Ứng dụng hệ số bêta lượng hóa rủi ro biến động giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán TPHCM

B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

DANH TH Y

NG D NG H S BÊ TA (β) L
NG
HÓA R I RO BI N
NG GIÁ C
PHI U TRÊN TH TR
NG CH NG
KHÓAN TP.HCM

LU N V N TH C S KINH T

TP H Chí Minh – N m 2009


B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

DANH TH Y

NG D NG H S BÊ TA (β) L
NG
HÓA R I RO BI N
NG GIÁ C
PHI U TRÊN TH TR
NG CH NG
KHÓAN TP.HCM
Chuyên ngành
Mã s

: Kinh t Tài chính – Ngân hàng
: 60.31.12

LU N V N TH C S KINH T
H

NG D N KHOA H C: TS NGUY N TH UYÊN UYÊN

TP H Chí Minh – N m 2009


L IC M

Tác gi lu n v n

N

Danh Th y – Cao h c TCDN.K16, xin có l i cám

n chân thành nh t t i các quý th y cô; các GS và PGS, các TS - gi ng viên
tr

ng

i h c Kinh t TpHCM đã trang b cho tác gi nh ng ki n th c b

ích ph c v cho vi c hoàn thành đ tài nghiên c u, ph c v cu c s ng và
công vi c chuyên môn.
Do s b t cân x ng v thông tin trong đi u ki n TTCK Vi t Nam đang
trong giai đo n hoàn thi n, đ y bi n đ ng, cùng v i s h n ch v chuyên
môn c a tác gi , b n lu n v n không th tránh kh i nh ng thi u sót nh t đ nh.
Tác gi r t mong đ

c s c m thông và đóng góp chân tình c a quí th y cô,

các h c viên và nh ng ng

i quan tâm.

Cu i cùng, tác gi c ng xin g i l i tri ân sâu s c nh t t i cô giáo, gi ng
viên TS Nguy n Th Uyên Uyên – ng

i tr c ti p h

ng d n t n tình tác gi

trong quá trình nghiên c u th c hi n lu n v n này. Xin chúc cô và gia đình
v n s nh ý.

Chân thành cám n !
Danh Th y


CAM OAN
Tác gi lu n v n :

Danh Th y, Cao h c khóa 16 – ngành Tài chính

Ngân hàng, xin cam đoan :
Nh ng n i dung trong lu n v n, t c u trúc, d li u, cách ti p c n, s
d ng các mô hình trong phân tích, đo l
giúp các N T trên th tr

ng CP có đ

ng r i ro và đ a ra các gi i pháp,

c các c n c có th tin c y đ

vi c đ a ra các quy t đ nh đ u t , h n ch t i m c ch p nh n đ
trên th tr

c trong

c các r i ro

ng.

Trong lu n v n, tác gi đã tham kh o r t nhi u tài li u đa d ng t nhi u

ngu n khác nhau nh sách, báo, t p chí, các website, báo đi n t … đ
kê đ y đ trong m c TÀI LI U THAM KH O

c li t

cu i lu n v n.

Tp. HCM, ngày …. tháng…. N m 2009
Ng

i cam đoan
DANH TH Y


M CL C
DANH M C CÁC T

VI T T T

DANH M C B NG S
DANH M C HÌNH V ,
Ch

C

ng 1 : C

LI U
TH

S LÝ LU N V R I RO, L
PHI U VÀ H S BETA

NG HÓA R I RO

1.1 – Giá c phi u – các nhân t nh h ng t i giá CP ..............................01
1.1.1 Giá c phi u.......................................................................................01
1.1.2 Các nhân t nh h ng đ n giá c phi u...........................................02
1.2 – R i ro – các lý thuy t v r i ro bi n đ ng giá CP .............................05
1.2.1 Khái ni m v r i ro..........................................................................05
1.2.2 Phân lo i r i ro ................................................................................05
1.2.3 Các lý thuy t v r i ro bi n đ ng giá CP ........................................07
1.2.3.1 Lý thuy t v b c đi ng u nhiên ..........................................07
1.2.3.2 Lý thuy t danh m c đ u t t i u ........................................08
1.2.3.3 Lý thuy t mô hình đ nh giá tài s n v n (CAPM) .................12
1.2.3.4 M t s lý thuy t khác ..........................................................14
1.3 – R i ro bi n đ ng giá CP - Beta (β) trong l ng hóa r i ro CP ........15
1.3.1 R i ro bi n đ ng giá CP và tác đ ng c a r i ro bi n đ ng giá CP đ n
N T, đ n th tr ng ...................................................................................15
1.3.2 Beta trong l ng hóa r i ro bi n đ ng giá c phi u..........................16
1.3.2.1 Khái ni m và ý ngh a c a h s beta (β) ..............................17
1.3.2.2 Tính toán và s d ng h s beta ..........................................18
1.3.2.3 Nh ng đi m ti n l i và h n ch c a beta .............................20
1.3.3 Ki m đ nh th c nghi m v beta.........................................................22
1.3.4 Kinh nghi m c a các n c v tính và s d ng h s beta ................23
1.3.4.1 Kinh nghi m các n c v tính và s d ng h s beta (β) ....23
1.3.4.2 M t s bài h c cho các N T Vi t Nam ..............................23
K T LU N CH

