Phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lý 12 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN DUY KHÁNH

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY LÃNH THỔ
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Địa lý
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN NGỌC MINH

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đến quý thầy cô đây là đề tài nghiên cứu khoa học của
riêng bản thân tôi về lí luận và phương pháp dạy học địa lý trong phát triển năng lực
tư duy lãnh thổ cho học sinh lớp 12 THPT, các số liệu, kết quả được nghiên cứu và
thể hiện trong luận văn là trung thực dưới sự tìm tòi và hướng dẫn của thầy PGS.TS
Nguyễn Ngọc Minh, đề tài chưa từng được công bố trong bất kỳ đề tài khoa học nào
khác.
Tác giả luận văn

Nguyễn Duy Khánh

ii


LỜI CẢM ƠN
Cho bản thân xin bày tỏ lời chào chân trọng và lòng kính trọng, biết ơn sâu
sắc tới thầy PGS.TS Nguyễn Ngọc Minh, người thầy đã hướng dẫn tận tình và định
hướng cho tôi, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình tiềm hiểu và nghiên cứu đề tài luận
văn này để tôi hoàn thành .
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học và các thầy - cô
giảng viên trong khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm Huế. Trường Đại học An
Giang đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành khóa học sau đại học giai đoạn từ
năm 2016 - 2018.
Chân thành cảm ơn Sở Giáo dục &Đào tạo tỉnh Kiên Giang. Ban giám hiệu
trường THPT Vĩnh Thắng, huyện Gò Quao, tỉnh Kiên Giang nơi đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và dạy thực nghiệm
tại trường để tôi hoàn thành luận văn.

Huế, năm 2018
Tác giả

Nguyễn Duy Khánh

iii


MỤC LỤC
Trang

Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ...................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................4
DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................5
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................6
1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................6
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................7
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................8
4. Giới hạn nghiên cứu của đề tài ............................................................................8
5. Lịch sử nghiên cứu ..............................................................................................8
6. Các phương pháp nghiên cứu. .............................................................................9
7. Những điểm mới và đóng góp của đề tài ..........................................................10
PHẦN NỘI DUNG ..................................................................................................11
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT
TRIỂN TƢ DUY LÃNH THỔ TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT ..11
1.1. Phát triển tư duy lãnh thổ ...............................................................................11
1.1.1. Khái niệm lãnh thổ...................................................................................11
1.1.2. Khái niệm tư duy .....................................................................................11
1.1.3. Khái niệm tư duy lãnh thổ .......................................................................12
1.1.4. Đặc điểm của tư duy lãnh thổ ..................................................................12
1.1.5. Tầm quan trọng của tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lý .12
1.1.6. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy lãnh thổ với nội dung chương trình
môn học..............................................................................................................13
1.2. Các ảnh hưởng trong việc phát triển duy lãnh thổ cho học sinh lớp 12 trong
quá trình dạy học môn địa lí ..................................................................................14
1.2.1. Ảnh hưởng trong việc phát triển duy lãnh thổ .........................................14

1

1.2.2. Phương hướng chung sử dụng phát triển tư duy lãnh thổ theo định hướng
năng lực cho HS .................................................................................................15
1.3. Phương pháp dạy học địa lí trong phát triển tư duy lãnh thổ .........................15
1.3.1. Khái niệm phương pháp ..........................................................................17
1.3.2. Phân loại phương pháp dạy học địa lí......................................................19
1.4. Chương trình sách giáo khoa địa lý 12 ...........................................................20
1.4.1. Chương trình địa lí 12 trong chương trình giáo dục tổng thể sau đổi mới ...20
1.4.2. Mục tiêu của chương trình địa lí 12 THPT ..............................................22
1.4.3. Cấu trúc và nội dung chương trình địa lí lớp 12 THPT ...........................22
1.4.4. Đặc điểm chương trình SGK lớp 12 THPT .............................................24
1.4.5. Mục tiêu của chương trình địa lí 12 .........................................................25
1.4.5.1. Kiến thức ...........................................................................................25
1.4.5.2. Kĩ năng ..............................................................................................26
1.4.5.3. Thái độ ..............................................................................................26
1.4.6. Cấu trúc, đặc điểm sách giáo khoa địa lí 12 ............................................26
1.4.6.1. Cấu trúc và nội dung chương trình ...................................................26
1.4.6.2. Đặc điểm sách giáo khoa Địa lí 12 ...................................................27
1.4.6.3. Về nội dung và hình thức trình bày SGK Địa lí 12 ..........................28
1.5. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh 12 THPT .......................................................29
1.5.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 12 THPT ......................................29
1.5.2. Đặc điểm nhận thức học sinh lớp 12 THPT ............................................30
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY LÃNH THỔ
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT ........................31
2.1. Khả năng của chương trình sách giáo khoa địa lý 12 trong phương pháp
sử dụng phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lý 12
THPT .....................................................................................................................31
2.2. Phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh .....................32
2.3. Phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học trên lớp địa lí

12 THPT ................................................................................................................33
2.4. Phương pháp Phát triển năng lực tư duy lãnh thổ trong hoạt động ngoại khóa ....37

2


2.5. Phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ tư duy lãnh thổ trong soạn
bài, kiểm tra ...........................................................................................................39
2.6. Thiết kế một số bài dạy địa lí bằng phương pháp phát triển tư duy lãnh thổ
trong thực hành, ôn tập. Hướng dẫn sử dụng bản đồ bài tập.................................41
2.6.1. Hoạt động khởi động ...............................................................................41
2.6.2. Phương pháp xây dựng một số bài dạy địa lí theo phát triển tư duy lãnh
thổ trong thực hành, ôn tập. Hướng dẫn sử dụng bản đồ bài tập .......................42
2.6.2.1. Định hướng xây dựng phát triển tư duy lãnh thổ ..............................42
2.6.2.2. Cấu trúc của phát triển tư duy lãnh thổ .............................................43
2.6.2.3. Quy trình xây dựng bài học địa lí theo hướng phát triển tư duy lãnh thổ ..43
2.7. Xây dựng các bài phát triển tư duy lãnh thổ địa lí trong dạy học lớp 12 THPT .44
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..........................................................67
3.1. Mục đích, nguyên tắc, phương pháp thực nghiệm .........................................67
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .............................................................................67
3.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ..........................................................67
3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................69
3.1.4. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................69
3.1.5. Nội dung thực nghiệm .............................................................................69
3.1.6. Quy trình thực nghiệm .............................................................................69
3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................71
3.2.1. Kết quả bài thực nghiệm số 1 ..................................................................71
3.2.2. Kết quả bài thực nghiệm số 2 ..................................................................72
3.2.3. Tổng hợp các bài thực nghiệm ................................................................73
3.4. Kết luận chung về thực nghiệm ......................................................................76

