Giải Pháp Thực Hiện Hiệu Quả Tiến Trình Cổ Phần Hóa DNNN

.

BO. GIAO DUC
. VA E>AO TAO

.

TRUONG £>AI HOC
. KINH TE TP. HO CHf MINH

cAc GIAI PHAP NHAM THU'c
HI EN
c6
•
•
......

?

,..,

~

2

'

,

'

HIEU
QUA TIEN TRINH CO PHAN HOA
•
DOANH NGHIEP
NHA NU'Oc
•

A

"

_,

?

,

CHUYEN NGANH : KINH TE QUAN LY

vA KE HO~CH HOA KINH TE QUOC DAN
MA SO : 5. 02. 05

LUAN
. AN TIEN SY KINH TE

NGlJOI HU'ONG DAN: PGS.TS NGUYEN QUOC TE

TP. HO CHf MINH NAM 2001

/

LOI CAM E>OAN

Toi xin cam doan day la cong trinh nghien ct1u cua toi. Cac sCi li~u
trong lu~n an la trung thvc do toi khao sat, di~u tra chua cong bei
trong cong trinh khoa hQC nao

ho~c

trich

d~n

ttt nhung ngu6n da cong

K

b 0.

Tp. H6 Chi Minh, ngay 11 thang 2 nam 2001
Tac gid luq,n an

Trdn H6ng Thai


,

?

DANH Ml)C CAC BANG
trang

Bang 1 : Ty tn;mg t6ng san phifm xa h(>i cua cac thanh phfin kinh te'
giai do~n 1960- 1974.

42

Bang 2 : Ty trQng cua cac thanh phftn kinh te' (theo gia hi~n hanh)

46

Bang 3: So sanh ty trQng trong GDP

giua.h~ th6ng DNNN va h~

52

th6ng cac DNNQD (gia hi~n hanh)

Bang4: So sanh s6luqng DNNN va DNNQD (1991- 1994)

53

Bang 5: Cd ca'u DNNN phan theo nganh nam 1994

53

Bang 6: Cd ca'u v6n cac DN phan theo thanh phftn kinh te' (1991 1994)

53

Bang 7: Dftu

t11

~tla Nha mtdc theo gia hi~n hanh (1991- 1994)

54

Bang 8 : S6luqng DNNN phan theo qui mo v6n nam 1994

54

Bang 9: T6c d(> tang tnl'dng cda DNNN trong m(>t s6 nganh chu
ye'u (1991 - 1994)

55

Bang 10: So sanh d6ng gop vao NSNN cua cac thanh phftn kinh te'
(1991 - 1994)

55

Bang 11: Ke't qua ho~t d(>ng kinh doanh cua DNNN trong 3 nam
1996- 1999

58

Bang 12 : Cac chi tieu

31.12.1998

59

cd

ban cua DNNN tinh de'n he't ngay

Bang 13 : S6 phat sinh phai n(>p ngan sach

60

Bang 14: Tinh hinh ngan sach (1997- 1999)

61

Bang 15: S6 nq phai tra cua DNNN trong cac nam 1996- 1999

61

Bang 16 :

Th~tc tr~ng cua DNNN qua cac

Batzg 17:

Hi~u

qua

ho~t

s6 Ii~u

d(>ng cua TCT 91 nam 1999

Bang 18: Cac llfa chQn giai phap d6i vdi cai each DNNN d~ thay d6i

63
64
117

cd ca'u sd hU'u toan phftn hay m(>t phftn ho~c ap d1;1ng cac
hinh thuc khac

(
\


MVCLVC
trang

Ph\1 bla
LO'i cam doan
Danh ffil).C cac bang

Mdddu

1

Chudng 1.
Lich sll' hmh thanh phat triin kinh tt elf phftn va tinh quy lu~t ciia
titn trmh phat triin cac lo~i hmh doanh nghi~p.

5

1.1. Lich sti' hlnh th~mh phat tri€n kinh te" e6 phfin.
1.1.1. Khai ni~m v€ kinh te" e6 phfin.
1.1.2. Slf hlnh th~mh va phat tri€n kinh te" e6 phfin.
1.1.3. Kinh te" e6 phfin tu g6e d(> ly thuye"t h~ th6ng.
1.1.4. Qua trlnh hlnh thanh va phat tri€n eae loC;ti hlnh doanh ngh~~p
trong eo ehe" thi tntong.

5
5
5
8
11

1.2. Tinh ta"t ye'u khaeh quan eda vi~e hlnh thanh va phat tri€n eong ty
c6 phfin trong n€n kinh te' thi truong.
1.2.1. Cong ty e6 phfin va nhfi'ng d~e tru'ng eo ban.
1.2.2. Cae thu(>e tinh eda cong ty e6 phfin.
1.2.3. Vai tro eua eong ty e6 phfin trong n€n kinh te' thi trtrong.
1.2.4. Xu the' phat tri€n eong ty e6 phfin d m(>t s6 qu6e gia phat tri€n.

13
--!

13(

17 ·.

2!)
23

1.3. Xu hudng md r(>ng da d~ng sd hii'u eae doanh nghi~p m(>t ehu tren
the' gidi.
1.3.1. Tinh quy lu~t eda vi~e da dC;tng sd hii'u doanh nghi~p m(>t ehu.
1.3.2. Trong n€n kinh te' thi truong, da dC;tng h6a sd hii'u doanh nghi~p
nha nude la m(>t ta"t ye'u.

25

1.4. c6 phfin h6a m(>t b(> ph~n doanh nghi~p nha nude la m(>t yeu efiu
efrp thie"t trong qua trlnh d6i mdi kinh te" d Vi~t Nam.
i.4.1. c6 phfin h6a m(>t b(> ph~n doanh nghi~p nha· nude d Vi~t Nam
Ia ta"t ye'u khaeh quan.
1.4.2. Nhfi'ng lu~n giai v€ e6 phfin h6a doanh nghi~p nha nude d Vi~t
Nam.
1.4.3. c6 phfin h6a - tu' nhan h6a tren the' gidi, nhfi'ng bai hQe rut ra
d6i vdi qua trlnh e6 phfrn h6a d mrde ta.

31

I

3:i
36

Chu'o'ng 2.
Thtfc tr~ng cac doanh nghi~p nha nu'6'c va nhii'ng v«n d~ d(it ra cho ti(n
trinh cd phdn h6a m()t b() ph~n doanh nghi~p nha nu'6'c.
2.1. Thqc trang cac doanh nghil$p qu6c doanh tntphffn h6a.
2.1.1. Sl,l' hlnh thanh va phat tri~n cua hi$ th6ng xi nghil$p qu6c doanh.
2.1.2. B6i moi co che', chinh s<:lch quan ly doanh nghil$p qu6c doanh
theo co che' thi tntC1ng dinh httong xa h2.1.3. Hil$u qua ho~t d(?ng san xua't kinh doanh cua cac doanh nghil$p
qu6c doanh trong qua trlnh d6i moi.
2.1.4. Nhung· ye'u kern t6n t~i va nhung nguyen nhan co ban lam cho
cac doanh nghil$p nha mtoc. ho~t d(?ng san xua't kinh doanh kern
hil$u qua.

.3

41
4

8

41
41
43
50
64

8

2

I

2.2. Chu tru'dng cua Bang va Nha nude v~ c6 phffn h6a mnghil$p nha nude va thl,l'c tr~ng c6 phffn h6a trong thC1i gian qua.
2.2.1. c6 phffn h6a Ia md~ng h6a sd huu m2.2.2. Nhung di~u kil$n co ban d~ th~tc hil$n c6 phffn h6a doanh nghil$p
nha mtoc va nhung l~tc can trong qua trlnh thl,l'c hil$n.
2.2.3. Tht,tc tr~ng tri~n khai c6 phffn h6a trong thCJi gian qua.

Chu'dng 3
Cac ghii phap nhhm thlfc hi~n c6 hi~u qua titn trlnh c6 phan hoa
doanh nghi~p nha nu'6'c.

r::/1

.

0/ ~()t s6 quan di~m cd ban v~ dinh hu'ong cac giiii phap c6 phftn h6a
doanh nghil$p nha nu'oc.

72

d~ng

tro

di~u tie't eli a Nha

h6a sd huu doanh

nghi~p

nha

mtoc.
3.2.2. Tang cu'ong muc d3.2.3. L() trlnh c6 phftn h6a doanh nghil$p nha mtoc giai do~n 2001
de'n 2010.

8

76

.
I

78 /
I

97
97

·

3 .2·. Nh6m cac giai phap nhttm tang Ctl'ong vai
nude thong qua cac chinh sach vi mo.
3.2.1. Md r
72

98

98

~


~

?

