Xây dựng bài thực hành địa lý 11 trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.02 MB, 115 trang )
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
NGUYỄN VĂN VŨ
XÂY DỰNG BÀI THỰC HÀNH ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Địa lý
Mã số: 60140111
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐẬU THỊ HÒA
Thừa Thiên Huế, năm 2018
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và
kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kì một công trình nào khác.
Kiên Giang, tháng 5 năm 2018
Tác giả luận văn
Nguyễn Văn Vũ
ii
LỜI CẢM ƠN
Được sự giúp đỡ của quý thầy, cô giáo dành cho bản thân trong quá
trình học tập, nghiên cứu tại Trường Đại học Sư phạm - Huế, tôi đã trưởng
thành hơn trong học tập và rèn luyện về chuyên môn, nghiệp vụ cũng như kỹ
năng sống.
Xin gửi lời cảm ơn chân thành và lời chúc sức khỏe đến cô giáo PGS.TS.
Đậu Thị Hòa, người đã rất tận tình chỉ bảo, nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá
trình học tập, nghiên cứu thực hiện đề tài này.
Chân thành cảm ơn quý thầy, cô giáo Khoa Địa lý trường Đại học Sư
phạm - Huế, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu vừa qua.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới:
- Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm, Phòng Đào tạo sau đại học
Trường Đại học Sư phạm - Huế.
- Ban Giám Hiệu, thầy, cô giáo dạy thực nghiệm, cùng các học sinh thân mến
ở các trường: Trung học phổ thông Giồng Riềng, Trung học phổ thông Long
Thạnh, Trung học phổ thông Thạnh Lộc, Trung học phổ thông Hòa Hưng thuộc địa bàn tỉnh Kiên Giang đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong
quá trình thực nghiệm đề tài.
Cuối cùng, xin kính chúc quý thầy, cô giáo, ban lãnh đạo sức khỏe,
thành công.
Kiên Giang, tháng 5 năm 2018
Tác giả luận văn
Nguyễn Văn Vũ
iii
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA .................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... ii
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... iii
MỤC LỤC ..................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.......................................................................5
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ .................................6
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .............................................................................7
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................9
1. Lý do chọn đề tài. ....................................................................................................9
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .........................................................................10
3. Lịch sử nghiên cứu đề tài. .....................................................................................11
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................12
5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài ......................................................................13
6. Điểm mới của đề tài ..............................................................................................14
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG BÀI
THỰC HÀNH ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƢỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ...................................................................................15
1.1. Các khái niệm cơ bản .....................................................................................15
1.1.1. Bài thực hành địa lí ..................................................................................15
1.1.2. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh. ..........................16
1.1.2.1. Khái niệm năng lực ...........................................................................16
1.1.2.2. Đặc điểm năng lực [11] .....................................................................17
1.1.2.3. Cấu trúc của năng lực........................................................................17
1.1.2.4. Năng lực của học sinh. ......................................................................19
1.1.2.5. Quá trình hình thành năng lực...........................................................20
1.1.2.6. Các năng lực của học sinh THPT......................................................21
1.1.2.7. Các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí .........................................22
1.1.3.8. Mối quan hệ giữa năng lực với kiến thức, kĩ năng, thái độ ..................25
1.2. Vai trò của bài thực hành (BTH) Địa lí đối với phát triển năng lực học sinh ............26
1.2.1. Bài thực hành giúp học sinh nắm kiến thức sâu sắc, bền vững hơn ........26
1
1.2.2. Bài thực hành là một phƣơng tiện giáo dục tốt.......................................26
1.2.3. Bài thực hành có khả năng phát triển trí tuệ, tình cảm của học sinh .......26
1.3. Chƣơng trình và sách giáo khoa địa lí 11 [21] ...............................................26
1.3.1. Mục tiêu ...................................................................................................26
1.3.1.1. Về kiến thức: HS nắm vững kiến thức phổ thông, cơ bản về: ..........26
1.3.1.2. Về kĩ năng: Củng cố và tiếp tục phát triển các kĩ năng: .................27
1.3.1.3. Về thái độ: Giáo dục học sinh: ..........................................................27
1.3.2. Cấu trúc chƣơng trình sách giáo khoa Địa lí 11 ......................................27
1.4. Đặc điểm tâm sinh lí học sinh lớp 11 trung học phổ thông [10]. ...................29
1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lí học sinh lớp 11 ......................................................29
1.4.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 11 .................................................29
1.4.2.1. Đặc điểm hoạt động học tập của học sinh.........................................29
1.4.2.2. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ của học sinh ................................30
1.5. Thực trạng của các bài thực hành địa lí 11 THPT và việc xây dựng các bài
thực hành theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ......................................31
1.5.1. Mục đích điều tra .....................................................................................31
1.5.2. Nội dung điều tra .....................................................................................31
1.5.3. Tổ chức điều tra .......................................................................................31
1.5.4. Kết quả điều tra ........................................................................................32
1.5.4.1.Thực trạng về việc dạy và học các bài thực hành theo định hƣớng
năng lực trong môn địa lí 11 ở trƣờng THPT hiện nay .................................32
1.5.4.2.Thực trạng về nhận thức trong việc dạy và học các bài thực hành môn
Địa lí 11 theo định hƣớng năng lực của GV và HS ở trƣờng THPT hiện nay ....33
1.5.5. Những thuận lợi và khó khăn trong việc xây dựng và dạy học các bài
thực hành theo định hƣớng năng lực trong môn địa lí 11 THPT.......................36
1.5.5.1. Thuận lợi ...........................................................................................36
1.5.5.2. Khó khăn ...........................................................................................37
1.5.5.3. Nguyên nhân .....................................................................................37
2
CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ DẠY HỌC BÀI THỰC HÀNH TRONG MÔN
ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC HỌC SINH. .......................................................................................39
2.1. Nguyên tắc của việc xây dựng bài thực hành địa lí 11 THPT theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh...................................................................................39
2.1.1. Phải bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Địa lí ở các trƣờng THPT ..39
2.1.2. Phải đảm bảo tính vừa sức và phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh ......39
2.1.3. Phải đảm bảo tính đa dạng, linh hoạt .......................................................40
2.1.4. Phải đảm bảo tính cập nhật ......................................................................40
2.1.5. Đảm bảo tính giáo dục .............................................................................40
2.1.6. Đảm bảo tính phát triển ...........................................................................41
2.2. Quy trình xây dựng bài thực hành ..................................................................41
2.2.1.
