Cảnh báo khủng hoảng tiền tệ và khủng hoảng hệ thống ngân hàng tại việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.52 MB, 272 trang )
B
GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
NGÂN HÀNG NHÀ N
I H C NGÂN HÀNG TP. H
C VI T NAM
CHÍ MINH
---------------------------
NGUY N TH M PH
NG
C NH BÁO KH NG HO NG TI N T VÀ KH NG
HO NG H TH NG NGÂN HÀNG T I VI T NAM
LU N ÁN TI N S KINH T
TP. H
CHÍ MINH – N M 2017
B
GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
NGÂN HÀNG NHÀ N
I H C NGÂN HÀNG TP. H
C VI T NAM
CHÍ MINH
---------------------------
NGUY N TH M PH
NG
C NH BÁO KH NG HO NG TI N T VÀ KH NG
HO NG H TH NG NGÂN HÀNG T I VI T NAM
LU N ÁN TI N S KINH T
CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ S : 62 34 02 01
NG
IH
NG D N KHOA H C
PGS.,TS. H TH THI U DAO
TP. H
CHÍ MINH – N M 2017
-i-
L I CAM OAN
Tôi tên là: Nguy n Th M Ph
ng
Sinh ngày: 10 tháng 08 n m 1979 – t i: Bình
nh
Hi n công tác t i: Khoa Tài chính Ngân hàng – Tr
ng
i h c Công nghi p TP. H
Chí Minh, 12 Nguy n V n B o, P4, Qu n Gò V p, TP. H Chí Minh.
Là h c viên nghiên c u sinh khóa XVIII c a Tr
ng
i h c Ngân hàng TP. H Chí
Minh.
Mã s nghiên c u sinh: 10118130011
Cam đoan lu n án: C nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng
t i Vi t Nam.
Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng; Mã s : 62 34 02 01
Ng
ih
ng d n khoa h c: PGS., TS. H Th Thi u Dao
Lu n án này là công trình nghiên c u c a riêng tôi, các k t qu nghiên c u có tính đ c
l p riêng, không sao chép b t k tài li u nào và ch a đ
này b t k
c công b toàn b n i dung
đâu; các s li u, các ngu n trích d n trong lu n án đ
c chú thích ngu n
g c rõ ràng, minh b ch.
Tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m v l i cam đoan danh d c a tôi.
TP. H Chí Minh, ngày 30 tháng 11 n m 2017
Tác gi
Nguy n Th M Ph
ng
-ii-
L IC M
Tr
N
c h t, tôi xin g i l i c m n sâu s c nh t đ n PGS.,TS H Th Thi u Dao, ng
đã luôn t n tình h
i
ng d n, giúp đ và đ ng viên tôi trong su t th i gian tôi th c hi n
lu n án.
ng th i, tôi c ng xin chân thành c m n Quý Th y/Cô Tr
ng
i h c Ngân hàng
TP. H Chí Minh nói chung và Khoa Kinh t Qu c t nói riêng, nh ng ng
i đã t ng
truy n đ t ki n th c và kinh nghi m nghiên c u cho tôi trong su t quá trình tôi h c t p
và nghiên c u t i tr
ng.
Tôi c ng xin bày t l i c m n đ n Quý Th y/Cô trong h i đ ng chuyên đ ti n s , h i
đ ng lu n án ti n s các c p và hai Th y/Cô ph n bi n đ c l p đã có nh ng ý ki n ph n
bi n, góp ý và ch d n vô cùng quý báu, giúp tôi hoàn thi n n i dung lu n án.
Cu i cùng, tôi xin chân thành c m n gia đình đã luôn bên c nh tôi và đ n v n i tôi
đang công tác đã t o đi u ki n thu n l i cho tôi có th i gian đ hoàn thành lu n án.
TP. H Chí Minh, ngày 30 tháng 11 n m 2017
Tác gi
Nguy n Th M Ph
ng
-iii-
TÓM T T
Lu n án này t p trung nghiên c u v h th ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và
kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam trên c s l n đ u tiên tích h p b n
cách ti p c n Signal, Logit/Probit, BMA và 2SLS. Bên c nh đó, lu n án còn s d ng
ph
ng pháp ch s áp l c th tr
ti n t t i Vi t Nam, s d ng ph
k t h p v i tham kh o thêm ph
ng ngo i h i đ xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng
ng pháp ch s d t n th
ng c a khu v c ngân hàng
ng pháp s ki n đ xác đ nh các giai đo n kh ng
ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam. Ngoài ra, lu n án c ng l n đ u tiên ki m
ch ng m i quan h nhân qu gi a kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân
hàng t i Vi t Nam. Lu n án đã đ t đ
Th nh t, b ng ph
c các k t qu nghiên c u nh sau:
ng pháp ch s áp l c th tr
ng ngo i h i, lu n án xác đ nh Vi t
Nam đã x y ra nh ng cu c kh ng ho ng ti n t ng n h n trong giai đo n 2008–2011.
Th hai, b ng ph
ng pháp ch s d t n th
tham kh o thêm ph
ng c a khu v c ngân hàng, k t h p v i
ng pháp s ki n, lu n án xác đ nh Vi t Nam đã x y ra kh ng
ho ng h th ng ngân hàng trong giai đo n tháng 01/2009 – tháng 05/2009 và t tháng
05/2011 – tháng 12/2015.