NG 1.................................................................................25

Ch

ng 2 : R I RO BI N

R I RO BI N

NG GIÁ CP VÀ TÁC
NG C A
NG GIÁ CP TRÊN TTCK VI T NAM

2.1 – T ng quan TTCK Vi t Nam ................................................................26
2.1.1 B c tranh toàn c nh TTCK Vi t Nam th i gian qua .....................26
2.1.1.1 Nh ng k t qu đ t đ c........................................................26
2.1.1.2 Nh ng đi m h n ch c a TTCK Vi t Nam .........................28
2.1.1.3 Th c tr ng ho t đ ng c a HOSE th i gian qua....................30
2.1.2 TTCK Vi t Nam d i tác đ ng kh ng ho ng tài chính M ...........34
2.2 – R i ro bi n đ ng giá CP và tác đ ng c a r i ro bi n đ ng giá CP
trên TTCK Vi t Nam .....................................................................................40
2.2.1 R i ro bi n đ ng giá CP trên TTCK Vi t Nam...............................42
2.2.2 Tác đ ng c a r i ro đ n th tr ng ch ng khóan ............................46
2.2.3 Tác đ ng c a r i ro đ n các N T trên TTCK.................................48
2.3 – Thái đ c a các N T Vi t Nam đ i v i r i ro đ u t CP.................50
2.3.1 Thái đ đ i v i r i ro c a các N T ...............................................51
2.3.2 Bi n pháp phòng ch ng r i ro c a các N T...................................52
2.3.3 S d ng h s beta đ l ng hóa r i ro CP ....................................52
K T LU N CH

NG 2 ................................................................................54

NG D NG H S BETA L
PHI U VÀ DANH M C
U T
MARKOWITZ TÌM DANH M C
UT

Ch

ng 3 :

NG HÓA R I RO C
– GI I BÀI TOÁN
T I U

3.1 – Tính phù h p c a h s beta (β) trên TTCK Vi t Nam ....................55
3.2 – Thu th p d li u – Tính h s beta (β) ................................................56
3.2.1 Thu th p d li u đ tính toán trên TTCK TpHCM .........................56
3.2.2 Qui trình x lý d li u .....................................................................58
3.2.3 K t qu tính tóan beta trên th tr ng c phi u t i SGDCK
TpHCM – giai đ an 2004 – 2008........................................60
3.3 – Gi i bài tóan Markowitz – Tìm danh m c đ u t t i u .................67
3.3.1 Theo mô hình Markowitz truy n th ng...........................................67
3.3.1.1 Thi t l p mô hình..................................................................67
3.3.1.2 D li u tính tóan ...................................................................69
3.3.1.3 K t qu tính tóan...................................................................74


3.3.2 Mô hình Markowitz có thêm ràng bu c beta ..................................79
3.4 – Các gi

3.4.1 V
3.4.2 V
3.4.3 V

i pháp h tr h n ch r i ro cho N T ....................................81
phía các công ty t v n, công ty ch ng khoán ..........................81
phía nhà n c.............................................................................81
phía các N T Vi t Nam ............................................................83

K T LU N CH

NG 3.................................................................................84

K T LU N .....................................................................................................85
TÀI LI U THAM KH O
PH L C


DANH M C CÁC T

VI T T T

APEC : Di n đàn h p tác kinh t châu Á – Thái Bình D ng
CK
: Ch ng khóan
CNH – H H
: Công nghi p hóa – hi n đ i hóa
CP
: C phi u
CPH

: C ph n hóa
CTCK
: Công ty ch ng khóan
CTCP
: Công ty c ph n
DM T
: Danh m c đ u t
DN
: Doanh nghi p
DNNN
: Doanh nghi p Nhà n c
TCK
: u t ch ng khóan
EBIT
: L i nhu n tr c thu và lãi
EPS
: Thu nh p trên c ph n
FDI
: V n đ u t tr c ti p n c ngoài
GDP
: T ng s n ph m qu c n i
HaSTC-Index
: Ch s giá c phi u t i TTGDCK Hà N i
H QT
: H i đ ng qu n tr
LHQ
: Liên hi p qu c
N T
: Nhà đ u t
N TNN

: Nhà đ u t n c ngoài
NHTM
: Ngân hàng th ng m i
P/E
: Ch s giá trên thu nh p
SGDCK
: S giao d ch ch ng khóan
TK
: Tài kh an
TNHH
: Trách nhi m h u h n
TP
: Trái phi u
TpHCM
: Thành ph H Chí Minh
TTCK
: Th tr ng ch ng khóan
TTGDCK
: Trung tâm giao d ch ch ng khóan
UBCKNN
: y ban ch ng khóan Nhà n c
VN-Index
: Ch s giá c phi u t i SGDCK TpHCM
WTO
: T ch c th ng m i th gi i


DANH M C B NG S

LI U

ng 2.1 : Qui mô niêm y t trên sàn HOSE đ n cu i tháng 12/2008 .............31
ng 2.2 : Qui mô giao d ch t i HOSE qua các n m ......................................31
ng 2.3 : T ng tr ng c a m t s CP th gi i 2007-2008 ............................34
ng 3.1 : Danh sách các công đ c ch n trong danh m c tính beta .............57
ng 3.2 : K t qu tính toán h s beta c a c phi u ......................................61
ng 3.3 : TSSL th c hi n và TSSL k v ng c a c phi u ............................62
ng 3.4 : H s beta, r i ro t ng th , r i ro phi h th ng c a các CP trong
danh m c tính theo tháng (1/1/2004-31/12/2008) ..........................65
B ng 3.5 : T su t sinh l i theo tháng c a các c phi u..................................71
B ng 3.6 : K t qu l a ch n danh m c t i u..................................................75
B ng 3.7 : M t s danh m c trên đ ng Markowitz .......................................77
B
B
B
B
B
B
B