ác định mục tiêu bài thực hành ............................................................41
2.2.2. Xác định các nội dung và thể loại qua bài thực hành theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh trong dạy học địa lí 11 trung học phổ thông. .......42
2.2.3. Soạn thảo bài thực hành ...........................................................................42
2.2.4. Tổ chức thực hiện bài thực hành .............................................................42
2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện bài thực hành ................................43
2.3. Hệ thống các bài thực hành đƣợc xây dựng trong dạy học địa lí 11 ..............43
2.3.1. Các bài thực hành trong phần 1 (Khái quát nền kinh tế - xã hội thế giới) ........43
2.3.2. Các bài thực hành trong phần 2 (Địa lí khu vực và quốc gia) .................50
2.4. Định hƣớng sử dụng các bài bài thực hành theo định hƣớng phát triển năng
lực học sinh trong dạy học địa lí 11 trung học phổ thông .....................................69
2.4.1. Định hƣớng chung ...................................................................................69
2.4.2. Định hƣớng sử dụng cụ thể ......................................................................70
2.4.2.1. Định hƣớng sử dụng BTH trong quá trình học tập của học sinh ......70
2.4.2.2. Định hƣớng sử dụng BTH trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
của học sinh ....................................................................................................71
2.5. Phƣơng pháp dạy học bài thực hành theo định hƣớng phát triển năng lực học
sinh trong dạy học địa lí 11 trung học phổ thông. .................................................73
3
2.5.1. Phƣơng pháp dạy học ..............................................................................73
2.5.2. Giáo án bài thực hành để thực nghiệm sƣ phạm......................................75
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................82
3.1. Mục tiêu thực nghiệm .....................................................................................82
3.2. Nội dung thực nghiệm ....................................................................................82
3.3. Tổ chức thực nghiệm ......................................................................................82
3.3.1. Chọn lớp thực nghiệm .............................................................................82
3.3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm .......................................................................83
3.3.3. Tiến hành thực nghiệm ............................................................................83
3.4. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................84
3.4.1. Kết quả định lƣợng ..................................................................................84
3.4.1.1 Phân tích kết quả trƣớc thực nghiệm .................................................84
3.4.1.2. Phân tích kết quả sau thực nghiệm....................................................88
3.4.3. Kết quả định tính .....................................................................................93
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................95
1. Kết luận .................................................................................................................95
2. Hạn chế của đề tài .................................................................................................95
3. Kiến nghị ...............................................................................................................95
4. Hƣớng mở rộng đề tài ...........................................................................................96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................97
PHỤ LỤC
4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
BTH
ĐC
Viết đầy đủ
Bài thực hành
Đối chứng
ĐMPPDH Đổi mới phƣơng pháp dạy học
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
KN
Kĩ năng
NXB
RLKN
SGK
TN
THPT
Nhà xuất bản
Rèn luyện kĩ năng
Sách giáo khoa
Thực nghiệm
Trung học phổ thông
5
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ
Sơ đồ 1.1. Mô hình phát triển năng lực .....................................................................21
Biểu đồ 2.1. Biểu đồ thể hiện tỉ trọng tổng sản phẩm trong nƣớc của các nƣớc thu
nhập cao so với thế giới năm 2010 và năm 2015 ......................................................45
Biểu đồ 2.2. Biểu đồ thích hợp thể hiện tỉ lệ tăng trƣởng tổng sản phẩm trong nƣớc,
bình quân thu nhập theo đầu ngƣời của Nhật Bản trong giai đoạn 2000 – 2010 ......59
Biểu đồ 3.1. So sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN1 và ĐC1 trƣớc TN ...................85
Biểu đồ 3.2. So sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN2 và ĐC2 trƣớc TN ...................85
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN3 và ĐC3 trƣớc TN ......85
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN4 và ĐC4 trƣớc TN ......85
Biểu đồ 3.5. Biểu đồ tổng hợp so sánh kết quả điểm kiểm tra trƣớc TN4 trƣờng THPT ........86
Biểu đồ 3.6. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN1 và ĐC1 sau TN ..........90
Biểu đồ 3.7. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN2 và ĐC2 sau TN ..........90
Biểu đồ 3.8. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN3 và ĐC3 sau TN ..........90
Biểu đồ 3.9. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN4 và ĐC4 sau TN ..........90
Biểu đồ 3.10. Tổng hợp so sánh kết quả điểm kiểm tra TN 4 trƣờng THPT............90
Đồ thị 3.1: Đồ thị phân phối tần suất tích lũy trƣớc thực nghiệm ............................87
Đồ thị 3.2: Đồ thị phân phối tần suất tích lũy sau thực nghiệm................................91
Hình 2.1. Lƣợc đồ địa hình và khoáng sản LB Nga .................................................56
Hình 2.2. Lƣợc đồ địa hình, khoáng sản và sông hồ châu Á ....................................63
6
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Bảng mô tả các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí ..............................22
Bảng 1.2. Bảng thống kê số trƣờng, số GV, HS tham gia điều tra thực trạng ..........31