Th ba, b ng vi c tích h p b n cách ti p c n Signal, Probit, BMA và 2SLS, lu n án đã
tìm th y b ng ch ng ch ra 11 bi n s kinh t v mô đ t hi u su t cao trong c nh báo
kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam g m: Ch s giá ch ng khoán t ng h p, t giá th c đa
ph
ng, xu t kh u, M2/d tr ngo i h i, ti n g i ngân hàng, d tr ngo i h i, s nhân
cung ti n M2, ch s d t n th
n
c so v i n
c ngoài, hi n t
ng c a khu v c ngân hàng, chênh l ch lãi su t trong
ng đô la hóa trong n n kinh t và s tác đ ng c a
kh ng ho ng tài chính toàn c u 2008.
Th t , b ng vi c tích h p b n cách ti p c n Signal, Probit, BMA và 2SLS, lu n án đã
tìm th y b ng ch ng ch ra 15 bi n s kinh t v mô đ t hi u su t cao trong c nh báo
kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam g m: Ch s giá ch ng khoán t ng h p, t
giá th c đa ph
ng, xu t kh u, M2/d tr ngo i h i, ti n g i ngân hàng, d tr ngo i
h i, s nhân cung ti n M2, tín d ng n i đ a/GDP, l m phát, lãi su t th c, ch s áp l c
th tr
ng ngo i h i, s n l
ng công nghi p, nh p kh u, t l cho vay/t ng ti n g i
ngân hàng và s tác đ ng c a kh ng ho ng tài chính toàn c u 2008.
Th n m, k t qu nghiên c u cho th y gi a kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam t n t i m i quan h nhân qu hai chi u thông qua s tác
-iv-
đ ng m nh m c a ch s áp l c th tr
ng ngo i h i đ n kh n ng kh ng ho ng h
th ng ngân hàng Vi t Nam và c a ch s d t n th
ng c a khu v c ngân hàng đ n kh
n ng kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam. Lu n án c ng phát hi n 8 bi n s kinh t v mô
v a đ t hi u su t cao trong c nh báo kh ng ho ng ti n t , v a đ t hi u su t cao trong
c nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam, bao g m: Ch s giá ch ng
khoán t ng h p, t giá th c đa ph
ng, xu t kh u, M2/d tr ngo i h i, ti n g i ngân
hàng, d tr ngo i h i, s nhân cung ti n M2 và s tác đ ng c a kh ng ho ng tài chính
toàn c u 2008.
Th sáu, lu n án đã tính toán đ
c chu i xác su t c nh báo kh ng ho ng ti n t và
kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam trong m u nghiên c u giai đo n 2002–
2015 và ngoài m u nghiên c u giai đo n tháng 01/2016 – tháng 12/2016 v i c a s
c nh báo 24 tháng. D a vào xác su t trong m u nghiên c u giai đo n 2014–2015 dao
đ ng t 0 – 0,46 đ i v i c nh báo kh ng ho ng ti n t , t 0,1 – 0,46 đ i v i c nh báo
kh ng ho ng h th ng ngân hàng; và xác su t ngoài m u cho giai đo n tháng 01/2016 –
tháng 12/2016 dao đ ng t 0,1 – 0,33 đ i v i c nh báo kh ng ho ng ti n t ; t 0,1 –
0,4 đ i v i c nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng, lu n án d báo kh n ng x y ra
kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam trong giai đo n
2017–2018
m c trung bình th p.
V i nh ng k t qu đ t đ
c t mô hình th c nghi m, v m t h c thu t, lu n án mang
l i đóng góp m i trên c s b sung vào kho ng tr ng nghiên c u thông qua cung c p
b ng ch ng th c nghi m v tác đ ng c a hi n t
ng đô la hóa trong n n kinh t đ n
kh n ng x y ra kh ng ho ng ti n t và tác đ ng m nh m c a kh ng ho ng tài chính
toàn c u đ n kh n ng x y ra kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng
t i các n n kinh t m i n i nh và m c a nh Vi t Nam.
t
c bi t, qu c gia có hi n
ng đô la hóa trong n n kinh t có nguy c x y ra kh ng ho ng ti n t cao do các
cu c t n công đ u c ti n t trong b i c nh kinh t v mô b t n d
i tác đ ng c a
kh ng ho ng tài chính toàn c u. Bên c nh đó, lu n án còn đóng góp thêm b ng ch ng
v tính d t n th
ng trong khu v c ngân hàng t i các qu c gia m i n i s tác đ ng
đáng k gây nên tình tr ng c ng th ng ti n t trên th tr
ng ngo i h i và v lâu dài có
th gây ra kh ng ho ng ti n t . Nghiên c u ti p t c c ng c b ng ch ng v tình tr ng
áp l c trên th tr
ng ngo i h i có tác đ ng làm t ng kh n ng kh ng ho ng h th ng
ngân hàng t i các qu c gia m i n i. Ngoài ra, lu n án xác đ nh s tích h p c b n cách
-v-
ti p c n Signal, Logit/Probit, BMA và 2SLS trong c nh báo kh ng ho ng ti n t và
kh ng ho ng h th ng ngân hàng s phát huy h t l i th c a t ng cách ti p c n, mang
l i hi u qu t i u trong c nh báo kh ng ho ng.
Xét trong b i c nh Vi t Nam nói riêng, lu n án mang l i đóng góp m i v ph
ng pháp
ti p c n và đóng góp nh ng b ng ch ng th c nghi m kh ng đ nh vai trò quan tr ng c a
các bi n s kinh t v mô đ i v i l nh v c c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng
ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam, đ m b o giá tr k th a cho các nghiên c u có
liên quan t i Vi t Nam. Lu n án đã tìm th y b ng ch ng v m i quan h nhân qu hai
chi u gi a kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam đ ng
th i phát hi n h th ng các bi n s kinh t v mô v a có kh n ng c nh báo kh ng
ho ng ti n t , v a có kh n ng c nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t
Nam. Lu n án đã tính đ
c chu i xác su t c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng
ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam, t đó d báo kh n ng kh ng ho ng ti n t và
kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam trong t
ng lai. Cu i cùng, lu n án có
đóng góp quan tr ng v hàm ý chính sách nh m t ng c
ng c nh báo s m, h n ch r i
ro x y ra kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam đ ng
th i hoàn thi n h th ng c nh báo này trong t
ng lai.