DANH M C HÌNH V ,

TH

Hình 1.1 : a d ng hóa làm gi m r i ro phi h th ng ....................................08
Hình 1.2 :
ng biên hi u qu Markowitz ....................................................11
Hình 1.3 :
ng th tr ng ch ng khóan SML .............................................13
Hình 2.1 : Bi u đ ch s VN-Index qua các n m (2000-2008) ......................32

Hình 2.2 : Bi u đ ch s VN-Index n m 2008 ...............................................33
Hình 2.3 : Di n bi n giao d ch kh i ngo i n m 2008 ......................................39
Hình 2.4 : Ch s CK th gi i, M và châu Á – Thái bình d ng...................41
Hình 2.5 : Ch s CK các qu c gia châu Á ch n l c (1998-2007) ..................42
Hình 2.6 : S hình thành và đ v c a bong bóng CK ....................................45
Hình 2.7 : VN-Index và HASTC-Index qua các n m .....................................47
Hình 3.1 : T su t sinh l i th c hi n và t su t sinh l i k v ng c a CP........63
Hình 3.2 :
ng bi u di n danh m c t i u...................................................76


L IM

U

1- Tính c p thi t c a đ tài nghiên c u
Vào tháng 11/1996,

y ban Ch ng khoán Nhà n

c (SSC) đ

c thành

l p, đánh d u s ra đ i c a TTCK Vi t Nam. Ngày 20/07/2000, TTCK VN
khai tr

ng phiên giao d ch ch ng khoán đ u tiên t i TTGDCK TP. H Chí

Minh (HoSTC). N m n m sau, Trung tâm giao d ch ch ng khoán th hai

đ

c thành l p t i Hà N i (HaSTC) vào tháng 3/2005. Vào nh ng n m đ u,

kh i l

ng giao d ch và v n hóa TTCK VN là t

ng đ i th p, c th vào n m

2002 là kho ng 2.000 t đ ng. Tuy nhiên, con s này t ng lên nhanh chóng
vào nh ng n m sau đó. Theo báo cáo c a Trung tâm truy n d li u (VDC) và
B Công nghi p Vi t Nam thì cu i n m 2000 m i có kho ng 5.000 tài kho n
giao d ch, cu i n m 2006 đã t ng lên 106.000 tài kho n và đ n tháng 5/2008
thì s l

ng tài kho n c a nhà đ u t m t i các công ty ch ng khoán lên t i

trên 430.000 tài kho n. Vào cu i n m 2008 kho ng trên 600.000 tài kho n.
N m 2007, TTCK Vi t Nam đ
m i n i sôi đ ng nh t khu v c Châu Á.

c xem là m t trong nh ng th tr

ng

phiên giao d ch cu i cùng c a n m,

Vn-Index đ t 920 đi m, t su t l i nhu n th tr

ng là 35,05%. V i s phát

tri n nhanh chóng c a TTCKVN, vi c đ u t vào ch ng khoán tr thành m t
kênh đ u t h p d n, đem đ n l c quan cho các N T và các nhà làm chính
sách. Tuy nhiên, do là th tr

ng m i n i, còn non tr và n ch a nhi u bi n

đ ng thì vi c đ u t vào TTCK c ng ch a đ ng không ít r i ro.
đ

i u này

c th hi n qua bi n đ ng ch s Vn-Index. C th là khi TTCKVN thành

l pđ

c 6 tháng thì ch s Vn-Index là 570 đi m, nh ng sau đó l i nhanh

chóng r t xu ng m c 130 đi m vào n m 2003. Tính đ n cu i tháng 3/2007,
ch s Vn-Index đ t m c cao k l c 1170.67 đi m vào phiên ngày 12/03/2007


và sau đó gi m d n và ch còn 370.45 đi m (ngày 11/6/08). Ti p theo sau là
nh ng bi n đ ng không th l
Vn-Index liên t c phá nh ng ng

ng tr

c, gây nhi u b t ng cho N T, ch s

ng h tr và t o đáy m i.

M t đi u đáng chú ý là ph n l n các nhà đ u t t i TTCKVN là nhà
đ u t cá nhân, chi m kho ng 90% t ng s l

ng tài kho n đ ng ký và chi m

kho ng 70% t ng giá tr giao d ch (ngu n: www.ssc.org.vn). Nh ng N T này
th

ng là nh ng ng

i ít kinh nghi m và thi u ki n th c v ch ng khoán. H

ch y u đ u t theo tâm lý đám đông và th
tr

ng có nh ng đ t đi u ch nh. Trong tình hình lên xu ng th t th

TTCK, thì vi c xem xét các y u t
l

nh h

ng c a

ng đ n t su t sinh l i c a CP,

ng hóa các r i ro đ i v i các N T nói chung và các N T cá nhân nói

riêng là m t bài toán khó.
l

ng b thua l nhi u khi th

i u này đòi h i tìm ra m t mô hình phân tích đo

ng r i ro, cung c p cho các N T các thông tin v r i ro c a th tr

t ng ch ng khoán, đ t đó xác đ nh các y u t

nh h

ng,

ng đ n t su t sinh l i

CP t i TTCK là r t c n thi t, nó không nh ng giúp cho các N T có thêm m t
ngu n thông tin đ tham kh o trong quá trình ra quy t đ nh đ u t , h n ch
r i ro cho mình và t n th

ng cho TTCK v n còn non tr .