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................78
1. Kết luận .............................................................................................................78
2. Kiến nghị ...........................................................................................................78
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................80
PHỤ LỤC

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
VIẾT ĐẦY ĐỦ

TT

VIẾT TẮT

1

GV

Giáo viên

2

HS

Học sinh

3

THPT

4

ĐC

Đối chứng

5

TN

Thực nghiệm

6

SGK

Sách giáo khoa

7

HĐ

Hoạt động

Trung học phổ thông

4

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Dự kiến hệ thống môn học cấp THPT sau năm 2015 ...............................21
Bảng 1.2. Phân bố các đơn vị kiến thức của chương trình địa lí 12 .........................28
Bảng 2.1. Các chủ đề phần địa lí tự nhiên lớp 12 THPT ..........................................42
Bảng 3.1. Kế hoạch tổ chức thực nghiệm tại ba trường............................................70
Bảng 3.2. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm tại trường
THPT Vĩnh Thắng ...................................................................................72
Bảng 3.3. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm tại trường
THPT Vĩnh Thắng ...................................................................................72
Bảng 3.4. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm tại trường
THPT Gò Quao ........................................................................................72
Bảng 3.5. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm ..................73
Bảng 3.6. Thống kê phân phối tần suất kết quả thức nghiệm ...................................73
Bảng 3.7. Tổng hợp các tham số đặc trưng sau khi thực nghiệm .............................75

5


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn ề tài
Trong quá trình giáo dục ngày nay, học sinh cần xác định được phạm vi lãnh
thổ ,vị trí địa lí , tài nguyên thiên nhiên , điều kiện tự nhiên , kinh tế xã hội của đất
nước taở từng khu vực ,từng vùng hay trên phạm vi cả nước vào thời kỳ công
nghiệp hoá và hiện đại hoá hiện nay, từng bước đưa đất nước thoát khỏi tình trạng
nghèo nàn, lạc hậu tiến tới xây dựng đất nước Việt Nam trở thành nước công nghiệp
phát triển và đổi mới trong những năm tới
Để tạo điều kiện cho học sinh THPT có cơ hội học tập chiếm lĩnh tri thức
góp phần hình thành nhân cách, phẩm chất, trí tuệ của con người Việt nam mới,
nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá và hiện đại hoá nền kinh tế đất nước, trước

yêu cầu hội nhập nền kinh tế thế giới, từng bước thực hiện thắng lợi mục tiêu xây
dựng nước Việt Nam dân giàu nước mạnh xã hội công bằng dân chủ văn minh.
Trong chương trình địa lý Việt Nam lớp 12 THPT đóng vai trò rất quan trọng
trong quá trình giáo dục cho học sinh THPT về tư duylãnh thổ từ vị trí địa lí ,tài
nguyên thiên nhiên , tự nhiên c ng như kinh tế - xã hội của đất nước qua đó giúp
các em hiểu đựơc các vấn đề diễn ra trong cuộc sống ngày nay.
Môn địa lí 12 THPT là một trong những môn học nằm trong chương trình dạy
học của nhà trường phổ thông, qua đó giáo dục cho học sinh về những kiến thức cơ
bản về tư duy lãnh thổ Việt Nam, khi ra trường giúp các em hiểu được các vấn đề của
đất nước trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế đất nước hiện nay,
từ đó xác định trách nhiệm của mình trong công cuộc xây dựng đất nước.
Qua quá trình dạy học phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong
dạy học địa lí lớp 12 THPT giúp các em nắm vững được những kiến thức cơ bản
của của bộ môn, c ng như kĩ năng tư duy lãnh thổ địa lý trong quá trình học tập
trong chương trình địa lí 12 THPT. Đối với việc dạy học địa lí ở nhà trường phổ
thông cần kĩ năng xác định vị trí địa lí, tài nguyên thiên nhiên,kinh tế xã hội dựa
trên bản đồ, biểu đồ và bảng số liệu địa lí là rất quan trọng, thông qua các bài tập kĩ
năng giúp học sinh có thể khai thác, c ng cố kiến thức, phát triển tư duy logic, biết

6


lập các mối quan hệ giữa các đối tượng địa lí giúp học sinh có thể khai thác và c ng
cố kiến thức đã học và phát triển tư duy logic, biết lập các mối quan hệ giữa các đối
tượng địa lí xuất hiện trong quá trình học tập của mình để khắc sâu kiến thức, kĩ
năng địa lí cho các em.
Cho nên phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí
12 THPT là một nhiệm vụ quan trọng của người giáo viên giảng dạy bộ môn địa lí ở
trường trung học phổ thông.Cho nên trong quá trình giảng dạy bộ môn địa lí ở
trường THPT đòi hỏi người giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp để đánh giá

học sinh trong quá trình truyền thụ kiến thức của mình.
Vì vậy đòi hỏi m i người giáo viên phải có một phương pháp, kinh nghiệm trong
quá trình giảng dạy phần phát triển năng lực lãnh thổ ở chương trình địa lý 12 THPT.
Trong quá trình giảng dạy địa lý 12 ở trường THPT học sinh chưa thật chú ý
đến phần tư duy lãnh thổ, trong khi đó khi khai thác kiến thức Địa lý 12 THPT thì phần
phát triển tư duy lãnh thổ luôn luôn chiếm từ 20% đến 30

trong lượng kiến thức

Từ đó qua quá trình giảng dạy địa lí THPT cụ thể ở khối 12 và qua kết quả
kiểm tra các bài thực hành, bài kiểm tra tiết, kiểm tra học kì

