NHẬN XÉT VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHU TRÌNH TIỀN LƯƠNG VÀ NHÂN VIÊN TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO CÔNG TY TNHH ERNST YOUNG VIỆT NAM THỰC HIỆN

NHẬN XÉT VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY TRÌNH
KIỂM TOÁN CHU TRÌNH TIỀN LƯƠNG VÀ NHÂN VIÊN TRONG
KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO CÔNG TY TNHH ERNST
YOUNG VIỆT NAM THỰC HIỆN
2.1 Nhận xét về thực trạng quy trình kiểm toán chu trình tiền lương và
nhân viên trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty TNHH Ernst & Young
Việt Nam thực hiện
2.1.1 Những ưu điểm
Trong kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên, kiểm toán viên được giao
nhiệm vụ về việc thực hiện phần hành này, tức xác định tính trung thực, hợp lý của số
liệu được hạch toán phải là người có đủ năng lực để hiểu được ý nghĩa cũng như những
mối liên hệ của các tài khoản liên quan trong hệ thống tài khoản kế toán để đưa ra các
thủ tục kiểm toán hiệu quả giúp ích cho việc thu thập bằng chứng trong kiểm toán. Việc
tổ chức một đoàn kiểm toán với nhân sự theo nấc kinh nghiệm để đưa ra phân công hợp
lý đối với từng nhân viên. Chính vì thế, phần hành này sẽ được giao cho người có khả
năng phù hợp, giúp ích cho việc hoàn thành công việc kiểm toán trong thời gian cho
phép.
Hơn nữa, cùng với sự trợ giúp của phần mềm GAM-x, khi đó việc thực hiện
kiểm toán được đảm bảo đầy đủ các bước, kiểm toán viên có thể dễ dàng thực hiện các
thủ tục phù hợp và chọn mẫu có tính đại diện và khách quan cao, GAM-x cũng là nơi
lưu trữ những giấy tờ làm việc của kiểm toán, đây có thể được coi là nguồn tham khảo
về cách thức thực hiện và những điểm đáng lưu ý trong các cuộc kiểm toán trước đây
của đơn vị đó hoặc của các cuộc kiểm toán cùng thời điểm.
Hệ thống mạng nội bộ giúp việc trao đổi kiến thức cũng như cập nhật các thông
tư mới, hoặc những sai phạm phổ biến hoặc xu hướng sai phạm mới của các đơn vị
kiểm toán, công việc cập nhật nhanh chóng này có thể giúp kiểm toán viên có thể tập
trung và chú trọng vào một số vấn đề trong kiểm toán nói chung cũng như trong kiểm
toán chu trình tiền lương và nhân viên nói riêng. Cũng nhờ vào hệ thống này, kiểm toán
viên có thể tránh những hiểu biết chưa đúng và sai lệch về thông tư ban hành.
Ưu điểm lớn nhất của việc tổ chức thực hiện kiểm toán chu trình tiền lương và
nhân viên ở công ty TNHH Ernst & Young Việt Nam chính là việc thực hiện chi tiết từ

khâu chuẩn bị, việc áp dụng đúng đắn các thủ tục kiểm toán như “đi từ đầu đến cuối”
thông qua phỏng vấn, quan sát, thực hiện lại và kiểm tra mẫu giấy tờ, công việc này một
khi được thực hiện tốt sẽ giảm bớt được khối lượng công việc cho kiểm toán viên.
Thêm vào đó, trong quá trình thực hiện, kiểm toán viên có thể định hình những thiếu sót
trong thủ tục, từ đó xác định được khả năng sai phạm của đơn vị. Việc xác định hướng
sai phạm là sự tổng hợp của những sai phạm từ năm trước cùng với những thay đổi kế
toán, thay đổi môi trường kinh doanh cũng như thay đổi môi trường pháp luật của đơn
vị. Nắm bắt được toàn bộ những chuyển biến trọng yếu chính là chìa khóa để kiểm toán
viên có thể giải quyết nhanh chóng công việc và đưa ra ý kiến kiểm toán đúng đắn phục
vụ nhu cầu của những người sử dụng BCTC của đơn vị.