ây là v n đ l n đ
N T r t quan tâm.

c các nhà qu n lý, các nhà kinh t c ng nh các

ó c ng là lý do tác gi quy t đ nh tìm hi u, ti p c n

nghiên c u trong lu n v n này, v i mong mu n góp m t ý ki n nho nh , làm
cho ho t đ ng đ u t t i TTCKVN tr nên chuyên nghi p h n.
2- M c đích, ý ngh a và đ i t
M c đích nghiên c u :

ng nghiên cúu
tài s t p trung tìm hi u nh ng r i ro trên

TTCK mà nhà đ u t CP ph i đ i m t, đ c bi t là r i ro bi n đ ng giá CP.
ng d ng h s beta l

ng hóa r i ro bi n đ ng giá CP trên TTCK TpHCM.


M t s lý thuy t v r i ro, nh n bi t và phòng ch ng r i ro. V n đ là ph i đo
l

ng, d đóan đ

c r i, cung c p thông tin v r i ro m t cách t

c y đ nhà đ u t trên th tr

ng đ i tin

ng có s l a ch n danh m c đ u t tùy theo

quan đi m c a mình đ i v i r i ro.
Ý ngh a và đ i t

ng nghiên c u : Vi c nghiên c u v h s bê ta trong

vi c đo l

ng r i ro trên TTCK s góp ph n b sung thêm cho h th ng thông

tin th tr

ng, bên c nh các thông tin v ch tiêu tài chính, tình hình h at đ ng

s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, nh đó các nhà đ u t phân tích và
đ a ra các quy t đ nh m t cách có c n c

h n trong vi c th c hi n các

ph

ng án đ u t , h n ch tâm lý b y đàn, h n ch r i ro và TTCK ít b t n

th

ng, th c hi n t t ch c n ng là m t kênh huy đ ng v n cho n n kinh t .

3- Gi i h n đ tài nghiên c u

và l

Vi c nghiên c u v r i ro và ph

ng pháp ng n ng a r i ro trên TTCK

ng hóa r i ro là m t đ tài l n.

nghiên c u tòan di n đòi h i có s

ph i k t h p gi a các nhà nghiên c u, các nhà qu n lý đ u t chuyên sâu.
Thêm vào đó ph i có s hòan thi n h th ng c p nh t và hi u ch nh thông tin
đ y đ , tin c y. Trong đ tài này, do h n ch v m t th i gian, ngu n thông
tin và nh ng ki n th c c p nh t còn h n ch c a tác gi .

tài th c hi n gi i

h n trong vi c nghiên c u r i ro và tính tóan h s bê ta CP trên TTCK, gi i
h n

th tr

ng c phi u niêm y t trên sàn HOSE cùng nh ng nh n xét đánh

giá. Sau đó ti n hành xác đ nh m t danh m c đ u t hi u qu .
4- Ph

ng pháp nghiên c u
Trên c s lý thuy t c a các chuyên ngành Tài chính doanh nghi p hi n

đ i,

u t tài chính, Th tr

ng tài chính, m t s v n b n c a nhà n

c nh

Lu t ch ng khóan… Th c hi n nghiên c u v m t lý thuy t : R i ro và ng n


ng a r i ro trên th tr

ng CP. S d ng d li u th ng kê giá c a các CP giao

d ch n đ nh trên sàn giao d ch TpHCM t n m 2004 đ n n m 2008.
tài s d ng các ph
li u mà ch y u là ph

ng pháp th ng kê mô t , th ng kê phân tích d

ng pháp h i quy tuy n tính. Xác đ nh h s beta cho

các c phi u niêm y t trên sàn TpHCM trong kh ang th i gian 2004-2008 và
h s beta cho tòan b danh m c đ
ph

c ch n. V công c s d ng là các

ng pháp tính trong giáo trình Th ng kê ng d ng. Ph n m m h tr g m

có Ms.Office, SPSS trong nghiêm c u khoa h c.
5- K t c u lu n v n
K t c u c a lu n v n, ngòai ph n M đ u và ph n K t lu n, trong ph n

n i dung g m có 3 ch
Ch

ng 1 : C

ng :
S

LÝ LU N V R I RO, L

NG HÓA R I RO

C PHI U VÀ TÍNH H S BETA
Ch

ng 2: R I RO BI N

RO BI N
Ch

NG GIÁ CP VÀ TÁC

NG C A R I

NG GIÁ CP TRÊN TTCK VI T NAM
ng 3 :

NG D NG H S

PHI U VÀ DANH M C

UT

DANH M C

U

UT

T I

BETA L

NG HÓA R I RO C

– GI I BÀI TOÁN MARKOWITZ TÌM


⎯1⎯

Ch

ng 1 : C

PHI U – L

S

LÝ LU N V

R I RO BI N

NG HÓA R I RO C

1.1 – Giá c phi u và các nhân t

nh h

NG GIÁ C

PHI U VÀ H S

BETA

ng đ n giá c phi u

1.1.1 – Giá c phi u
• Giá tr n i t i (Intrinsic value) : Là giá tr th c c a CP
hi n t i. Giá tr này đ

c tính tóan c n c vào c t c c a công ty, tri n v ng

phát tri n c a công ty và lãi su t th tr

ng. ây là c s quan tr ng cho N T

khi quy t đ nh đ u t vào CP, đánh giá đ
giá c a th tr

th i đi m

c giá tr th c c a CP, so sánh v i

ng án đ u t có hiêu qu nh t. Có nhi u

ng và l a ch n ph

cách đ xác đ nh giá tr th c c a CP, nh ng ph bi n nh t là mô hình chi t
kh u dòng c t c.
Nguyên lý c b n c a ph

ng pháp tri t kh u dòng c t c chính là gi

đ nh r ng giá tr c a m t c phi u là nh ng kho n ti n mà N T nh n đ
trong t

c

ng lai khi đ u t vào c phi u này. C t c s đem l i cho c đông

kho n ti n trong hi n t i trong khi ph n l i nhu n gi l i đ
vi c tái đ u t đ phát tri n trong t

ng lai.