phần tư duy lãnh thổ

địa lý của các em vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập, cần có biện pháp giúp các em
khắc phục những hạn chế thiếu sót trong quá trình học tập và làm bài trong kiến
thức môn địa lý.
Cho nên bản thân đã tìm tòi nghiên cứu giúp học sinh nắm vững kiến thức tu
duy lảnh thổ trong chương trình địa lí 12 THPT. Từ đó giúp cho các em học tốt, làm
tốt các bài kiểm tra, bài thi học kì, bài thi tốt nghiệp THPT đạt kết quả cao nhằm
góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của bộ môn địa lí của nhà trườngnói riêng
và trong ngành giáo dục nói chung. Vì vậy, tôi chọn đề tài:“phát triển năng lực tư
duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học Địa Lý 12 THPT” làm đề tài luận văn
của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu các phương pháp phát triển tư duy lãnh thổ trong dạy học địa
lý12 THPT nhằm nâng cao hiệu quả dạy học hiện nay trong nhà trường phổ thông.

7

3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận về phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho
học sinh trong dạy học địa lý 12 THPT.
- Điều tra thực trạng dạy học địa lý của giáo viên ở nhà trường phổ thông.
- Nghiên cứu phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh
trong dạy học địa lí 12 THPT.
- Vận dụng kiến thức lãnh thổ vào từng nội dung bài học có hiệu quả cụ thể
từng phần hay trong từng bài theo xu hướng đổi mới giáo dục hiện hành
4. Giới hạn nghiên cứu của ề tài
- Về nội dung
+ Xác định được các mối quan hệ trong lãnh thổ Việt Nam
+ Nghiên cứu phương pháp sử dụng các phương tiện dạy học
+ Phát triển mục tiêu dạy họctheo tư duy lãnh thổ
+ Thực hiện trong chương trình dạy học địa lý 12
- Về thời gian: tháng 3/2017 đến nay
- Về không gian: Nghiên cứu tại trường THPT Vĩnh Thắng và một số trường
THPT trên địa bàn Huyện Gò Quao – Kiên Giang.
5. Lịch sử nghiên cứu
- Dạy học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy
học địa lí 12 THPT. Nhằm vận dụng nó vào giảng dạy phần kiến thức “các khái
niệm các yếu tố địa lí
- Vận dụng dạy học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong
dạy học địa lí 12 THPT. Trong dạy học nhiều chương lớp 12 THPT ban cơ bản, Luận
văn Thạc sỹ của Nguyễn Viết Cam trường Đại học sư phạm Huế, năm 2008
Nhìn chung các đề tài này đã nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học theo pháp
phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT, bước
đầu đã vận dụng dạy học theo tư duy lãnh thổ vào môn địa lí ở một số phần, một số
chương. Trong chương trình hiện hành của lớp 12 THPT ,được thực nghiệm một số
trường trên địa bàn huyện Gò Quao - Tỉnh Kiên Giang

8


* Các bài báo: Liên quan đến đề tài có các bài báo
- Đổi mới công tác xây dựng dạy học theo phương pháp phát triển năng lực
tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT., giaoducthoidai.vn của
Hải Bình, năm 2015.
- Dạy học theo phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy
học địa lí 12 THPT, với việc ứng dụng trong giảng dạy bộ môn Giáo Dục Công Dân
THPT, thptdoanket-tanphu.edu.vn, của Mai Hữu Thành, năm 2015.
- Tổ chức hoạt động dạy và học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho
học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT , trong nhiều môn học ở trường dự bị đại
học, Tạp chí Giáo dục, số 384 (tr 53-56) của Phạm Thị Hồng Tú – Ngô Văn Hưng –
Nguyễn Thị Ánh Tuyết, năm 2016.
- Một số vấn đề về chương trình, phát triển chương trình và phát triển
chương trình lớp học thông qua việc thiết kế tư duy lãnh thổ trong dạy học, Tạp chí
Giáo dục, số 384(tr 38-41) của Nguyễn Văn Thái Bình – Nguyễn Tiến Trung –
Nguyễn Mạnh Tuấn, năm 2016.
Tài liệu tập huấn xây dựng chuyên đề tư duy lãnh thổ và kiểm tra đánh giá
theo định hướng năng lực của Bộ Giáo dục & Đào tạo, năm 2014.
Tài liệu tập huấn về đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực của
Bộ Giáo dục & Đào tạo, năm 2014.
Tài liệu tập huấn về xây dựng tư duy lãnh thổ trong tích hợp liên môn của Bộ
Giáo dục và Đào tạo, năm 2015.
Tuy nhiên, tất cả các tài liệu trên đều nói về việc pháp phát triển năng lực tư
duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT, nhưng chưa có công trình
nào xây dựng và sử dụng pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh
trong dạy học địa lí 12 THPT ,trong dạy học địa lí nói chung và dạy học phần địa lí
tự nhiên hay các phần khác trong lớp 12 trung học phổ thông nói riêng. Các tư liệu,

tài liệu nói trên là những cơ sở quý báu giúp chúng tôi thực hiện đề tài này.
6. Các phƣơng pháp nghiên cứu.
- Phương pháp phỏng vấn với GV Địa lí và HS lớp 12 THPT ở tỉnh Kiên
Giang. Nhằm thu thập các thông tin trực tiếp từ những người am hiểu vấn đề. Nhằm

9


lấy ý kiến của những người tham gia vào quá trình nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra bằng phiếu: Là phương pháp trong đó chủ yếu thu
thập thông tư liệu thực tế bằng phiếu điều tra, gồm một hệ thống câu hỏi đã được
chuẩn hóa.
- Phương pháp quan sát: Là phương pháp thu thập thông tin ban đầu về đối
tượng nghiên cứu bằng tri giác trực tiếp. Quan sát đóng vai trò trong việc thu thập
thông tin định tính , định lượng
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra
tính đúng đắn của các phương pháp đề ra trong luận văn. Thực nghiệm sư phạm
được tiến hành ở trường THPT Vĩnh Thắng và các trường THPT ở huyện Gò Quao
tỉnh Kiên Giang trong năm học 2017 -2018.
- Phương pháp toán thống kê: Sử dụng một số công thức toán học thống kê
để xử lý kết quả, số liệu sau khi tiến hành điều tra và thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp phân tích tổng hợp.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: đưa ra lí luận phân tích thực tiễn, từ đó
rút ra các kết luận để xây dựng, bổ sung, hoặc phát triển lí luận và pp dạy học Địa
Lý trong giáo dục hiện hành.
7. Những iểm mới và óng góp của ề tài
- Tạo ra kiến thức trọng tâm trong nghiên cứu nội dung, sinh động hơn trong
truyền đạt kiến thức một chủ đề cụ thể.
- Đề tài hoàn thiện sẽ được nhân rộng trong môn địa lí 12 THPT nói riêng và
trong giáo dục địa lí các cấp học nói chung nhằm nâng cao hiệu quả và nâng cao

chất lượng trong bộ môn.