MODAU

de

1. Tfnh ca'p bach ciia
Uti.
C6 phfin h6a mqt bq ph~n doanh nghi~p nha mtdc (DNNN) Ia mqt chii tntdng
Ion ciia Bang va Nha nude du'<;jc khdi xuong tll' Quye't dinh 143/HBBT · ngay
10.05.1990 ciia Hqi dang BQ tntdng nh~m hai m1.,1c dfch: .
(1) Ba d~ng h6a sd hfi'u DNNN, huy dqng cac nguan v6n trong nhan dan thong qua
vi~c ban c6 phfin, Nha nude nit ra mqt phfin v6n tU cac doanh nghi~p c6 phfin. ·
h6a (DN - CPH) d~ tai dfiu ttt vao cac cong trlnh tr<;mg di~m ciia n6n. kinh te'; ·
Bang thoi t(;lo dieu ki~n d~ ngu'oi lao dqng lam chii tht,tc st,t, g3:n l<;1i fch ca I'J.han
· ngu'oi lao dqng vdi l<;1i fch ciia doanh nghi~p (DN).
(2) B6i mdi tri~t d~ cd che' quan ly t(;li DN, lam cho DN nang dqng hdn trong·cac ··
ho(;lt dqng kinh doanh d~ thfch nghi vdi cd che' thi tntong.
Trong gfin 10 nam qua, m~c du da c6 nhi~u van ban ciia Bang, Qu6c hqi va,
Chfnh phii httdng d§:n tri~n khai tht}c hi~n, nhu'ng chii tru'dng IOn nay v§:n di~n ta

ra't ch~m. chua d(;lt yeu cfiu v~ m1.,1c tieu va tie'n dq nhu' mong mu6n.
Sau gfin 8 nam, k~ ill' Quye't dinh 202 (1992) ciia Chfnh phii chfnh thuc ban ·
hanh "l~nh" tht,tc hi~n thf di~m CPH, sau d6 la Nghi dinh 28/CP va Nghi d!Ph ·
4411998/NB-CP. Tfnh de'n he't ngay 31.12.1999, ca nude moi chi c6 370 DNNN
dtt<1c CPH tren tdng s6 gfin 6.000 DN hi~n hil'u. Trong khi d6 chi tieu· du'<;jc ph~
duy~t tU' 100 + 150 DN. CPH nam 1998,400- 500 DN trong nam 1999 va 1000 D:N
cho nam
2000 thi t6c dq CPH hi~n nay la qua ch~m so voi yeu cfiu ne'u d~t trong
.
.
b6i canh cac DN Vi~t Nam n6i rieng va n~n kinh te' n6i chung dang cfin nh·an.h
chong hqi nh~p voi cac n~n kinh te' trong khu vt,tc.
Do d6, da de'n hie ph~i danh gia tr~n di~n rqng qua trinh CPH trong nhfi'ng
nam qua Ia cfin thie't va di tim cac nguyen nhan lam cho tie'n trinh CPH ch~m d~.
xay d~tng h~ th6ng cac giai phap nhAm tht,tc hi~n c6 hi~u qua tie'n trlnh c6 phfin h6a
- doanh nghi~p nha nu'oc (CPH- DNNN) da trd nen ca'p bach trong thoi di~m hj~n·.
nay. B6 cilng chfnh Ia d~ tai rna chung toi chqn d~ c6 th~ c6ng hie'n cho tie'n tritih
CPH nhfi'ng giai phap khoa hqc.
2. Ph~m vi nghi~n cti'u.
.
Thoi gian nghien crru du'<;jc t6ng h<;1p tll' sau Cach m(;lng Thang tam (nam .•
1945), tu' duy nghien crru g3:n voi qua trinh phat tri~n ciia h~ th6ng xf nghi~p qi.ioc ·
doanh (XNQD). Cac va'n d~ ly lu~n du'<;jc phan tich, so sanh va danh ·gia t~p trung
vao giai do(;ln tht,tc hi~n d6i moi tll' sau B';li hqi Bang toan qu6c Ifin thrr VI (1986) ·
ga:n vdi qua trlnh phat tri~n tu' duy kinh te' ciia Bang, quan di~m quan ly kinh te' ciia
Nha nude, nha't la giai do(;ln chuy~n n~n kinh te' tll' ke' ho(;lch t~p trung (KHTT) sang
n6n kinh te' thi tntong (KTTT) dinh hu'ong xa hqi chii nghia (XHCN) cac doanh
nghi~p qu6c doanh (DNQD) d6i di~n vdi cd che' thi tntong va quy lu~t C(;lnh tranh,
da bqc 19 dfty dii nhfi'ng h(;ln che' v~ v6n, cong ngh~, san phfrm, thi tntong v~ nhcrng

I

. .I


ye'u kern v6 kha nang t6 chll'c, di6u hanh san xua't kinh doanh (SXKD)." Trang bo"f.
canh cam go cda n6n kinh te', Bang va Nha mtdc da ap dl}ng nhi6u giai phap til' chii
tntong md r(>ng quyen tl}' chii SXKD cda DN, th~mh l~p cac t~p doan kinh te' T6ng
cong ty 91 (TCT91), hlnh thanh chii tntong httdng tdi kha nang huy d(>ng v6n
trong dan de'n chuy€'n m(>t b(> ph~n DNNN thanh cong ty c6 phfin (CTCP)... khong · ·
ngoili m-qc dich huy d(>ng cac ngu6n.v6n trong va ngoili nude, thay d6i cong ngh~, .
da d~ng h6a san phffm, md r(>ng thi trttong, cai each tri~t d€' cong tac t6 chll'c quan
ly, di6u hanh DN, gAn vdi ml}c tieu hi~u qua. Qua trinh nay xuftt phat til' nhii'ngquy
lu~t khach quan ta't ye'u, song da phai d6i di~n vdi hang lo~t nhii'ng kh6 khAn tro
ng~i, xa h(>i doi hoi cfin phai co nhii'ng giai phap khoa hQc d€' thao go, vi~c de xua't .
cac giai phap chinh la qua trlnh tlm ra quy lu~t cda slf v~n d(>ng. Do do n(>i dung
cda lu~n an dttqc th€' hi~n qua 3 chttong:
·
Clutdng 1 : Khai quat ve qua trlnh hlnh thanh va phat tri€'n cda kinh te' c6
phfrn (KTCP) tren the' gidi va slf ra doi ta't ye'u m9t san phffm dinh cao la CTCP.
Tuy nhien ngttoi ta khong de sAp xe'p theo trlnh tl}' thoi gian vi cac chd thuye't dftn
de'n m(>t mo hinh kinh doanh khong phai do "m(>t my sinh ra" va doi khi mfim
m6ng cda m(>t chd thuye't ve lo~i hinh DN xua't hi~n tU' ra't Iau nhttng mai v6 sau
mdi xua't hi~n vdi ttl' each la tntong phai. 0 chttong nay, chting tOi mu6n phan bi~t
mchll'c ~t phat do nhu cfiu v6n kinh doanh cfin thie't phai lien ke't l~i d€' t~p hqp cac·
ngu6n ltfc phl}C Vl} SXKD de'n cac lo~i hinh DN dttqc thanh l~p. che' tai thea lu~t ·
phap va c6 S\1' di6u tie't cda Nha mtdc.
Lich stl' phat tri€'n cac lo~i hinh DN cda KTCP di tU' tha'p •de'n cao, tU' hai sd
hii'u de'n cong chung sd hii'u va xa h

chiu trach nhi~m hii'u h~n ... Qua trinh chuy€'n h6a cac lo~i hinh DN la qua trlnh . ·
v~n d()ng phat tri€'n khong ngli'ng, m6i lo~i hlnh DN d6u co nhii'ng thu(>c tinh rieng,
vai tro vi tri rieng, lam cho lo~i hinh DN nay khong th€' lftn vdi lo~i hinh DN kia. ·
Tim hi€'u v6 qua trinh phat tri€'n cda KTCP va cac lo~i hinh DN mang tinh c6
phfin, chung toi tha'y ding sJ! phat tri€'n nay mang tinh quy lu~t. Do d6 S\1' phat tri€'n
ciia cac DN n6i chung khong th€' ngoai quy lu~t ; da d·~ng hoa sd hii'u cac DN
nghi~p m(>t chii la ta't ye'u khach quan, phil hqp vdi quy lu~t.
·
Clutdng 2 : Chung toi lttqc sir ·qua trlnh hlnh thanh, phat tri€'n ciia h~ th6ng
cac xi nghi~p qu6c doanh va qua trinh chuy€'n d6i IT! n6n kinh te' KHTT sang n6n
KTTT dinh htl'dng XHCN ; B6ng thoi khAc hQa thJ!c tr~ng DNNN trong giai do~n
chuy€'n d6i co y nghia lam thay d6'i ban cha't cda cac DNNN, tim hi€'u d€' h~ th6ng.
nhfi'ng nguyen nhan co ban lam cho phfrn ldn cac DNNN ho~t d(>ng san xua't kinh
doanh (SXKD) kern hi~u qua.
Qua vi~c "m6 xe" thtfc tr~ng h~ thong DNNN d€' d~t ra nhii'ng van de cfrn
phai giai quye't trong qua trlnh phat tri€n rna ml}c tieu la h(>i nh~p ; c6 phfrn hoa la

2


mqt trong nhii'ng giiii phap co ban d~ sa:p xe'p va cai each mqt each tri~t d~. cac
DNNN ; d6ng thoi dqng vi8n cac ngu6n Itrc nhan r6i trong dan dc3 d~u tu' thong qua
vi~c mua c6 ph~n, c6 phie'u, c3:t bo bao ca'p dudi mQi hinh thll'c, bu(?c DN phai v~n
d(?ng theo co che' thi tru'ong .... E>c3 n8u b~t 18n du<;~c chtl' tru'ong ldn cda Bang va.
Nha mtdc v~ CPH Ia dung va ra't kip thai. Nhung qua trlnh chuyc3n h6a sd hfi'U nay.
da phai d6i di~n vdi hang lo~t vfin· d~ cam go, xua't hi~n nhi~u lq'c can bdi hai
nguy8n nhan co ban nha't va ldn nha't rna chung toi t6ng h<;~p du<;~c, d6 la. vai tro ·
di~u tie't ciia Nha nude va co che' chinh sach, ky thu~t CPH lam cho tie'n trlnh CPH
ch~m, khong d~t du<;~c so vdi y8u c~u phat tric3n ciia n~n kinh te'.
Clutdng 3 : Ytttdng ciia chung toi xay dq'ng h~ th6ng cac giai phap nhAm ·thao