Ngoài ra, việc giám sát từ trong đoàn kiểm toán, cho tới giám sát độc lập và
giám sát niên độ đảm bảo chất lượng của cuộc kiểm toán. Tức là trong quá trình làm
việc và ngay cả sau khi đã phát hành báo cáo kiểm toán, công việc kiểm toán vẫn luôn
được soát xét và giám sát để đảm bảo được chất lượng của công việc, tương ứng với
tính đúng đắn của ý kiến kiểm toán. Cụ thể trong chu trình tiền lương và nhân viên,
công việc kiểm toán sẽ được thực hiện bởi trợ lý kiểm toán, được kiểm tra bởi kiểm
toán viên chính, duyệt bởi giám đốc kiểm toán và sau đó chấp nhận con số để lên báo
cáo kiểm toán. Ngoài ra, một giám đốc kiểm toán độc lập sẽ tiếp tục thực hiện giám xét
đối với việc thực hiện công việc kiểm toán, trong đó có chu trình tiền lương và nhân
viên. Thêm vào đó, đợt kiểm soát chất lượng vào cuối năm được thực hiện bởi kiểm
toán khu vực Châu Á- Thái Bình Dương, với công việc soát xét chọn mẫu những cuộc
kiểm toán được thực hiện trong năm.
2.1.2 Những tồn tại
Bên cạnh những ưu điểm như đã nêu trên, việc thực hiện phần hành kiểm toán
chu trình tiền lương và nhân viên vẫn vướng phải một vài điểm bất cập cần phải được
khắc phục để công tác kiểm toán nói chung và kiểm toán chu trình tiền lương và nhân
viên nói riêng được thực hiện một cách khoa học, đảm bảo chất lượng của cuộc kiểm
toán. Những tồn tại này được đưa ra dựa trên việc tổng hợp các tài liệu kiểm toán cũng
như bản thân được hướng dẫn và tham gia thực hiện phần hành kiểm toán.
Thử nghiệm kiểm soát chu trình tiền lương và nhân viên chưa được thực

hiện một cách hiệu quả
Khi xem xét bảng câu hỏi được liệt kê hướng dẫn cho kiểm toán viên thực hiện
thử nghiệm kiểm soát chu trình tiền lương và nhân viên, có thể nhận thấy tính chi tiết và
tỉ mỉ khi đi sâu vào nhiều khía cạnh từ việc tuyển dụng, đãi ngộ đến môi trường hoạt
động của doanh nghiệp, tuy nhiên bảng câu hỏi này không thể áp dụng thiết thực được
đối với đa số doanh nghiệp ở Việt Nam bởi bảng câu hỏi này có nguồn gốc từ Ernst &
Young toàn cầu, nơi mà từ môi trường kinh doanh cũng như trình độ phát triển, văn hóa
doanh nghiệp có nhiều điểm khác biệt đối với Việt Nam, do đó tuy đóng vai trò là tài
liệu hướng dẫn song tính thực tiễn áp dụng của bảng câu hỏi thực tế lại không cao, kiểm
toán viên thực hiện khi thực hiện phần hành này thường có tâm lý thực hiện để phần
hành có đủ thủ tục, chính vì cách làm việc này đã dẫn đến hai hậu quả:
Thứ nhất đó là việc hao phí nhân lực thực hiện vì cách thức thực hiện không hiệu
quả, câu hỏi sử dụng không có tính ứng dụng cao đối với doanh nghiệp Việt Nam.
Thứ hai đó là việc không tiếp cận được phương thức kiểm toán khoa học, đó là
sử dụng hiệu quả thử nghiệm kiểm soát để hạn chế lượng công việc trong kiểm tra chi
tiết, từ đó có thể tiết kiệm được nguồn lực (chi phí) mà vẫn đạt được hiệu quả công việc
cao, đồng nghĩa với việc đưa ra được ý kiến xác đáng cho BCTC của doanh nghiệp.