-vi-
M CL C
L I CAM OAN .................................................................................................................. i
L I C M N ....................................................................................................................... ii
TÓM T T ............................................................................................................................ iii
M C L C............................................................................................................................ vi
DANH M C CÁC CH
VI T T T ................................................................................ xiv
DANH M C B NG ......................................................................................................... xvii
DANH M C HÌNH ............................................................................................................ xx
CH
NG 1: GI I THI U ................................................................................................... 1
1.1 V n đ nghiên c u ....................................................................................................... 1
1.1.1 B i c nh h c thu t ................................................................................................. 1
1.1.2 B i c nh th c ti n .................................................................................................. 3
1.2 M c tiêu nghiên c u và câu h i nghiên c u .............................................................. 14
1.2.1 M c tiêu nghiên c u ............................................................................................ 14
1.2.2 Câu h i nghiên c u .............................................................................................. 14
1.3
it
1.4 Ph
ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u........................................................... 14
ng pháp nghiên c u ........................................................................................... 15
1.5 Ý ngh a c a nghiên c u ............................................................................................. 15
1.5.1 Ý ngh a khoa h c ................................................................................................. 15
1.5.2 Ý ngh a th c ti n ................................................................................................. 17
1.6 Quy trình nghiên c u ................................................................................................. 17
1.7 C u trúc c a nghiên c u ............................................................................................ 19
1.8 K t lu n ch
CH
ng 1 ...................................................................................................... 19
NG 2: C S LÝ THUY T V C NH BÁO KH NG HO NG TI N T VÀ
KH NG HO NG H TH NG NGÂN HÀNG ................................................................ 20
2.1 T ng quan v kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng .................. 20
2.1.1 Kh ng ho ng ti n t ............................................................................................. 21
2.1.1.1
nh ngh a kh ng ho ng ti n t .................................................................... 21
2.1.1.2 Nguyên nhân c a kh ng ho ng ti n t ......................................................... 22
2.1.2 Kh ng ho ng h th ng ngân hàng ....................................................................... 27
2.1.2.1
nh ngh a kh ng ho ng h th ng ngân hàng ............................................... 27
2.1.2.2 Nguyên nhân c a kh ng ho ng h th ng ngân hàng ..................................... 30
-vii-
2.1.3 M i quan h nhân qu gi a kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng
ngân hàng ...................................................................................................................... 34
2.2 H th ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng .. 35
2.2.1 Xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân
hàng............................................................................................................................... 36
2.2.1.1 Xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng ti n t .................................................. 36
2.2.1.2 Xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng h th ng ngân hàng ............................ 37
2.2.2 Xác đ nh các ch s c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng ti m n ng ........................................................................................... 41
2.2.2.1 Nhóm các ch s kinh t trong n
c .............................................................. 42
2.2.2.2 Nhóm các ch s kinh t toàn c u .................................................................. 51
2.2.3 Các cách ti p c n trong c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng ............................................................................................................ 53
2.2.3.1 Mô hình Signal .............................................................................................. 53
2.2.3.2 Mô hình Logit/Probit ..................................................................................... 56
2.2.3.3 Ph
ng pháp BMA ........................................................................................ 58
2.2.3.4 Ph
ng pháp 2SLS ........................................................................................ 59
2.2.3.5 Mô hình Markov Switching .......................................................................... 60
2.2.3.6 Mô hình m ng th n kinh nhân t o ANNs...................................................... 61
2.2.3.7 Mô hình Neuro Fuzzy.................................................................................... 62
2.3 Các nghiên c u tr
c v c nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng
ngân hàng ......................................................................................................................... 64