Theo nh ng gi đ nh này giá tr c a c phi u s đ
th c : P =

c s d ng vào

D1
; Trong đó:
re − g

P - là giá tr th t c a c phi u
D1 - là c t c mà công ty s tr trong n m t i

c tính theo công


⎯2⎯

re - là t su t l i nhu n yêu c u c a c phi u đ

c xác đ nh theo mô

hình đ nh giá tài s n v n
g - là t l t ng tr
đây, re đ

ng c a c t c trong t

ng lai. (t ng tr

ng đ u)

c xác đ nh t công th c: re = rf + ×(rm – rf); trong đó :

rf - là lãi su t khi đ u t vào các lo i tài s n không có r i ro ( lãi su t
c a tín phi u kho b c th

ng đ

c s d ng)

- h s beta c a CP đo l
m c bi n đ ng c a th tr

ng m c đ bi n đ ng c a c phi u so v i

ng.

rm - t su t sinh l i c a toàn th tr
T l t ng tr

ng g đ

ng.

c tính theo công th c: g = ROE x t l l i

nhu n gi l i so v i t ng l i nhu n.
• Th giá (Market value) : Là giá c c a CP khi giao d ch trên th
tr

ng t i m t th i đi m nh t đ nh. Tùy theo quan h cung c u trên th tr

ng

mà th giá c c a CP có th th p h n, cao h n ho c b ng giá tr th c c a nó

t i th i đi m di n ra giao d ch mua bán. Quan h cung c u c phi u, đ n l

t

nó l i ch u tác đ ng b i nhi u y u t nh kinh t , chính tr , xã h i…trong đó
y u t quan tr ng nh t là giá th tr

ng c a công ty và kh n ng sinh l i c a

nó.
1.1.2 – Các nhân t

nh h

ng đ n giá c phi u

Có r t nhi u các nhân t

nh h

ng đ n giá CP trong đó có các nhân t

nh l m phát, thu nh p c a công ty… Nh ng chúng ta có th k ra m t s
nhân t đ

c xem là có nhi u nh h

ng đ n bi n đ ng giá CP nh sau :

⎯3⎯

• Nhân t lãi su t : Khi lãi su t ti n g i hay lãi su t ti n vay ngân hàng
t ng, các công ty s ph i tr nhi u h n cho chi phí lãi vay và nh th s
h

ng đ n thu nh p t

nh

ng lai c a công ty. Cho nên, n u nh lãi su t t ng giá

c c a ch ng khoán có th gi m. Lãi su t c ng là m t y u t quan tr ng,
trong đi u ki n lãi su t t ng, các N T có th có nh ng l a ch n nên gi tài
s n c a mình b ng c phi u, trái phi u, ti n m t hay tài s n khác.
• Nhân t l m phát : L m phát t ng luôn là d u hi u cho th y r ng s
t ng tr

ng c a n n kinh t s không b n v ng, lãi su t s t ng lên, kh n ng

thu l i nhu n c a doanh nghi p b h th p làm cho giá c phi u gi m. B t c
khi nào l m phát bùng lên, đ ng ti n khôn ngoan s r i kh i các c phi u mà
nó đã đ
tr

c đ u t tr

c đó. Trong h u h t các tr

ng h p, l ch s c a th

ng ch ng khoán c ng chính là l ch s c a l m phát. L m phát càng th p

thì càng có nhi u kh n ng c phi u s t ng giá tr .
• Nhân t phát tri n kinh t : V t ng tr
h

ng kinh t , giá c phi u có xu

ng t ng khi n n kinh t phát tri n và gi m khi n n kinh t kém phát tri n;

tuy nhiên, có s khác bi t đáng k gi a các nhóm c phi u và tình hình bi n
đ ng c a t ng c phi u ph thu c vào tình hình ho t đ ng c th c a t ng
công ty. V m i liên h gi a giá c phi u và ho t đ ng s n xu t kinh doanh
c a công ty, giá c phi u đôi khi x y ra tr

c bi n đ ng ho t đ ng kinh

doanh, đôi khi x y ra sau.
• Các nhân t v môi tr

ng chính tr : Nhóm nhân t

nh h

ng ch

y u ti p theo là nh ng y u t phi kinh t , bao g m s thay đ i v các đi u
ki n chính tr , ví d chi n tranh ho c thay đ i c c u Chính ph , thay đ i v
th i ti t và nh ng nhân t t nhiên khác, và thay đ i v đi u ki n v n hoá,

nh ti n b v công ngh v.v… Tuy nhiên, nh ng y u t này ch có nh


⎯4⎯

h

ng l n đ i v i giá ch ng khoán

phát tri n, th tr

nh ng n

c có n n kinh th th tr

ng

ng s đánh giá nh ng chính sách này. Trong đi u ki n Vi t

Nam, n n chính tr

n đ nh, m t khác th tr

ng ch ng khoán còn ch a phát

tri n, thì y u t này ít có tác đ ng.
• Nhân t v báo cáo tài chính : Chúng ta bi t, th tr

