên ngoài ph i đáng tin c y, đ y đ và trung th c

đ h có th d a vào nh ng thông tin này ra quy t đ nh.
•

Tuân th các quy đ nh và lu t l thích h p (m c tiêu tuân th ): m i ho t

đ ng đ u ph i tuân th theo các quy đ nh, các c ch chính sách pháp lu t hi n hành,
các chi n l

c, các chính sách kinh doanh và quy trình mà ngân hàng ban hành.

1.1.3.2 Các nguyên t c c a h th ng ki m soát n i b ngân hàng 9 :
Basle đ ra 13 nguyên t c thi t k và đánh giá h th ng ki m soát n i b ngân
hàng. C th nh sau:
Giám sát đi u hành và v n hóa ki m soát:
1)
9

Nguyên t c 1:

Framework for Internal Control In Banking Organisations – Basle Committee 1998

14


H i đ ng qu n tr có trách nhi m phê duy t và ki m tra đ nh k toàn b chi n
l

c kinh doanh và nh ng chính sách quan tr ng c a ngân hàng, hi u rõ nh ng r i ro

tr ng y u c a ngân hàng, xây d ng nh ng m c đ có th ch p nh n đ i v i các r i ro
này và đ m b o r ng Ban đi u hành đã th c hi n các b
l

c c n thi t đ xác đ nh, đo

ng, theo dõi và ki m tra nh ng r i ro này, xét duy t c c u t ch c, đ m b o r ng

ban đi u hành đang giám sát s hi u qu c a h th ng KSNB. H i đ ng qu n tr ch u
trách nhi m sau cùng v vi c thi t l p và duy trì m t h th ng ki m soát n i b đ y đ
và hi u qu .
2) Nguyên t c 2:
Ban đi u hành ch u trách nhi m thi hành nh ng chi n l
đ

c và chính sách đã

c phê duy t b i H i đ ng qu n tr , nâng cao vi c xác đ nh, đo l

ng, giám sát và

ki m tra nh ng r i ro m c ph i c a ngân hàng, duy trì m t c c u t ch c trong đó có

s phân công rõ ràng v trách nhi m, quy n h n và các m i quan h gi a các b ph n,
đ m b o r ng đã th c hi n nhi m v đ

c giao phó m t cách có hi u qu , thi t l p

nh ng chính sách ki m soát n i b thích h p, ki m tra đ y đ và hi u qu c a h th ng
ki m soát n i b .
3) Nguyên t c 3:
H i đ ng qu n tr và Ban đi u hành có trách nhi m nâng cao đ o đ c, tính chính
tr c, thi t l p v n hóa trong đó nh n m nh và làm cho t t c nhân viên th y t m quan
tr ng c a ki m soát n i b . T t c nhân viên ngân hàng c n ph i hi u vai trò c a mình
trong quá trình ki m soát n i b và th c s tham gia vào quá trình đó.
Nh n bi t và đánh giá r i ro:
4) Nguyên t c 4
M t h th ng ki m soát n i b hi u qu đòi h i r ng nh ng r i ro tr ng y u nh
h

ng có h i đ n vi c hoàn thành thành m c tiêu c a ngân hàng ph i đ

c nh n bi t

và đánh giá liên t c. S đánh giá này ph i bao trùm t t c các r i ro trong ho t đ ng

15


c a ngân hàng (đó là r i ro tín d ng, r i ro chính sách qu c gia, r i ro th tr
lãi su t, r i ro thanh kho n, r i ro v n hành, r i ro pháp lý và r i ro th
soát n i b c n xem l i nh ng r i ro ch a đ

c ki m soát tr

ng, r i ro

ng hi u). Ki m

c đây c ng nh m i phát

sinh.
Ho t đ ng ki m soát và s phân công, phân nhi m:
5) Nguyên t c 5
Ho t đ ng ki m soát ph i là m t công vi c quan tr ng trong các ho t đ ng hàng
ngày c a ngân hàng. M t h th ng ki m soát n i b hi u qu đòi h i ph i thi t l p m t
c c u ki m soát thích h p, trong đó s ki m soát đ
Nh ng đi u này bao g m ki m tra

c xác đ nh

m i m c ho t đ ng.

m c đ cao nh t, ki m tra ho t đ ng đ i v i các

b ph n, các phòng ban khác nhau, ki m kê, ki m tra s tuân th nh ng quy đ nh ban
hành và theo dõi s không tuân th , m t h th ng đã đ

c phê duy t và y quy n, và

m t h th ng ki m tra và đ i chi u.
6) Nguyên t c 6:
M t h th ng ki m soát n i b hi u qu đòi h i r ng có s phân công nhi m v

h p lý và các nhân viên đó không đ
xung đ t v quy n l i ph i đ

c phân công mâu thu n v i trách nhi m. Nh ng

c nh n bi t, gi m thi u t i đa và tùy thu c vào s ki m

soát đ c l p, th n tr ng.
7) Nguyên t c 7:
M t h th ng KSNB hi u qu đòi h i có d ki n đ y đ và t ng th v s tuân
th , v tình hình ho t đ ng và tình hình tài chính c ng nh là nh ng thông tin th
tr

ng bên ngoài v nh ng s ki n và đi u ki n mà nó xác đáng đ n vi c đ a ra quy t

đ nh. Thông tin ph i đáng tin c y, k p th i, có th s d ng đ
bi u m u.
8) Nguyên t c 8:

16

c và đ

c trình bày theo


M t H th ng KSNB hi u qu đòi h i m t h th ng thông tin đáng tin c y, có
th đáp ng cho h u h t các ho t đ ng ch y u c a ngân hàng. H th ng này ph i đ
l u tr và s d ng d li u b ng máy tính, an toàn, đ

c theo dõi đ c l p và đ

c

c ki m

tra đ t xu t, đ y đ .
9) Nguyên t c 9:
M t H th ng KSNB hi u qu đòi h i kênh thông tin trao đ i thông tin hi u qu
đ đ m b o r ng t t c nhân viên đã hi u đ y đ và tuân th tri t đ các chính sách và
các th t c có liên quan đ n trách nhi m và nhi m v c a h và đ m b o r ng nh ng
thông tin c n thi t khác c ng đ

c ph bi n đ n các nhân viên có liên quan.

Giám sát và s a ch a nh ng sai sót:
10) Nguyên t c 10:
Hi u qu toàn di n c a h th ng KSNB là vi c theo dõi, ki m tra ph i liên t c.
Vi c theo dõi nh ng r i ro tr ng y u ph i là công vi c hàng ngày c a ngân hàng, c ng
nh là vi c đánh giá đ nh k c a b ph n kinh doanh và ki m toán n i b .
11) Nguyên t c 11:
Ph i có ki m toán n i b toàn di n, hi u qu c a h th ng KSNB đ
hi n b i nh ng ng

i có đ kh n ng, đ

c th c

c đào t o thích h p và có th làm vi c đ c

l p. Ch c n ng ki m toán n i b c ng là vi c theo dõi h th ng KSNB, ph i đ

c báo

cáo tr c ti p cho H i đ ng qu n tr ho c Ban ki m soát và ban đi u hành.
12) Nguyên t c 12:
Nh ng sai sót c a h th ng ki m soát đ

c phát hi n b i b ph n kinh doanh,

ki m toán n i b , ho c cá nhân viên khác thì ph i đ

c báo cáo k p th i cho c p qu n

lý thích h p và ghi nh n ngay l p t c. Nh ng sai sót tr ng y u c a KSNB ph i đ
báo cáo cho Ban đi u hành và H i đ ng qu n tr .

17

c


ánh giá h th ng ki m soát n i b thông qua c quan thanh tra ngân
hàng:
13) Nguyên t c 13
Cán b thanh tra đòi h i r ng t t c các ngân hàng, không k đ l n, c n có H
th ng KSNB hi u qu , phù h p n i b hi u qu , phù h p v i b n ch t, s ph c t p, r i
ro v n có c a ho t đ ng n i và ngo i b ng t ng k t và thích nghi đ

c v i s thay đ i

ng, đi u ki n c a ngân hàng. Các thanh tra s xác đ nh h th ng KSNB c a

môi tr

ngân hàng có hi u qu và đ y đ cho danh m c r i ro riêng bi t c a ngân hàng đó hay
không.
1.2 Ki m soát n i b đ i v i nghi p v tín d ng trong các ngân hàng th
1.2.1 Tín d ng và vai trò c a tín d ng trong các ngân hàng th

ng m i:

ng m i:

1.2.1.1 Khái ni m tín d ng:
Có m t s quan đi m v tín d ng nh sau:
•

Tín d ng là s chuy n nh

(ti n t hay hi n v t) c a ng

ng t m th i quy n s d ng m t l

i s h u sang cho ng

h u đó sau m t th i gian nh t đ nh v i m t l
•

Tín d ng là m t quan h vay m

ng giá tr

i khác s d ng và s hoàn tr s

ng giá tr l n h n.
n tài s n (ti n t ho c hàng hóa) d a trên

nguyên t c có hoàn tr c v n l n l i sao m t th i gian nh t đ nh.
Nh v y quan h tín d ng là giao d ch gi a hai bên, trong đó m t bên (ng

i

cho vay) cung ng ti n, hàng hóa, d ch v ho c ch ng khoán….d a vào l i h a thanh
toán trong t

ng lai c a bên kia (ng

i đi vay).

N u xem xét v quan h gi a hai bên trong giao d ch tín d ng có th có nhi u
m i quan h khác nhau nh quan h gi a Nhà n
n

c v i doanh nghi p (tín d ng nhà

c), quan h gi a doanh nghi p v i doanh nghi p (tín d ng th

18

ng m i), quan h