Đánh giá hiệu quả chính sách quản lý và bảo vệ nguồn lợi thủy sản nghiên cứu tình huống tại hồ trị an đồng nai

B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

V HOÀNG QU NH

ÁNH GIÁ HI U QU CHÍNH SÁCH QU N LÝ
VÀ B O V NGU N L I TH Y S N
NGHIÊN C U TÌNH HU NG
T I H TR ANNG NAI

LU N V N TH C S CHÍNH SÁCH CÔNG

TP.H CHÍ MINH – N M 2013


B
TR

CH

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

NG TRÌNH GI NG D Y KINH T FULBRIGHT
V HOÀNG QU NH

ÁNH GIÁ HI U QU CHÍNH SÁCH QU N LÝ
VÀ B O V NGU N L I TH Y S N
NGHIÊN C U TÌNH HU NG
T I H TR ANNG NAI

Ngành: Chính sách công
Mã s : 60340402

LU N V N TH C S CHÍNH SÁCH CÔNG

NG

I H NG D N KHOA H C
TS. INH CÔNG KH I

TP.H CHÍ MINH – N M 2013


i

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan lu n v n này hoàn toàn do tôi th c hi n. Các o n trích d n và s li u s
d ng trong lu n v n

u ư c d n ngu n và có

chính xác cao nh t trong ph m vi hi u

bi t c a tôi. Lu n v n này không nh t thi t ph n ánh quan i m c a Trư ng

i h c Kinh

t thành ph H Chí Minh hay Chương trình gi ng d y kinh t Fulbright.
TP.H Chí Minh, Ngày

tháng

Tác gi lu n v n

V Hoàng Qu nh

n m 2013


ii

L I C M ƠN

u tiên, Tôi xin chân thành c m ơn quý Th y, Cô t i Chương trình gi ng d y kinh t
Fulbright, nh ng ngư i ã em h t tâm huy t c a mình

truy n d y cho chúng tôi nh ng

ki n th c quý báu trong su t th i gian h c t p t i trư ng.
c bi t, Tôi xin g i l i c m ơn chân thành
t n tình hư ng d n, góp ý và
b t

u nh ng bu i seminar

n TS.

inh Công Kh i, ngư i Th y ã luôn

ng viên tôi trong su t quá trình th c hi n lu n v n, t lúc
u tiên cho

n lúc tôi hoàn thành lu n v n c a mình.

Tôi c!ng xin chân thành c m ơn TS. Jonathan Pincus ã có nh ng ý ki n góp ý xác áng
giúp tôi "nh hình lu n v n c a mình.
Tôi c!ng xin c m ơn các b n MPP4, các Chú, các Anh ch" em trong Chi c c Th y s n
ng Nai ã h# tr và giúp $ tôi r t nhi u trong quá trình th c hi n lu n v n này. Và Tôi
c!ng g i l i c m ơn chân thành
trong su t quãng ư ng h c v n
ư c ngày như hôm nay.

n nh ng ngư i luôn âm th m

ng sau và ng h tôi

y gian nan. Không có giúp $ này có l% tôi ã không có

iii

TÓM T T LU N V N

Ngu n l i th y s n là ngu n tài nguyên quan tr ng c a nư c ta. Nó không ch& là

ng l c

quan tr ng cho s phát tri n kinh t mà còn óng góp quan tr ng vào quá trình xóa ói
gi m nghèo ' nư c ta. Tuy nhiên g n ây, tình tr ng ngu n l i th y s n b" suy gi m
nghiêm tr ng ang di(n ra t i nhi u th y v c vùng bi n l n trong n i

ng. Chính ph

ã

có r t nhi u chính sách nh)m ng n ch n và ph c h i ngu n l i th y s n, tuy nhiên hi u qu
c a các chính sách v n chưa ư c ánh giá m t cách c th .
Qua vi c nghiên c u tình hu ng chính sách qu n lý khai thác ngu n l i trên h Tr" An,
lu n v n s% làm rõ nh ng b t c p trong các chính sách qu n lý theo cơ ch t do ti p c n
ang áp d ng trên h Tr" An nói riêng và các th y v c khác nói chung.
D a trên thông tin ph n h i chính sách t chính nh ng ngư i dân ang tr c ti p sinh s ng
b)ng ngh khai thác th y s n trên h Tr" An và các cán b qu n lý t i "a phương, thông
qua b tiêu chí ánh giá c a T ch c Lương th c và Nông nghi p Liên Hi p Qu c tác gi
th c hi n ánh giá tính b n v ng vi c phát tri n ngu n l i th y s n trên h Tr" An.
K t qu nghiên c u cho th y tính b n v ng c a ho t

ng khai thác th y s n trên h Tr"

An là th p. Ngu n l i th y s n b" khai thác quá m c d n

n suy gi m rõ r t v c s n

lư ng và thành ph n loài th y s n trên h . Các chính sách và bi n pháp hành chính nh)m
b o v ngu n l i th y s n, tránh tình tr ng khai thác quá m c và ng n ch n tình tr ng khai
thác trái phép b)ng xung i n ã không có hi u qu .
Kinh nghi m các nư c trên th gi i cho th y vi c áp d ng cơ ch t do ti p c n trong qu n
lý ngu n l i th y s n s% d n t i suy ki t ngu n l i th y s n b t ch p các n# l c, bi n pháp
can thi p b)ng các m nh l nh hành chính c a cơ quan ch c n ng. Vì v y, m t s thay
nh)m thay th cơ ch t do ti p c n

i v i ngu n l i th y s n trên h Tr" An là c n thi t.