Bảng 1.3. Thực trạng về việc dạy và học các bài thực hành theo định hƣớng năng
lực trong môn địa lí 11 ở trƣờng THPT hiện nay .....................................................32
Bảng 1.4. Nhận thức trong việc dạy và học các bài thực hành môn Địa lí 11 theo
định hƣớng năng lực của GV và HS ở trƣờng THPT hiện nay ................................33
Bảng 1.5. Hình thức tổ chức dạy học với bài thực hành theo định hƣớng năng lực
trong môn địa lí 11 trung học phổ thông ...................................................................34
Bảng 1.6. Nhận định của GV về khả năng sử dụng các kĩ năng địa lí ......................35
Bảng 2.1. Tổng sản phẩm trong nƣớc (GDP) theo giá hiện hành của thế giới và các
nƣớc thu nhập cao năm 2010 và năm 2015 ...............................................................43
Bảng 2.2. Bảng dân số thế giới và tỉ suất gia tăng dân số của thế giới và các nhóm nƣớc.......46
Bảng 2.3. Tỉ trọng dân số ở các nhóm nƣớc .............................................................47
Bảng 2.4. Giá trị xuất nhập khẩu của các cƣờng quốc thƣơng mại thế giới – năm 2004. .......53
Bảng 2.5. Tăng trƣởng GDP và GDP/ngƣời của Nhật Bản giai đoạn 2000 - 2010 ..58
Bảng 2.6. Lao động có việc làm phân theo ngành kinh tế của Trung Quốc giai đoạn
2010 - 2015. ..............................................................................................................60
Bảng 2.7. Cơ cấu lao động phân theo khu vực kinh tế .............................................68
Bảng 2.8. Mô tả mức yêu cầu cần đạt của bài thực hành để đánh giá năng lực của
học sinh trong chủ đề nhật bản ..................................................................................72
Bảng 2.9. Giá trị sản xuất nông nghiệp phân theo ngành kinh tế của Việt Nam năm
2010 và năm 2015 .....................................................................................................81
Bảng 3.1. Danh sách trƣờng, GV, lớp tham gia thực nghiệm sƣ phạm ....................82
Bảng 3.2. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra trƣớc thực nghiệm của lớp ĐC và
lớp TN .......................................................................................................................84
Bảng 3.3. Phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra trƣớc TN của lớp ĐC
chứng và TN ..............................................................................................................84
Bảng 3.4. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệnh chuẩn giữa các lớp TN và ĐC .....86
7
Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất lũy tích ..............................................................85
Bảng 3.6. Kết quả kiểm định T Test trƣớc thực nghiệm...........................................88
Bảng 3.7. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra trƣớc thực nghiệm của lớp ĐC và
lớp TN .......................................................................................................................88
Bảng 3.8. Phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra trƣớc thực nghiệm của
lớp đối chứng và thực nghiệm...................................................................................89
Bảng 3.9. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp TN và ĐC ......91
Bảng 3.10. Bảng phân phối tần suất lũy tích ............................................................91
Bảng 3.11. Kết quả kiểm định T- Test trƣớc thực nghiệm .......................................92
8
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nền giáo dục Việt Nam phải thực hiện đổi mới
căn bản và toàn diện từ mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học
đến đổi mới kiểm tra đánh giá học tập của học sinh nhằm đáp ứng yêu cầu của sự
phát triển đất nƣớc trong giai đoạn mới. Giáo dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện
bƣớc chuyển từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của
ngƣời học.
Theo quan điểm và đƣờng lối của Nhà nƣớc về đổi mới giáo dục nói chung và
giáo dục trung học phổ thông nói riêng. Điều này đƣợc thể hiện rõ trong các văn
bản sau:
Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều 28 quy định: “Phương pháp giáo dục
phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh;
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học,
khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn;
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ
I: “Đổi mới chương trình,
nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo định hướng hiện
đại; nâng cao chất lượng toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lí tưởng, giáo dục
truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kĩ năng thực
hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”.
Nghị quyết Hội nghị Trung 8 khóa
I về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo, nghị quyết nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ
bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực
người học, phát triển hài hòa đức, trí thể, mĩ... tăng thực hành, vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, học đi đôi với, hành... đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học và
kiểm tra đánh giá theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo
và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một
chiều, ghi nhớ máy móc...”
9
Những quan điểm, định hƣớng nêu trên đã tạo ra tiền đề, cơ sở và môi trƣờng
pháp lí thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới dạy học
và kiểm tra đánh giá theo định hƣớng năng lực học sinh trong môn Địa lí nói riêng.
Trong những năm trở lại đây việc áp dụng dạy học theo định hƣớng năng lực
đã có những kết quả đáng kể. Tuy nhiên, hoạt động đổi mới phƣơng pháp dạy học ở
trƣờng trung học phổ thông vẫn chƣa mang lại hiệu quả cao. Truyền thụ tri thức là
phƣơng pháp chủ đạo, các phƣơng pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực và
sáng tạo của học sinh còn chƣa nhiều. Thực trạng đó đã dẫn đến hệ quả là nhiều học
sinh còn thụ động trong việc học tập, khả năng sáng tạo và năng lực vận dụng tri
thức khoa học nói chung và Địa lí nói riêng, đặc biệt là trong các bài thực hành địa
lí 11 đã học để giải quyết các tình huống thực tiễn trong cuộc sống.