2.3.1 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Signal ................................................... 64
2.3.1.1 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Signal trong c nh báo kh ng
ho ng ti n t .............................................................................................................. 64
2.3.1.2 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Signal trong c nh báo kh ng
ho ng h th ng ngân hàng ......................................................................................... 65
2.3.1.3 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Signal trong c nh báo kh ng
ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng ................................................... 66
2.3.2 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Logit/Probit .......................................... 67
2.3.2.1 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Logit/Probit trong c nh báo kh ng
ho ng ti n t .............................................................................................................. 67
-viii-
2.3.2.2 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Logit/Probit trong c nh báo kh ng
ho ng h th ng ngân hàng ......................................................................................... 68
2.3.2.3 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Logit/Probit trong c nh báo kh ng
ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng ................................................... 69
2.3.3 Các nghiên c u tr
c s d ng ph
ng pháp BMA ............................................. 70
2.3.4 Các nghiên c u tr
c s d ng ph
ng pháp 2SLS ............................................. 71
2.3.5 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Markov Switching ................................ 71
2.3.6 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình ANNs ................................................... 71
2.3.7 Các nghiên c u tr
c s d ng mô hình Neuro Fuzzy ......................................... 72
2.3.8 Các nghiên c u tr
c s d ng k t h p các cách ti p c n .................................... 72
2.3.8.1 Các nghiên c u tr
c s d ng k t h p các cách ti p c n trong c nh báo
kh ng ho ng ti n t ................................................................................................... 72
2.3.8.2 Các nghiên c u tr
c s d ng k t h p các cách ti p c n trong c nh báo
kh ng ho ng h th ng ngân hàng .............................................................................. 73
2.3.8.3 Các nghiên c u tr
c s d ng k t h p các cách ti p c n trong c nh báo
kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng ........................................ 73
2.4 K t lu n ch
CH
NG 3: PH
3.1 Ph
ng 2 ...................................................................................................... 76
NG PHÁP NGHIÊN C U VÀ D
LI U ........................................ 78
ng pháp nghiên c u ........................................................................................... 78
3.1.1 Xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân
hàng t i Vi t Nam ......................................................................................................... 78
3.1.1.1 Xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam ............................ 78
3.1.1.2 Xác đ nh các giai đo n kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam ........... 79
3.1.2 Xác đ nh m i quan h nhân qu gi a kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam ...................................................................................... 81
3.1.3 Xác đ nh các ch s c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng ti m n ng t i Vi t Nam ..................................................................... 82
3.1.3.1 Xác đ nh các ch s c nh báo s m kh ng ho ng ti n t ti m n ng t i Vi t
Nam ........................................................................................................................... 82
3.1.3.2 Xác đ nh các ch s c nh báo s m kh ng ho ng h th ng ngân hàng ti m
n ng t i Vi t Nam...................................................................................................... 91
-ix-
3.1.4 Các cách ti p c n trong c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam ...................................................................................... 95
3.1.4.1 L a ch n cách ti p c n phù h p trong h th ng c nh báo s m kh ng
ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam .............................. 95
3.1.4.2 Mô hình Signal .............................................................................................. 98
3.1.4.3 Mô hình Logit/Probit ..................................................................................... 99
3.1.4.4 Ph
ng pháp BMA ...................................................................................... 100
3.1.4.5 Ph
ng pháp 2SLS ...................................................................................... 100
3.2 D li u nghiên c u................................................................................................... 101
3.3 K t lu n ch
CH
ng 3 .................................................................................................... 102
NG 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N .......................................... 103
4.1 Các giai đo n kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t
Nam ................................................................................................................................ 103
4.1.1 Các giai đo n kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam ............................................... 103
4.1.2 Các giai đo n kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam ......................... 109
4.2 Ki m đ nh m i quan h nhân qu gi a kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam ....................................................................................... 113
4.2.1 Ki m đ nh nghi m đ n v .................................................................................. 113