10


PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN
TƢ DUY LÃNH THỔ TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT
1.1. Phát triển tƣ duy lãnh thổ
1.1.1. Khái niệm lãnh thổ
Theo nhiều nhà khoa học nghiên cứu: Lãnh thổ là một phần bề mặt của Trái
Đất có giới hạn gồm cả đất liền, nước, không gian. Thông thường nó được xem là
thuộc sở hữu của một cá nhân, tổ chức, đoàn thể, quốc gia và có khi kể cả của loài
vật. Về địa lý, chính trị và hành chính, lãnh thổ là một phần đất nằm dưới sự quản lý
của cơ quan chính quyền của một quốc gia.
- Lãnh thổ c ng được dùng theo nghĩa "không gian hoạt động của một cộng
đồng người". Đối với loài vật thì là vùng địa lý sinh sống và tự vệ của một con hay
một đàn vật chống lại những con vật khác cùng loài hay khác loài.
1.1.2. Khái niệm tư duy
-Tư duy là phạm trù triết học dùng để chỉ những hoạt động của tinh thần, đem
những cảm giác của người ta sửa đổi và cải tạo thế giới thông qua hoạt động vật chất,
làm cho người ta có nhận thức đúng đắn về sự vật và ứng xử tích cực với nó.
- Theo Từ điển Bách khoa toàn thư Việt Nam, tập 4 (Nhà xuất bản Từ điển
bách khoa. Hà Nội. 2005): Tư duy là sản phẩm cao nhất của vật chấtđược tổ
chứcmột cách đặc biệt – bộ não con người. Tư duy phản ánh tích cực hiện thực
khách quan dưới dạng các khái niệm, sự phán đoán, lý luận.v.v...
- Theo triết học duy tâm khách quan: tư duy là sản phẩm của "ý niệm tuyệt
đối" với tư cách là bản năng siêu tự nhiên, độc lập, không phụ thuộc vào vật chất.
Theo George Wilhemer Fridrick Heghen: "Ý niệm tuyệt đối là bản nguyên

của hoạt động và nó chỉ có thể biểu hiện trong tư duy, trong nhận thức tư biện mà
thôi". Karl Marxnhận xét: "Đối với Heghen, vận động của tư duy được ông nhân
cách hóa dưới tên gọi "ý niệm" là chúa sáng tạo ra hiện thực; hiện thực chỉ là hình
thức bề ngoài của ý niệm".

11


- Theo triết học duy vật biện chứng: tư duy là một trong các đặc tính của vật
chất phát triển đến trình độ tổ chức cao. Về lý thuyết, Karl Marx cho rằng: "Vận
động kiểu tư duy chỉ là sự vận động của hiện thực khách quan được di chuyển vào
và được cải tạo/tái tạo trong đầu óc con người dưới dạng một sự phản ánh". Những
luận cứ này còn dựa trên những nghiên cứu thực nghiệm của Ivan Petrovich Pavlov,
nhà sinh lý học, nhà tư tưởng người Nga. Bằng các thí nghiệm tâm-sinh lý áp dụng
trên động vật và con người, ông đi đến kết luận: "Hoạt động tâm lý là kết quả của
hoạt động sinh lý của một bộ phận nhất định của bộ óc".
1.1.3. Khái niệm tư duy lãnh thổ
Chúng ta có thể hiểu: tư duy lãnh thổ là tư duy về tính đặc thù của đạc điểm
tự nhiên và kinh tế xã hội của mọi lãnh thổ. Tính đặc thù này dẫn đến các đặc trưng
về cư trú, sản xuất, sinh hoạt
Ngoài ra tư duy lãnh thổ còn là tư duy so sánh tính tương đồng và dị biệt
giữa các lãnh thổ.
1.1.4. Đặc điểm của tư duy lãnh thổ
- Nhằm bồi dưỡng phương pháp khai thác, sử dụng các thể loại bản đồ giáo
khoa trong dạy học địa lí.
- Nâng cao khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác phần mềm địa lí
DB-MAP trong đổi mới phương pháp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở trường
phổ thông.
- Nhằm nâng cao nhận thức rõ, hiểu đúng đắn các vấn đề địa lí hiện nay, đưa
ra những quyết định, lựa chọn tối ưu nhằm bảo vệ môi trường tự nhiên, phát triển

kinh tế xã hội phù hợp với công cuộc đổi mới của đất nước.
- Xác định vị trí địa lí , tư duy lãnh thổ theo một hệ thống nhất định từ các
đặc điểm riêng của đất nước đến các lãnh thổ tiếp giáp và các nước trên thế giới mà
các em phải xác định được
1.1.5. Tầm quan trọng của tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lý
- Dạy học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy
học địa lí 12 THPT , thực chất là việc lựa chọn được các nội dung quan trọng kết
hợp với việc sử dụng phù hợp các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực để soạn