go hai nguy8n nhan co ban n8u tr8n dc3 g6p ph~n thuc da':y thq'c hi~n c6 hi~u qlla
tie'n trinh CPH DNNN giai do~n 2001 - 2010. £>6 Ia:
(1) Nh6m cac giai phap nhAm tang ctrong vai tro di~u tie't ciia Nha nude thong
qua cac chinh sach vi mo (g6m 11 giai phap).
(2) Nh6m cac giai phap li8n quan de'n doanh nghi~p (g6m 8 giai phap).
C6 nghia la n6 giup cac nha ho~ch dinh chinh sach:, cac co quan chll'c nang
hic3u duqc t~n cung d co sd nguoi ta dang vu'dng cai gl ? , mong cho di~ugl ? va cac .·
giai phap c~n
ly ra sao ? . E>c3 ban hanh cac nghi djnh, thong tu', co che' chfnh ·
sach, cac bi~n phap che' tai phu h<;~p, th6ng nha't tU' Trung uong tdi dia phtrong. va·
cac DN d6 da':y nhanh tie'n trinh CPH.
(3) M3. Quan diim va phudng phap nghien cuu.
3.1. Quan diim nghien cau.
+ Quan dic3m phat tri6n : MQi stf ;~t luon luon v~n d(?ng va phat tric3n, DN
cfing nAm trong quy d~o v~n d(?ng va phat tric3n.
+ Quan dic3m to an di~n, : N ghi8n cll'u va d~ c~p phai bao ham cac ye'u t6 b8n
trong b8n ngoai. Sq' tac dqng qua l~i giii'a cac ye'u t6 v~ thtfc hi~.n cbii
tru'ong da d~ng h6a sd hii'u DNNN.
+ Quan dic3m lich sii' : Cac phan tich phiii dq"a va cac ye'u t6 lich sii' dc3 l~i va
c6 tfnh ke' thua.
+ Quan di6m c~ thc3 : Phan tich tr8n n~n tang s61i~u da qua, cac sq' ki~n dang·
hi~n hii'u. Nhii'ng va'n d~ c~ thc3, trung thq'c bAng thq"c tr~ng h~ th6ng cac
DN
3.2. Phuong phap nghien cau.
E>6i tu'qng la h~ th6ng cac DNNN, lu~n an se sd' d~ng phtrong phap duy v~t .
bi~n chll'ng, phtl'ong phap tie'p c~n t6ng quat theo giac dQ kinh te' cda ly thuye't h~··
th6ng. Phuong phap so sanh, phttong phap hphap phan tich cda phep bi~n chll'ng dc3 tie'p c~n va phan tich nhii'ng va'n d~ li8n.
quan de'n ho~t dqng SXKD cda cac DN hay ca h~ th6ng. Lu~n an sd' d~ng cac cong .

xu

3


c~ cua kinh te' vi mo: chie'n ht<;1c va chinh stich kinh te', phan tich cung diu, q.nh

tranh va tinh quy lu~t cua chuy~n h6a sd hfi'u DNNN.
4. Ynghia khoa hQC va thl)'c ti8n cua d~ tai.
4.1. Y nghia khoa hQc :
(j chudng 1,b~ng nhii'ng phan tich, chung toi chung minh Sl.J.' ra doi phat .
tri~n KTCP la mqt quy lu~t va mang tinh h~ thO'ng. Sl.J.' phat tri~n cac lo~i
hlnh DN cua KTCP san sinh ra CTCP 13. ta't ye'u khach quan phu h<;1p vdi .
tinh cha't va trlnh dq phat tri~n cua ll.J.'c hl'<;lng san xua't. Qua trlnh chuy~n .
DN mqt chu thanh DN nhi~u chu, tU' chiu trach nhi~m vo h~n sang chiu
trach nhi~m hii'u h~n la qua trlnh di~n ra theo quy lu~t. Vi~c thanh l~p
mdi cac DN nhMu chu ho~c da d~ng h6a sd hfi'u DN mqt chu d ta't ca c~c
quO'c gia tren the' gidi la le duong nhien. St! d6ng g6p nay nh~m g6p
ph fin hoan thi~n ly lu~n da sd hii'u cua Bang v~ c6 ph fin h6a mqt bq. ph~n
DNNN d nude ta.
0 chuang 2, b~ng phuong phap t6ng h<;1p phan tich, so sanh va danh gia,
chung toi lam n6i b~t len sl.J.' phan each ngay ca~g ro net giii'a tang trudng
va thua 16 cua h~ th6ng cac DNQD trong CUQC dQ sue vdi cdn 16c c~nh
tranh- cua KTTT ; phat hi~n nhii'ng t6n t~i va nhii'ng nguyen nhan la,ni
cho mqt bq ph~n DNNN ho~t dqng SXKD kern hi~u qua d~ dftn d3:t iie'p.
c~n chu tntdng da d~ng h6a mta da d~t vftn d~. dung luc va phil h<;1p vdi quy lu~t. CPH mqt bq ph~n
DNNN d nude ta la.ta't ye'u khach quan.
0 chuang 3, th~ hi~n nhung y tu'dng khoa hQc chu ye'u b~rig h~ thong cac

giai phap mang tinh sang t~o nhii'ng lu~n giai th~ hi~n thq>c ti~n ·va kha
nang tl'ng d~ng vao tie'n trlnh c6 phfin h6a mqt bq ph~n DNNN d nude ta
hi~n nay.
86 la nhii'ng quan di~m mdi chung toi th~ hi~n trong lu~n an nay.
4.2. Y nghia thl.J.'c ti~n : Vi~c d~ xua't h~ th6ng cac giai phap nh~m thq>c hi~n
c6 hi~u qua tie'n trlnh CPH - DNNN nh~m tim ra mqt tie'ng n6i chung
thO'ng nha't tU Trung udng tdi dia phudng va cac DN, lam cho tie'n trlnh
nay du<Jc thq>c thi d6ng bq nha't quan. Se 13. mqt d6ng g6p tich cq>c vao·.
chu tru'dng xa hqi h6a DN d~ t~o nen cac dieu ki~n cfin va du cho 4~
th6ng DN Vi~t Nam hqi nh~p vdi khu vl.J.'c va the' gidi. B6 la di~u mong
mu6n cua chung toi.
Ngu6n s6 li~u sii' d~ng trong lu~n an duThO'ng ke, BQ Tai chinh, Ban B6i mdi Quan ly doanh nghi~p trung tl'dng ... va s6 ·
li~u di~u tra tren thtfc te' d cac dia phuong, DN dftn dfiu v~ c6 phfin h6a.

4


CHU<1NG 1
?

"

"

~?

,

,..,.

,.,.?

~

LICH SlJ HINH THANH PHAT TRIEN KINH TE CO PHAN
VA TINH QUY LU~T CUA TIEN TRINH PHAT TRIEN CAC
LO~I HiNH DOANH NGHISP
"

,.

.....

?

,...,.

"

,.

-.?

,.

1. Ljeh sii' hinh thanh phat trie'n kinh te' elf phan.
1.1.1. Khai ni~m v~ kinh te' elf phan.
Khi nghien eti'u v~ kinh t€ e6 phfin (KTCP) ngl1C1i ta e6 nhii'ng khai ni¢m
khac nhau, tuy theo giac d<) tie'p c~n ctla m6i ngu'C1i ho~c m6i tntC1ng phai. CJ day,

chung toi trich d~n quan di~m ctla Mac, da dtt<;jc nhi~u ngu'C1i sti' dqng khi nghien
cuu v~ khia c~nh kinh t€- xa h<)i ctla chung : "KTCP las¥ lien klt vi tiin vdn, vi
colig Cf!- lao dqng va cac ngutJn l¥c khac giila cac chu siJ hilu khac nhau nhdm dt;Lt
dtn mf!-c tieu cao nhat cua s¥ lien klt d6"[67]. Theo Mac : "KTCP la siin phfrm ta't
ye'u ctla nhu cfiu xa h<)i h6a siin xua't va S\1' cfin thie't phiii lien ke't. Sl! lien ke't giii'a
cac chtl th~ kinh t€ di~n ra m<)t each m~nh me cling voi st1 phat tri~n ctla n~n d~i
cong nghi¢p co khi va slf tt1 do c~nh tranh dttoi ch€ d<) tl1 biin chtl nghia (TBCN).
Mac khiing d!nh: "Ngay nays¥ thu hut ZJ.n nhau giila cac nha tu bdn rieng leva xu
huang t¢p trung to ra mt;Lnh han bao gi(J hlt". Sau nay, khi KTCP da phat tri~n
de'n dinh cao, theo danh gia ctla Mac, n6 la "tu' biin xa h<)i ", tl1 biin t1! n6 v6n dlfa
tren phttong thuc siin xua't xa h<)i va doi hoi phiii c6 slf t~p trung xa h<)i v~ tl1 li¢u
siin xua't va sue lao d<)ng, d day trtfc tie'p mang hlnh thai ttl' biin (tu' biin ctla nhii'ng
ca nhan tfl!C tie'p lien ke't VOi nhau) [35) (13).
Nhtt v~y KTCP cfin dtt<;jc phan tich ttl' giac d<) quan h¢ san xua't, tile la quan
h¢ giii'a con ngl1C1i voi con ngu'C1i trong qua trlnh siin xua't. Lien ke't la hinh thuc xa
h<)i h6a lao d<)ng, m<)t m~t phiin anh tdnh d<) phat tri~n ctla 1t1c lu'<;jng siin xua"t,
m~t khae lien ke't Ia hinh thuc lien h¢ kinh t€ giii'a cac chtl th~ khac nhau. Voi tl1
each la hlnh thuc lien h¢ kinh t€ thi n6 Ia phttong thuc t6n t~i va tac d<)ng l~n
nhau giii'a cac l<;5i ich kinh t€. Mac t6ng ke't "KTCP la quan h? giila cac chu thl
kinh tt vi siJ hilu, tac la nhilng quan h? vi tiin vdn vatu li?u sdn xw1't" [11]
1.1.2. St! hinh thanh va phat trie'n kinh te' elf phan.
Vao the' ky thu X, cac thttong nhan vung B!a Trung Hiii da nh~n tha'y, mu6n
kinh doanh Ion phiii huy d<)ng du'<;jc v6n va cac ngu6n llfc khac dang phan tan
trong c<)ng d6ng. Tu nh~n thuc nay dff d~n de'n vi¢c t~p hQp nhau l~i d~ t~o thanh
nhi~u nh6m khac nhau va trong m6i nh6m hQ lien ke't voi nhau v~ v6n, c6ng cq
siin xua't, sue lao d<)ng ... nhiim d~t de'n mqc tieu nha't d!nh trong kinh doanh (vao