4.2.2 L a ch n đ tr t i u c a mô hình VAR ......................................................... 113
4.2.3 Ki m đ nh tính n đ nh c a mô hình VAR ........................................................ 114
4.2.4 Ki m đ nh nhân qu Granger............................................................................. 114
4.3 C nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam
theo cách ti p c n Signal ............................................................................................... 115
4.3.1 C nh báo kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam theo mô hình Signal .................... 115
4.3.1.1 Giá tr ng
ng và t l nhi u tín hi u c a các ch s c nh báo kh ng
ho ng ti n t t i Vi t Nam ....................................................................................... 115
4.3.1.2 Chu i ch s t ng h p và xác su t c nh báo kh ng ho ng ti n t t i Vi t
Nam theo mô hình Signal ........................................................................................ 117
4.3.2 C nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam theo mô hình Signal .... 119
4.3.2.1 Giá tr ng
ng và t l nhi u tín hi u c a các ch s c nh báo kh ng
ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam ...................................................................... 119
-x-
4.3.2.2 Chu i ch s t ng h p và xác su t c nh báo kh ng ho ng h th ng ngân
hàng Vi t Nam theo mô hình Signal ....................................................................... 119
4.4 C nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam
theo mô hình Probit........................................................................................................ 121
4.4.1 C nh báo kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam theo mô hình Probit ..................... 121
4.4.1.1 K t qu
cl
ng mô hình Probit trong c nh báo kh ng ho ng ti n t t i
Vi t Nam ................................................................................................................. 121
4.4.1.2 Ki m đ nh t l d báo đúng và m c đ phù h p c a mô hình Probit trong
c nh báo kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam ............................................................ 123
4.4.1.3 Xác su t c nh báo kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam theo mô hình Probit 123
4.4.2 C nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam theo mô hình Probit .... 124
4.4.2.1 K t qu
cl
ng mô hình Probit trong c nh báo kh ng ho ng h th ng
ngân hàng Vi t Nam ................................................................................................ 124
4.4.2.2 Ki m đ nh t l d báo đúng và m c đ phù h p c a mô hình Probit trong
c nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam ............................................ 126
4.4.2.3 Xác su t c nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam theo mô
hình Probit ............................................................................................................... 126
4.5 C nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam
theo ph
ng pháp BMA ................................................................................................ 127
4.5.1 C nh báo kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam theo BMA.................................... 127
4.5.2 C nh báo kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam theo BMA ................... 129
4.6 C nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam
theo cách ti p c n 2SLS ................................................................................................. 131
4.7 T ng h p k t qu
cl
ng c nh báo kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam theo các cách ti p c n Signal, Probit, BMA, 2SLS ...... 133
4.8 Th o lu n k t qu nghiên c u .................................................................................. 136
4.8.1 Các ch s có kh n ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam .................................................................................... 137
4.8.1.1 Cung ti n M2/d tr ngo i h i .................................................................... 137
4.8.1.2 S nhân cung ti n M2 .................................................................................. 139
4.8.1.3 D tr ngo i h i .......................................................................................... 140
4.8.1.4 Xu t kh u .................................................................................................... 141
-xi-
4.8.1.5 Ch s giá ch ng khoán t ng h p ................................................................ 143
4.8.1.6 Ti n g i ngân hàng ...................................................................................... 144
4.8.1.7 T giá th c ................................................................................................... 144
4.8.1.8 S tác đ ng c a kh ng ho ng tài chính toàn c u 2008 .............................. 146
4.8.2 Các ch s có kh n ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam ......... 146
4.8.2.1 Ch s d t n th
ng c a khu v c ngân hàng ............................................. 146
4.8.2.2 Chênh l ch lãi su t trong n
4.8.2.3 Hi n t
c so v i n
c ngoài ...................................... 147
ng đô la hóa ................................................................................... 147
4.8.3 Các ch s có kh n ng c nh báo s m kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t
Nam............................................................................................................................. 148
4.8.3.1 T ng tr
ng tín d ng n i đ a/GDP .............................................................. 148
4.8.3.2 L m phát ...................................................................................................... 149
4.8.3.3 Lãi su t th c ................................................................................................ 150
4.8.3.4 T l cho vay/t ng ti n g i ngân hàng ........................................................ 151