Qu n lý ngu n l i th y s n d a vào các công c th" trư ng như h n ng ch cá nhân có th
trao

i

i (ITQ) là m t gi i pháp t t có th áp d ng trên h Tr" An.


iv

M CL C
L*I CAM OAN ................................................................................................................... i
L*I C+M ƠN ........................................................................................................................ii
TÓM T-T LU.N V/N .......................................................................................................iii
M0C L0C ............................................................................................................................ iv
DANH M0C T1 VI2T T-T ............................................................................................... vi

DANH M0C B+NG ...........................................................................................................vii
DANH M0C HÌNH ............................................................................................................viii
CHƯƠNG 1: T4NG QUAN ................................................................................................. 1
1.1

B i c nh chính sách .................................................................................................... 1

1.2

V n

1.3

Câu h5i chính sách ...................................................................................................... 4

1.4

M c tiêu nghiên c u ................................................................................................... 4

1.5

i tư ng và ph m vi nghiên c u .............................................................................. 4

1.6

Phương pháp nghiên c u và thu th p s li u .............................................................. 5

chính sách ....................................................................................................... 3

1.6.1. Phương pháp nghiên c u .......................................................................................... 5

1.6.2. Thu th p s li u ........................................................................................................ 5
1.7

K t c u lu n v n ......................................................................................................... 6

CHƯƠNG 2: CƠ S6 LÝ THUY2T VÀ KHUNG PHÂN TÍCH.......................................... 7
2.1 Cơ s' lý thuy t ................................................................................................................. 7
2.1.1 Cơ ch quy n tài s n ................................................................................................. 7
2.1.2 Ngu n l i c ng

ng ................................................................................................. 7

2.1.3 Lý thuy t Khai thác th y s n b n v ng .................................................................... 9
2.2 Khung phân tích phát tri n b n v ng ngh khai thác th y s n ..................................... 11
2.3 T ng quan các nghiên c u trư c.................................................................................... 12


v

2.4 Kinh nghi m qu n lý qu c t ......................................................................................... 14
2.4.1 Các công c th" trư ng trong qu n lý th y s n ....................................................... 14
2.4.2 Qu n lý th y s n b)ng công c ITQ t i New Zealand ............................................ 15
CHƯƠNG 3: QU+N LÝ NGU7N L8I TH9Y S+N T:I VI;T NAM ............................. 17
3.1 L"ch s chính sách qu n lý ngu n l i th y s n qua các th i k< .................................... 17
3.2 Tình hình qu n lý ngu n l i th y s n ' nư c ta hi n nay ............................................. 18
3.3 Mô hình qu n lý ngu n l i th y s n t i

ng Nai ........................................................ 22

CHƯƠNG 4: ÁNH GIÁ HI;U QU+ CHÍNH SÁCH ...................................................... 26

4.1 Tiêu chí v sinh thái ...................................................................................................... 26
4.2 Tiêu chí v môi trư ng ................................................................................................. 28
4.3 Tiêu chí v công ngh ................................................................................................... 29
4.4 Tiêu chí v khía c nh con ngư i ................................................................................... 31
4.5 Tiêu chí v th ch ........................................................................................................ 32
CHƯƠNG 5: K2T LU.N VÀ KI2N NGH= ....................................................................... 36
5.1 K t lu n .......................................................................................................................... 36
5.2 Ki n ngh" chính sách...................................................................................................... 36
5.3 Tính kh thi c a ki n ngh" chính sách ........................................................................... 37
TÀI LI;U THAM KH+O ................................................................................................... 40
PH0 L0C ............................................................................................................................ 43
Ph l c 1: . ........................................................................................................................... 43
Ph l c 2 .............................................................................................................................. 46
Ph l c 3 .............................................................................................................................. 49
Ph l c 4 .............................................................................................................................. 51
Ph l c 5: ............................................................................................................................. 52
Ph l c 6 .............................................................................................................................. 53


vi

DANH M C T
CV (Cheval)

VI T T T

Mã l c ( 1CV= 0,736kW)

FAO (Food and Agriculture Organization T

ch c Lương th c và Nông nghi p

of The United Nations)

Liên hi p qu c

ITQ (Individual Transferable Quota)

H n ng ch cá nhân có th trao

MSY (Maximum Sustainable Yeild)

M c s n lư ng b n v ng t i a

NN&PTNT

Nông nghi p và Phát tri n nông thôn

KT&BVNL

Khai thác và b o v ngu n l i

TAC (Total Allocation Catch)

T ng s n lư ng ư c phép khai thác

i


vii

DANH M C B NG

B ng 3.1: S lư ng tàu khai thác th y s n chia theo công su t................................................ 20


viii

DANH M C HÌNH
Hình 2.1: Mô hình khai thác ngu n l i th y s n. ..................................................................... 10
Hình 2.2: Sơ

khung phân tích b n v ng c a FAO ............................................................... 12

Hình 3.1: S n lư ng th y s n khai thác giai o n 1990-2011 .................................................. 19
Hình 3.2: Sơ

phân c p t ch c qu n lý khai thác và b o v ngu n l i th y s n

t i Vi t Nam .............................................................................................................. 21
Hình 3.3: S n lư ng khai thác th y s n trên "a bàn t&nh

ng Nai giai o n 2005-2010

( ơn v" tính: t n/n m) .............................................................................................. 23
Hình 3.4: H th ng các cơ quan qu n lý ngu n l i th y s n h Tr" An ................................... 24
Hình 4.1: ánh giá c a ngư i dân v s n lư ng khai thác trên h Tr" An ............................... 27
Hình 4.2: T> l tàu, thuy n khai thác th y s n trên h Tr" An chia theo công su t
n m 2012.................................................................................................................. 30
Hình 4.3: S n lư ng khai thác m t s loài th y s n trên h Tr" An ......................................... 31

Hình 4.4: S v khai thác trái phép b" phát hi n qua các n m.................................................. 33


1

CHƯƠNG 1: T NG QUAN

1.1

B i c nh chính sách

Ngh" quy t 09-NQ/TW ngày 09/02/2007, Ban ch p hành Trung ương

ng khóa X ã xác

"nh kinh t bi n là kinh t ch l c c a nư c ta trong tương lai. Ngoài ngu n h i s n t
nhiên r t quan tr ng t i các vùng ven bi n và ngoài khơi thu c lãnh th Vi t Nam, ngu n
l i th y s n trên các sông như Sông H ng, Sông C u Long, Sông

ng Nai ư c ánh giá

r t a d ng v i nhi u loài có giá tr" kinh t . Theo s li u cu c “T ng i u tra nông thôn,
nông nghi p 2011”, ngành th y s n góp ph n t o thu nh p cho 719.755 h tương ương
ng khu v c nông thôn,1 trong ó a ph n là nông h thu nh p th p.