Để góp phần phát huy đƣợc phƣơng pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo
định hƣớng năng lực học sinh trong môn Địa lí, ngƣời giáo viên ngoài áp dụng các
phƣơng pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin thì trong quá trình dạy
học phải thiết kế, xây dựng các bài tập, bài thực hành địa lí theo định hƣớng phát
triển năng lực là rất cần thiết.
uất phát từ những lí do nêu trên, tôi chọn đề tài
“ ây dựng bài thực hành địa lí 11 trung học phổ thông theo định hƣớng phát triển
năng lực”, nhằm góp phần giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong dạy học bộ môn
địa lí nói chung và môn địa lí lớp 11 nói riêng để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục
và đáp ứng nhu cầu nhân lực của công cuộc đổi mới đất nƣớc ta hiện nay.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
ây dựng các bài thực hành địa lí 11 và xác định đƣợc các phƣơng pháp dạy
học bài thực hành theo định hƣớng phát triển năng lực nhằm nâng cao hiệu quả dạy
học địa lí 11 ở các trƣờng phổ thông.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lí luận về xây dựng và sử dụng bài thực hành theo định
hƣớng năng lực trong dạy học Địa lí 11 trung học phổ thông.
- Khảo sát thực trạng về xây dựng và sử dụng bài thực hành theo định hƣớng
năng lực trong dạy học Địa lí 11 trung học phổ thông ở một số trƣờng THPT trên
địa bàn tỉnh Kiên Giang.
10
-
ây dựng các bài thực hành địa lí 11 và xác định các phƣơng pháp dạy học
bài thực hành theo định hƣớng năng lực trong dạy học địa lí 11 trung học phổ thông.
- Thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng phổ thông. Rút ra những kết luận và đề xuất
liên quan đến đề tài.
3. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Chƣơng trình giáo dục theo định hƣớng phát triển năng lực đƣợc bàn đến
nhiều và ngay nay đã trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế.
Hiện nay trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về dạy học và kiểm
tra đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh. Ở Việt Nam nhiều nhà
nghiên cứu đã kế thừa và áp dụng vào thƣc tiễn nền giáo dục Việt Nam.
Vấn đề dạy học theo định hƣớng năng lực đã có nhiều tài liệu trong nƣớc đề
cập đến nhƣ sau:
Tài liệu tập huấn: “Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định
hƣớng năng lực học sinh môn Địa lí cấp Trung học phổ thông năm 2014” của Vụ
giáo dục trung học. Tài liệu trên đã chỉ rõ chƣơng trình giáo dục định hƣớng năng
lực cũng nhƣ đƣa ra các phƣơng pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hƣớng
năng lực trong môn Địa lí. Đặc biệt trong tài liệu đã đƣa ra phần lí luận chung về
định hƣớng xây dựng câu hỏi, bài tập kiểm tra đánh giá theo định hƣớng năng lực
học sinh.
Tài liệu tập huấn: “ ây dựng các chủ đề dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập theo định hƣớng năng lực học sinh môn Địa lí năm 2014” của Dự án phát
triển giáo dục trung học 2- Vụ giáo dục trung học. Trong tài liệu này đã hƣớng dẫn
cách biện soạn các chủ đề dạy học và qua đó đã hƣớng dẫn cách xây dựng hệ thống
câu hỏi, bài tập trong các chủ đề.
Về sách:
“Dạy và học tích cực. Một số phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học”, Dự án ViệtBỉ của Nhà xuất bản Đại học sƣ phạm, (2010). Trong cuốn sách này đã đề cập đến
kĩ thuật đặt câu hỏi theo hƣớng dạy học tích cực và vấn đề đánh giá năng lực cũng
đƣợc bàn đến.
11
“Nguyễn Công Khanh (2013), Đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh theo cách
tiếp cận năng lực, N B giáo dục Việt Nam”. Tác giả đã đƣa ra các biện pháp để đổi
mới kiểm tra, đánh giá học sinh theo cách tiếp cận năng lực có hiệu quả và trong
các giải pháp đó tác giả cũng đề cập đến tính cấp thiết của việc phải thiết kế các bài
tập và câu hỏi theo cách tiếp cận năng lực học sinh.
“Đỗ Hƣơng Trà (2015), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh –
Quyển 1 –Khoa học tự nhiên, N B Đại học sƣ phạm, Hà Nội”. Tác giả nêu ra các
khái niệm về năng lực và mô tả về cấu trúc cũng nhƣ quá trình hình thành, hoàn
thiện năng lực của học sinh.
Nhƣ vậy, các tài liệu và đề tài nêu trên đã nói đến vấn đề dạy học và kiểm tra
đánh giá theo định hƣớng năng lực học sinh. Tuy nhiên các tài liệu và đề tài trên
chƣa đi sâu vào cụ thể về cơ sở lí luận và thực nghiệm của việc xây dựng bài thực
hành địa lí 11 theo định hƣớng phát triển năng lực. Hơn thế nữa việc áp dụng dạy
học theo định hƣớng phát triển năng lực với bài thực hành địa lí 11 thì chƣa có tác
giả nào đề cập đến.