4.8.3.5 Ch s áp l c th tr
4.8.3.7 S n l
4.9 K t lu n ch
CH
ng ngo i h i ............................................................... 153
ng công nghi p ................................................................................ 154
ng 4 .................................................................................................... 155
NG 5: K T LU N VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH .................................................. 157
5.1 K t lu n .................................................................................................................... 157
5.1.1 V m c tiêu nghiên c u ..................................................................................... 157
5.1.2 V gi thuy t nghiên c u ................................................................................... 157
5.1.3 V k t qu nghiên c u ....................................................................................... 159
5.2 Các hàm ý chính sách .............................................................................................. 160
5.2.1 T ng c
ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng
ngân hàng t i Vi t Nam .............................................................................................. 160
5.2.1.1 T ng c
ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t t i Vi t Nam .................... 160
5.2.1.2 T ng c
ng c nh báo s m kh ng ho ng h th ng ngân hàng Vi t Nam .... 161
5.2.2 M t s hàm ý chính sách v đi u hành v mô nh m h n ch r i ro kh ng
ho ng ti n t và kh ng ho ng h th ng ngân hàng t i Vi t Nam ............................... 161
5.2.2.1 i u hành t giá .......................................................................................... 161
5.2.2.2 i u hành lãi su t ........................................................................................ 163
5.2.2.3 Ki m soát cung ti n ..................................................................................... 164
-xii-
5.2.2.4 T ng c
ng d tr ngo i h i ....................................................................... 164
5.2.2.5 Ki m soát t ng tr
ng tín d ng ................................................................... 165
5.2.2.6 Ki m soát l m phát ...................................................................................... 166
5.2.2.7 Phát tri n th tr
ng ch ng khoán ............................................................... 167
5.2.2.8 Phát tri n xu t kh u b n v ng, qu n lý ch t ch nh p kh u ....................... 168
5.2.2.9
m b o thanh kho n cho các ngân hàng th
5.2.2.10 T ng c
ng m i Vi t Nam ............... 169
ng huy đ ng ti n g i và h n ch r i ro rút ti n g i đ t bi n
trong h th ng ngân hàng ........................................................................................ 169
5.2.2.11 Ti p t c kh c ph c tình tr ng đô la hóa .................................................... 170
5.2.3 Hoàn thi n h th ng c nh báo s m kh ng ho ng ti n t và kh ng ho ng h
th ng ngân hàng t i Vi t Nam .................................................................................... 170
5.3 óng góp m i c a lu n án ....................................................................................... 171
5.3.1 óng góp m i v m t h c thu t ........................................................................ 171
5.3.2 óng góp m i v m t th c ti n ......................................................................... 172
5.4 H n ch c a lu n án và h
5.5 K t lu n ch
ng nghiên c u ti p theo ............................................... 173
ng 5 .................................................................................................... 173
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H C Ã CÔNG B C A TÁC GI ............................... 174
TÀI LI U THAM KH O................................................................................................. 176
PH L C .......................................................................................................................... 196
Ph l c 1: Nguyên t c phân lo i ba thành ph n c a Minsky ............................................ 196
Ph l c 2: T tr ng th
ng m i hai chi u c a Vi t Nam v i 10 đ i tác th
ng m i
chính .................................................................................................................................. 197
Ph l c 3: Th ng kê mô t sau khi x lý các bi n ............................................................ 198
Ph l c 4: Ch s EMP c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015 ............................................ 199
Ph l c 5: Ch s BSF c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015 ............................................. 200
Ph l c 6: Ch s c nh báo t ng h p và xác su t c nh báo KHTT t i Vi t Nam giai
đo n 2002–2015 theo mô hình Signal .............................................................................. 203
Ph l c 7: Ch s c nh báo t ng h p và xác su t c nh báo KHHTNH Vi t Nam giai
đo n 2002–2015 theo mô hình Signal .............................................................................. 211
Ph l c 8: Chu i xác su t c nh báo KHTT t i Vi t Nam theo mô hình Probit giai đo n
2002–2015 ......................................................................................................................... 219
-xiii-
Ph l c 9: Chu i xác su t c nh báo KHHTNH Vi t Nam theo mô hình Probit giai đo n
2002–2015 ......................................................................................................................... 220
Ph l c 10: T giá th c đa ph
ng c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015 ......................... 221
Ph l c 11: K t qu ki m đ nh t l d báo đúng c a mô hình Probit trong c nh báo
KHTT t i Vi t Nam .......................................................................................................... 223
Ph l c 12: K t qu ki m đ nh t l d báo đúng c a mô hình Probit trong c nh báo