1,448 tri u ngư i lao

Tuy nhiên nh ng n m g n ây, ngu n l i th y s n

c bi t ngu n l i th y s n ven b và

các th y v c n i "a suy gi m m t cách nhanh chóng, có nguy cơ c n ki t, nh hư'ng
nghiêm tr ng

n

i s ng và thu nh p c a ngư dân s ng ph thu c vào ngh khai thác

th y s n. Hàng ho t h gia ình

i m t v i nguy cơ tái nghèo ho c b t bu c ph i chuy n

i ngh nghi p, e d a n "nh xã h i. Do ó, vi c qu n lý và khai thác s d ng th y s n
m t cách có hi u qu , duy trì s phát tri n n "nh là m t thách th c l n ang

t ra

i

v i ngành th y s n.
T khi Lu t Th y s n n m 2003 có hi u l c thi hành, Chính ph

ã th hi n s n# l c và

quy t tâm trong vi c b o v ngu n l i th y s n b)ng vi c ban hành quy "nh v qu n lý
ng ký,

ng ki m tàu cá, nghiêm c m các ho t

ng khai thác trái phép b)ng ch t n ,

xung i n và xây d ng chương trình t ng th b o v và phát tri n ngu n l i th y s n

n

n m 2010 theo Quy t "nh 131/2004/Q -TTg ngày 16/07/2004 c a Th tư ng Chính ph ,
trong ó t p trung vào các chương trình: ph c h i, tái t o và phát tri n ngu n l i thu> s n;
quy ho ch các khu b o t n bi n, các vùng c m khai thác thu> s n; xây d ng các mô hình
qu n lý ngu n l i thu> s n v i s tham gia c a c ng
li u v ngu n l i thu> s n...

1

T ng C c th ng kê (2011)

ng; xây d ng h th ng thông tin d


2

ánh giá k t qu

t ư c sau 5 n m th c hi n Chương trình ã

t ư c nh ng k t qu :

quy ho ch và tri n khai 45 khu b o t n vùng nư c n i "a và 16 khu b o t n bi n; tái t o,
ph c h i và phát tri n ngu n l i th y s n ' m t s
"nh; xây d ng cơ s' d li u ban
pháp lu t.

uv

i m như Phú Qu c, Khánh Hòa, Bình

a d ng sinh h c và hoàn thi n h th ng v n b n

2

Ngày 13/02/2012 Th tư ng Chính ph ti p t c ban hành Quy t "nh 188/2012/Q -TTg
“V vi c phê duy t Chương trình b o v và phát tri n ngu n l i th y s n

n n m 2020”

ti p t c k th a các quan i m qu n lý, m c tiêu và cơ ch chính sách tương t Quy t "nh
131/2004/Q -TTg ã th c hi n t n m 2004. D ki n kinh phí
kho ng 796 t>

th c hi n chương trình

ng.

Tuy nhiên trên th c t , t i nhi u th y v c các d u hi u suy gi m ngu n l i th y s n ngày
càng rõ r t hơn.

c bi t ngu n l i th y s n ven b và các th y v c n i "a có nguy cơ suy

ki t. Nhi u loài th y s n tr' thành loài quý hi m và có nguy cơ ti t ch ng, ch t
lư ng môi trư ng s ng c a các loài th y sinh v t có xu hư ng ngày càng gi m.
ng Nai ư c là m t trong nh ng T&nh n i "a có ngu n l i th y s n a d ng v i nhi u

gi ng loài quý. Trong T&nh ngoài h th ng sông

ng Nai, còn có h th y i n Tr" An

(di n tích 32.400ha) và 16 h ch a l n nh5 khác, ngu n l i th y s n là sinh k quan tr ng
cho kho ng 17.996 ngư i dân s ng b)ng ngh khai thác và nuôi tr ng th y s n.3 Th c hi n
chương trình phát tri n và b o v ngu n l i th y s n c a Chính ph , t&nh
hi n nghiêm túc các ch&

ng Nai th c

o và ã thành l p ư c Khu b o t n thiên nhiên- v n hóa

Nai v i nhi m v b o t n và phát tri n s

ng

a d ng sinh h c h sinh thái r ng Nam Cát Tiên

và ngu n l i th y s n trên h Tr" An. Hi n tr ng qu n lý và b o v ngu n l i th y s n '
ng Nai là m t minh ch ng th c ti(n sinh

ng cho tác

ng c a chính sách b o v

ngu n l i th y s n ' nư c ta.

2

B NN&PTNT (2011)
S' NN&PTNT ng Nai (2012), Quy ho ch t ng th phát tri n ngành th y s n t&nh
2011-2015 và "nh hư ng n n m 2020.
3

ng Nai giai o n


3

1.2

V n

chính sách

Ngu n l i th y s n tai nư c ta ư c qu n lý theo cơ ch t do ti p c n, m i ngư i dân

u

ư c phép tham gia khai thác ngu n l i th y s n nhưng ph i tuân th các quy "nh pháp
lu t và s qu n lý c a các cơ quan ch c n ng.

th c hi n ch c n ng qu n lý,

tuân th pháp lu t và ng n ch n các hành vi khai thác trái phép, nhà nư c ã

mb os
u tư r t

nhi u ngu n l c cho công tác thanh tra ki m tra; b sung nhân l c, phương ti n cho công
tác ki m ngư; xây d ng các khu b o t n…nh)m m c tiêu b o v và phát tri n b n v ng
ngu n l i th y s n. Tuy nhiên, k t qu cho th y ngu n l i th y s n ã không ư c b o v
và phát tri n m t cách hi u qu . Th m chí t i nhi u th y v c, ngu n l i th y s n có d u
hi u c a s suy gi m nghiêm tr ng. C th n ng su t khai thác trên m t ơn v" công su t
c a tàu, thuy n qua các n m có chi u hư ng gi m m t cách rõ r t. N m 1990, n ng su t
khai thác bình quân
kg/CV và

t 897 kg/CV.

n n m 2000, n ng su t ã gi m m nh còn 493

n n m 2010 n ng su t khai thác ch& còn 371 kg/CV.4 Hơn n a, s

a d ng

thành ph n các loài th y s n c!ng b" gi m sút. S lư ng loài cá có nguy cơ tuy t ch ng
ph i ưa vào sách