Như thế, kiểm toán viên có khuynh hướng thiên về các thủ tục cơ bản, có phần coi nhẹ
thủ tục kiểm soát, mặc dù trong thực tế, công việc này vẫn được thực hiện đầy đủ đúng
quy tắc, song thứ nhất là do thủ tục kiểm soát được thực hiện chưa thực sự hiệu quả và
thể hiện được đúng bản chất của nó. Nguyên nhân thứ hai bắt nguồn từ tính thận trọng
nghề nghiệp và ưu tiên thử nghiệm cơ bản của mô hình kiểm toán của công ty. Tuy vậy,
điều này lại làm cho việc thực hiện kiểm toán chưa thực sự hiệu quả, chưa đạt được
mức tiết kiệm nguồn lực như yêu cầu kiểm toán hướng tới.
Chọn mẫu trong thủ tục kiểm tra chi tiết
Khi tiến hành chọn mẫu để tiến hành kiểm tra chi tiết và thực hiện toàn bộ chu
trình, kiểm toán viên tiến hành chọn mẫu ngẫu nhiên để thực hiện, tuy nhiên vì mức
lương cơ bản, thu nhập nhận được của các nhân viên là khác nhau, do đó có thể coi các
phần tử trong tổng thể mẫu chọn là không đồng nhất, khác với nghiệp vụ kinh tế xảy ra,
khi chọn mẫu dựa vào tổng thể nhân viên, phần mềm không có những dấu hiệu đặc

trưng mang tính nghiệp vụ, tức những nghiệp vụ mang tính bất thường để khoanh vùng
sai phạm, do đó khi mẫu chọn được thực hiện một cách ngẫu nhiên, và số lượng mẫu là
ít (từ 5 đến 10 nhân viên) thì việc kết luận về tính trung thực hợp lý là chưa khả dĩ, điều
này sẽ làm hạn chế tính thuyết thục của bằng chứng, khiến cho bằng chứng có khuynh
hướng mang nặng tính thủ tục, đặc biệt là đối với doanh nghiệp có số lượng nhân viên
nhiều, một mẫu chọn ít là thiếu tính đại diện. Trên thực tế, đối với thủ tục này, kiểm
toán viên còn có thể tiến hành tự chọn ngẫu nhiên một số mẫu để thực hiện kiểm tra chi
tiết, song thông thường kiểm toán viên thường chọn những nhân viên có thu nhập cao
để tiến hành, bằng cách này, kiểm toán viên có rất ít khả năng tìm ra nhân viên khống
(nếu có).
Kiểm toán phần hành còn mang nặng tính kiểm tra con số
Trong rất nhiều định nghĩa về kiểm toán đều xuất hiện cụm từ “xác minh và bày
tỏ ý kiến”, song nếu xét về kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên, kiểm toán viên
chú trọng hẳn vấn đề xác minh tính trung thực, hợp lý của các con số mà không có sự
đề cập thích đáng, góp ý cho doanh nghiệp về cách thức tổ chức, tư vấn thêm về hệ
thống của doanh nghiệp. Trong quá trình kiểm toán, khi nhận thấy những mặt còn yếu
của doanh nghiệp, kiểm toán viên thông báo với nhà quản trị nhưng không có khuyến
nghị để giúp doanh nghiệp giải quyết triệt để. Chẳng hạn như đối với trường hợp công
ty ABC kiểm toán trong năm 2009, doanh nghiệp không chia nhỏ tiểu khoản cho TK
3341, trong khi đó ở đầu mục chi phí lại được chia nhỏ rất chi tiết, trong quá trình thực
hiện kiểm toán, kiểm toán viên không đưa ra khuyến nghị để doanh nghiệp xây dựng hệ
thống TK hợp lý hơn, tránh sai sót và dễ phát hiện các lỗi xảy ra hơn. Điều này có thể
giải thích bởi hạn chế về chi phí kiểm toán, nói cho cùng kiểm toán là một dịch vụ,
công ty kiểm toán cung cấp dịch vụ dựa trên mức phí kiểm toán, để đảm bảo tính cạnh
tranh mức này luôn được tính toán ở mức cắt giảm chi phí, do đó vô hình chung làm
giảm thiểu một số chức năng cần thiết trong một cuộc kiểm toán, điều này không những
xảy ra với phần hành kiểm toán bảng lương mà đối với toàn bộ các phần hành kiểm
toán khác. Công ty TNHH Ernst & Young Việt Nam có khắc phục bằng cách tách riêng
thành dịch vụ tư vấn kinh doanh như đã nêu trong Báo cáo thực tập tổng hợp, tuy nhiên
ở Việt Nam dịch vụ này vẫn còn chưa phát triển.