5

thai ky d6, cac nha kinh te' hQc gQi Ia mo hlnh kinh te' kitSu LaMa). C6 mxet cho ding: Bay chinh la giai do<;tn sd khai cda kinh te' c6 phftn. Thai ky a'y hlnh ·
thuc t6 chuc cda KTCP Ia nhung hXII de'n XVI, mo hlnh KTCP kitSu La Ma da md r()ng ra tren 1\lc dia Chau Au khi
cac doanh nhan l~p ra cac phttang hmd r()ng kinh doanh. Chinh giai do<;tn nay, st;( phat tri€n cda cac phttang hthu'dng m<;ti, cac Cd sd san XUfft da d~t n~n m6ng cho Slf phat tritSn CUa kinh. te'
hang h6a tren 1\lc dia Chau Au.
Cu6i the' ky XVI, khi thu'dng m<;ti d Vttdng Qu6c Anh phat tritSn m<;tnh me,
cac tri~u d<;ti Anh Qu6c da l~p ra cac t6 chile thttdng m<;ti cda hoang gia, cho phep
hQ di kinh doanh tren khAp the' gioi va da gop phfin t<;to nen cac hai cang thttdng
m<;t.i sfim ua't, nhung con dttang td 1\la xuyen qua cac chau 1\lc ...
Qua trlnh phat tritSn cda KTCP ciing bAt ngu6n tiT mtay vao kinh doanh, di~u dftu tien ngu'ai ta phai quan tam de'n Ia ti~n v6n. V~ m~t
nay, nha dftu tlt c6 2 phttdng an dtS chQn l~ta (1)
bo ti~n ra dtS kinh doanh mmlnh (2) mai gQi ngttai khac g6p v6n dtS cling kinh doanh. Voi mkhac "d6ng ti~n li~n khuc ru()t" va quy~n di~u hanh Ia m1~ bo v6n vao cling kinh doanh se cho hQ nAm quy~n nhi~u hay it. M~t mlnh bo v6n SXKD thl toan quy~n quye't dinh, ne'u mai gQi ngttai khac cling
h<;1p tac thl phai chia se quy~n quan tri voi d6i tac. Xua't phat tiT kha nang tai
chinh, nhu CftU md l'Qng san XUfft Va m\JC tieu kinh doanh, nen ngttai ta CO hai lo<;ti
hlnh cd ban khi bAt dftu kinh doanh ho~c md r()ng dftu ttt, d6 la :

nr

(1) Lo<;ti hlnh do m
(2) Lo<;ti chia nhau quy~n quan tri gQi la "cd phftn" [2] vl dt}a tren ngu6n g6c
c6 phftn nen hai lo<;ti hlnh kinh doanh ciing cho nha dftu ttt tha'y each g_6p

v6n, trong hai lo<;ti hlnh neu tren, lo<;ti 2 d~ huy d()ng v6n va quy mo cda
chung thttang Ion hdn lo<;ti 1. Khi dftu ttt, nha dftu ttl' nghi de'n hai each
dftu ttt nay, c6 th~ hQ chQn mho~c bAt dftu lam chd mKhi cac hai cang IOn tren the' gioi do ngttai Anh t<;to dt;(ng thanh cac trung
tam thttdng m<;ti, la dftu m6i n6i li~n cac chau l\Jc, khai thac tri~t d€ cac ti~m nang
cda ban dia va cling voi ltfc ltt<;jng hung h~u cac doanh nhan trong nude da t~o
nen ap l~tc dftu ttt ttY nhi~u ngu6n v6n khac nhau. 8€' t<;to n~n tang phap ly cho
KTCP phat tri€n, h<;tn che' vi~c cac nha dftu ttl' huy d()ng v6n tran Ian d6ng thai
nhAm tich t\1 va t~p trung v6n phat tritSn kinh te'; Nam 1844 Qu6c hAnh ban hanh Lu~t v~ Cong ty c6 phftn, btrd thanh qu6c gia ba chd v~ hang hai va la m
6


ra b() lu~t nay con chi ph6i lu~t cong ty cda Hoa Ky sau nay, cac m.toc trong kh6i
. th!nh vu'Trcli qua gftn m()t nghln nam, KTCP di tit h()i ai hii'u, h()i tu'dng te' de'n ·
phu'ong h()i, thttong m?i va de'n the' ky XIX xu!t hi<%n cac hlnh thuc cong ty : cong
ty trach nhi<%m hfi'u h?n, cong ty hcong ty c6 phftn ... Cho de'n m1'a cu6i the' ky XX KTCP da tie'n Wi cac t~p doan
kinh te'. Nghien cliu v~ qua trlnh hlnh thanh phat tric3n cda KTCP, ta c6 mo hlnh ·
sau:

Sd diJ 1 : Qua trinlt pluit triin ciia kinlz

g6c
Ngu6n
ban dftu

hlnh
Lo?i
dftu tt( do
ngttoi
m()t
J
nam
toan quy~n ta
c6 (n) lo?i
hlnh nay

Thoi gian (c6 sai s6)

tt cd pltdn

Kinh te' c6 phftn
Phuong + Cong ty + Cac t~p
h()i
hfi'u
TNHH
doan kinh
thttdng
+ Cong ty te'
mal
ho2 davh
H()i + H()i thd + Cong ty + Cac cong
+
ty
tu'dng te'
cong

da
h,..,doanh
quoc g1a
+ Cau l?C
b()
+ Cong ty
lien
doanh
+ Cong ty c6
phftn
The' ky X The' ky XII Tu m1'a cu6i the' ky XIX
de'nXI
de'n XVIII
de'n nay

+ H()i ai +

M6i giai do?n l!ch st'i' nh!t d!nh, KTCP c6 cac hlnh thuc t6n t?i va phat tri~n
ntong ling, r!t tie'c rAng v~ lu'v~ ch!t KTCP da di nY th!p de'n cao, cac hlnh thuc ngay cang trd nen phong phu
da d?ng. Sl}' dong g6p vo cung to Ion cda KTCP d6i voi nhan lo?i du'nY m1'a cu6i the' ky XIX khi xu!t hi<%n cac lo?i hlnh cong ty. Sl}' hlnh thanh h<%
th6ng cac cong ty da d!y len cao trao tich tv tu' ban va sl}' t~p trung san xu!t cao
dsan xu!t la "vua" d~n de'n giai do?n khach hang Ia "thtt<;Jng de'" da xu!t hi<%n sl}'
qnh tranh ngay cang gay gih gifi'a cac cong ty. B6 tlm mtntong, cac cong ty Ion sap nh~p vao nhau t?o nen ngu6n tai chfnh kh6ng 16 dc3
r6i thon tinh cac d6i thu C?nh tranh khac. C?nh tranh cang quye't li<%t thl sl}' sap

7


nh~p ca.c cong ty vOi nhau dtng trd nen ph6 bie'n d~ hlnh th~tnh cac t~p doan kinh

te' hung m~nh, cac cong ty da qu6c gia ... Qua trlnh phat tri~n nay da gop phfin
lam cho KTCP trd nen da d~ng han so vdi bathe' ky tntdc d6. Ba c6 nhi~u quan
di~m cho r~ng : KTCP chi giln li~n vdi cong ty c6 phfin va khong th~ Ia lo~i hlrth.
nao khac. Theo chung toi, cac lo~i hlnh cong ty dtlhi~n than ctla KTCP, d~u la st!lien ke't v6n va cac ngu6n ll,l'c khac phqc Vl]. cho ·
m1;1c dich md r()ng san xua't kinh doanh (SXKD). Cac lo~i hlnh nay mang tinh h~
th6ng, th~m chi chung con t6n t~i trong nhau ne'u cilt di m()t ho~c hai thu()c tinh
deng bi~t n6 trd thanh lo~i hlnh khac. Tuy nhien m6i lo~i hlnh c6 phuong phap
lien ke't khac nhau, d6ng thC1i c6 cac quy~n va nghia Vl]. khac nhau, nhttng la m()t
b() ph~n khong th~ chia cilt ctia h~ th6ng KTCP [33].

Tom lai : Xua.'t phat tir nhu cfiu v6n,

ttl li~u

san xua't va cac ngu6n ll,l'c khac
ph1;1c v1;1 nhu cfiu ctla SXKD, cac chti th~ kinh te' da lien ke't l~i vdi nhau mtt! phat va d~t nhfi'ng "vien g~ch" dfiu tien xay d~tng n~n m6ng ctia KTCP. Tu mo
hlnh KTCP so khai "ki~u LaMa", luc dia chau Au trd thanh cai noi cho mo hlnh
KTCP phat tri~n trong d6 mtdc Anh Ia h~t nhan di~n hlnh. Tu cai noi so khai nay
da san sinh ra cac t~p doan kinh te' kh6ng 16 dang hi~n hfi'u trong cu()c s6ng ctia
chung ta hi~n nay.
1.1.3. Kinh te' c6 phAn tit g6c dQ ly thuye't h~ thO'ng.
a. Khdi ni~m h~ thdng : Ly thuye't h~ th6ng du<;jc ghi nh~n tir cu6i nhfi'ng nam.
70 va da trd thanh cong Cl]. quy bau cho cac nha nghien ctl'u kinh te'. Ly thuye'th~

th6ng c6 nhi~u each tie'p c~n, each tie'p c~n sinh hqc (d~i di~n Ia L.V. Bertalanff),
each tie'p c~n toan hqc (M. Mesarovic, L. Zadehvv), each tie'p c~n ngon ngfi' h<;>.c
(F. de Saussure) ... CJ day chung toi chqn each tie'p c~n trie't hqc d~ nghien c(tu ly
thuye't h~ th6ng d~ soi rqi vao h<% th6ng KTCP. Ly thuye't h<% th6ng dttqc bao ham
hang loC;tt cac khai ni~m ph~m tru khac nhau tuy theo each tie'p c~n ctia m6i
ngttC1i, m6i tniC1ng phai [33]. H<% th6ng la mqt t~p hm()t chu6i cac st! ki~n mang tinh ph6 bie'n ... Nhttng c6 m()t khai ni<%m v~ h~
th6ng rna cac nha kinh te' thttC1ng sir dt].ng nhMu nha't Ia : "h~ th6ng la mdtlm6i quan h<% tac d()ng qua l~i theo mhi<%n nhfi'ng chtl'c nang nha't djnh ".
Tu khai ni~m tren, cac d~c tntng ctia h~ th6ng dtl+ Bao g6m cac phfin tii' khac nhau.
+ Gifi'a cac phfin tii' c6 m6i quan h~.