12


ra các bài học phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường, phù hợp với từng đối
tượng học sinh.
- Các kiến thức cần truyền đạt cho học sinh có thể liên quan đến một hay
nhiều lĩnh vực, nhiều chuyên ngành khác nhau.
- Tận dụng tối đa những kinh nghiệm của học sinh có liên quan đến kiến thức
phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT học tập.
- Định hướng cho học sinh nhận thức những kiến thức trong pháp triển năng
lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT, bằng hệ thống các
câu hỏi định hướng. Hệ thống kiến thức chặt chẽ, sát thực và thiết thực, quá trình
học tập thoải mái, luôn tạo điều kiện, cơ hội cho học sinh đạt mục đích học tập và
phát triển bản thân.
- Giúp học sinh phát huy tính chủ động, tự tin, tự vận động, năng động, độc
lập và tính độc đáo của cá nhân.
- Tận dụng được các phương tiện, công cụ học tập xung quanh học sinh.
Thích ứng với từng đối tượng học sinh. Rèn luyện được khả năng làm việc theo
nhóm, tính hợp tác của học sinh. [10]
1.1.6. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy lãnh thổ với nội dung chương trình
môn học

- Phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12
THPT, dạy học Địa lí theo tư duy lãnh thổ được hiểu như sau: thay cho việc dạy học
đang được thực hiện theo từng bài/ tiết trong sách giáo khoa địa lí như hiện nay, các
tổ/nhóm chuyên môn căn cứ vào chương trình và sách giáo khoa địa lí hiện hành,
lựa chọn nội dung để xây dựng các bài học có liên quan đến tư duy lãnh thổ vào dạy
học địa lí phù hợp với việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong điều kiện
thực tế của nhà trường.
Nội dung chương trình môn học địa lí 12 THPT là các hệ thống kiến thức về
Địa lí Tổ quốc bao gồm các nội dung chủ yếu sau: Địa lí tự nhiên, Địa lí dân cư,
Địa lí các ngành kinh tế, Địa lí các vùng và Địa lí địa phương. M i phần có vai trò
nhất định trong việc trang bị kiến thức cho học sinh để tạo nên chương trình tổng
thể, tương đối hoàn chỉnh về Địa lí Tổ quốc trên cơ sở kế thừa và phát triển chương
trình Địa lí ở trung học cơ sở.

13


Mối quan hệ:
- Mối quan hệ xuôi: Để xây dựng được phát triển năng lực tư duy lãnh thổ
cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT. Trong môn học trước hết giáo viên phải
xác định được các nội dung cần thiết của từng bài . Nội dung của từng chương,
phần lớn được lấy từ các kiến thức trong chương trình trong sách giáo khoa địa lí
hiện hành.
VD: Để xây vận dụng tư duy lãnh thổ trong nội dung nào đó trong lãnh thổ
như : Sử dụng và bảo vệ tự nhiên. Trước hết, giáo viên phải căn cứ vào các kiến
thức có trong bài 2 vị trí địa lí , bài 6 : Đất nước nhiều đồi núi , bài 14: Sử dụng và
bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và bài 15: Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên
tai. Trong sách giáo khoa Địa lí 12 THPT làm nền tảng kiến thức để xây dựng nội
dung tư duy lãnh thổ trong giảng dạy bài học.
- Mối quan hệ ngược: Chương trình môn học sẽ quyết định đến pháp triển

năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT, nội dung , thời
lượng của vấn đề đó khi vận dụng vào tư duy trong lãnh thổ.
Ví dụ: từ nội dung kiến thức ở bài 2, 6,7: Đất nước nhiều đồi núi trong sách
giáo khoa Địa lí 12 THPT giáo viên có thể xây dựng thành phát triển năng lực tư
duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT. Có tên là: Vị Trí Địa Lí
,Đất nước nhiều đồi núi. Bài địa lí các vùng c ng vậy xây dựng tư duy lãnh thổ
chung để xác định vị trí địa lí, các tài nguyên thiên nhiên
Tóm lại, phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí
12 THPT. khác với nội dung bài học ở phương pháp khác có thể lấy nội dung từ
nhiều bài khác nhau và có thể có những kiến thức của nhiều môn học khác.
1.2. Các ảnh hƣởng trong việc phát triển duy lãnh thổ cho học sinh lớp 12
trong quá trình dạy học môn ịa lí
1.2.1. Ảnh hưởng trong việc phát triển duy lãnh thổ
- Tích cực:
+ Giúp cho học sinh phát triển khả năng phát hiện các mối quan hệ biện
chứng giữa các thành phần trong môn địa lí và giải quyết vấn đề một cách
logic,khoa học.

14


+ Góp phần tích cực thay đổi suy nghĩ của học sinh trong quá trình học tập.
- Tiêu cực:
+ Việc phát triển tư duy lãnh thổ có được đề cập song c ng rất mờ nhạt.
+ Không đánh giá và khuyến khích tính sáng tạo của học sinh.
+ Học sinh ghi nhớ một cách máy móc.
1.2.2. Phương hướng chung sử dụng phát triển tư duy lãnh thổ theo định hướng
năng lực cho HS
- Phương pháp xác định biểu đồ ,bản đồ, atlat và bảng số liệu trong định
hướng phát triển tư duy lãnh thổ đối với GV Địa lí và HS lớp 12 THPT ở trường

THPT Vĩnh Thắng nói riêng và các trường THPT trong tỉnh Kiên Giang nói chung
- Phương pháp điều tra bằng phiếu: Là phương pháp trong đó chủ yếu thu
thập thông tư liệu thực tế bằng phiếu điều tra, gồm một hệ thống câu hỏi đã được
chuẩn hóa.
- Phương pháp phỏng vấn: Nhằm thu thập các thông tin trực tiếp từ những
người am hiểu vấn đề. Nhằm lấy ý kiến của những người tham gia vào quá trình
nghiên cứu.
- Phương pháp quan sát: Là phương pháp thu thập thông tin ban đầu về đối
tượng nghiên cứu bằng tri giác trực tiếp. Quan sát đóng vai trò trong việc thu thập
thông tin định tính
- Phương pháp toán thống kê: Sử dụng một số công thức toán học thống kê
để xử lý kết quả, số liệu sau khi tiến hành điều tra và thực nghiệm sư phạm.
1.3. Phƣơng pháp dạy học ịa lí trong phát triển tƣ duy lãnh thổ
- Có nhiều hệ thống phân loại các phương pháp dạy học khác nhau nhưng
không có hệ thống nào được công nhận là duy nhất hợp lí. Trong các tài liệu lí luận
dạy học ở Việt Nam, nhiều mô hình phân loại phương pháp dạy học đã được đưa ra.
- Do đối tượng địa lí (sự vật, hiện tượng, quá trình địa lí, ) đều được phân bố
trong không gian rộng lớn, HS không phải lúc nào c ng có thể tiếp xúc trực tiếp với
chúng một cách dễ dàng, cho nên trong phương pháp dạy học Địa lí giúp học sinh có
tri thức đầy đủ về các đối tượng cần học tập là một vấn đề hết sức quan trọng.