ng thì luôn bi n

đ ng, các báo cáo phân tích thì đ a các nh n đ nh, khuy n cáo v mua bán.
Tuy nhiên, các thông tin có th l c h u ho c không theo k p s bi n đ ng c a
ng, th m trí d li u có khi ch a đ

th tr

c s th m đ nh c a các c quan

ch c n ng. Giá c phi u ph n ánh s mong đ i c a các N T v l i nhu n
trong t

ng lai c a công ty. N u nh công ty báo cáo có k t qu cao h n ho c

th p h n m c mong đ i đó thì giá c phi u có xu h
gi m t

ng ng.
• Nhân t th tr

c a th tr
th đ

ng : Các y u t th tr

ng, bao g m s bi n đ ng th tr

ng, là nh ng nhân t bên trong
ng và m i quan h cung c u có

c coi là nhóm y u t th ba tác đ ng t i giá c phi u. M i quan h

gi a cung và c u đ
th tr

ng bi n đ ng t ng ho c

c tr c ti p ph n ánh thông qua kh i l

ng giao d ch trên

ng, ho t đ ng c a nh ng nhà đ u t có t ch c, giao d ch ký qu v.v

c ng có nh h

ng đáng k .

Ngoài nh ng y u t nói trên, có th tính đ n các y u t khác nh m c
tr c t c, thông tin mua bán c phi u c a các thành viên trong ban lãnh đ o
công ty, thông tin tách g p CP, thông tin v vi c phát hành thêm CP, tin
đ n…Nh ng N T chuyên nghi p h n có th còn tìm hi u các thông tin liên
quan đ n chính sách c a Chính ph đ i v i th tr

ng ch ng khoán, chính

sách c ph n hoá DNNN, tình hình qu n tr c a công ty niêm y t, tên tu i c a
CTCK b o lãnh phát hành hay t v n niêm y t cho công ty niêm y t.


⎯5⎯

1.2 – R i ro và các lý thuy t v r i ro bi n đ ng giá CP
1.2.1 – Khái ni m v r i ro
Trong th gi i đ u t , ng

i ta đ nh ngh a r i ro nh là các kh n ng

mà t i đó t su t sinh l i nh n đ

c t đ u t có th khác v i t su t sinh l i

mong đ i. M t cách đ nh l
chu n theo ph

ng thì r i ro th

ng đ

c đo l

ng b ng đ l ch

ng pháp th ng kê.

i v i các N T, h luôn luôn mong mu n m t t su t sinh l i cao
nh t v i m t m c r i ro th p nh t. Nguyên t c cân b ng gi a r i ro và t su t
sinh l i nói cho chúng ta bi t r ng : M t m c r i ro th p s đi kèm v i m t t
c l i, m c r i ro cao h n s đi kèm v i t su t sinh

su t sinh l i th p và ng

l i cao h n. Nói cách khác, nguyên t c này cho th y m t kho n ti n đ u t
ch có th đ t đ

c m c sinh l i cao khi b n c ng có đ kh n ng ch p nh n

m t kh n ng thua l t

ng ng.

1.2.2 – Phân lo i r i ro
Trong đ u t CP, các N T đ i m t v i r t nhi u r i ro, chúng ta có ch
ra m t s r i ro chính sau đây :
• R i ro th tr
N T đ i v i các hi n t
th tr

ng: R i ro th tr

ng xu t hi n do ph n ng c a các

ng trên th tr

ng. Nh ng s sút gi m đ u tiên trên

ng là nguyên nhân gây s hãi đ i v i các N T và h s c g ng rút

v n. Ph n ng dây truy n này làm t ng s l

ng bán, giá c CK s r i xu ng

th p so v i giá tr c s
Giá c c phi u có th dao đ ng m nh trong m t kho ng th i gian ng n
m c dù thu nh p c a công ty v n không thay đ i. Nguyên nhân c a nó có th


⎯6⎯

r t khác nhau nh ng ph thu c ch y u vào cách nhìn nh n c a các N T v
các lo i c phi u nói chung hay v m t nhóm các c phi u nói riêng. Nh ng
thay đ i trong m c sinh l i đ i v i ph n l n các lo i c phi u th

ng ch y u

là do s hy v ng c a các N T vào nó thay đ i và g i là r i ro th tr

ng.

• R i ro lãi su t : C ng có th hi u Giá c ch ng khóan thay đ i do lãi
su t th tr

ng dao đ ng th t th

ng g i là r i ro lãi su t. Gi a lãi su t th

tr

ng và giá c ch ng khóan có m i quan h t l ngh ch. Khi lãi su t th

tr

ng t ng, ng

i đ u t có xu h

ng bán ch ng khóan đ l y ti n g i vào

ngân hàng d n đ n giá ch ng khóan gi m và ng
Các N T th

c l i.

ng coi trái phi u Chính ph là không r i ro. Lãi su t c a

trái phi u Chính ph đ

c coi là lãi su t chu n, là m c phí vay v n không r i

ro. Nh ng thay đ i trong lãi su t trái phi u Chính ph s làm nh h

ng t i

toàn b h th ng ch ng khoán, t trái phi u cho đ n các lo i c phi u r i ro
nh t. Lãi su t trái phi u Chính ph c ng thay đ i theo cung c u trên th
tr

ng.
• R i ro s c mua : R i ro th tr

ngh a là nh ng bi n c v s ti n thu đ

ng và r i ro lãi su t có th đ

c đ nh

c hi n nay c a N T. R i ro s c mua

là bi n c c a s c mua c a đ ng ti n thu đ

c. R i ro s c mua là tác đ ng

c a l m phát đ i v i kho n đ u t , bi n đ ng giá càng cao thì r i ro s c mua
càng t ng n u N T không tính toán l m phát vào thu nh p k v ng.
• R i ro kinh doanh : Trong quá trình kinh doanh, k t qu th c t
không đ t đ

c nh theo k ho ch đ ra g i là r i ro kinh doanh, ch ng h n

l i nhu n trong n m tài chính th p h n m c d ki n. R i ro kinh doanh là do
tình tr ng ho t đ ng c a công ty, khi có nh ng thay đ i trong tình tr ng này
công ty có th s b sút gi m l i nhu n và c t c. N u tình tr ng kinh doanh