5 Vi t Nam t ng lên c v s lư ng và c p

lư ng loài th y s n có tên sách

5 Vi t Nam 1992 là 70 loài

nguy c p. C th , s
n n m 2002 ã t ng lên

thành 89 loài, trong ó có 3 loài cá ư c xác "nh ã tuy t ch ng ngoài thiên nhiên.5

Ngu n l i th y s n là m t d ng hàng hóa công ư c t do ti p c n. Vi c áp d ng cơ ch t
do ti p c n trong qu n lý ngu n l i th y s n thư ng d n

n tình tr ng ngu n l i b" khai

thác quá m c và suy ki t. Thu nh p t khai thác th y s n s% thu hút ngày càng nhi u ngư
dân tham gia ho t

ng khai thác.

n ng c a mình mà không quan tâm

thu ư c l i ích t i a, ngư dân khai thác h t kh
n kh n ng tái t o c a ngu n l i th y s n. Kinh

nghi m qu n lý ngu n l i th y s n các qu c gia thu c T ch c H p tác và Phát tri n Kinh
t (OECD) cho th y h u h t s suy gi m tr lư ng các loài th y s n ' các qu c gia này

4

Trích d n s li u t Vi n Nghiên c u Qu n lý Trung ương (2008) và Vi n Kinh t Quy ho ch Th y s n
(2012)
5
S li u trích d n t Lê Thi t Bình – C c Khai thác và B o v Ngu n l i Th y s n


4

ư c ch ng minh là do vi c áp d ng các bi n pháp qu n lý, ki m soát truy n th ng trư c
ây ã không

kh n ng ng n ch n các v n

n y sinh do cơ ch t do ti p c n.6

T tình hình th c ti(n ang di(n ra và kinh nghi m th t b i các qu c gia thu c OECD, v n
ư c

t ra li u chính sách qu n lý và chương trình b o ngu n l i th y s n ang th c

hi n có th c s

hi u qu trong vi c b o v và phát tri n b n v ng ngu n l i th y s n t i

các th y v c trong nư c, i n hình như trư ng h p t i h Tr" An1.3

Câu h i chính sách

Xu t phát t v n
i.

ng Nai?

ã

t ra, lu n v n s% t p trung tr l i 02 câu h5i nghiên c u chính:

Li u chính sách qu n lý và b o v ngu n l i th y s n hi n t i có th c s hi u qu ,

giúp c i thi n tính b n v ng c a ngu n l i th y s n trên h Tr" An?

ii.

Trong trư ng h p chính sách không hi u qu , gi i pháp c i thi n hi u qu chính

sách là gì?
1.4

M c tiêu nghiên c u

Lu n v n ư c th c hi n nh)m ánh giá tác
tri n ngu n l i th y s n,

ng các chính sách qu n lý b o v và phát

c bi t tính hi u qu các chương trình theo Quy t

131/2004/Q -TTg và 188/2012/Q -TTg c a Chính ph tác
trên h Tr" An. T k t qu phân tích tác gi s%

ng

"nh

n ngu n l i th y s n

xu t nh ng gi i pháp nh)m c i thi n hi u

qu chính sách qu n lý hi n t i. K t qu nghiên c u lu n v n s% là bài h c kinh nghi m
trong vi c qu n lý ngu n l i th y s n t i các h ch a khác c!ng như các th y v c khác
trong c nư c.

1.5

i tư ng và ph m vi nghiên c u

i tư ng nghiên c u c a lu n v n là các chính sách qu n lý ngu n l i ang áp d ng trên
h Tr" An; lu n v n s% t p trung phân tích k t qu tác

ng c a chính sách lên h sinh thái

và sinh k c a ngư dân sinh s ng trên h Tr" An. D a trên các tiêu chí ánh giá tính b n

6

Hartwick. J & Olewer.N (1998)


5

v ng c a vi c phát tri n khai thác th y s n, lu n v n s% ch& ra nh ng ưu i m
i m t n t i c a chính sách

t

ó

t và nh ng

xu t nh ng ki n ngh" phù h p.

Các chính sách qu n lý và b o v ngu n l i th y s n ư c áp d ng

ng nh t t i h u h t

các "a phương và các th y v c trong c nư c trên cơ s' Lu t Th y s n 2003. Do ó, lu n
v n xác "nh trong ph m vi nghiên c u chính sách áp d ng trong th y v c h Tr" An- T&nh
ng Nai

i di n cho chính sách chung v qu n lý ngu n l i th y s n ang áp d ng t i

nư c ta.
1.6

Phương pháp nghiên c u và thu th p s li u

1.6.1. Phương pháp nghiên c u
Phương pháp nghiên c u ư c s d ng trong lu n v n là phương pháp "nh tính. K t h p
các s li u th ng kê t các cơ quan ch c n ng và nh ng ph n h i t ngư dân khai thác th y
s n và các cán b qu n lý t i "a phương thông qua ph5ng v n tr c ti p k t h p ph5ng v n
nhóm,

t

ó có ư c nh ng thông tin a chi u và chính xác v hi u qu chính sách qu n

lý ngu n l i th y s n, trong ó tr ng tâm là chương trình theo Quy t "nh 131/2004/Q TTg và 188/2012/Q -TTg c a chính ph . Lu n v n s d ng các cơ s' lý thuy t kinh t
h c v tài nguyên thiên nhiên và kinh nghi m qu n lý th y s n c a các nư c trên th gi i
nh)m phân tích nh ng nguyên nhân tính hi u qu và nh ng h n ch c a chính sách, t

ó

ưa ra nhưng ki n ngh" nh)m c i thi n hi u qu c a chính sách qu n lý ngu n l i th y s n
trên h Tr" An.
1.6.2. Thu th p s li u
n mb tv n
th c p ban

m t cách t ng quan và chính xác, tác gi th c hi n thu th p thông tin

u t báo chí, báo cáo c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, các cơ

quan qu n lý nhà nư c t i "a phương S' Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
Chi c c Th y S n

ng Nai,

ng Nai.