Trên cơ sở kế thừa các nghiên cứu về lí luận của các tác giả đi trƣớc, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu xây dựng các bài thực hành địa lí 11 và xác định các phƣơng
pháp dạy học các bài thực hành theo định hƣớng phát triển năng lực để nâng cao
chất lƣợng dạy học Địa lí 11 và phát triển năng lực ở ngƣời học. Dƣới khía cạnh
này nội dung đề tài của chúng tôi là mới, không trùng lặp với các nghiên cứu trƣớc.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Bài thực hành địa lí theo định hƣớng năng lực.
4. 2. Phạm vi nghiên cứu
* Phạm vi về nội dung:
ây dựng bài thực hành địa lí trong chƣơng trình dạy học lớp 11 THPT
* Phạm vi không gian:
Thực nghiệm ở một số trƣờng THPT trên địa bàn huyện Giồng Riềng tỉnh
Kiên Giang: trƣờng THPT Hòa Hƣng, trƣờng THPT Long Thạnh, trƣờng THPT
Thạnh Lộc, trƣờng THPT Giồng Riềng.
* Thời gian: Đề tài thực hiện từ năm 2017 đến năm 2018.
12
5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
5.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết
- Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập các nguồn tài liệu liện quan để
xây dựng cơ sở lí luận của đề tài.
- Phương pháp phân tích tài liệu: Tiến hành xem xét, xác định và lựa chọn tƣ
liệu, thông tin liên quan đến đề tài, đƣợc biên soạn, đăng tải từ các nguồn đáng tin cậy.
Phƣơng pháp phân tích dùng để phân tích các tài liệu phân chia chúng thành
từng loại kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo; phân tích các phƣơng pháp dạy học lấy học sinh
làm trung tâm; phân tích các mối quan hệ trong dạy học địa lý, đặc biệt trong
phƣơng pháp dạy học mới.
- Phương pháp tổng hợp tài liệu: Phân loại, hệ thống các nguồn tài liệu liên quan
đến các phần, mục của đề tài làm cơ sở tóm tắt khoa học, sau khi đã đƣợc phân tích.
Phƣơng pháp tổng hợp là sự kế tiếp của phƣơng pháp phân tích nhằm nhận rõ
từng bộ phận, từng mặt để tổng hợp nhằm xác lập hệ thống kiến thức, đƣa ra hƣớng
nghiên cứu cụ thể cho đề tài.
Áp dụng phƣơng pháp phân tích, tổng hợp các tài liệu có liên quan đến đề tài,
kết hợp với phân tích, tổng hợp tình hình xây dựng và dạy bài thực hành theo định
hƣớng năng lực trong môn địa lý 11, từ đó xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn cho
đề tài.
5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
5.2.1. Phƣơng pháp quan sát
Thông qua quá trình giảng dạy và thực nghiệm: Quan sát thái độ và khả năng
thực hiện các kỹ năng trong bài dạy thực hành của học sinh trong dạy học địa lý
11 THPT.
5.2.2. Phƣơng pháp khảo sát điều tra
Điều tra khảo sát tình hình về xây dựng và sử dụng bài thực hành theo định
hƣớng năng lực trong dạy học Địa lí 11 trung học phổ thông trên địa bàn huyện
Giồng Riềng tỉnh Kiên Giang: trƣờng THPT Hòa Hƣng, trƣờng THPT Long Thạnh,
trƣờng THPT Giồng Riềng, trƣờng THPT Thạnh Lộc bằng cách phỏng vấn và sử
dụng phiếu điều tra.
13
Phƣơng pháp chuyên gia: lấy ý kiến các GV môn Địa lí có kinh nghiệm và ý
kiến của HS về thực trạng xây dựng và sử dụng bài thực hành theo định hƣớng năng
lực trong dạy học Địa lí 11 trung học phổ thông trên địa bàn huyện Giồng Riềng
tỉnh Kiên Giang.
5.2.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm
Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ở một số trƣờng THPT trên địa bàn huyện
Giồng Riềng tỉnh Kiên Giang: trƣờng THPT Hòa Hƣng, trƣờng THPT Long Thạnh,
trƣờng THPT Giồng Riềng, trƣờng THPT Thạnh Lộc nhằm đánh giá tính khả thi
của đề tài.
5.2.4. Phƣơng pháp thống kê toán học
Áp dụng một số công thức toán thống kê nhằm xử lí phân tích các kết quả điều
tra của đề tài và xử lí kết quả thu đƣợc sau khi thực nghiệm sƣ phạm.
Để đảm bảo độ chính xác, khách quan và kết quả nghiên cứu có độ tin cậy cao
thì cần phải sử dụng phƣơng pháp toán thống kê. Phƣơng pháp toán thống kê dùng
để thống kê số liệu, kết quả điều tra tình hình thực tế cũng nhƣ kết quả thực
nghiệm. Qua đó khẳng định tính đúng đắn của đề tài nghiên cứu.
6. Điểm mới của đề tài
- Khái quát cơ sở lí luận về bài thực hành theo định hƣớng phát triển năng lực
học sinh.
- Điều tra và đánh giá thực trạng xây dựng và dạy học các bài thực hành theo
định hƣớng phát triển năng lực ở các trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Kiên Giang.
-
ây dựng bài thực hành địa lí 11 và xác định các phƣơng pháp dạy học các
bài thực hành theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh.
- Vận dụng kết quả trong quá trình dạy học.
14
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG
BÀI THỰC HÀNH ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Các khái niệm cơ bản
1.1.1. Bài thực hành địa lí
a. Quan niệm về bài thực hành địa lí
Bài thực hành địa lý là loại bài học giúp học sinh vận dụng những tri thức địa lí
đã học vào thực tiễn học tập và đời sống, nhằm rèn luyện các kĩ năng địa lí. [tr89, 7].
b. Các loại bài thực hành địa lí: [23].
