Công nghệ chế tạo máy - Chương 8

122
Chỉång 8
ÂÄƯ GẠ KIÃØM TRA

8-1. Khại niãûm chung
- Âäư gạ kiãøm tra dng âãø âạnh giạ âäü chênh xạc hồûc cháút lỉåüng bãư màût ca
phäi, chi tiãút hồûc sn pháøm trong quạ trçnh gia cäng v khi thu nháûn sn pháøm.
- Âäü chênh xạc kiãøm tra (sai säú âo) l hiãûu säú giỉỵa chè säú ca dủng củ âo v
giạ trë thỉûc tãú ca âải lỉåüng âo.
- Theo säú lỉåüng thäúng kã thç sai säú âo nàòm trong khong 10- 20% dung sai
ca âäúi tỉåüng cáưn âo. Sai säú âo täøng cäüng bao gäưm cạc thnh pháưn sau âáy:
+ Sai säú chøn v sai säú kẻp chàût khi âo.
+ Sai säú âiãưu chènh âäư gạ.
+ Sai säú do âäư gạ bë mi mn
+ Sai säú do nhiãût âäü thay âäøi khi âo.
Khi thiãút kãú âäư gạ kiãøm tra ph
i chụ tåïi nhỉỵng ngun nhán gáy ra sai säú
âo trãn âáy v cäú gàõng tåïi mỉïc cao nháút âãø gim hồûc loải trỉì nh hỉåíng ca cạc
ngun nhán âọ.
- Nàng sút âo cng nh hỉåíng ráút låïn âãún âäư gạ kiãøm tra. Âäúi våïi nhỉỵng
trỉåìng håüp cáưn kiãøm tra 100% chi tiãút trong sn xút dáy chuưn, thç thåìi gian
kiãøm tra mäüt chi tiãút khäng âỉûåc låïn hån nhëp sn xút. Cn âäúi våïi nhỉỵng
trỉåìng håüp chè cáưn kiãøm tra mäüt säú pháưn tràm chi tiãút nháút âënh thç nàng sút ca
âäư gạ kiãøm tra cọ thãø gim v nhỉ váûy ta cọ thãø sỉí dủng nhỉỵng âäư gạ âån gin
hån.
- Âãø kiãøm tra cạc chi tiãút nh v vỉìa, ngỉåìi ta dng âäư
gạ cäú âëmh, cn âäúi
våïi nhỉỵng chi tiãút låïn phi dng âäư gạ di âäüng (âäư gạ ny âỉåüc gạ trãn chi tiãút).
- Âãø náng cao nàng sút kiãøm tra, ngỉåìi ta thiãút kãú nhỉỵng âäư gạ cho phẹp
gạ âàût mäüt láưn cọ thãø xạc âënh âỉåüc nhiãưu thäng säú hồc dng nhỉỵng thiãút bë tỉû

âäüng, bạn tỉû âäüng. Nhỉng phỉång phạp tiãn nháút l phỉång phạp kiãøm tra têch
cỉûc (kiãøm tra chi tiãút ngay trong quạ trçnh gia cäng). Phỉång phạp ny gim âỉåüc
giạ thnh sn pháøm do hản chãú âỉåüc phãú pháøm v khäng cáưn cọ ngun cäng
riãng biãût .
8-2. Thnh pháưn ca âäư gạ kiãøm tra.
Kãút cáúu ca âäư gạ kiãøm tra bao gäưm :
- Cå cáúu âënh vë.
- Cå cáúu kẻ
p chàût.
- Cå cáúu âo.
- Cạc chi tiãút phủ.

123
a)
b)

Hçnh 8-1:Khäúi V våïi cạc con làn (a) ;
Khäúi V våïi cạc trủc âiãưu chènh (b)

a)
b)

Hçnh 8-2 Kiãøm tra chi tiãút trãn khäúi V
a-Cạch gạ âáưu âo; b-Kiãøm tra âäü ä van

α=90
0

α=90
0

β
X

a
b
- Thán âäư gạ.

8-2-1. Cå cáúu âënh vë
Cå cáúu âënh vë l nhỉỵng chi tiãút dng âãø âënh vë âäúi tỉåüng kiãøm tra. Âọ l
nhỉỵng chäút tç, phiãún tç, khäúi V, trủc gạ...
- Cạc chi tiãút (cå cáúu) âënh vë :
+ Chäút tç chm cáưu dng âãø âënh vë màût thä, cn chäút tç âáưu phàóng dng âãø
âënh vë màût tinh.
+ Dng khäúi V: ÅÍ chỉång 1, ta tháúy âãø âënh vë màût ngoi ngỉåìi ta dng
khäúi V. Trong trỉåìng håüp âọ chi tiãút v khäúi V chè tiãúp xục theo âỉåìng, cho nãn
khäúi V chọng mn v s gim âäü chênh xạc nãúu ta dng khäúi V âãø âënh vë chi tiãút
khi kiãøm tra. Âãø khàõc phủc nhỉåüc âiãøm âọ, ngỉåìi ta dng khäúi V våïi cạc con làn
(hçnh 8-1a) v khäúi V cọ cạc trủc âiãưu chènh (hçnh 8-1b).
Sai säú
âo (sai säú kiãøm tra), khi
dng khäúi V âãø âënh vë chi tiãút âỉåüc tiïnh
theo cäng thỉïc:

⎟
⎟
⎟
⎟
⎠
⎞

⎜
⎜
⎜
⎜
⎝
⎛
+−=∆ 1
2
sin
sin
2
D
D
α
β
δ
δ

Trong âọ: δ
D
-Dung sai âỉåìng kênh
chi tiãút; β- Gọc gạ âáưu âo.
Ta tháúy sai säú âo nh nháút khi
∆=0, nghéa l tè säú
1
2
sin
sin
=
α

β
.
Trong thỉûc tãú khäúi V cọ gọc
α
= 90
0
l thäng dủng nháút, nãn
β
cọ thãø láúy
bàòng 45
0
(hçnh 8-2a).
Dng khäúi V cọ thãø xạc
âënh âỉåüc sai säú hçnh dạng ca chi
tiãút, chàõng hản X=a-b l âäü ä van
khi ta quay chi tiãút mäüt vng trãn
khäúi V cọ gọc α= 90
0
(hçnh 8-2b).
Âäü cän ca chi tiãút âỉåüc
xạc âënh bàòng hiãûu säú giỉỵa hai chè
säú ca dủng củ âo trãn hai tiãút
diãûn ngang ca chi tiãút.
+ Dng trủc gạ hồûc hai
mi tám :

124
Âäü âo hỉåïng kênh ca chi tiãút âỉåüc xạc âënh bàòng hai phỉång phạp :
Âënh vë chi tiãút trãn trủc gạ (chi tiãút cọ läù) hồûc chäúng hai âáưu (chi tiãút
dảng trủc). Khi chi tiãút âënh vë trãn trủc gạ, âãø trạnh khe håí giỉỵa läù v trủc gạ

ngỉåìi ta lm trủc gạ cọ âäü cän (1/1.000
÷
10.000) hồûc dng trủc gạ ân häưi.
Trãn hçnh 8-3 tênh sai säú gạ âàût khi chi tiãút âỉåüc âënh vë trãn trủc gạ theo
hai läù cọ lãûch tám. Theo så âäư hçnh 8-3 tám trủc gạ lãûch mäüt gọc β so våïi tám läù:
L
eee
21
++
=β

Trong âọ: e- âäü lãûch tám ca hai läù tám (mm); L- khong cạch giỉỵa hai
màût âáưu ca hai läù (mm); Cạc giạ trë e
1
v e
2
âỉåüc xạc âinh nhỉ sau :

2
dd
e
A
1
−
=
(1)

2
dd
e

,,
A
2
−
=
(2)
ÅÍ âáy d
A
,
'
A
d
, d, d
’
- âỉåìng kênh cạc läù v cạc cäù trủc gạ (mm).
Nãúu âäü lãûch tám âỉåüc âo åí khong cạch L (tỉì màût âáưu ca chi tiãút) thç sai
säú gạ âàûût ca trủc gạ åí tiãút diãûn ny âỉåüc xạc âënh nhỉ sau :
1
eLtg +β=ε

+ Ngoi nhỉỵng chi tiãút âënh vë trãn âáy, trong thỉûc tãú nhiãưu lục phi sỉí
dủng kãút håüp cạc hçnh thỉïc âënh vë (phiãún tç, chäút tç...).
Khi thiãút kãú âäư gạ kiãøm tra nãn chụ chn chøn âo lỉåìng trng våïi chøn
gia cäng âãø loải trỉì nh hỉåíng ca sai säú khäng trng chøn.
8-2-2. Cå cáúu kẻp chàût
Cå cáúu kẻp chàût giỉỵ cho chi tiãút khäng bë xã dëch trong quạ trçnh kiãøm tra.
Cå cáúu kẻp chàût trong âäư gạ kiãøm tra hon ton khạc våïi cå cáúu kẻp chàût trong âäư
gạ gia cäng. ÅÍ âäư gạ kiãøm tra lỉûc kẻp chàût phi ráút nh v äøn âënh âãø khäng gáy
biãún dảng chi tiãút. ÅÍ âäư gạ kiãøm tra thỉåìng dng cå cáúu kẻp chàût bàò
ng tay nhỉ :