⎯7⎯

c a công ty b t n và công ty ho t đ ng không t t, giá tr c a c phi u mà
N T đang n m gi có th gi m giá tr nhanh chóng.
• R i ro tài chính : R i ro tài chính c ng là m t lo i r i ro không h
th ng. R i ro tài chính liên quan đ n đòn b y tài chính, hay nói cách khác liên
quan đ n c c u n c a công ty. S xu t hi n các kho n n trong c u trúc v n
s t o ra ngh a v tr n tr lãi c a công ty. Công ty ph i th c hi n ngh a v

tr n (g m tr n ngân hàng và tr n trái phi u) tr
cho c đông. i u này nh h
chính có th tránh đ

c vi c thanh toán c t c

ng không nh đ n giá c CP công ty. R i ro tài

c n u công ty không vay n .

1.2.3 – Các lý thuy t v r i ro bi n đ ng giá c phi u
1.2.3.1 – Lý thuy t v b
H c thuy t v b

c đi ng u nhiên
c đi ng u nhiên (Random Walk) đ

c giáo s

Maurice Kendall công b vào n m 1953. Theo đó, giá c phi u thay đ i ng u
nhiên, không có quy lu t và không th d đoán đ
th d đoán đ

c tr

c thì các nhà đ u t s nhanh chóng tìm cách đ t đ

l i nhu n b ng cách mua khi giá có khuynh h
khuynh h

c. N u giá c a c phi u có
c

ng t ng và bán khi giá có

ng gi m. Nh ng trong th c ti n, tình tr ng này không th t n t i

m t cách lâu dài. S phán đoán v kh n ng t ng giá trong t

ng lai s ngay

l p t c làm giá hi n t i t ng. Nói m t cách khác, giá c phi u s ph n ng
ngay đ i v i b t k thông tin m i nào đ

c ti m n trong d đoán.

Th i đi m giá c phi u b t đ u t ng lên, có nhi u ng
ng

i bán và ngày càng có nhi u ng

i mua h n s

i chú ý và c ng mua theo. Di n bi n

thay đ i đã t o ra m t giá cao h n, cho đ n lúc m t s ng

i n m gi c

phi u đó ngh r ng nó không th ti p t c t ng n a và quy t đ nh bán ra. Cu i

⎯8⎯

cùng s l

ng ng

i bán t ng lên làm giá c phi u đ i h

gi m. Và r i chu k l i l p l i khi m t s ng

ng và b t đ u

i b t đ u ngh r ng tình tr ng

s t giá đã đ n lúc ch m d t và b t đ u mua vào.
1.2.3.2 – Lý thuy t Danh m c đ u t t i u
Lý thuy t danh m c đ u t

t i

u g n li n v i tên tu i Harry

Markowitz. V n i dung, lý thuy t này gi đ nh r ng các N T c g ng m t
cách t t nh t nh m làm gi m thi u r i ro đ c đ t đ

c t su t sinh l i cao

nh t có th .

Lý thuy t v danh m c đ u t ch ra r ng có th gi m thi u r i ro
không h th ng b ng “đa d ng hóa danh m c đ u t ”. Lý thuy t c a ông ch
ra r ng, b ng cách l a ch n các CP di chuy n trái chi u nhau, các N T s
làm gi m r i ro, t c làm gi m ph

ng sai hay đ l ch chu n c a t su t sinh

l i. Ngoài ra ông còn xây d ng mô hình l a ch n m t danh m c đ u t đ
đa d ng hóa nh m gi m r i ro t ng th - g i là danh m c đ u t hi u qu .
Hình 1.1 : a d ng hóa làm gi m r i ro phi h th ng
l ch chu n

R i ro phi h th ng
T ng
r i ro

R i ro h th ng
S l

ng c phi u trong danh m c

c


⎯9⎯

ng sai hay đ l ch chu n đ l

• S d ng ph

B ng cách gi đ nh t su t sinh l i đ
đã đo l

ng hóa r i ro

c phân ph i chu n, Markowitz

ng sai hay đ l ch chu n. G i Ri – là t

ng r i ro thông qua ph

su t sinh l i trong tình hu ng i; pi – là kh n ng x y ra t su t sinh l i; E(Ri)
– là t su t sinh l i mong đ i. Khi đó, ph
đ

ng sai (σ2) và đ l ch chu n (σ)

c tính nh sau :
n

2
2
Ph ng sai : σ = ∑ [Ri − E ( Ri )] . p i
i =1

l ch chu n : σ =

n

∑ [R

i

i =1

− E ( Ri )] . pi = σ 2
2

Vi c tính tóan đ l ch chu n c a các giá tr t su t sinh l i th c
nghi m, s d ng công th c sau :

σ=

1
N

N

∑ [R
i =1

i

− E ( Ri )] ; v i N – là s m u th c nghi m.
2

Markowitz đã tìm ra công th c t ng quát đ tính tóan đ l ch chu n c a
danh m c đ u t nh sau :

σp =

n

∑w σ
i =1

2
i

n

2
i

n

+ ∑∑ wi w j Cov ij
i =1 j =1

Trong đó :
σp – là đ l ch chu n c a danh m c đ u t


⎯ 10 ⎯

wi – là t tr ng đ u t c a tài s n i trong danh m c
σ i2 - là ph

ng sai c a t su t sinh l i đ i v i tài s n i.