- Dựa vào nội dung các bài thực hành địa lí có:
+ Loại bài thực hành về địa lí tự nhiên
+ Loại bài thực hành về địa lí dân cƣ
+ Loại bài thực hành về địa lí kinh tế
- Dựa vào phạm vi quy mô của các bài thực hành địa lí có:
+ Loại bài thực hành về địa lí của các nƣớc
+ Loại bài thực hành về địa lí của khu vực
+ Loại bài thực hành về địa lí của thế giới
- Dựa vào mục đích yêu cầu, phân thành các loại bài thực hành sau:
+ Bài thực hành về lập các loại biểu đồ
+ Bài thực hành sử dụng phân tích các bản số liệu thống kê
+ Bài thực hành về vẽ các bản đồ, lƣợc đồ
+ Bài thực hành viết báo cáo và nhận xét một vấn đề địa lí
+ Bài thực hành về đọc phân tích bản đồ
+ Bài thực hành về phân tích các mối liên hệ giữa các sự vật hiện tƣợng địa lí
c. Trình tự tiến hành làm bài thực hành gồm các bước:
Bước 1. ác định mục tiêu bài thực hành, hình dung các bƣớc đi và sản phẩm
của mỗi bƣớc, xác định các loại phƣơng tiện chính cần sử dụng.
15
Bước 2. Cung cấp những kiến thức lí thuyết làm cơ sở cho kĩ năng. Nếu học
sinh đã có thì giáo viên yêu cầu học sinh nhắc lại, giáo viên bổ sung hoặc nhấn
mạnh các cơ sở kiến thức quan trọng.
Bước 3. Cung cấp những kiến thức cơ bản về thực hành hoặc ôn lại kiến thức
đã có kèm theo sự bổ sung, nhấn mạnh các thao tác cơ bản.
Bước 4. Giáo viên thực hiện mẫu hoặc hƣớng dẫn một, hai học sinh khá giỏi
thực hiện dƣới sự chỉ đạo của giáo viên.
Bước 5. Học sinh ghi trình tự hoạt động và kĩ năng của mỗi bƣớc hoạt động,
nhắc lại.
Bước 6. Học sinh tiến hành thực hiện bài thực hành.
Bước 7. Học sinh tự đánh giá, giáo viên nhận xét, đánh giá.[tr149, 23].
Bƣớc 4 và 5 không nhất thiết phải có. Tùy theo khả năng thực hành, vốn kiến
thức của học sinh mà có thể dạy tiếp hay bỏ qua các bƣớc này [22].
1.1.2. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh.
1.1.2.1. Khái niệm năng lực
Năng lực đƣợc định nghĩa theo rất nhiều cách khác nhau bằng sự lựa chọn loại
dấu hiệu khác nhau. Có thể phân thành hai nhóm chính:
- Nhóm lấy dấu hiệu tố chất tâm lý để định nghĩa. Ví dụ: “Năng lực là một
thuộc tính tích hợp của nhân cách, là tổ hợp các đặc tính tâm lý của cá nhân phù hợp
với những yêu cầu của một hoạt động xác định, đảm bảo cho hoạt động đó có kết
quả tốt đẹp”. “Năng lực là một thuộc tính tâm lý phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều
yếu tố nhƣ tri thức kĩ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách
nhiệm”, “Năng lực là tổ hợp các kĩ năng của cá nhân đảm bảo thực hiện đƣợc một
dạng hoạt động nào đó”, “Năng lực đƣợc thể hiện nhƣ một hệ thống khả năng, sự
thành thạo hoặc những kĩ năng thiết yếu, có thể giúp con ngƣời đủ điều kiện vƣơn
tới một mục đích cụ thể”.
- Nhóm lấy dấu hiệu về các yếu tố tạo thành khả năng hành động để định
nghĩa. Ví dụ: “Năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ
năng, thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các
tình huống đa dạng của cuộc sống”.
16
Nhƣ vậy, dù cách nói khác nhau, nhƣng các ý kiến trên đều giống nhau ở chỗ
nói đến năng lực là phải nói đến khả năng thực hiện hành động, là phải biết làm,
chứ không chỉ biết và hiểu. Tất nhiên làm, thực hiện ở đây phải gắn với ý thức và
thái độ; phải có kiến thức và kĩ năng. [28]
Tóm lại năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ
năng, thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các
tình huống đa dạng của cuộc sống.
1.1.2.2. Đặc điểm năng lực [11]
Theo Nguyễn Công Khanh, năng lực có những đặc điểm sau:
- Có sự tác động của một cá nhân cụ thể tới một đối tƣợng cụ thể (kiến thức,
quan hệ xã hội,…) để có một sản phẩm nhất định; do đó có thể phân biệt ngƣời này
với ngƣời khác.
- Năng lực là một yếu tố cấu thành trong một hoạt động cụ thể. Năng lực chỉ
tồn tại trong quá trình vận động, phát triển của một hoạt động cụ thể. Vì vậy, năng
lực vừa là mục tiêu, vừa là kết quả hoạt động.
- Đề cập tới xu thế đạt đƣợc một kết quả nào đó của một công việc cụ thể, do
một con ngƣời cụ thể thực hiện (năng lực học tập, năng lực tƣ duy, năng lực tự quản
lý bản thân,… Vậy không tồn tại năng lực chung chung.