15


- Chính vì lí do đó mà trong việc dạy học Địa lí từ trước đến nay, người ta
thường phân ra ba nhóm phương pháp dựa trên nguồn tri thức như sau:
- Nhóm phương pháp dùng lời (nói và viết): với mục đích mô tả, kể hoặc ghi
chép lại các hiện tượng, quá trình địa lí

xảy ra trên các lãnh thổ khác nhau ở khắp

mọi nơi trên Trái Đất.
- Nhóm phương pháp trực quan: với mục đích sử dụng các phương tiện trực
quan như: tranh ảnh, bản đồ, mô hình, băng hình, tái tạo lại hình ảnh của sự vật,
hiện tượng địa lí mà học sinh không có điều kiện quan sát trực tiếp.
- Nhóm phương pháp thực tiễn: với mục đích dựa vào việc quan sát trực tiếp
các đối tượng địa lí ngoài thực địa.
- Ba nhóm phương pháp này đã sử dụng từ lâu trong quá trình dạy học bộ
môn Địa lí trong nhà trường và đã trở thành những phương pháp truyền thống. Cho
đến nay, chúng vẫn được các GV Địa lí thường xuyên sử dụng.[11],[12]
- Tuy nhiên, hiện nay trong dạy học địa lí người ta thường sử dụng hai nhóm
phương pháp sau:
+ Nhóm phương pháp truyền thống, dùng lời để trình bày.
Từ trước đến nay, trong dạy học Địa lí, nhóm phương pháp dùng lời vẫn
được đa số giáo viên sử dụng một cách phổ biến. Thuộc nhóm này có các phương
pháp: diễn giảng, giảng giải, giảng thuật, và đàm thoại. Các phương pháp dùng lời
có một số ưu điểm nhất định. Trước hết, chúng có khả năng cung cấp cho học sinh
một lượng thông tin lớn trong một thời gian ngắn. Nếu như lời lẽ trình bày của giáo
viên trong sáng, truyền cảm và có nội dung khoa học chính xác, có logic chặt chẽ
thì bài giảng sẽ có sức hấp dẫn, làm cho HS tiếp thu tri thức một cách dễ dàng. Tuy
nhiên, nhược điểm chính của chúng là kém tác dụng trong việc tạo điều kiện cho
HS phát huy tính tích cực, chủ động tìm tòi trong lĩnh hội tri thức. [12]
+ Nhóm phương pháp hướng dẫn HS tích cực, chủ động khai thác tri thức địa
lí với các phương tiện trực quan.
Nếu sử dụng các phương tiện trực quan như một nguồn tri thức để HS khai
thác trong quá trình học tập thì việc sử dụng nó có thể coi như một phương pháp,
còn nếu sử dụng nó như một đồ dùng minh họa thì đó là một biện pháp phục vụ cho
phương pháp dùng lời.

16

- Như vậy việc sử dụng các phương tiện trực quan trong giờ học Địa lí có thể
có hai hình thức:
+ GV sử dụng phương tiện trực quan để vừa giảng vừa minh họa những kiến
thức địa lí giúp HS dễ lĩnh hội lời giảng của giáo viên qua việc các tri giác trực tiếp
đối tượng bằng quan sát.
+ GV sử dụng phương tiện trực quan (bản đồ, các tranh ảnh, các phần mềm
vi tính...) để hướng dẫn HS (có thể bằng cách đặt câu hỏi, nêu vấn đề, ra một bài
tập, bài thực hành,...) khai thác các tri thức tiềm ẩm trong các phương tiện đó nhằm
giải thích những kiến thức trong bài, làm sáng tỏ những mối liên hệ giữa các sự vật
và hiện tượng địa lí. [12]
1.3.1. Khái niệm phương pháp
- Nghiên cứu phương pháp dạy học đã được lí luận dạy học quan tâm từ lâu
tuy nhiên đây là một khái niệm rất phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện khác
nhau. Nên nội hàm các khái niệm cung khác nhau.
- Khái niệm phương pháp dạy học mô tả những hình thức và cách thức của
việc tổ chức và thực hiện các quá trình dạy và học có mục đích và có kế hoạch.[8]
- Phương pháp hiểu theo nghĩa chung và rộng nhất là hành vi thực hiện một
công việc có mục đích nhất định. Đó c ng là cách thức, con đường mà người ta cần
đi theo để đạt được mục đích. Theo cách hiều như vậy thì phương pháp dạy học là
cách thức tương tác giữa GV và HS trong phạm trù hoạt động dạy và học nhằm mục
đích giáo dục, trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ. Có nhiều quan niệm khác nhau về
dạy học. Những quan niệm khác nhau về vấn đề này được phản ánh khá rõ vào
trong các định nghĩa về phương pháp dạy học. Hiện nay, chúng ta thường gặp ba
cách hiểu khác như sau:
+ Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của người GV để truyền thụ
kiến thức, rèn luyện kỹ năng và giáo dục HS theo mục tiêu của nhà trường.
+ Phương pháp dạy học là sự kết hợp các biện pháp và các phương tiện làm
việc của GV và HS trong quá trình dạy học, nhằm đạt tới những mục đích giáo dục.