Sau khi n m b t t ng quan v n

,

có ư c thông tin chi ti t và d n ch ng th c ti(n, tác

gi th c hi n ph5ng v n tr c ti p các 50 nông h sinh s ng và tham gia ho t

ng ánh

th y s n trên h Tr" An. Trong ó 08 h thu c vùng thư ng ngu n, 21 h trung ngu n và
21 h thu c vùng h ngu n. S lư ng m u kh o sát t i m#i huy n ư c xác "nh c n c

6

trên s li u t ng h p v tình hình khai thác th y s n c a Chi c c th y s n
dung ph5ng v n nông h s% v các v n

sinh k , hi n tr ng khai thác ngu n l i th y s n

và chính sách qu n lý ngu n l i th y s n "a phương.
toàn di n v v n

ng Nai. N i

ng th i,

có cách nhìn nh n

, tác gi th c hi n ph5ng v n tr c ti p các cán b tr c ti p th c thi

chính sách nh)m tìm hi u cách nhìn nh n v n

t các cơ quan qu n lý "a phương.

S li u, thông tin sơ c p và th c p sau khi ư c thu th p qua ph5ng v n s% ư c t ng h p,
th ng kê, so sánh b)ng các công c th ng kê cơ b n.
1.7

K t c u lu n v n

K t c u lu n v n s% bao g m 05 chương. N i dung Chương 01 s% gi i thi u t ng quát v n

chính sách c n nghiên c u, m c tiêu nghiên c u và phương pháp nghiên c u s d ng
trong lu n v n. Chương 02 s% trình bày t ng quan cơ s' lý thuy t ư c s d ng và nh ng
nghiên c u khoa h c c a các tác gi trong nư c và th gi i ã th c hi n trong l?nh v c
th y s n. Chương 03 s% trình bày t ng quan hi n tr ng ho t
Vi t Nam t trư c

n nay,

c bi t t i khu v c h Tr" An-

tích k t qu nghiên c u qua vi c kh o sát i u tra c a tác gi

ng khai thác th y s n t i
ng Nai. Chương 4 s% phân
ã th c hi n. Cu i cùng,

Chương 05 s% trình bày k t lu n và ki n ngh" chính sách nh)m c i thi n hi u qu chính
sách qu n lý khai thác th y s n trên h Tr" An.


7

CHƯƠNG 2: CƠ S
gi i quy t v n

LÝ THUY T VÀ KHUNG PHÂN TÍCH

chính sách ã

t ra, tác gi s d ng cơ s' lý thuy t và khung phân

tích sau.
2.1 Cơ s lý thuy t
2.1.1 Cơ ch quy n tài s n
Th ch chính tr" và h th ng quy n s' h u là nguyên nhân sâu xa c a

u tư và t ng

trư'ng.7 M t h th ng quy n tài s n ư c xác l p rõ ràng s% cho con ngư i s% có c m giác
an toàn, ph n thư'ng d( oán "nh, t

ó, t o

ng cơ cho h tham gia

u tư, tích l!y

phát tri n. Quy n tài s n là t p h p c a nhi u quy n l i mang tính lo i tr .8 Ngu n l i th y
s n tương t như v t quy n có th có các quy n như quy n chi m h u, quy n s d ng,
quy n "nh o t, quy n h n ch ngư i th ba, quy n canh tác, cho thuê… M t h th ng
qu n lý d a vào quy n tài s n ư c thi t k t t có kh n ng ng n ch n s c n ki t ngu n
l i th y s n và h sinh thái.9
T i nư c ta,

ư c tham gia ho t

ng khai thác th y s n, tàu thuy n ph i ư c

ng ký,

ng ki m, ki m tra các i u ki n an toàn m i ư c c p gi y phép khai th y s n. T i nhi u
qu c gia trên th gi i, gi y phép khai thác th y s n là m t d ng quy n tài s n. Phân lo i
theo Cơ ch quy n tài s n có 4 hình th c khác nhau c a cơ ch quy n tài s n: tư nhân,
công c ng, nhà nư c và cơ ch không tài s n (t do ti p c n). Cơ ch quy n tài s n trong
th c t thư ng là s k t h p

c tính c a 04 hình th c cơ b n trên.10

2.1.2 Ngu!n l i c"ng !ng
Ngu n l i th y s n ư c xem hàng hóa công không thu n túy. D a vào 02

c tính c a

hàng hóa, vi c khai thác ngu n l i th y s n có tính c nh tranh nhưng không có tính lo i
tr . Không có cá nhân, t ch c có th ng n c n ngư i khác th c hi n vi c khai thác th y
s n nhưng ho t

7

ng khai thác ngu n l i c a m t ngư i s% nh hư'ng

Acemoglu và các c ng s (2012)
Ph m Duy Ngh?a (2011)
9
Costello và c ng s (2008)
10
Khái ni m ư c trích d n t Cochrane,L.H. & Garcia,M.S. (2009), tr.492

8

n kh n ng khai


8

thác ngu n l i th y s n c a ngư i khác. Tùy thu c ' m#i qu c gia, nhà nư c quy "nh
ngu n l i th y s n theo cơ ch “t do ti p c n” ho c quy n ti p c n ư c g n v i quy n s'
h u cá nhân ho c b" h n ch b)ng gi y phép khai thác mà nhà nư c s% có bi n pháp qu n
lý b)ng các m nh l nh hành chính hay b)ng cơ ch th" trư ng.
Trong khai thác th y s n, cơ ch t# do ti p c n (open acess) là tình tr ng ngư trư ng trong
ó b t c ai mu n khai thác th y s n

u có th th c hi n i u ó. Vi c ti p c n v i ngu n

l i là t do v i t t c m i ngư i b'i vì không có s s' h u riêng v ngu n l i. Tình tr ng
này không nên b" nh m l n v i “tài s n chung”, m t hình th c s' h u chung c a ngu n tài
nguyên và ki m soát vi c ti p c n nó.11
Trái ngư c v i cơ ch t do ti p c n là cơ ch s' h u tư nhân. T i các qu c gia khác,
quy n ư c khai thác ngu n l i th y s n ư c xem như m t lo i gi y phép có th trao

i.