+ La m+ Th~tc hi<%n nhfi'ng chtl'c nang nha't djnh.

8


Nhtt v~y, kinh te" c6 phfi.n Ia m()t trong nhi~u h~ th6ng, thoa man voi cac d~c
tn.tng neu tren. Qua d6 chung ta tha'y m6i hinh thuc c6 phfi.n Ut d()c l~p trong h~:
th6ng KTCP va c6 cac chuc nang khac nhau, hinh thuc d6 la m()t lo~i hinh DN,
m()t DN chinh la m()t h~ th6ng cac phftn ttl' khac nhau ciia cac ye"u t6 SXKD dtt<;1c
ke"t l~i rna tinh trdi ciia n6 la hi~u qua ho~t d()ng chung Ion hon ciia DN so voi ke't
qua ciia tUng ca nhan, ttYng ye"u t6 rieng Ie ciia DN c()ng l~i. Bi~u nay c6 nghHi la
1 + 1 = 2 (ne"u chua la h~ th6ng) nhttng l~i trd thanh 1 + 1 > 2 (khi ke"t l~i thanh
h~ tho'ng).
b. Tinh chtft cua hf thdng kinh te' c6 phdn.

H~ tho'ng KTCP c6 3 tinh cha't va chung d~u c6 th~ d6i ch6 cho nhau.

(1) Trong h~ th6ng KTCP, cac lo~i hinh DN c6 quan h~ qua l~i tac d()ng lfin
nhau lain ti~n d~ va di~u ki~n cho nhau phat tri~n.
(2) MQi thay d6i v~ lu'<;jng ho~c cha't ciia md~u anh htl'dng de"n cac lo~i hinh DN khac ciia h~ th6ng va ca h~ tho'ng.

Ngu'<;jc l~i mQi Sl,l' thay d6i ciia phftn ttl' d~u anh httdng toi lu'<;jng va chift.
ciia ca h~ th6ng.
(3) Cac lo~i hinh DN trong h~ th6ng KTCP luon luon xua't hi~n tinh trdi rna .
khi dung rieng re khong th~ nao c6 dtt<;5c. B6 la chllt moi xullt hi~n d~

trd thanh

lo~i

hinh DN moi.

Nhtt v~y, m6i giai do~n phat tri~n ciia KTCP d~u san sinh ra cac hinh thuc
c6 phftn khac nhau, giai do~n sau phong phu da d~ng hon giai do~n tru'oc ca v~
quy mo va so'ltt<;jng cac lo~i hinh DN. Qua trinh phat tri~n ciia KTCP la qua trlnh
tich liiy v~ ltl'<;jng theo thoi gian dai ngiln khac nhau d~ t~o nen cha't moi phu h<;jp
voi giai do~n l!ch sii' moi.
c. Thanh phdn cua hf thong kinh te' cd phdn.

Nghien c(tu v~ cac thanh phftn ciia h~ th6ng KTCP chung toi c6 msau:

Sd dU 2 : Cac tlzluzll plldll ciia ll? tlzfflzg kilzlz tl cd plzdll.
- Phftn til'

Dfiu vao

- Tr<,tng thai
- Moi tn.tong
- C:fu true

- Nhi~u

- Chti'c nang

- Boner
.
b h.tc
•

9

Dftu ra

ct6


+ Phfrn tii' ctia

h~ tho'ng KTCP Ia nhfi'ng lo~i hlnh DN d[u thanh h~ tho'ng

va no c6 tinh dqc l~p tl.tong do'i. M6i lo~i DN c6 tinh chftt rieng va IDl;lC
tieu CUa no CO th€ d6ng nhftt vdi IDl;lC tieu CUa h~ tho'ng. Khi dll'ng trong
h~ tho'ng KTCP, m6i lo~i hlnh c6 phfrn ho~c m6i lo~i hlnh DN thl;l'c hi~n

nhfi'ng ID1;1C tieu nhftt dinh CUa rieng no.

+

Tr~ng thai ctia h~ tho'ng KTCP Ia kha nang ke't h
dfru ra ctia h~ tho'ng t~i nhfi'ng thC1i diGm nha't dinh, giai do~n nha't d!nh.
vdi cac h~ tho'ng khac chinh la th~rc tr~ng cua h~ tho'ng.

+ Moi tru'C1ng ciia h~ th6ng KTCP la

t~p h
h~ th6ng nhung c6 tac dqng nwng h6 vdi h~ . th6ng, sl;l' tac dqng nay

·mang tinh hai chi~u.

+ Ca'u tnic ctia

h~ tho'ng KTCP Ia hlnh thll'c ca'u thanh ben trong ctia h~

tho'ng, bao g6m str s~p xe'p cac lo~i hlnh DN theo mQt tr?t tl!, m6i quan
h~ gifi'a cac DN theo mQt dqng ltfc nao d6. Phfrn ldn vi~c tim hi€u ca'u
true ciia mqt h~ th6ng Ia ra't kh6 khan cho nen phai dl;l'a vao dfru vao dau
ra cU. a h~ th6ng dG lam can c(t nghien cll'u ..

+ Chll'c nang cua h~ th6ng KTCP la kha nang ctia h~ th6ng trong

vi~c bie'n

dfru vao thanh dfru ra. Chll'c nang ctia h~ th6ng Ia ly do dG t6n t~i. khong
c6 chll'c nang thl khong c6 h~ tho'ng.
..

+ M1;1c tieu ctia

h~ th6ng KTCP Ia tqng thai mong chC$ cfrn c6 ctia h~

th6ng sau IDQt khoang thC1i gian nao d6. Ml;lC tieu cua h~ th6ng chinh la
tr~ng thai din b~ng ctia cac lo~i hlnh DN trong h~ tho'ng. Ne'u m6i lo~i
DN la m9t h~ th6ng con thi cac h~ th6ng con nay ciing tie'n tdi tr~ng thai
din b~ng rieng.

+

Nhi~u ciia h~ th6ng KTCP hi cac tac dqng ba't lqi tU' moi truC1ng ben

ngoai ho~c la sl;l' r6i lo~n trong nQi bq h~ th6ng lam ch?m di tie'n trinh
phat tri€n cua ca h~ tho'ng.

+ Bqng ll;l'c ctia

h~ th6ng KTCP Ia nhfi'ng cong cq kfch thfch dti dG t~o ra

cac bie'n d6i v~ hlmh vi ctia cac lo~i hlnh DN ho~c ctia ca h~ thong nhAm
d~t de'n mqc tieu nhanh hdn.
Cac thanh phfrn ctia h~ tho'ng KTCP ra't da d~ng va phong phu, do d6 d€
di~u tie't cac thanh phfrn ctia h~ tho'ng ho~t dqng, nguC1i ta c6 cd che' di€u khi€n h~
th6ng. Cd che' nay chinh la phttdng thll'c tac dqng c6 chti dich ctia chu th€ di~u ·
khi€n len h~ tho'ng, bao g6m mQt h~ tho'ng CaC quy t~C Va cac rang bUQC V~ hanh

vi d6i vdi mQi do'i tll'qng d mQi ca'p trong h~ th6ng ; nhlim duy tri tinh tr6i hqp ly
cua cd ca'u va dua vao h~ tho'ng dG sdm d~t toi mqc tieu. Nqi dung nay dtrqc th€
hi~n nhtr sau :

10


I

M11c tieu

I

/ 'Cdc~u

Cdch€

1----------+1

Til minh hqa tren, chung ta thfry giii'a mqc tieu - cd cfru - cd che' c6 mO'i quan
h~ ntdng h6 hii'u cd ch~t che trong vi~c di~u khi€n h~ th6ng. Cd cfru la chi tinh
chfrt quy mo t6 chll'c d€ di~u hanh, cd che' tll'c la nhii'ng drrong hrrong, each thll'c,
quy~n h~n. chll'c nang nhi~m vq d€ t6 chll'c d6 d~t dU'<;Jc mqc tieu. MO'i quan h~
bao ham cac n
+

Xac dinh mqc tieu chung d€ duy trl tinh 6n dinh dQng ciia h~ thO'ng.

+ Thu th~p, xii' ly thong tin va h~ thO'ng h6a thong tin d€ di€u khi€n b~ng

cd che' cac thanh phftn ciia h~ thO'ng.

+ T6 chll'c cac mO'i lien h~ ngtl'<;Jc trong h~ thO'ng.
+

Bi~u chinh cac thanh phftn ciia h~ thO'ng [33].

T6m lai : Til nhii'ng. phan tich tren ta thfry h~ thO'ng KTCP til g6c dthuye't h~ th6ng mang dfty dii cac thanh phftn cd ban ciia ly thuye't h~ thO'ng va
thtjc te' cac thanh phfin nay da t6n t?i hang nghln nam trong h~ thO'ng KTCP n6
t6n t~i mang tinh quy lu~t va tie'p tqc t6n t~i dai lau cilng voi lich sit phat tri€n ciia
KTCP nhftt la trong giai do~n hi~n nay KTCP da va dang chie'm mtrqng dO'i voi m6i n~n kinh te'.

1.1.4.

Qua trlnh hlnh thanh va phat triin cac lo~i hlnh doanh nghi~p trong
cd ch€ thj tru'O'ng.

Nii'a cu6i the' ky XX, h~ thO'ng KTCP da phat tri€n m~nh d nhii'ng nll'oc tll'
ban phat tri€n, cac hlnh thll'c c6 phfin ngay cang trd nen phong phu va da d~ng.
Khi nghien cll'u v~ giai do~n nay, chung toi c6 m
11


Sd dO 3 : Tie1z tnllh lzilllz tllluzlz cac lofli lzillh doalllz llglzi~p ciia lz~ tlztftzg kitzlz

tt ·

cff plzdll.
To chU'c
(Phai nhan)

I

I

I

Ooanh

C(th~ nhan)

nghi~p

I
H~ th6ng kinh

I
DN mi;ltchii

te' c6 phftn

I

ON nhi~u eM (cong ty)

I

I
DN
Tu

DN
Nha

nhan

nude

ON
chju

ON
chju
TNVH

TNHH

--

rl

.-

I
Cty
co"'

ph fin

I

I

Ccy
Cty
TNHH
TNHH
2+50

lTV

-i
'----t-t

I

I
I

Cty
'-jh~p doanhl

!