+ Phương pháp dạy học là cách thức hướng dẫn và chỉ đạo của GV nhằm tổ
chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của HS, dẫn tới việc HS lĩnh hội

17


vững chắc nội dung học vấn, hình thành thế giới quan và phát triển năng lực nhận
thức. [11]
+ Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của GV
và HS trong những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục đích dạy học (những
hình thức và cách thức, thông qua đó và bằng cách đó, GV và HS lĩnh hội những
hiện thực tự nhiển và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể).
+ Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của GV
và HS trong những môi trường dạy học được tổ chức, nhằm lĩnh hội tri thức, kĩ
năng, thái độ, phát triển năng lực và phẩm chất.[8]
+ Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của GV
và HS trong những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt được mục đích (những
hình thức và cách thức thông qua đó và bằng cách đó. GV và HS lĩnh hội những
hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể).[2]
+ Phương pháp bao giờ c ng phụ thuộc vào mục tiêu hành động. Vì vậy, tính
mục đích là đặc điểm cơ bản của phương pháp dạy học. Phương pháp dạy học trước
hết phải phục vụ mục tiêu đào tạo của nhà trường. Nếu mục tiêu của nhà trường là
đào tạo những thế hệ HS làm chủ được hoạt động nhận thức và trở thành người lao
động có học vấn, có đạo đức, tư cách, biết sử dụng vốn tri thức của mình một cách
sáng tạo vào công cuộc xây dựng đất nước thì phương pháp dạy học trong nhà trường
phải vận dụng một cách có ý thức để đạt được mục tiêu đó nhanh nhất, hiệu quả nhất.
- Ngoài tính mục đích, một đặc điểm quan trọng tiếp theo của phương pháp
dạy học là nó phụ thuộc vào nội dung. Một mặt phương pháp dạy học bao giờ c ng
là phương pháp dạy học những tri thức nhất định hoặc cách thức hoạt động trí óc và
thực hành nhất định. Mặt khác, phương pháp dạy học bao giờ c ng gắn liền với một

hoặc nhiều phương tiện dạy học nhất định. Vì vậy, m i môn học, do có nội dung và
phương tiện dạy học riêng nên c ng có phương pháp dạy học riêng. Đó là các
phương pháp dạy học bộ môn.
- Trong môn Địa lí lại có nhiều nội dung khác nhau như: Địa lí tự nhiên, Địa
lí kinh tế - xã hội, cho nên phương pháp dạy học địa lí c ng có thể phân ra: phương
pháp dạy học Địa lí tự nhiên, phương pháp dạy học Địa lí kinh tế - xã hội,...

18


- Ngoài ra, do đặc điểm của nội dung môn học Địa lí luôn luôn phải gắn liền
với bản đồ, với việc quan sát trên thực địa nên phương pháp dạy học địa lí c ng có
sự khác nhau khá rõ rệt so với phương pháp dạy học của môn học khác. Đó chính là
nguyên nhân làm nảy sinh ra những phương pháp bản đồ, phương pháp phân tích
các số liệu thống kê kinh tế theo lãnh thổ, phương pháp thực địa...
1.3.2. Phân loại phương pháp dạy học địa lí
- Có nhiều hệ thống phân loại các phương pháp dạy học khác nhau nhưng
không có hệ thống nào được công nhận là duy nhất hợp lí. Trong các tài liệu lí luận
dạy học ở Việt Nam, nhiều mô hình phân loại phương pháp dạy học đã được đưa ra.
- Do đối tượng địa lí (sự vật, hiện tượng, quá trình địa lí,

) đều được phân

bố trong không gian rộng lớn, HS không phải lúc nào c ng có thể tiếp xúc trực tiếp
với chúng một cách dễ dàng, cho nên trong phương pháp dạy học Địa lí học sinh có
tri thức đầy đủ về các đối tượng học tập là một vấn đề hết sức quan trọng.
- Chính vì lí do đó mà trong việc dạy học Địa lí từ trước đến nay, người ta
thường phân ra ba nhóm phương pháp dựa trên nguồn tri thức như sau:
- Nhóm phương pháp dùng lời (nói và viết): với mục đích mô tả, kể hoặc ghi
chép lại các hiện tượng, quá trình địa lí

xảy ra trên các lãnh thổ khác nhau ở khắp

mọi nơi trên Trái Đất.
- Nhóm phương pháp trực quan: với mục đích sử dụng các phương tiện trực
quan như: tranh ảnh, bản đồ, mô hình, băng hình, tái tạo lại hình ảnh của sự vật,
hiện tượng địa lí mà HS không có điều kiện quan sát trực tiếp.
- Nhóm phương pháp thực tiễn: với mục đích dựa vào việc quan sát trực tiếp
các đối tượng địa lí ngoài thực địa.
- Ba nhóm phương pháp này đã sử dụng từ lâu trong quá trình dạy học bộ
môn Địa lí trong nhà trường và đã trở thành những phương pháp truyền thống. Cho
đến nay, chúng vẫn được các GV Địa lí thường xuyên sử dụng.[11],[12]
- Tuy nhiên, hiện nay trong dạy học địa lí người ta thường sử dụng hai nhóm
phương pháp sau:
+ Nhóm phương pháp truyền thống, dùng lời để trình bày.
Từ trước đến nay, trong dạy học Địa lí, nhóm phương pháp dùng lời vẫn

19


được đa số GV sử dụng một cách phổ biến. Thuộc nhóm này có các phương pháp:
diễn giảng, giảng giải, giảng thuật, và đàm thoại. Các phương pháp dùng lời có một
số ưu điểm nhất định. Trước hết, chúng có khả năng cung cấp cho HS một lượng
thông tin lớn trong một thời gian ngắn. Nếu như lời lẽ trình bày của GV trong sáng,
truyền cảm và có nội dung khoa học chính xác, có logic chặt chẽ thì bài giảng sẽ có
sức hấp dẫn, làm cho HS tiếp thu tri thức một cách dễ dàng. Tuy nhiên, nhược điểm
chính của chúng là kém tác dụng trong việc tạo điều kiện cho HS phát huy tính tích
cực, chủ động tìm tòi trong lĩnh hội tri thức. [12]
+ Nhóm phương pháp hướng dẫn HS tích cực, chủ động khai thác tri thức địa
lí với các phương tiện trực quan bản đồ ,biểu đồ bảng biểu ....