KHHTNH Vi t Nam ......................................................................................................... 223
Ph l c 13: K t qu ki m đ nh m c đ phù h p c a mô hình Probit (The HosmerLemeshow Test) trong c nh báo KHTT t i Vi t Nam ...................................................... 224
Ph l c 14: K t qu ki m đ nh m c đ phù h p c a mô hình Probit (The HosmerLemeshow Test) trong c nh báo KHHTNH Vi t Nam .................................................... 224
Ph l c 15: K t qu
cl
ng mô hình Probit trong c nh báo KHTT t i Vi t Nam ...... 225
Ph l c 16: K t qu
cl
ng BMA trong c nh báo KHTT t i Vi t Nam ..................... 227
Ph l c 17: K t qu
cl
ng mô hình Probit trong c nh báo KHHTNH Vi t Nam ..... 228
Ph l c 18: K t qu
cl
ng BMA trong c nh báo KHHTNH Vi t Nam .................... 229
Ph l c 19: Ki m đ nh nghi m đ n v các bi n gi i thích trong mô hình c nh báo
KHTT và KHHTNH ......................................................................................................... 231
Ph l c 20: Các ki m đ nh khuy t t t cho mô hình c nh báo KHTT t i Vi t Nam ......... 232
Ph l c 21: Các ki m đ nh khuy t t t cho mô hình c nh báo KHHTNH Vi t Nam ........ 234
Ph l c 22: Các ki m đ nh và
cl
ng mô hình VAR .................................................. 236
Ph l c 23: Các ki m đ nh lo i b bi n trong mô hình Probit c nh báo KHTT t i Vi t
Nam ................................................................................................................................... 240
Ph l c 24: Các ki m đ nh lo i b bi n trong mô hình Probit c nh báo KHHTNH Vi t
Nam ................................................................................................................................... 242
Ph l c 25: Ki m đ nh Chow-test ch ng minh d li u g c có s đ t gãy t i các th i
đi m x y ra KHTT và KHHTNH ..................................................................................... 244
Ph l c 26: K t qu
cl
ng mô hình h ph
ng trình đ ng th i 2SLS trong c nh
báo KHTT và KHHTNH t i Vi t Nam ............................................................................. 246
-xiv-
DANH M C CÁC CH
Vi t t t
ADB
VI T T T
Ti ng Vi t
Ngân hàng Phát tri n Châu Á
Ti ng Anh
Asian Development Bank
ADF
Augmented Dickey-Fuller
ANNs
Artificial Neural Networks
BMA
Bayesian Model Averaging
BSF
Tính d t n th
ng c a khu v c ngân
hàng
CSTK
Chính sách tài khóa
CSTT
Chính sách ti n t
EMP
Áp l c th tr
FDI
ng ngo i h i
u t tr c ti p n
c ngoài
Banking Sector Fragility
Exchange Market Pressure
Foreign Direct Investment
GDP
T ng s n ph m qu c n i
GSO
T ng c c Th ng kê Vi t Nam
HTNH
H th ng ngân hàng
ICOR
H s đ u t t ng tr
IFS
Th ng kê Tài chính Qu c t
International Financial Statistics
IMF
Qu Ti n t Qu c t
International Monetary Fund
ng
Gross Domestic Product
General
Statistics
Office
of
Vietnam
Incremental Capital - Output
Ratio
-xv-
Vi t t t
Ti ng Vi t
KHHTNH
Kh ng ho ng h th ng ngân hàng
KHTC
Kh ng ho ng tài chính
KHTT
Kh ng ho ng ti n t
NHNN
Ngân hàng Nhà n
NHTM
Ngân hàng th
NHTW
Ngân hàng trung
OECD
T ch c H p tác và Phát tri n Kinh t
OLS
Bình ph
PIP
Xác su t h u nghi m thu nh n
Ti ng Anh
c
ng m i
ng
ng t i thi u
Organization for Economic Cooperation and Development
Ordinary Least Squares
PP
Posterior Inclusion Probability
Phillips-Perron
TGH
T giá h i đoái
2SLS
Bình ph
USD
ô la M
ng t i thi u hai giai đo n
Two Stage Least Squares
Công ty qu n lý Tài s n c a các t
Vietnam
ch c tín d ng Vi t Nam
Company
VAR
T h i qui vect
Vector Autoregressive
VCB
Ngân hàng Ngo i th
VAMC
ng Vi t Nam
Asset
Management
-xvi-
Vi t t t
Ti ng Vi t
VIF
H s phóng đ i ph
VND
ng Vi t Nam
ng sai
WDI
Ti ng Anh
Variance Inflation Factor
World Development Indicators
WEF
Di n đàn Kinh t Th gi i
World Economic Forum
WTO
T ch c Th
World Trade Organization
ng m i Th gi i
-xvii-
DANH M C B NG
STT
S B ng
1
B ng 1.1
2
B ng 1.2
Tên B ng
T ng tr
Trang
ng kinh t Vi t Nam giai đo n 2002–2015
L m phát, cung ti n và t ng tr
ng tín d ng t i Vi t
Nam giai đo n 2002–2015
D tr ngo i h i, d tr ngo i h i/n n
3
B ng 1.3
tháng nh p kh u t
ng đ
7
8
c ngoài và s
ng c a Vi t Nam giai đo n
8
2002–2015
4
B ng 1.4
Thâm h t ngân sách c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
5
B ng 1.5
6
B ng 1.6
7
B ng 1.7
8
B ng 2.1
9
B ng 2.2
10
B ng 2.3
11
B ng 2.4
12
B ng 2.5
Ma tr n c a ch s tín hi u
54
13
B ng 2.6
Giá tr St và xác su t x y ra kh ng ho ng có đi u ki n
55
14
B ng 3.1
Các ch s c nh báo s m KHTT ti m n ng t i Vi t Nam
83
15
B ng 3.2
16
B ng 3.3
Cán cân th
ng m i, tài kho n vãng lai/GDP, cán cân
t ng th /GDP c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
N n
c ngoài c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
sâu tài chính c a Vi t Nam và m t s n
c giai đo n
2002–2015
T ng h p các đ c tr ng c a các đ nh ngh a KHTT
T ng h p các đ c tr ng c a b n th h các mô hình
KHTT
T ng h p các đ c tr ng c a các đ nh ngh a KHHTNH
Nh ng thay đ i trong ch s BSF và 5 giai đo n c a m t
cu c KHHTNH
Các ch s c nh báo s m KHHTNH ti m n ng t i Vi t
Nam
Th ng kê mô t d li u g c c a các bi n
9
9
10
10
22
27
29
40
92
101
-xviii-
STT
S B ng
Tên B ng
Trang
17
B ng 4.1
Ch s EMP và các giai đo n KHTT t i Vi t Nam
103
18
B ng 4.2
T giá USD/VND giai đo n 2002–2007
105
19
B ng 4.3
T giá USD/VND giai đo n 2008–2015
106
20
B ng 4.4
21
B ng 4.5
22
B ng 4.6
23
B ng 4.7
Ng
24
B ng 4.8
T l nhi u tín hi u c a các ch s c nh báo KHTT
25
B ng 4.9
26
B ng 4.10
27
B ng 4.11
28
B ng 4.12
29
B ng 4.13
Các giai đo n d t n th
đo n 2002–2015
K t qu ki m đ nh Pairwise Granger Causality Tests
K t qu
B ng 4.14
ki m đ nh VAR Granger Causality/Block
Exogeneity Wald Tests
Ng
ng d báo kh thi c a các ch s c nh báo KHTT
ng d báo kh thi và t l nhi u tín hi u c a các ch
s c nh báo s m KHHTNH Vi t Nam
K t qu
cl
ng mô hình Probit c nh báo KHTT Vi t
Nam
K t qu
c l
ng mô hình Probit trong c nh báo
KHHTNH Vi t Nam
K t qu
cl
ng BMA trong c nh báo KHTT t i Vi t
cl
ng BMA trong c nh báo KHHTNH Vi t
cl
ng h ph
Nam
K t qu
Nam
K t qu
30
ng trong HTNH Vi t Nam giai
111
114
114
115
116
119
122
125
126
129
ng trình đ ng th i theo cách
ti p c n 2SLS trong c nh báo KHTT và KHHTNH t i
131