Cry
TNHH

.-----

Cty
hem danh

TV

l
Cty
Cty
lien 100%
doanh VNN
~

T~p

doan

Cong ty c6 phftn n9i b9
Cong ty

Kinh

c6 phftn d~i chllng ~

te

ycTCP d~i chung dii niem yet~
l..-----1

B~ng sd dd neu tren chting toi da chtl'ng minh r~ng KTCP phat tri€n tU' tha'p ·

tdi cao, tU' ddn sd huu de'n da sd huu ttr ddn gian de'n da d~ng. Slf phat tri€n nay
mang tinh h~ thO'ng va th€ hi~n tinh quy lu~t.

12


Tinh ta't ye'u khaeh quan eua vi~e hlnh thimh va phat triin e()ng ty ell
phan trong n~n kinh te' thj tru'ong.
·

1.2.

Lich sit hdn m<)t tram nam qua eua cac lo~i hlnh cong ty, trong do cong ty c6
ph~n Ia phudng thuc phat tri~n cao nha't, linh ho~t nha't cua nhan lo~i, hlnh thuc
cong ty c6 ph~n da giup cac nha dftu nt huy d<)ng du<;rc nhi~u v6n nha't cho ml!c
tieu kinh doanh va no ga:n li~n vdi qua trlnh xa hQi hoa cua KTCP. Khac vdi cac
t~p doan kinh te', cac cong ty da qu6c gia, CTCP thu<)c lo~i hlnh DN vU'a va nho,
no co th~ huy d<)ng cac ngu6n v6n b~ng nhi~u hlnh thuc d~ d~t ml!C tieu SXKD.
Ne'u vl ly do ba't kha khang CTCP pha san ciing khong lam anh hudng ldn de'n
n~n kinh te'. Nguqc l~i cac t~p doan kinh te'la qua trinh tich (1!, t~p trung t11 ban.
cao dQ thong qua lien ke't, sat nh~p, ne'u b! pha san se diin de'n tac h~i day chuy~n
anh hudng ldn de'n n~n kinh te'. Do do CTCP cung mQt luc dam bao an toan hai
ye'u to' kinh te' va xa hQi.
~ 1.2.1. Cong ty ell phan va nhfi'ng d~e tru'ng ed ban.

a. Khdi ni~m v~ cong ty cd phdn.
Cong ty c6 ph~n Ia DN, trong do:

+

V6n di~u 1~ dtt<;rc chia thanh nhi~u ph~n b~ng nhau gqi Ia c6 ph~n.

+ c6 dong chi chiu trach

nhi~m v~ nq va cac nghia Vt! tai san khac cua DN

trong ph~m vi so' v6n da gop vao DN.

+ c6 dong co

quy~n chuy~n nhtt
trir truong hqp do lu~t quy dinh.

+ c6 dong c6

th~ la t6 chuc, ca nhan, so' lu<;rng c6 dong t6i thi~u Ia ba va

khong h~n che' so' ht<;rng t6i da.

+ Cong ty c6

ph~n c6 quy~n phat hanh chung khoan ra cong chung theo .

quy djnh cua phap lu~t v~ chung khoan, CTCP co t11 each phap nhan k~
tit ngay duqc ca'p gia'y dang ky kinh doanh.
Nhu' v~y, CTCP la mnen mQt each tl1 nguy~n va g6p v6n my theo kha nang cua mlnh d~ tie'n hanh

ho~t d<)ng kinh doanh theo khuon kh6 cua phap lu~t.

b. Von cua cong ty cd phdn.
B~c tntng c6 tfnh cha't quye't djnh d~ phan bi~t CTCP vdi cac lo~i hlnh t6

chuc kinh te' khac la v6n cua cong ty dttphftn duqc bi~u hi~n v~ hlnh thuc b~ng c6 phie'u c6 ghi ro mte' tfnh b~ng ti~n gQi Ia m~nh gia c6 phftn. Nhung chu th~ (t6 chuc ho~c ca nhan)
gop v6n vao cong ty dtt

vao duqc gQi la cac c6 dong. Nhtt v~y c6 phftn (bi€u hi~n hlnh thuc b~ng .c6
phie'u) chung minh tu' each thanh vien cua cac c6 dong. C6 phie'u cua CTCP h;li
chia ra thanh lo~i c6 phie'u u'U dai va c6 phie'u thu'CJng, c6 phie'u ghi ten va c6
phie'u khong ghi ten :

+ c6 phie'u

Ia nhfi'ng c6 phie'u qui djnh gianh cho nhii'ng c6 dong gifi'
c6 phie'u d6 du'qc hudng nhung quyen till tien nha't djnh - Thong thu'CJng cac c6 ·
phie'u lo~i nay c6 lqi tile c6 phftn nha't djnh va duqc u'U tien tru'dc trong phan ph6i
lqi nhu~n. phan chia tai san con l~i cua cong ty trong tntCJng h<;Jp bi pha san.
Ngoai ra con c6 th€ c6 nhfi'ng qui djnh d~c bi~t khac nhtt quyen bi€u quye't, u'U
dai hoan h;li, till dai chuy€n d6i va cac till dai khac.
u'U dai

+ c6 phie'u ghi ten va c6 phie'u khong ghi ten c6

s~ khac nhau ve dieu ki~n

chuy€n nhuqng. Cac c6 phie'u khong ghi ten dttqc ~ do trao d6i, mua ban d~
dang, khong bj dieu ki~n nao rang bu¢c, h~n che'. Cac c6 phie'u ghi ten, thttong
tntdc he't la c6 phie'u cua cac sang l~p vien va cac thanh vien HQi d6ng quan tri
dttqc chuy€n nhttqng c6 dieu ki~n d€ rang buty. Cac c6 phie'u ghi ten khong dttqc mua ban trao d6i t~ do rna mu6n chuy€n ·
nhuqng phai c6 ly do chinh dang va phai dttqc da s6 thanh vien Hd6ng y tan thanh.
8~c di€m ve tai chinh cua CTCP con th€ hi~n d vi~c d~ dang buy d¢ng.

them ngu6n v6n cho cong ty. Ngoai each huy d¢ng v6n ph6 bie'n rna cac DN
thttong tie'n hanh, CTCP c6 each tang them v6n b~ng phat hanh c6 phie'u va trai
phie'u mdi. Th~c hi~n tang v6n b~ng each nay da tl;lo kha nang cho cong ty huy
d¢ng dttqc ngu6n v6n ldn va ra't nhanh so vdi vi~c b6 sung v6n b~ng lqi nhu~n
khong chia:

+ Cach huy d¢ng v6n ve m~t thoi gian, c6 th€ dai h~n d6i vdi phat hanh trai
phie'u va vo h~n vdi phat hanh c6 phie'u mdi, nen thu~n lqi hon nhieu so vdi vi~c
vay ngan hang thu'ong mang tinh cha't ng~n h~n Va kha phuc t~p ve thu tl}C. Cach
huy d¢ng v6n con t~o dieu ki~n cho CTCP thay d6i ke't ca'u cac. ngu6n v6n, phan ·
tan bdt rdi ro cfing nhu' chuy€n d6i linh ho~t duqc trong ho~t dTuy nhien vi~c tang v6n b~ng each buy d¢ng cftn duqc can nhiic, tinh toan ky tren
cd sd phan tich u'U nhttqc di€m cua tung lo~i (c6 phie'u thttong, c6 phie'u u'U dai, · ·. ·
trai phie'u), chi phi cua tUng lo~i khi phat hanh, dieu ki~n ho~t d¢ng va uy tin cua
cong ty, tlnh hlnh thj tru'ong v6n va moi tru'ong dftu tu' ... d€ l~a chQn mthich hqp nha't gifi'a cac lo~i cong c~ huy d¢ng v6n.

+ Trong tru'ong hqp v6n cua cong ty khong sd' dt;mg he't, tile la s6 v6n kinh
doanh tnrc tie'p bj giam thl cong ty c6 th€ dtta v6n con dtt dftu tu' vao cac cong ty
khac d cac nganh khac. Song vi~c dfru ttt nay phai du'QC Slf nhat tri cua d~i h

dong vi vi~c giam v6n kinh doanh Ul1c tie'p co nguy co anh httdng de'n lqi ich cda
cac c6 dong.
Chinh sach c6 tt.Ic cling Ia m(>t net dcJc tntng trong ho~t d(>ng ali chinh cda
CTCP. Vi~c llfa chQn chinh sach c6 tll'c co anh httdng Ion de'n slf t6n ~i va phat
tri~n cda cong ty. La m<?t t6 chll'c kinh te' h~ch toan d(>c l~p va t1f chd v€ tai chinh,
trong ho~t d(>ng kinh doanh cong ty phai chiu Slf C~nh tranh ac li~t tren thi tru'C1ng.
Mu6n duy trl DN, bao dam dll'ng vii'ng dttqc trong c~nh tranh, cong ty phai pha'n
da'u luon luon tang tru'dng. Bieu nay pht:t thudt! tn1 cda cong ty, nang lt1c dfru tlt va dt1 tn1 v6n l~i pht:t thu(>c vao kho'i lu'qng va
lqi nhu~n rang d~ l~i khong chia va dcJc bi~t Ia kha nang huy d(>ng v6n tren thi
tru'CJng vo'n. Vi~c tang v6n ttl co tir lqi nhu~n rong se lam tang gia tri cda cong ty.
Do do c6 tt.Ic qua cao se anh httdng de'n lu'ong, lqi nhu~n rong b6 sung v6n.
Nhu'ng ne'u c6 tt.Ic qua tha'p l~i anh httdng de'n lqi ich cda ngttCJi dong gop c6 phfrn
se khong co lqi cho vi~c huy d(>ng v6n tren thj tru'CJng. Vl v~y cong ty phai can
nhac phan chia lqi nhu-~n rang thanh c6 tt.Ic va lqi nhu~n b6 sung v6n mthich dang hqp ly.
c6 tll'c khong nhii'ng la m6i quan Him thie't th~tc cda cac c6 dong mtn1c tie'p, rna con tac d(>ng Ion de'n gia giao djch c6 phie'u cda cong ty tren thi
tntCJng chll'ng khoan. St1 tang giam gia c6 phie'u l~i anh httdng de'n uy tin kinh
doanh cda cong ty. Vi the' vi~c phan chia lqi nhu~n rang thanh hai phfrn : Lqi
nhu~n khong chia va c6 tll'c la mcac quye't dinh tai chinh rna CTCP phai can nhac ky [17] [34].
c.

sa huu cua cong ty cd phdn.