Thủ tục tính toán lại còn thiếu tính độc lập
Đối với thủ tục này, kiểm toán viên sử dụng bảng lương của hai tháng để tiến
hành tính toán lại, song trên thực tế, kiểm toán viên lại dựa vào thông tin của khách
hàng mà không có sự kiểm chứng, xác thực về tính đúng đắn của những thông tin này,
vì thế thủ tục tính toán lại, thông thường khó phát hiện được gian lận mà chỉ phát hiện
được sai phạm gây ra do nhầm lẫn của nhân viên kế toán. Tuy vậy, đây là một vấn đề
khó khi kiểm toán viên không thể xác minh cho tất cả hay một bộ phận lớn thông tin
của nhân viên của khách hàng khi tiến hành tính toán lại. Mặc dù mục đích này là kiểm
tra tính chính xác của việc tiến hành tính toán, thủ tục này sẽ kết hợp với thủ tục thực
hiện từ đầu đến cuối nhưng như đã nêu trên thủ tục này chỉ được thực hiện với số lượng
mẫu chọn ít, tính đại diện chua cao, do đó kiểm toán viên cần bổ sung thêm thủ tục để
có được bằng chứng thuyết phục hơn, tránh tình trạng thủ tục hóa các thủ tục kiểm toán
mà phải coi thủ tục kiểm toán là phương tiện để kiểm toán có thể thu thập được bằng
chứng trung thực, hợp lý.
2.2 Các giải pháp hoàn thiện quy tình kiểm toán chu trình tiền lương và
nhân viên trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty TNHH Ernst & Young
Việt Nam thực hiện
Thực tế cho thấy, mặc dù có ưu thế về quy trình kiểm toán khoa học, tuy nhiên
nếu người sử dụng không có cái nhìn thấu đáo, cách vận dụng linh hoạt và bước tiến
cân xứng với những thay đổi của môi trường hoạt động thì sẽ không tránh khỏi phát
sinh những tồn tại mà trực tiếp làm giảm chất lượng của các cuộc kiểm toán. Chính vì
thế, những tồn tại do nguyên nhân chủ quan cần phải được khắc phục, bên cạnh những
hạn chế khách quan khác trong quá trình thực hiện kiểm toán, công ty kiểm toán phải
dùng các giải pháp để hạn chế ảnh hưởng không tích cực đến công tác kiểm toán của
công ty. Những tồn tại như đã nêu trên có là phát hiện của cá nhân em, với tư cách là
một quan sát viên. Nhận thấy những tồn tại này cần phải được nhanh chóng khắc phục
cùng với những kiến thức đã được đào tạo trong trường đại học, em xin đưa ra một số
giải pháp sau đây:
Thiết kế thủ tục kiểm soát phù hợp
Kiểm toán viên cần phải hướng tới vận dụng một cách hợp lý và hiệu quả các

thủ tục kiểm toán, đặc biệt đối với thủ tục kiểm soát, chọn lọc thủ tục hiệu quả, có tính
ứng dụng linh hoạt với môi trường kinh doanh hoạt động ở Việt Nam, từ đó hạn chế
được việc tiến hành các thủ tục cơ bản ở mức phù hợp, tránh gây lãng phí nguồn lực,
bên cạnh đó, đối với khách hàng kiểm toán năm tiếp theo (không phải năm đầu tiên),
kiểm toán viên có thể sử dụng tư liệu của quá trình thực hiện thủ tục kiểm soát để đưa
ra khuyến nghị đối với bản thân doanh nghiệp về việc tổ chức thực hiện các phần hành