ân báøy, l xo, ren vêt, bạnh lãûch tám v cå cáúu kẻp chàût bàòng khê nẹn .
Hçnh 8-3: Så âäư tênh sai säú
gạ âàût khi âënh vë theo hai läù
d
A
’

d
’

d
A

d

e
2

e

β

ε

e
1
L
l

125

Nãúu lỉûc kẻp khäng äøn âënh thç sai säú âo khäng cäú âënh v sai säú âo khäng
tênh âỉåüc khi âiãưu chènh mạy.
Chụ : Tu theo u cáưu củ thãø ca quạ trçnh âo m cọ thãø cọ hồûc khäng
cọ cå cáúu kẻp chàût.
8-2-3. Cå cáúu âo.
Cå cáúu âo cọ hai loải :
- Loải cå cáúu âo giåïi hản (cỉỵ càûp, ca lêp, dỉåỵng...),
- Loải cå cáúu âo chè thë (âäưng häư so, thanh chia vảch...).
Sn pháøm kiãøm tra (chi tiãút kiãøm tra) âỉåüc âạnh giạ theo ba chè tiãu:
- Âảt u cáưu.
- Phãú pháøm theo giåïi hản dỉåïi ca dung sai.
- Phãú pháøm theo giåïi hản trãn ca dung sai.
Vê dủ: Hçnh 8-4, mäüt vê dủ kiãøm tra cạc kêch thỉåïc H
1
, H
2
, H
3
theo phỉång

phạp giåïi hản
.
Trong trỉåìng håüp âáưu âo làõp cäú âënh, cå cáúu kiãøm tra s di chuøn trãn cå
cáúu âënh vë ca âäư gạ. Cn nãúu chi tiãút cäú âënh thç âáưu âo s di âäüng. Så âäư ny
dng âãø kiãøm tra cạc chi tiãút m dung sai kiãøm tra låïn (âäü chênh xạc cáúp 9, 10).
Cn âäúi våïi nhỉỵng chi tiãút cọ âäü chênh xạc 0,2mm âäi khi ngỉåìi ta dng phỉång
phạp kiãøm tra báûc thang theo hçnh 8-4b. Theo phỉång phạp ny chi tiãút âảt u
cáưu nãúu nhỉ âáưu trãn ca chäút nàòm gia báûc A v B.
Trong thỉûc tãú ngỉåìi ta cn dng phỉång phạp âo kiãøu cm biãún âiãûn. Nãúu
kêch thỉåïc D nàòm trong phảm vi dung sai thç cạc ân 1 v 2 khäng sạng. Nãúu D

nh so våïi giåïi hản dỉåïi thç ân 1 sạng, nãúu D låïn hån giåïi hản trãn thç ân 2
sa
ïng. Ân 3 chè sạng khi cạc cäng tàõc ân 1 v 2 khäng tiãúp xục, nghéa l khi D
nàòm trong phảm vi dung sai. Nhỉ váûy trong mäùi trỉåìng håüp chè mäüt ân sạng.

Hçnh 8-4: Så âäư âo giåïi hản âiãưu chènh
b)
A
B

a)

H
3

H
1

H
2


126
Phổồng phaùp naỡy rỏỳt thuỏỷn tióỷn vaỡ nỏng cao nng suỏỳt lao õọỹng.
Ngoaỡi nhổợng kióứu õỏửu õo trón õỏy, ngổồỡi ta coỡn duỡng rọỹng raợi õỏửu õo khờ
neùn. Phổồng phaùp õo bũng
khờ neùn laỡ phổồng phaùp õo coù
õọỹ chờnh xaùc vaỡ nng suỏỳt
cao. Duỡng khờ neùn coù thóứ
kióứm tra õổồỹc caùc daỷng sai sọỳ

kờch thổồùc, sai sọỳ hỗnh daỷng
vaỡ vở trờ tổồng quan.

8-2-4. Cồ cỏỳu phuỷ.
Cồ cỏỳu phuỷ cuớa õọử gaù kióứm tra coù nhióửu chổùc nng khaùc nhau.
- õọử gaù kióứm tra õọỹ õaớo hổồùng kờnh vaỡ hổồùng truỷc ngổồỡi ta duỡng cồ cỏỳu
quay.
- Coỡn trong õọử gaù kióứm tra õọỹ phúng thỗ duỡng cồ cỏỳu trổồỹt.
Hỗnh 8-6 laỡ mọỹt sọỳ vờ duỷ cồ cỏỳu phuỷ thổồỡng duỡng .
Trón hỗnh 8-6a, du
ỷng cuỷ õo coù thóứ õỷt ồớ nồi thuỏỷn tióỷn õóứ traùnh bở va chaỷm
gỏy hoớng hoùc.
Trón hỗnh 8-6b laỡ trổồỡng hồỹp cỏửn thay õọứi chióửu dởch chuyóứn thúng vaỡ tố sọỳ
truyóửn cuớa thọng sọỳ kióứm tra.
Coỡn trón hỗnh 8-6c laỡ cồ cỏỳu tổỷa trón loỡ xo laù coù chióửu daỡy 0,2
ữ
0,3mm, loaỷi
cồ cỏỳu naỡy khọng bở moỡn trong quaù trỗnh laỡm vióỷc cho nón khọng cỏửn õióửu chốnh.
Nóỳu cồ cỏỳu õo khọng thuỏỷn tióỷn cho quaù trỗnh gaù vaỡ thaùo chi tióỳt ngổồỡi ta duỡng sồ
õọử nhổ hỗnh 8-6d.
a)

b)

c) d)

Hỗnh 8-6: cồ cỏỳu phuỷ
Hỗnh 8-5 :sồ õọử õo bũng bọỹ caớm bióỳn õióỷn
1
2

3-5 V
3

D