1.1.2.3. Cấu trúc của năng lực
Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu trúc
của chúng. Có nhiều loại năng lực khác nhau. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần
năng lực cũng khác nhau. Theo mô hình các nhà sƣ phạm Đức, cấu trúc chung của
năng lực hành động đƣợc mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành phần: Năng lực
chuyên môn, năng lực phƣơng pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể.
- Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện các
nhiệm vụ chuyên môn cũng nhƣ khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách
độc lập, có phƣơng pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Nó đƣợc tiếp nhận qua
việc học nội dung – chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng nhận thức và tâm lý
vận động.
- Năng lực phƣơng pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với những
hành động có kế hoạch, định hƣớng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và
17
vấn đề. Năng lực phƣơng pháp bao gồm năng lực phƣơng pháp chung và phƣơng
pháp chuyên môn. Trung tâm của phƣơng pháp nhận thức là những khả năng tiếp
nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. Nó đƣợc tiếp nhận qua việc
học phƣơng pháp luận – giải quyết vấn đề.
- Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt đƣợc mục đích trong
những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng nhƣ trong những nhiệm vụ khác
nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó đƣợc tiếp nhận qua
việc học giao tiếp.
- Năng lực cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh giá
đƣợc những cơ hội phát triển cũng nhƣ những giới hạn của cá nhân, phát triển năng
khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn
giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. Nó đƣợc tiếp
nhận qua việc học cảm xúc – đạo đức và liên quan đến tƣ duy và hành động tự chịu
trách nhiệm.
Mô hình cấu trúc năng lực trên đây có thể cụ thể hoá trong từng lĩnh vực
chuyên môn, nghề nghiệp khác nhau. Mặt khác, trong mỗi lĩnh vực nghề nghiệp
ngƣời ta cũng mô tả các loại năng lực khác nhau. Ví dụ năng lực của GV bao gồm
những nhóm cơ bản sau: Năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng lực chẩn đoán
và tư vấn, năng lực phát triển nghề nghiệp và phát triển trường học.
Mô hình bốn thành phần năng lực trên phù hợp với bốn trụ cột giáo dục theo
UNESCO: [12]
Các thành phần năng lực
Các trụ cột giáo dục của UNESO
Năng lực chuyên môn
Học để biết
Năng lực phƣơng pháp
Học để làm
Năng lực xã hội
Học để cùng chung sống
Năng lực cá thể
Học để tự khẳng định
18
Từ cấu trúc của khái niệm năng lực cho thấy giáo dục định hƣớng phát triển
năng lực không chỉ nhằm mục tiêu phát triển năng lực chuyên môn bao gồm tri thức,
kỹ năng chuyên môn mà còn phát triển năng lực phƣơng pháp, năng lực xã hội và
năng lực cá thể. Những năng lực này không tách rời nhau mà có mối quan hệ chặt
chẽ. Năng lực hành động đƣợc hình thành trên cơ sở có sự kết hợp các năng lực này.
Nội dung dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ giới hạn trong
tri thức và kỹ năng chuyên môn mà gồm những nhóm nội dung nhằm phát triển các
lĩnh vực năng lực:
Học nội dung
Học phƣơng pháp
Học giao tiếp
Học tự trải
chuyên môn
- chiến lƣợc
-Xã hội
nghiệm - đánh giá
- Các tri thức
- Lập kế hoạch học
- Làm việc trong
- Tự đánh giá
chuyên môn (các
tập, kế hoạch làm
nhóm
điểm mạnh, điểm
khái niệm, phạm
việc
- Tạo điều kiện
yếu.
trù, quy luật, mối
- Các phƣơng pháp
cho sự hiểu biết
-
quan hệ…).
nhận thức chung:
về phƣơng diện xã phát triển cá nhân.
- Các kỹ năng
Thu thâp, xử lý,
hội.
chuyên môn.
đánh giá, trình bày
- Học cách ứng xử, thành các chuẩn
- Úng dụng,
thông tin
tinh thần trách
mực giá trị, đạo
đánh giá chuyên
- Các phƣơng pháp
nhiệm, khả năng
đức và văn hoá,
môn.
chuyên môn.
giải quyết xung
lòng tự trọng …
D kế hoạch
- Đánh giá, hình
đột.
Năng lực
Năng lực
Năng lực
Năng lực
chuyên môn
phƣơng pháp
xã hội
nhân cách
1.1.2.4. Năng lực của học sinh.
Theo Đỗ Hƣơng Trà (2015): Năng lực học sinh là khả năng làm chủ những hệ
thống kiến thức, kĩ năng, thái độ,... phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối)
chúng một cách hợp lí vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu
quả những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống.
Có ba dấu hiệu quan trọng cần lƣu ý về năng lực của học sinh:
19
- Năng lực không chỉ là khả năng tái hiện tri thức, thông hiểu tri thức, kĩ năng
học đƣợc..., mà quan trọng là khả năng hành động, ứng dụng/vận dụng tri thức, kĩ
năng học đƣợc để giải quyết những vấn đề của cuộc sống đang đặt ra với các em.
- Năng lực không chỉ là vốn kiến thức, kĩ năng, thái độ sống phù hợp với lứa
tuổi mà là sự kết hợp hài hòa của ba yếu tố này, thể hiện ở khả năng hành động
(thực hiện) hiệu quả, muốn hành động và sẵn sàng hành động đạt mục đích đề ra
(gồm động cơ, ý chí, sự tự tin và trách nhiệm xã hội,...).