Nếu sử dụng các phương tiện trực quan như một nguồn tri thức để HS khai
thác trong quá trình học tập thì việc sử dụng nó có thể coi như một phương pháp,
còn nếu sử dụng nó như một đồ dùng minh họa thì đó là một biện pháp phục vụ cho
phương pháp dùng lời.
- Như vậy việc sử dụng các phương tiện trực quan trong giờ học Địa lí có thể
có hai hình thức:
+ GV sử dụng phương tiện trực quan để vừa giảng vừa minh họa những kiến
thức địa lí giúp HS dễ lĩnh hội lời giảng của GV qua việc các tri giác trực tiếp đối
tượng bằng quan sát.
+ GV sử dụng phương tiện trực quan (bản đồ, các tranh ảnh, các phần mềm
vi tính,...) để hướng dẫn HS (có thể bằng cách đặt câu hỏi, nêu vấn đề, ra một bài
tập, bài thực hành,...) khai thác các tri thức tiềm ẩm trong các phương tiện đó nhằm
giải thích những kiến thức trong bài, làm sáng tỏ những mối liên hệ giữa các sự vật
và hiện tượng địa lí.[12]
1.4. Chƣơng trình sách giáo khoa ịa lý 12
1.4.1. Chương trình địa lí 12 trong chương trình giáo dục tổng thể sau đổi mới
- Chương trình tổng thể là phương hướng và kế hoạch khái quát toàn bộ
chương trình giáo dục phổ thông (giống như một kế hoạch chung của cả 3 cấp học).
- Chương trình tổng thể sẽ gợi ý cho các chương trình bộ môn, đảm bảo sự
hài hòa, thống nhất trong từng môn học, giữa các bộ môn, trong từng lớp, từng cấp

20


học và giữa các lớp, các cấp học. Từ đó khắc phục tình trạng chương trình bị cắt
khúc, chồng lấn nhau giữa môn này với môn học khác.[29]
- Chương trình tổng thể quy định những vấn đề chung của giáo dục phổ
thông, bao gồm: Quan điểm xây dựng chương trình; mục tiêu chương trình giáo dục
phổ thông và mục tiêu chương trình giáo dục của từng cấp học; yêu cầu cần đạt về
phẩm chất chủ yếu và năng lực chung của HS cuối m i cấp học; các lĩnh vực giáo

dục; hệ thống môn học; thời lượng của từng môn học; định hướng nội dung giáo
dục bắt buộc ở từng lĩnh vực giáo dục và phân chia vào các môn học ở từng cấp học
đối với tất cả HS trên phạm vi toàn quốc; định hướng về phương pháp, hình thức tổ
chức giáo dục và cách thức đánh giá kết quả giáo dục của từng môn học; điều kiện
tối thiểu của nhà trường để thực hiện được chương trình.
Bảng 1.1. Dự kiến hệ thống môn học cấp THPT sau năm 2015
STT

Môn học

1

Số tiết/tuần/năm học
Lớp 10

Lớp 11

Lớp 12

Tiếng Việt (BB)

1/35

1/35

1/35

2

N.Ngữ 1(BB)

3/105

3/105

3/105

3

Toán (mang tính ứng dụng) (BB)

1/35

1/35

1/35

4

Công dân với TQ(BB)

2/70

2/70

2/70

6

HĐ TNST (TC3)

6/210

6/210

6/210

7

CĐ học tập (TC3)

8/280

8/280

8/280

8

3 môn A , B, C (TC2)

9/315

9/315

9/315

30

30

30

- Số tiết BB:

7

7

7

Tỷ lệ %:

23,3%

23,3%

23,3%

- Số tiết TC2, TC3:

23

23

23

76,7%

76,7%

76,7%

1050

1050

1050

Số tiết/tuần:
Trong đó:

Tỷ lệ

:

Số tiết/năm học:

21


Nếu đã chọn KHTN thì không chọn các môn: Vật lí, Hóa học, Sinh học; nếu
đã chọn KHXH thì không chọn các môn Địa Lí, Lịch sử
- Qua bảng 1.1.Chúng tôi nhận thấy rằng chương trình tổng thể sau năm
2015 sẽ có rất nhiều đổi mới.Môn Địa lí sẽ là môn tự chọn học hoặc nằm trong lĩnh
vực khoa học xã hội. Điều này thích hợp cho việc dạy học theo phát triển năng lực
tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT.
1.4.2. Mục tiêu của chương trình địa lí 12 THPT
- Chương trình Địa lí 12 dành cho Địa lí Việt Nam, gồm cả Địa lí tự nhiên và
Địa lí kinh tế - xã hội. Mục tiêu chương trình này là:

- Về kiến thức: tiếp tục hoàn thiện kiến thức của học sinh về địa lí Việt Nam.
Học xong Địa lí lớp 12, HS cần nắm được các đặc điểm tự nhiên, tài nguyên thiên
nhiên, dân cư, kinh tế và một số vấn đề đang được đặt ra nhằm sử dụng hợp lí tự
nhiên, giảm thiểu hậu quả của thiên tai, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân
dân, phát triển kinh tế - xã hội của cả nước c ng như của các vùng lãnh thổ, địa
phương nơi học sinh đang sống.
- Về kĩ năng: tiếp tục củng cố và phát triển các kĩ năng địa lí nhằm phát triển
hơn nữa tư duy địa lí cho HS, đó là tư duy tổng hợp, gắn với lãnh thổ, có liên hệ
thường xuyên với thực tiễn đời sống và sản xuất. Các kĩ năng cụ thể là:
+ Quan sát, nhận xét, phân tích, tổng hợp, đánh giá các sự vật và hiện tượng
địa lí.
+ Sử dụng các bản đồ, lược đồ, biểu đồ, lát cắt, số liệu thống kê.
+ Thu thập và xử lí, trình bày các thông tin địa lí.
+ Vận dụng các kiến thức để giải thích các hiện tượng, sự vật địa lí và để ứng
dụng vào thực tiễn của cuộc sống.
- Về thái độ, tình cảm: làm giàu thêm ở HS tình yêu quê hương đất nước,
tinh thần tự cường dân tộc và miền tin vào tương lai của đất nước, của dân tộc; củng
cố cho học sinh thế giới quan khoa học, nhân sinh quan đúng đắn, tinh thần trách
nhiệm trong bảo vệ môi trường, xây dựng kinh tế - xã hội ở quê hương. [2]
1.4.3. Cấu trúc và nội dung chương trình địa lí lớp 12 THPT
- Chương trình địa lí lớp 12 cung cấp hệ thống kiến thức về Địa lí Tổ quốc.
Những nội dung chính trong chương trình không có sự khác biệt giữa hai ban.

22