Ph bi n nh t là h n ng ch cá nhân có th$ trao %i (Individual transferable quota - ITQ)
M t lo i quy n

th c hi n vi c thu ho ch m t lư ng tài nguyên

chuy n như ng, ví d như là b)ng cách bán, cho thuê hay

c thù mà có th

l i th a k . M t lo i h n

ng ch ư c phân b cho cá nhân ngư i ánh b t th y s n hay ngư i s' h u tàu ánh b t
th y s n và có th bán l i cho ngư i khác.12 Do ó, qu n lý ngu n l i th y s n theo cơ ch
h n ng ch s% lo i tr tình tr ng không ai th c s s' h u v i ngu n l i th y s n.
Ngu n l i th y s n trong t nhiên có kh n ng tái sinh nhưng có gi i h n. Trong i u ki n
qu n lý theo cơ ch t do ti p c n, không ai th c s s' h u ngu n l i th y s n, ngư i dân
ư c t do và không b" h n ch trong vi c khai thác th y s n. L i nhu n t khai thác th y
s n s% thu hút ngư dân tham gia ho t

ng khai thác ngày càng nhi u. Do không ai th c s

s' h u ngu n l i th y s n ngoài t nhiên, các loài th y s n không ư c ngư dân này khai
thác thì s% b" ngư i khác ánh b t, nên ngư dân có xu hư ng s d ng t i a cư ng l c khai
thác c a mình d n

n tình tr ng ngu n l i th y s n b" khai thác quá m c, tr lư ng s% s t

gi m, c n ki t trong tương lai do không có i u ki n

tái t o. Hơn n a, vi c ngư dân t n

d ng t i a cư ng l c, khai thác không ch n l c nên t> l cá t p, cá chưa

11
12

Khái ni m ư c trích d n t Cochrane, K.L. & Garcia, S.M. (2009), tr.489
Khái ni m ư c trích d n t Cochrane, K.L & Garcia, S.M. (2009), tr.485

t kích c$


9

thương ph@m t ng lên; giá bán trên th" trư ng ' m c th p. i u này làm gi m hi u qu c a
vi c khai thác ngu n l i th y s n.
T i tr ng thái cân b)ng ho t

ng khai thác, chi phí trong trư ng h p ư c qu n lý theo t
i v i trư ng h p ngu n l i ư c qu n lý theo.

do ti p c n b)ng v i chi phí bình quân.

t i ưu hóa

Trong i u ki n s' h u tư nhân v quy n khai thác, ngư dân có i u ki n
ho t

ng khai thác c a mình b)ng cách ch& khai thác khi l i nhu n biên trên m t ơn v"

th y s n khai thác l n hơn chi phí biên h ph i b5 ra.13
Như v y, vi c qu n lý ngu n l i th y s n theo cơ ch t do ti p c n v a không khuy n
khích ngư i dân khai thác b o v ngu n l i th y s n m t cách hi u qu ,
t do ti p c n ngu n l i th y s n d n

ng th i cơ ch

n hi u qu kinh t th p hơn so v i ánh b t trong

i u ki n quy n ti p c n ư c cá nhân hóa.
2.1.3 Lý thuy t Khai thác th&y s n b n v'ng
Ho t

ng khai thác th y s n ư c xem là Khai thác th&y s n b n v'ng (sustainable

fishing) khi “Ho t

ng khai thác th y s n mà không gây ra ho c d n

không mong mu n v sinh h c và hi u qu kinh t , s

n s thay

i

a d ng sinh h c, hay c u trúc và

ch c n ng c a h sinh thái t th h này qua th h khác”.14
Ngu n l i th y s n là d ng tài nguyên có th tái t o.Tuy nhiên, n u khai thác và s d ng
không h p lý có th d n

n vi c c n ki t ngu n tài nguyên này. D a trên mô hình

Schaefer (1957), tr lư ng th y s n t ng trư'ng theo d ng hàm logistic.15 Trong m#i th y
v c, qu n th các loài th y s n có th
ho t

ng khai thác. Khi xu t hi n ho t

t m c sinh kh i t i a

trong i u ki n không có

ng khai thác ngu n l i th y s n s% b" tác

ng

theo 3 trư ng h p sau ây:
-

Trư ng h p 1: Cư ng l c khai thác vư t quá m c t ng trư'ng s n lư ng t i a c a

qu n th (m c H1), ngu n l i th y s n b" rơi vào tình tr ng khai thác quá m c (l m thác).
K t qu là ngu n l i th y s n s% d n b" khai thác c n ki t.

13

Hartwick, J và Olewiler (1998)
FAO fisheries glossary, truy c p ngày 23/04/2013 t i "a ch& />15
Hartwick, J và Olewiler (1998)

14


10

-

Trư ng h p 2: Cư ng l c khai thác t i b)ng m c t ng trư'ng s n lư ng t i a c a

qu n th (m c H2). Lư ng th y s n b" khai thác b)ng v i lư ng th y s n ư c tái sinh c a
qu n th . Ngu n l i th y s n
-

t ư c s b n v ng ' m c s n lư ng t i a.

Trư ng h p 3: Cư ng l c khai thác t i H3 th p hơn m c t ng trư'ng s n lư ng t i
a c a qu n th (m c H3). Qu n th s%

không

t ư c s b n v ng nhưng s n lư ng khai thác

t t i a.
Hình 2.1: Mô hình khai thác ngu n l i th y s n.

(Ngu n: Tác gi hi u ch&nh d a trên tài li u Tietenberg, T & Lewis, L (2012))
Cơ ch t do ti p c n ngu n l i th y s n d( d n

n tình tr ng khai thác vư t quá m c s n

lư ng khai thác b n v ng (MSY) c a qu n th trong khi m t h th ng qu n lý d a vào h n
ng ch ư c thi t k và v n hành t t s% giúp nhà qu n lý ch
thác ' m c h p lý và an toàn hơn.

ng gi i h n s n lư ng khai

11

2.2 Khung phân tích phát tri$n b n v'ng ngh khai thác th&y s n
Lu n v n s d ng b tiêu chí “ "nh ngh?a c a FAO vè s phát tri n b n v ng”
m c