- Năng lực đƣợc hình thành, phát triển trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ
học tập ở trong lớp học và học ở ngoài lớp học. Nhà trƣờng là môi trƣờng giáo dục
chính thống giúp học sinh hình thành những năng lực chung, năng lực chuyên biệt
phù hợp với lứa tuổi, song đó không phải là duy nhất. Những môi trƣờng khác nhƣ
gia đình, cộng đồng,... cùng góp phần bổ sung và hoàn thiện các năng lực của các em.
1.1.2.5. Quá trình hình thành năng lực
Quá trình hình thành năng lực có thể mô tả bằng một sơ đồ hình bậc thang,
gồm các bƣớc tăng tiến hình thành năng lực nhƣ sau: (Sơ đồ 1.1)
1 - Tiếp nhận thông tin
2 – ử lí thông tin (thể hiện hiểu biết/ kiến thức)
3 - Áp dụng/ vận dụng kiến thức (thể hiện khả năng)
4 - Thái độ và hành động
5 – Sự kết hợp đầy đủ các yếu tố trên để tạo thành năng lực.
Sự kế hợp 5 bƣớc trên tạo thành năng lực ở ngƣời học. Tuy nhiên, cần kết hợp
nhiều năng lực mới tạo ra sự chuyên nghiệp, kết hợp với học hỏi kinh nghiệm mới
có thể năng lực nghề nghiệp.
6 - Tính trách nhiệm, thể hiện sự chuyên nghiệp/ thành thạo
7- Kết hợp với kinh nghiệm/ trải nghiệm thể hiện năng lực nghề
20
Năng lực nghề
Chuyên nghiệp
Trách nhiệm
Năng lực
Sự đầy đủ
Hành động
Thái độ
Khả năng
Kiến thức
Kinh nghiệm
Áp dụng
Thông tin
ử lý
Các bƣớc hƣớng tới sự phát triển năng lực
1
2
3
4
5
6
7
Sơ đồ 1.1. Mô hình phát triển năng lực : [18, tr9].
1.1.2.6. Các năng lực của học sinh THPT
Trong Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ Giáo dục và
Đào tạo năm 2017 có nêu:
Chƣơng trình giáo dục phổ thông (GDPT) tổng thể mới của Việt Nam sau năm
2017 đã nêu lên các yêu cầu về phẩm chất và năng lực của học sinh khi kết thúc
chƣơng trình giáo dục phổ thông đƣợc xác định là: 5 phẩm chất, 10 năng lực. Đây
là cơ sở ban đầu cho hoạt động phát triển chƣơng trình nhà trƣờng, giúp ngƣời học
hình thành năng lực cần thiết ở đầu ra.
- Về 5 phẩm chất chủ yếu cần hình thành, phát triển ở học sinh là: yêu nước,
nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm.
- Về năng lực, chƣơng trình hƣớng đến 10 năng lực cốt lõi ( Năng lực cốt lõi
là năng lực cơ bản, thiết yếu mà bất kỳ ai cũng cần phải có để sống, học tập và làm
việc hiệu quả). Các năng lực cốt lõi của học sinh THPT: Những năng lực chung
đƣợc tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát
21
triển: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết
vấn đề và sáng tạo. Những năng lực chuyên môn đƣợc hình thành, phát triển chủ
yếu thông qua một số môn học, hoạt động giáo dục nhất định: Năng lực ngôn ngữ,
năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng
lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất. Bên cạnh việc hình thành, phát
triển các năng lực cốt lõi, chƣơng trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện,
bồi dƣỡng năng lực đặc biệt (năng lực đặc biệt là năng khiếu thƣờng chỉ có ở một
số ngƣời) của học sinh.
1.1.2.7. Các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí
Trong tài liệu tập huấn: Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo
định hướng phát triển năng lực học sinh môn Địa lí cấp THPT, của Bộ giáo dục và
đào tạo (2014) có nêu các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí
- Năng lực chuyên biệt là những năng lực đƣợc hình thành và phát triển trên
cơ sở các năng lực chung theo định hƣớng chuyên sâu, riêng biệt trong các loại hình
hoạt động, công việc hoặc tình huống, môi trƣờng đặc thù, cần thiết cho những hoạt
động chuyên biệt, đáp ứng yêu cầu hạn hẹp hơn của một hoạt động nhƣ Toán học,
Âm nhạc, Mĩ thuật, Thể thao, Địa lí,…
- Một số năng lực chuyên biệt môn Địa lí: tƣ duy tổng hợp theo lãnh thổ, học
tập tại thực địa, sử dụng bản đồ, sử dụng số liệu thống kê, sử dụng hình vẽ, tranh
ảnh, mô hình, video clip…
Bảng 1.1. Bảng mô tả các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí
Năng
lực
Tư
duy
tổng
hợp
theo
lãnh
thổ
Mức 1
Mức 2
Mức 3
Mức 4
Mức 5
Xác định
ác định
Phân tích
ác định
Giải thích
đƣợc mối
đƣợc mối
đƣợc mối
đƣợc mối
đƣợc mối
quan hệ
quan hệ
quan hệ
quan hệ nhân
quan hệ nhân
tƣơng hỗ
tƣơng hỗ
tƣơng hỗ
quả giữa các
quả giữa các
giữa hai
giữa nhiều
giữa các
thành phần tự
thành phần tự
thành phần
thành phần
thành phần
nhiên và kinh
nhiên và kinh
tự nhiên,
tự nhiên,
tự nhiên và
tế - xã hội
tế - xã hội
kinh tế - xã
kinh tế - xã
kinh tế - xã
trên lãnh thổ
trên lãnh thổ
22