Covij – là hi p ph

ng sai gi a t su t sinh l i đ i v i hai tài s n i, j.

Công th c trên cho th y, đ l ch chu n c a danh m c đ u t là m t
ph n giá tr trung bình c a nh ng ph
ph

ng sai riêng l , c ng v i t tr ng hi p

ng sai gi a nh ng tài s n trong danh m c. Hi p ph

c a hai ch ng khoán nói nên khuynh h

ng sai c a TSSL

ng d ch chuy n TSSL theo th i gian

c a các ch ng khoán này. Khi đã bi t phân ph i xác su t TSSL c a hai tài s n
ng sai đ

A và B, thì hi p ph

c tính nh sau :
n

COV ( A, B ) = ∑ p i .( RiA − E ( R A )).( RiB − E ( R B ))
i =1

ng h p TSSL c a hai tài s n A và B đ

Trong tr

th c nghi m thì hi p ph

ng sai c a chúng đ

1
COV ( A, B) =
N

H s t
hay ng
t

ch

N

∑ (R
i =1

iA

c tính tóan d a vào

c xác đ nh nh sau :

− E ( R A )).( RiB − E ( RB ))

ng quan là m t khái ni m nói lên m i quan h cùng h

ng c a t su t sinh l i hai ch ng khóan theo th i gian. H s

ng quan dao đ ng t – 1 đ n +1. Công th c tính h s t

: ρ AB =

ng

COV ( A, B )

σ Aσ B

.

Trong đó : σ A -

l ch chu n c a ch ng khóan A

σB-

l ch chu n c a ch ng khóan B

ng quan nh sau


⎯ 11 ⎯

N uh s t

t

ng quan ρAB = 1, t su t sinh l i c a hai ch ng khóan có

ng quan xác đ nh hòan tòan. N u h s t

l i c a hai ch ng khóan có t

ng quan ρAB = -1, t su t sinh

ng quan ph đ nh hòan tòan. N u h s t

quan ρAB = 0, t su t sinh l i c a hai ch ng khóan không có t
•

ng

ng quan.

ng biên hi u qu :
ng biên hi u qu mô t t p h p các DM T có TSSL l n nh t cho

m i m c đ r i ro, hay r i ro nh nh t cho m i m c TSSL. Trên đ

ng biên

hi u qu , không có DM T nào chi m u th h n DM T nào, danh m c có
TSSL cao thì kh n ng gánh ch u r i ro càng l n.

T su t sinh l i (%)

Hình 1.2 :

ng biên hi u qu Markowitz
C

B

Danh m c n m d i đ
cong, không hi u qu

ng

A
T l r i ro % (đ l ch chu n)

Các DM T t i u là các danh m c n m trên đ

ng biên hi u qu . Các

N T tùy theo thái đ đ i v i r i ro c a mình, th hi n trên đ
d ng s đánh đ i gi a TSSL đ t đ

c và r i ro mà anh ta gánh ch u. Danh

m c t i u s n m t i ti p đi m gi a đ
h u d ng v i m c h u d ng cao nh t.
m c đ u t v n hành nh th nào.

ng cong h u

ng biên hi u qu v i đ

ng cong

th trên Hình 1.2 minh h a danh


⎯ 12 ⎯

1.2.3.3 – Lý thuy t mô hình đ nh giá tài s n v n (CAPM)
• Danh m c th tr

ng :

Danh m c bao g m t t c các tài s n r i ro đ
tr

ng. Vì th tr

c g i là danh m c th

ng cân b ng nên c n thi t ph i đ a t t c các tài s n vào

trong danh m c này v i t tr ng giá tr th tr

ng c a chúng.

ng bao g m các tài s n r i ro nên nó là danh m c đa

Danh m c th tr

d ng hóa hoàn toàn có ngh a là t t c các r i ro riêng c a m i tài s n trong
danh m c đ u đ

c đa d ng hóa. Nói c th h n, tính kh bi n riêng c a b t

k tài s n nào s đ

c bù tr b i tính kh bi n riêng c a t t c các tài s n

khác trong danh m c. R i ro riêng c a các tài s n có th đa d ng hóa đ

cg i

là r i ro không h th ng. R i ro h th ng là ph n r i ro còn l i c a danh m c
th tr
•

ng và không th đa d ng hóa.
ng th tr

ng ch ng khoán

c đo r i ro thích h p c a m t tài s n riêng l là hi p ph

Th

ng COViM ; ph

c a nó v i danh m c th tr
TSSL có d ng : E ( Ri ) = r f +
TTCK (SML) = r f +
g i là th

CoviM

σ

2
M

RM − r f

σ M2

ng trình c a đ

CoviM g i là ph

ng sai

ng r i ro –

ng trình c a đ

ng

( RM − r f ) . Chúng ta đ nh ngh a β i = CoviM ; beta
2

σM

c đo r i ro h th ng đ

c chu n hóa và ph

ng trình tr thành

E(Ri) = rf + βi(RM – rf) .
Nh v y, hi p ph
tr

ng là th

ng sai c a b t k tài s n nào v i danh m c th

c đo r i ro h p lý. Beta là th

c đo chu n hóa r i ro vì nó thi t