Cong ty c6 phftn co nhi€u chd sd hii'u, ngttCJi nao sd hii'u c6 phie'u do CTCP
phat hanh thl hQ Ia chd nhan cda CTCP biing voi s6 vo'n hQ dfru tu'. Do do, CTCP
co s6 htqng c6 dong ra't Ion, cong ty d qui mo nho cling c6 hang tram, hang ngan

c6 dong, d qui mo trung blnh co th~ co tdi hang cht:tc ngan c6 dong va d qui mo
IOn s6 c6 dong co th~ len toi hang tram ngan c6 dong.
Chd sd hii'u cda CTCP Ia cac c6 dong, song phfrn ra't ldn c6 dong khong tham
gia tr~tc tie'p qmln ly rna giao cho bQ may quan ly cua cong ty dieu hanh IDQi ho~t
d(>ng san xua't kinh doanh va cac quan h~ giao djch. Chd sd hii'u chi thlfc hi~n
quyen sd hii'u cda mlnh u·en cac m~t sau :

+ Thu c6 tll'c tren co sd ke't qua ho~t d(>ng cda cong ty.
+ Quye't dinh nhii'ng va'n d€ co tinh chie'n htqc cda cong ty khi tham gia

d~i

h
15


cong ty' quye't to an ULi chinh, bfiu va ling Cll vao cac co quan lanh d<:J.O cua cong
ty.

+ Khong dt(QC tnfc tie'p nit von ra tu cong ty, nhung CO
quy~n sd hii'u thong qua vi~c mua ban

c6 phie'u,

th~ chuy~n nhu<;Jng

dit3u nay khong anh hudng de'n

b

Mdong dong dao va khoi lu<;Jng VOn ra't ldn da h<:J.n che' dliQC Slf chi phoi, lung dO<:J.n
cda mdieu d6 m6i ca nhan trong CTCP kh6 c6 kha nang tich lfiy dtt<;Jc.
Tuy v~y cfing phai nh~n mc6 phfrn 1a mc6 phie'u ra't khac nhau nen se c6 tinh tr<:~-ng nh6m c6 dong n~m nhit3u c6 phie'u
lien minh 1<:~-i d~ d<:tt dtt<;Jc cac quye't d!nh thong qua da s6 qua ban nh~m chi ph6i
cong ty theo httang c6 l<;Ji cho hq, dt3 phong tinh tr<:~-ng nay, nhit3u nuoc da c6
nhii'ng qui djnh ch6ng 1<:~-i vi~c l<;Ji d]Jng da s6 theo ki~u lien minh n6i tren, tranh
thi~t h<:ti cho cong ty ciing nhtt cho cac c6 dong c6 it c6 phie'u.

d. Ca cdu td chr:tc qudn tri cua cong ty cd phdn.
Do CTCP c6 nhit3u c6 dong nen s6 lu<;Jng cac chti sd hii'u dong dao nay
khong th~ thl,(c hi~n tn;l'c tie'p vai tro chd sd hii'u ctia minh dtt<;Jc. Vi v~y, phai cii' ra
mcda cac c6 dong. T6 chtl'c d<:ti di~n nay bao g6m :

+ B<:ti hsoat vien.

+ Vi~c phan cong, phan

nhi~m, qui djnh chuc nang, tnich nhi~m quyt3n lttc

va m6i quan h~ giii'a cac bdn phai du<:Jc can nh~c cfip. th~n tha'u dao, d~ dam bao tranh du<:Jc sv l<;Ji d]Jng va
l<:tm dtJng, nhttng d6ng thoi phai dam bao t6t nha't hi~u qua ho<:~-t dThong thuong sl,( can nh~c l~ta chqn d~ xay dl,(ng cac quy che' nay ph]J thUQC vao
d~c di~m che' dQ chinh tri va th~ che' Nha nuac, trinh dQ phat tri~n kinh te', d~c

di~m ctia xa hDo d6 d qu6c gia khac nhau va ngay ca giii'a cac cong ty khac nhau trong
m(>t qu6c gia, cac quy djnh va stf th~tc hi~n va'n de nay khong hoan toan gi6ng
nhau [1].
Nhu v~y, CTCP da giai ph6ng hfiu he't cac chti sd hii'u khoi cac nhi~m VlJ
quan ly va sii' d1Jng v6n, chuc nang nay da dtt<:Jc giao cho cac nha quan ly chuyen
nghi~p. Co che' nay da t<:~-o dieu ki~n vi~c stl' d]Jng v6n c6 hi~u qua, dffy nwnh

16


du'<Jc qua trinh chuyen mon h6a lao d(>ng. Nhii'ng nguoi c6 nang lt!c qmln ly se
dieu h~mh t6t cac ho~t d(>ng ctla DN, nhii'ng chtl sd hii'u c6 v6n rna khong th~o
kinh doanh c6 thi yen tam lam vi~c d cac linh V\l'c khac rna d6ng v6n vfin mang
l~i thu nh~p cho hQ.
e. Tinh xii hqi trong cong ty c6 phdn.

Bilng vi~c qui dinh m~nh gia c6 phie'u ntdng d6i tha'p, CTCP c6 thi thu hut
du'QC Sl! tham gia d6ng g6p v6n cua dong dao CaC tfrng ldp dan Cu', ki ca nhii'ng
ngu'oi lao d(>ng ctla cong ty, do d6 sfiluqng c6 dong - nhii'ng ngu'oi chtl sd hii'u ctla
cong ty thuong ra't dong. CTCP da trd thanh m(>t t6 chtl'c mang tinh cha't xa h(>i
h6a cao, sii' d~ng ngu6n v6n xa h(>i ldn, nhttng ngu6n v6n d6 l~i thu(>c sd hii'u ctla
rftt nhieu ca nhan. Vl the' va'n de quan ly ctla cong ty phai t6 chtl'c hbao dam cho cong ty stt d~ng vein ctla xa h(>i da huy d(>ng du'bao dam lHo~t dkhai tntdc toan th~ c6 dong, nen da t~o dieu ki~n cho cac c6 dong c6 st! hiiu bie't

ve tlnh hlnh ctla cong ty, nilm bAt dtl'kiim tra cac ho~t d(>ng ctla cong ty, d6ng thoi c6 kha nang d6ng g6p y kie'n tham

gia xay dt!ng chie'n lttqc kinh doanh va nhii'ng va'n de cd ban khac trong cac ho~t
d(>ng ctla cong ty. Tinh cong khai dtl'nghia v~ thue', tin d~ng, ty 1~. tai dfru ttl', c6 tii'c huy d(>ng v6n thong qua phat hanh
c6 phie'u va trai phie'u tren thi tntong chii'ng khoan [31].
g. Phdp

ly cua cong ty c6 phdn.

Cong ty c6 phfrn c6 tu' each phap nhan d(>c l~p, cong ty c6 dfry dtl tu' each la
ben "nguyen" c6 quyen yeu cfiu lu~t phap xii' I:Y. nhii'ng ca nhan, t6 chii'c xam
ph~m de'n quyen lho~t d(>ng SXKD ctla cong ty.Cong ty ciing c6 th~ la ben "bi" c6 th€ bj Toa an
truy t6 khi vi ph~m lqi ic.h ctla ca nhan, t6 chii'c kinh te', xa hM(>t d~c tntng dang chu y ctla CTCP Ia che' d(> chiu trach nhi~m hii'u h~n,
cac c6 dong chi chiu trach nhi~m ve cac khoan nphfrn v6n g6p ctla hQ, cong ty chiu trach nhi~m bilng toan b
1.2.2. Cac thu<)c tinh ciia ~ong ty c6 phftn.
Xua't phat nr khai ni~m va cac d~c tntng cd ban neu u·en theo chung toi,
CTCP c6 6 thu(>c tinh sau :

17


(1) Phdp nhan mang tinh xii hqi cao : La mnhlim chia se nli ro cho ngu'oi bo von kinh doanh. CJ nude ta Bkhong djnh nghia phap nhan rna chi d~ ra cac di~u kic$n de' trd thanh mnhan. Theo d6 cong ty dt(QC "nhan danh minh rna tham gia cac quan he$ kinh te'
ml~p va tlf chju trach nhic$m bling tai san d6. Voi vic$c quy djnh mc$nh gia c6 phie'u

tha'p, CTCP c6 the' huy dhnen thumang tinh xa hthong qua vic$c phat hanh c6 phie'u ho~c trai phie'u.
(2) Cong ty cd phdn tach ra khoi nhilng nguiJi dii lq_p ra phap nhan : Phap
nhan thu'ong ftn du'oi cac ten gQi nhu' cong ty, trung tam, nhu'ng tinh cha't quan
trQng nha't ciia cong ty la tach ra khoi nhfi'ng ngttoi da bo ti~n de l~p nen cong ty,
tll'c la cac c6 dong. Ne'u gQi phap nhan la cong ty thl d trong d6 bao giO ciing c6
hai thanh phfrn tach bic$t nhau : c6 dong - cong ty, cac c6 dong mua c6 phfrn cua
cong ty Va di~u nay t~O nen nghia V~ cua hQ g3:n li~n Voi Stf thanh b~i cua cong
ty. Ngu'nay bao g6m vic$c tham gia di~u hanh cong ty, chia c6 tll'c, u'u tien mua c6 phfin
moi phat hanh va nh~n l~i mQuy~n Va nghia Vl,l CUa c6 dong trong tttdng quan VOi cong ty Va VOi cac c6

dong khac du'QC quy djnh trong ban di~u 1<$. Tai san da g6p vao cong ty thl trd
thanh tai san cua cong ty, c6 dong khong con la sd hii'u chu cua tai san nfi'a. Bi~u
nay c6 nghia la ne'u c6 dong da g6p vao cong ty md6 thi cong ty phai sang ten va trttoc b~ din nha. c6 dong d l~i trong can nha la d
nho nha ciia cong ty.
Lu~t phap phan bic$t r~ch roi cong ty voi c6 dong, cong ty la m
phap ly dll'ng rieng bic$t, n6 sd hfi'u tai san
dong.