ánh giá

b n v ng ngh khai thác h i s n. B tiêu chí do hai tác gi Garcia & Staples

(1999)16 xây d ng ư c FAO ph bi n r ng rãi.
Theo ánh giá các chuyên b tiêu chí “ "nh ngh?a c a FAO v s phát tri n b n v ng” có
tính t ng quát và linh ho t cao; các ch& tiêu có th tích h p

thích h p v i nhi u lo i hình

th y v c và ' các quy mô khác nhau. Tuy nhiên, h n ch c a b tiêu chí ánh giá là không
th chi ti t cho nh ng m c tiêu riêng bi t.
D a trên n n t ng cơ b n c a b tiêu chí, nhi u qu c gia ã xây d ng b tiêu chí ánh giá
riêng cho mình, phù h p v i s phát tri n c a qu c gia.
h p v i các ch& tiêu khác

i n hình như t i

ài Loan ã k t

t nhi u ngu n như FAO, Garcia và ctg (1999)...xây d ng h

th ng ch& tiêu phát tri n th y s n b n v ng cho riêng qu c gia d a trên các khía c nh v h
sinh thái, xã h i, kinh t và th ch .17

Trong i u ki n cơ s' d li u th ng kê v ngu n l i th y s n t i nư c ta còn h n ch và
vi c áp d ng ánh giá trên m t th y v c nư c ng t như h Tr" An còn chưa ư c nghiên
c u m t cách

y

thì b khung ánh giá mang tính linh ho t cao là phù h p cho lu n

v n. B tiêu chí “ "nh ngh?a c a FAO v s phát tri n b n v ng” ánh giá d a trên 05 tiêu
chí:
- Tiêu chí v sinh thái: Tiêu chí ư c ánh giá c n c vào s phong phú v s n lư ng, tính
a d ng v sinh h c và kh n ng tái t o, h i ph c ngu n l i tr' v tr ng thái ban

uc a

qu n th h sinh thái.
- Tiêu chí v môi trư ng: So sánh v i h
tác

16

ng làm bi n

i u ki n sơ khai, ban

u, ánh giá các nguy cơ

i môi trư ng s ng c a các loài th y s n trong h sinh thái.

Garcia & Staples ng th i là tác gi chính biên so n “Indicators for sustainable development of marine

capture fisheries. FAO Technical Guidelines for Responsible Fisheries” c a t ch c FAO(1999)
17
Wen Hong Liu et al. (2005).


12

- Tiêu chí v công ngh :

ánh giá n ng l c khai thác c a

i tàu c!ng như tác

ng c a

ngư c lên môi trư ng s ng các loài th y s n trong th y v c.
- Tiêu chí v th ch :

ánh giá s phù h p c a h th ng quy "nh pháp lu t; t ch c b

máy và n ng l c th c thi các quy "nh pháp lu t c a h th ng cơ quan.
- Tiêu chí v con ngư i: ánh giá l i ích t khai thác (làm th c n, t o vi c làm, ngu n thu
nh p), b i c nh xã h i (g n k t xã h i, s tham gia, s tuân th )
Trong 05 y u t k trên, y u t th ch
thác th y s n c a ngư dân. T

óng vai trò quan tr ng quy t "nh

ó, th ch s% nh hư'ng

n hành vi khai

n các y u t còn l i. Vì v y, hi u

qu c a chính sách ph thu c r t nhi u vào y u t th ch .
Hình 2.2: Sơ

khung phân tích b n v ng c a FAO

(Ngu n: Tác gi hi u ch&nh theo tài li u c a FAO (1999), trang 44)
2.3 T%ng quan các nghiên c u trư(c
Qu n lý và khai thác m t cách hi u qu và b n v ng ngu n l i th y s n là m t v n

toàn

c u, nh n ư c nhi u s quan tâm và nghiên c u t nhi u nhà khoa h c trên th gi i. Các


13

nghiên c u t p trung các v n

v

c i m sinh h c, sinh thái, công ngh khai thác và

ch bi n th y s n, kinh t ...
Vi c s d ng các công c th" trư ng trong qu n lý ngu n l i th y s n ví d h th ng h n
ng ch cá nhân có th trao

i (ITQ- Individual Transferable Quotas) ư c nghiên c u b'i

nhi u tác gi , t i các qu c gia như MA, Úc, New Zealand…

u có các nghiên c u c a cá

nhân, cơ quan chính ph trong vi c ánh giá hi u qu c a vi c áp d ng ITQ t i qu c gia
c a mình. ChBng h n Annala (1996) v i vai trò là thành viên B Th y s n New Zealand ã
có báo cáo t ng h p ánh giá hi u qu sau 08 n m th c hi n vi c áp d ng h th ng ITQ t i
New Zealand. K t qu

ánh giá vi c áp d ng h th ng ITQ t i New Zealand cho th y s

thành công trên khía c nh sinh h c, hi u qu th" trư ng. Tuy nhiên, h th ng v n còn
nh ng v n

c n kh c ph c. Kerr (2004) ti p t c nghiên c u hoàn thi n vi c áp d ng h

th ng ITQ t i New Zealand.18 N i b t trong các nghiên c u v vi c áp d ng h th ng ITQ
trong qu n lý ngu n l i th y s n ph i k
c ng s (2008).

n nghiên c u "nh lư ng c a Costello và các

tr l i cho câu h5i li u vi c áp d ng h th ng ITQ có làm gi m nguy

cơ c n ki t ngu n l i th y s n trên th gi i, Costello và các c ng s s d ng 11.135 s li u
th ng kê v th y s n t n m 1950-2003,

so sánh s khác bi t gi a 121 trư ng h p có áp

d ng h th ng ITQ và s còn l i không áp d ng h th ng ITQ. K t qu nghiên c u ch& ra
h th ng ITQ có hi u qu trong vi c gi m s khai thác quá m c ngu n l i th y s n toàn
c u.
T i Vi t Nam, các nghiên c u chính sách qu n lý th y s n hư ng
vi c áp d ng mô hình

ng qu n lý tri n khai áp d ng t i n t s

n ánh giá hi u qu

"a i m như h

m phá-

Tam Giang-Th a Thiên Hu , Ngh An, Sóc Tr ng…nh)m úc rút nh ng kinh nghi m và
hư ng

n tri n khai r ng rãi mô hình

nhiên k t qu

ng qu n lý ngh cá trên ph m vi c nư c. Tuy

t ư c t mô hình này còn r t h n ch .19 V n

ánh giá hi u qu c a các

chính sách t p trung ph n l n t i các ngu n l i th y s n ngoài bi n.

i n hình nghiên c u

c a Pomeroy và các c ng s (2008) v chính sách qu n lý th y s n bi n quy mô nh5 t i
Vi t Nam ã ưa

18

n k t lu n ngu n l i th y s n ven b

ang b" khai thác quá m c và c n

Bài vi t c a Kerr (2004) là chương 5 trong “Tradeable permits: policy evaluation, design and reform” c a
t ch c OECD(2004)
19
Thu Hi n (2012), H i th o ánh giá t ng k t mô hình ng qu n lý th y s n.