Vi t Nam
T ng h p k t qu
31
B ng 4.15
c l
ng b n cách ti p c n Probit,
BMA, Signal và 2SLS trong c nh báo KHTT t i Vi t
Nam
133
-xix-
STT
S B ng
Tên B ng
T ng h p k t qu
32
B ng 4.16
c l
Trang
ng b n cách ti p c n Probit,
BMA, Signal và 2SLS trong c nh báo KHHTNH Vi t
134
Nam
33
B ng 4.17
34
B ng 5.1
T l cho vay/t ng ti n g i c a m t s NHTM Vi t Nam
giai đo n 2007–2015
Tóm t t k t qu ki m đ nh các gi thuy t
151
157
-xx-
DANH M C HÌNH
STT
S Hình
1
Hình 1.1
2
Hình 1.2
Quy trình nghiên c u c a lu n án
18
3
Hình 2.1
Bi u di n đ h a c a m ng n -ron nhân t o
62
4
Hình 2.2
Ki n trúc Neuro Fuzzy v i hai đ u vào
63
5
Hình 2.3
Khung phân tích c nh báo KHTT và KHHTNH
77
6
Hình 3.1
7
Hình 4.1
8
Hình 4.2
9
Hình 4.3
10
Hình 4.4
Tên Hình
T l n x u trong HTNH Vi t Nam giai đo n 2002 –
2015
T l đô la hóa ti n g i t i Vi t Nam giai đo n 2002–
2015
Ch s EMP c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
Ch s d t n th
ng c a khu v c ngân hàng Vi t Nam
giai đo n 2002–2015
T l tín d ng/t ng ti n g i ngân hàng giai đo n 2002–
2015
Chu i ch s t ng h p và xác su t c nh báo KHTT t i
Vi t Nam theo mô hình Signal giai đo n 2002–2015
Trang
11
87
104
110
112
117
Chu i ch s t ng h p và xác su t c nh báo KHTT t i
11
Hình 4.5
Vi t Nam theo mô hình Signal giai đo n tháng
118
01/2016 – tháng 12/2016
12
Hình 4.6
Chu i ch s t ng h p và xác su t c nh báo KHHTNH
Vi t Nam theo mô hình Signal giai đo n 2002–2015
120
Chu i ch s t ng h p và xác su t c nh báo KHHTNH
13
Hình 4.7
Vi t Nam theo mô hình Signal giai đo n tháng
120
01/2016 – tháng 12/2016
14
Hình 4.8
Chu i xác su t c nh báo KHTT t i Vi t Nam theo mô
hình Probit giai đo n 2002–2015
124
-xxi-
STT
S Hình
15
Hình 4.9
16
Hình 4.10
Tên Hình
Trang
Chu i xác su t c nh báo KHTT t i Vi t Nam theo mô
hình Probit giai đo n tháng 01/2016 – tháng 12/2016
Chu i xác su t c nh báo KHHTNH Vi t Nam theo mô
hình Probit giai đo n 2002–2015
124
127
Chu i xác su t c nh báo KHHTNH Vi t Nam theo mô
17
Hình 4.11
hình Probit trong giai đo n tháng 01/2016 – tháng
127
12/2016
18
Hình 4.12
19
Hình 4.13
20
Hình 4.14
21
Hình 4.15
22
Hình 4.16
23
Hình 4.17
24
Hình 4.18
25
Hình 4.19
26
Hình 4.20
27
Hình 4.21
K t qu
cl
ng BMA d a trên 100 mô hình t t nh t
trong c nh báo KHTT t i Vi t Nam
K t qu
cl
ng BMA d a trên 100 mô hình t t nh t
trong c nh báo KHHTNH Vi t Nam
Cung ti n M2/d tr ngo i h i c a Vi t Nam giai đo n
2002–2015
T ng tr
ng M2/d tr ngo i h i, cung ti n M2 và d
tr ngo i h i c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
S nhân cung ti n M2 c a Vi t Nam giai đo n 2002–
2015
T ng tr
ng s nhân cung ti n M2 c a Vi t Nam giai
đo n 2002–2015
T ng tr
ng d
tr
ngo i h i Vi t Nam giai đo n
2002–2015
T ng tr
ng xu t kh u Vi t Nam giai đo n 2002–2015
Giá tr xu t nh p kh u và cán cân th
ng m i Vi t
Nam giai đo n 2002–2015
Bi n đ ng ch s giá ch ng khoán t ng h p Vi t Nam
giai đo n 2002–2015
128
130
138
138
139
140
141
142
142
143
-xxii-
STT
S Hình
28
Hình 4.22
29
Hình 4.23
30
Hình 4.24
31
Hình 4.25
32
Hình 4.26
33
Hình 4.27
34
Hình 4.28
L m phát Vi t Nam giai đo n 2002–2015
150
35
Hình 4.29
Lãi su t th c c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
150
36
Hình 4.30
37
Hình 4.31
38
Hình 4.32
Tên Hình
T ng tr
Trang
ng ti n g i ngân hàng Vi t Nam giai đo n
2002–2015
T giá danh ngh a đa ph
ng và t giá th c đa ph
ng
c a Vi t Nam giai đo n 2002–2015
T ng tr
ng t giá th c đa ph
ng c a Vi t Nam giai
đo n 2002–2015
Chênh l ch lãi su t trong n
c so v i n
c ngoài giai
đo n 2002–2015
T ng tr
ng FCD/M2 t i Vi t Nam giai đo n 2002–
2015
T ng tr
ng tín d ng n i đ a/GDP giai đo n 2002–
2015
T ng tr
ng cho vay/t ng ti n g i ngân hàng Vi t
Nam giai đo n 2002–2015
T ng tr
ng nh p kh u Vi t Nam giai đo n 2002–
2015
T ng tr
ng s n l
đo n 2002–2015
ng công nghi p Vi t Nam giai
144
145
146
147
148
149
152
154
154
-1-
CH
NG 1: GI I THI U
1.1 V n đ nghiên c u
V n đ nghiên c u c a lu n án đ
c xác đ nh d a trên b i c nh nghiên c u g m b i
c nh h c thu t và b i c nh th c ti n.
1.1.1 B i c nh h c thu t
D a trên c s l
c kh o nh ng nghiên c u tr
c liên quan đ n h th ng c nh báo s m
kh ng ho ng ti n t (KHTT) và kh ng ho ng h th ng ngân hàng (KHHTNH) trên th
gi i, có th th y l nh v c nghiên c u này đã phát tri n r t m nh m trong h n 40 n m
qua cùng v i m t kh i l
ng nghiên c u r t đ s v khía c nh lý thuy t l n th c
nghi m. Các công trình nghiên c u th c nghi m v h th ng c nh báo s m KHTT và
KHHTNH r t nhi u, đ c bi t k t sau cu c kh ng ho ng tài chính (KHTC) Châu Á
1997–1998. S ra đ i h th ng c nh báo s m KHTT và KHHTNH theo th i gian đã h
tr đáng k cho các qu c gia trên th gi i trong công tác c nh báo, phòng ng a và h n
ch đ
c r i ro x y ra KHTT và KHHTNH, góp ph n n đ nh h th ng tài chính qu c
gia đ ng th i n đ nh kinh t v mô. Kinh nghi m t các nghiên c u tr
c cho th y, đ
xây d ng m t h th ng c nh báo s m KHTT và KHHTNH cho m t qu c gia c n ph i
h i đ ba y u t : (i) Xác đ nh các giai đo n KHTT và KHHTNH; (ii) Xác đ nh các ch
tiêu có kh n ng c nh báo s m KHTT và KHHTNH ti m n ng và (iii) Xác đ nh cách
ti p c n phù h p nh m t o ra c nh báo s m KHTT và KHHTNH.
Nh ng công trình nghiên c u th c nghi m trên th gi i v ch đ c nh báo KHTT và
KHHTNH ch y u s d ng hai cách ti p c n ph bi n là Signal và Logit/Probit. Cách
ti p c n Signal đ
sau đó, đ
c xây d ng tiên phong b i Kaminsky, Lizondo & Reinhart (1998),
c nhi u nghiên c u th h sau tiêu bi u nh Edison (2003), Megersa &
Cassimon (2013)
ng d ng trong c nh báo KHTT; Borio & Lowe (2002), Borio &
Drehman (2009), Alessi & Detken (2011), Drehman & Juselius (2013), Drehman &
Tsatsaronis (2014)
ng d ng trong c nh báo KHHTNH và Kaminsky & Reinhart
(1999), Goldstein, Kaminsky & Reinhart (2000), Sun & Huang (2016) ng d ng trong
c nh báo KHTT và KHHTNH. Trong khi đó, cách ti p c n Logit/Probit c ng đã đ
c
nhi u nghiên c u nh Berg & Patillo (1999), Kamin, Schindler & Samuel (2001), Ari
(2012), Rahman & Hasan (2014), Frost & Saiki (2014), Comelli (2016) ng d ng trong
c nh báo KHTT; Demiguc–Kunt & Detragiache (1998), Eichengreen & Rose (1998),
Eichengreen & Arteta (2000), Singh (2011), Hmili & Bouraoui (2015), Tamadonejad &