thi

di ph1.,1c v1.,1 l<;Ji ich ciia ta't ca cac c6

(3) Tinh trdch nhi~m hilu ht;m : Lu~t Doanh nghic$p quy djnh "C6 dong chi
chju trach nhic$m v~ n<;J ciia cong ty trong ph~m vi s6 v6n da g6p vao cong ty"
[10] [2].
Tren thtfc te', mchie'm 10% c6 phfin ciia cong ty d6. Ne'u cong ty lam an IOi lai chia c6 tll'c, ~Ia mc6 dong, hang nam hQ dtt<;Jc httdng 10% l<;Ji t(tc sau thue' cua cong ty, ne'u nit s6
ti~n kia ra, c6 dong roi khoi cong ty. Bay la tntong h<;Jp thll' nha't, c6 dong tt! y nit
ra, s6 ti~n da dfru ttt khong lam cho hQ chiu trach nhic$m gl ciia qua trlnh kinh

18


doanh, cong ty c6 khi b! thie'u v6n ph

de'n ngay thi phai cho vay. Hai but tmin ke' tmin n6i tren, c6 dong khong can dlf gi
de'n cong ty, ngoai chuy~n nh~n dtt<:Jc c6 nrc hay khong. Ne'u cong ty bUQC phiii
giiii th~ vi mQt ly do nao d6, sau khi da tra he't n<:J cho cac chd n<:J, cong ty se tra
ll;li I 0% s6 tai san rna cong ty con l';li cho c6 dong, tai san nay thttong cao hdn con
s6 hQ da g6p vao, cung khong c6 cai gi gqi la trach nhi~m vo hl;ln hay hii'u hl;ln.
B6 la trU'ong h<:Jp thu hai.
Chi trong truong h<:Jp thu ba, trach nhi~m cda c6 dong moi trd nen hi~n tht,tc,
nrc Ia lllc ily moi d~t viln d~ trach nhi~m. B6 Ia khi cong ty vi n<:J khong tra duqc
va xin toa pha san ho~c chd n<:J xin tuyen b6 pha san va phai thanh Iy. Khi !y
cong ty phai U'U tien tra n<:J cho cac chd n<:J theo nhfi'ng thoa thu~n dtt<:Jc toa an
giam sat trong thd tl}c pha san doanh nghi~p. Chi sau khi tra he't cho cac chd n<;J
r6i, ne'u cong ty con thua ti~n thi moi tra ll;li ti~n cho c6 dong theo ty 1~ da g6p.
Ne'u cong ty khong con ti~n thi Ie dttdng nhien la hQ milt s6 ti~n da g6p. B6 Ia y
nghia v~ 'trach nhi~m" cda c6 dong, va n6 chi tht,tc sq' c6 y nghia la hQ milt s6
ti~n da g6p ne'u cong ty lam an thua 16. Nhttng ne'u cac chd n<:J khong doi du<:Jc he't
n<:J khi cong ty da he't s~ch ti~n r6i thi sao ? Khi xay ra tntong h<:Jp nay thi cac chd
n<:J phiii chju thi~t, c6 dong khong phai bo them m(?t d6ng ti~n nao nfi'a.

Chd n<:J dtt<;Jc bao v~ bang hai each chinh : MQt Ia , cho hQ quy~n xin toa
tuyen b6 cong ty pha san ngay khi cong ty khong con ti~n m~t d~ tra n<:J, m~c du
cong ty con nhi~u nha cd'a xe cQ. Hai Ia, cho phep chd n<:J khi cho cong ty vay
dtt<:Jc dung cac bi~n phap bao dam tra n<:J nht1' c~m c6, the' chilp tai san-d~ " bao
dam tht,tc hi~n nghia v~ dan st(' [2].
Chd n<:J nao d6 cho cong ty vay va c6 the' chilp hay c~m c6 tai san thi trong
thd tl}c -thanh Iy cong ty, hQ dttqc gQi Ia chd n<:J ttu tien. Nhfi'ng ngttoi cho vay rna
khong c6 tai san the' chilp Ia chd n<:J thttong. Khi phan chia tai san cda cong ty d~
tra n<:J thi chd n<:J ttu tien thu bang each ban dffu gia tai san da du<:Jc the' chilp, hQ
Iffy dd s6 n<:J, con thua se tra IC;li cho cong ty. Ne'u khong dd thi hQ trd thanh chd
n<:J thuong d6i voi s6 chua Iffy v~. Cac chd n<:J thttong se thu n<:J sau cac chd n<:J ttu
tien bang each Iffy dd ne'u cong ty c6 dtt tai san. Ne'u khong dd cho tfft ca cac chd
n<:J thi nhfi'ng ngttoi nay chia theo ty I~ : Tr! gi<:i m6n n<:J tren t6ng tai san con ll;li,
tren t6ng s6 chd n<:J thttong. V~y la ne'u t6ng s6 tai san con ll;li cda cong ty rna dd
tra n<:J thi hQ Iffy duqc he't tai san da cho vay, ne'u khong he't thi hQ danh chtu thi~t
hl;li. Cac c6 dong cda cong ty chi Iffy l~i tai san theo ph~n cda mlnh ne'u tai san
cda cong ty hay con sau khi da tra he't n<:J nhtt da trinh bay. Cac th~ thuc nay dtt<:Jc
quy djnh chi tie't trong cac lu~t khac nhau nhtt : Lu~t Dan stf, H<:Jp d6ng cho vay,
Lu~t Pha san.

19


\

Tuy tinh tnich nhi~m hftu h<;tn cua c6 dong duqc lu?t phap quy dinh Ut nhu'
the' nhttng khong phiii Ut tuy~t d6i, c6 nhfi'ng tntong hqp c6 dong yfin bi trach
nhi~m du hQ tach bi~t Yoi cong ty. 0 Vi~t Nam, vi~c c6 dong chju trach nhi~m
dttqc quy djnh t<;ti di~u 45 Ya 68 Lu?t Doanh nghi~p Y~ Yi~c mua l<;ti c6 phfin hay
tnl c6 tii'c trai Yoi lu?t, trong d6 bu<)c c6 dong va H<)i ddng quan tri chju trach

nhi~m lien doi. Vi dt;t nhtt Y\1 an Minh Pht;tng - EPCO dien ra Yao thang 7 nam
1999 d Thanh ph6 Hd Chi Minh, toa bu<)c ba c6 dong cua cong ty EPCO da ban
c6 phfin cho Tang Minh Pht;tng phai tnll<;ti ti~n cho EPCO.
Trong cac tntong hqp tren, lu?t Anh Ya My gQi d6 la nhfi'ng tru'ong hqp "
ph~ Yo cai Yo bQc" [2]. Vi dt;t : c6 dong c6 th~ chiu trach nhi~m ca nhan Y~ cac
khoan nq cua cong ty ne'u hQ dung phap nhan cong ty d~ di Iuong g<;tt, ho~c lani
cho Y6n cua cong ty bi sut giam khie'n khong tra nq duqc. Ho~c khi nhfi'ng ngttoi
di~u hanh cong ty bAng cac ~ach chia c6 tuc, tnllttong, phat b6n.g l<)c ... lam cho
Y6n cong ty c<;tn di, ho~c khi nhfi'ng thu tt;tc thanh l?p cong ty khong duqc lam
dung theo lu?t nhtt khong phat hanh c6 phie'u, khong g6p s6 ti~n Y6n da cam ke't.
C6 nhfi'ng tntong hqp khac trong d6 cong ty my phai chju trach nhi~m cho

cong ty con, ch~ng h<;tn mcon Ya d~ cho n6 lam chu mcho cong ty my rna thoi. Msong lam o nhiem moi tntong Ion, toa bucon he't ti~n tra. Ngay nay khi cac cong ty da qu6c gia l?p nhi~u cong ty con tren
cac' mtoc khac nhau, ngu'oi ta co khuynh htl'ong pha YO YO bQC cda cac cong ty illy
d~ bu<)c phai bdi thttong thi~t h<;ti

(4) Quyin siJ huu duqc chuyin nhuqng dl dimg: Lo<;ti trir mdjnh trong ban di~u 1~, c6 dong du'qc ttj do mua ban, chuy~n nhttqng c6 phfin cua
mlnh cho ngttoi khac. S~t tt.t do chuy~n nhttqng nay lam cho s6 ti~n ghi d c6 phie'u
co mgdm ca quy~n thira ke', tile la quy~n sd hfi'u xac diflh y~ c6 phie'u du'qc cac c6
dong khac ton trQng. Ly do lu?t phap cho chuy~n nhuqng quy~n so hfi'u la Yl ti~n
cua c6 dong bo ra phai chiu stj n'ii ro, trong khi do quy~n hanh cua hQ YOi cong ty
bi h<;tn che'. Do do hQ co quy~n ki~m soat stj rdi ro bAng each ban di khi nao hQ
mu6n.
(5) T6n tq,i lau dili: Cong ty khong bi anh hu'dng bdi stj chuy~n nhu'qng Y6n

cda cac c6 dong, do do du c6 dong co qua doi thl cong ty yfin tdn t<;ti.

(6) Qudn ly chuyen nghi~p : V~ ly thuye't, mQi c6 dong co d~u co quy~n di~u
hanh cong ty, phttong phap nay gQi la cung quan ly. B6i Yoi CTCP thl co s~t tach
bi~t gifi'a cong ty Ya c6 dong, ne'u trong cong ty co stj tach bi~t gifi'a Yi~c quan iy

20