14

ph i có nh ng gi i pháp

ch m d t tình tr ng này. Trong khi ó các nghiên c u v s

d ng công c th" trư ng trong qu n lý th y s n ho c nghiên c u t i các th y v c n i "a
như sông ngòi, h ch a…thì chưa ư c nghiên c u nhi u.
Ngu n l i th y s n h Tr" An nh n ư c s quan tâm nghiên c u c a r t nhi u nhà nghiên
c u trong nư c. V! C@m Lương và Lê Thanh Hùng (2010) th c hi n kh o sát 203 h ngư
dân trong 03 n m 2007-2009 nh)m ánh giá s n lư ng thông qua ngư c và thành ph n
loài trên h Tr" An. K t qu nghiên c u cho th y tình tr ng các loài cá có giá tr" kinh t

ã

20

b" khai thác quá m c trên h Tr" An. Nghiên c u c a Nguy(n Thanh Tùng, Nguy(n V n
Tr ng (2003) v s

a d ng sinh h c và thành ph n các loài cá trong qu n th h sinh thái

trên h giúp các nhà qu n lý hi u ư c t p tính sinh h c và thành ph n loài th y s n trong
h ,t

ó ki n ngh" các chính sách qu n lý thông qua bi n pháp v sinh h c. Tuy nhiên,

l?nh v c nghiên c u v chính sách qu n lý ngu n l i th y s n trên h Tr" An dư i góc
th ch còn h n ch .
2.4 Kinh nghi m qu n lý qu c t
2.4.1 Các công c th) trư*ng trong qu n lý th&y s n
Trên th gi i, xu hư ng tư nhân hóa và s d ng các công c th" trư ng

qu n lý ngu n

l i th y s n ngày càng ph bi n. Trong ó, phương th c s d ng h n ng ch trong qu n lý
ngu n l i th y s n như ITQ ư c xem m t trong nh ng công c d a vào th" trư ng thành
công nh t ang ư c áp r ng rãi trên th gi i.

n nay, trên toàn th gi i ã có 18 qu c gia

v i 249 trư ng h p áp d ng qu n lý các loài cá theo phương th c ITQ.21 New Zealand là
qu c gia tri n khai áp d ng h th ng ITQ trên toàn qu c gia. Theo cách qu n lý này, t ng

m c gi i h n s n lư ng ư c phép khai thác s% ư c chia nh5 và phân b cho ngư i tham
gia khai thác theo m t cơ ch phân b riêng tùy thu c chính sách qu n lý c a m#i qu c gia.
Ngư i nh n có th bán ho c cho thuê h n ng ch khi không có s d ng h t ho c mua l i
h n ng ch t ngư i khác n u có nhu c u phù h p v i phương ti n trang b" c a mình
khai thác. Vì v y ngư i nh n ư c t tìm phương án

20
21

V! C@m Lương & Lê Thanh Hùng (2010)
Tietenberg, T. & Lewis, L. (2012, tr.343)

gi m thi u chi phí khai thác và gia


15

t ng l i ích thu ư c t h n ng ch khai thác. Nh ng l i ích th y ư c t vi c s' h u h n
ng cơ thúc @y s tuân th các quy "nh và hành

ng ch khai thác s% là

ng b o v

ngu n l i th y s n trong tương lai.
2.4.2 Qu n lý th&y s n b+ng công c ITQ t i New Zealand
H th ng ITQ chính th c ư c áp d ng trong qu n lý khai thác ngu n l i th y s n t i New
Zealand t n m 1986. Bên c nh h th ng ITQ, ngành th y s n New Zealand còn áp d ng
các bi n pháp qu n lý hành chính như quy "nh khu v c khai thác, phương ti n khai thác
ư c phép s d ng, ngư c khai thác b" c m, và mùa v c m khai thác. T t c t o thành h

th ng qu n lý b)ng h n ng ch (Quota management system-QMS). H)ng n m, vi c xác
"nh m c t ng s n lư ng ư c phép khai thác (TAC) ư c quy t "nh b'i s
các cơ quan ch c n ng, nhà khoa h c,
ho t

ng liên quan

n môi trư ng.

ng thu n

i di n các nhà khai thác th y s n và các nhóm
i u này mang l i s cân b)ng l i ích gi a các bên

liên quan và ng n ch n tình tr ng khai thác vư t quá m c s n lư ng b n v ng t i a
(Maximum sustainable yield- MSY) c a qu n th loài.
H th ng ITQ t i New Zealand ư c xác l p theo loài và khu v c khai thác, h n ng ch ch&
có th

ư c trao

i mua bán trong cùng loài và cùng khu v c khai thác trong n m. Các

quy "nh pháp lý ư c thi t l p nh)m b o v m t s loài

c thù, gi i h n khu v c khai

thác và gi i h n s n m gi h n ng ch c a ngư i nư c ngoài. T t c các trao
báo cáo

i ph i ư c

n cơ quan qu n lý trư c khi ngư i mua s d ng. Cá thu ho ch ph i trùng kh p

v i h n ng ch và ư c

i chi u khi h

em bán. Vi c truy xu t chéo s ghi chép s n

lư ng cá ánh b t c a tàu và nhà thu mua. K t h p cùng các chương trình giám sát ki m
tra c a không quân và ngư i giám sát trên tàu giúp cho quá trình th c thi và tuân th
m b o m t cách úng quy "nh. Hành

ư c

ng báo cáo sai b" xem là vi ph m pháp lu t.22

Hi u qu c a vi c áp d ng ITQ t i New Zealand ư c th hi n rõ nét qua khía c nh sinh
h c. H u h t các lo i cá

u không rơi vào tình tr ng b" ánh b t quá m c d n

n suy ki t.

S n lư ng nhi u loài ã có d u hi u ph c h i và m c t ng s n lư ng ư c phép khai thác

22

OECD (2004)