Tác động của sự tăng trưởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động ngân hàng thương mại việt nam

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH
----------

LƢƠNG THỊ BÍCH PHƢỢNG

TÁC ĐỘNG CỦA SỰ TĂNG TRƢỞNG HOẠT
ĐỘNG PHI TÍN DỤNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT
ĐỘNG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ SỐ: 7340201

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018


ii

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH
----------

LƢƠNG THỊ BÍCH PHƢỢNG

TÁC ĐỘNG CỦA SỰ TĂNG TRƢỞNG HOẠT
ĐỘNG PHI TÍN DỤNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT
ĐỘNG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ SỐ: 7340201
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
THS . ĐẶNG TRÍ DŨNG
TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018


iii

TÓM TẮT
Cuộc khủng hoảng nợ xấu trong thời gian vừa qua cho thấy nhiều bất cập
trong việc kinh doanh các sản phẩm tín dụng của ngành ngân hàng nước ta hiện
nay. Mặc dù thu nhập từ dịch vụ phi tín dụng không mang lại nguồn thu lớn cho
ngân hàng như các hoạt động tín dụng. Nhung nhìn chung về bản chất thì hoạt động
này ít rủi ro và chi phí hơn so với tín dụng. Do đó, việc tập trung phát triển dịch vụ
phi tín dụng ngày càng trở nên phổ biến. Nghiên cứu này nhằm xác định tác động
của tăng trưởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng
thương mại ở Việt Nam trong giai đoạn 2006 - 2017. Dữ liệu được thu thập từ các
báo cáo tài chính của 32 NHTM trên cả nước. Việc phân tích dữ liệu được thực hiện
bằng cách sử dụng phương pháp GMM. Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự tương
quan dương giữa tốc độ tăng trưởng phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của ngân
hàng. Bên cạnh đó, tỷ lệ vốn chủ sở hữu cũng tác động cùng chiều đến hiệu quả
hoạt động của ngân hàng. Kết quả cũng cho thấy quy mô ngân hàng, tỷ lệ cho vay
trên tiền gửi có tác động ngược chiều đến hiệu quả hoạt động của các NHTM tại
Việt Nam. Dựa trên kết quả nghiên cứu, khóa luận đưa ra một số khuyến nghị giải

pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả và cải thiện năng lực cạnh tranh cho hệ
thống các NHTM tại Việt Nam hiện nay.
Từ khóa: Phi tín dụng, hiệu quả hoạt động ngân hàng, GMM.


iv

ABSTRACT
1. Reason for choosing a topic
The trend of international integration has brought about great opportunities
and challenges for the economy in general and the banking and finance sector in
particular. Vietnam's commercial banks face competition pressure as the penetration
of international banks and financial institutions surpasses technology, finance and
service quality,…Therefore, it is essential that commercial banks in Vietnam
innovate in order to maintain and develop in this competitive environment.
Most of the income of commercial banks was mainly from credit activities
before. According to Cafe, banks' long-term profits still depend on credit, including
big banks like BIDV, Vietinbank or Vietcombank. For small banks, interest from
credit activities account for from 80% to 90%. Credit activities, however, is often
more risky than other products and services of the bank. Moreover, credit activities
are controlled by the legal corridor of the State, so the business activities of
commercial banks in Vietnam experience many difficulties. As a result, commercial
banks have shifted towards developing noninterest services in order to achieve more
sustainable and less risky income. As a matter of fact, nowadays, foreign banks tend
to focus on developing noninterest services to boost the performance more
effectively.
However, in reality, noninterest services from commercial banks in Vietnam
are still monotonous in terms of form, low quality and small size leading to low
efficiency and limited competitiveness. Therefore, understanding the impact of
noninterest growth on banking performance and developing noninterest activities is

an important step than ever. From these theoretical and practical issues, I chose the
topic "The effect of noninterest growth on efficiency in commercial banks in
Vietnam" to study.


v

2. Research purposes
The study would like to analyse and assess the impact of noninterest income
and the performance of commercial banks. Accordingly, the topic may serve to
orient the operation of noninterest activities at the commercial banks in Vietnam.
3. Objects and scope of the study
• Research objects
The objective of this study was to examine effects of non-interest income on
efficiency of commercial banks in Vietnam.
• Research scope
Study time: Data analysis was conducted from 2006 to 2017 at 32
commercial banks in Vietnam.
Research objects: Based on the collected data, the scope of research of the
study analysed on 32 commercial banks nationwide.
4. Research Methods
In accordance with the content, purpose and requirements of the topic, the
thesis uses the following research methods:
• Statistical analysis methods, based on statistics and financial statements of
commercial banks in Vietnam.
• Using Excel and Stata software and applying GMM model for quantitative
research, analysing data in the research process.
5. Value of Study
The study shall be of great importance to academic institutions focusing on
the banking sector in Vietnam. It will add a knowledge base to existing literature on

effects of non-interest income on the financial performance of commercial banks. It
will also provide a platform for discussion and debates amongst academicians,
policy makers, and professionals and provides a basis for further research.


vi

The findings will be a useful reference to bank managers to be able to make
sound decisions regarding non-interest income and risks associated in order to get
profits and enhance the performance.
6. The structure of thesis
Apart from the preamble, conclusion, appendices and references list, the
thesis consists of five chapters:
Chapter 1: Introduction
Chapter one gives an brief overview of the subject matter, the purpose and
scope of the study as well as a summary of the research methods used. In addition,
this chapter presents the value of study and thesis structure.
Chapter 2: Theoretical Foundations and Literature review
This chapter will debate on theories about noninterest growth and bank
efficiency and the impact of noninterest growth on the performance of commercial
banks. At the same time, in this chapter, the author presents an overview of
literature and empirical studies both internationally and locally on noninterest
income and financial performance. Empirical studies have shown positive, negative
or non-linear relationship of non-interest income growth on the efficiency of
commercial banks. Based on that, in Chapter three, the author proposes methods,
builds a suitable quantitative model to test the hypothesis of the effect of noninterest
growth on the performance of commercial banks in Vietnam.
Chapter 3: Research methodology
This research methodology chapter highlights and explains the strategy used
in gathering data and investigating the effects of noninterest income on efficiency of

commercial banks in Vietnam. This section is comprised of the research hypotheses,
scope, data collection techniques, sample, data analysis, analytical model, the
relevance of the study. Introduction of GMM estimation methods to differentiate
endogenous phenomena along with model conformity tests and self-correlation.


vii

Chapter 4: Research Results
Chapter four presents the current status of noninterest performance and
performance of commercial banks through the ratio of return on total assets in the
period of 2006 – 2017. This chapter also covers the study response rate and then
provides the descriptive statistics of the study variables, testing of the hypothesis. It
also contains the results of the correlation analysis where inter-relationships among
six study variables were examined and the results of the estimation model by the
GMM method. The findings will be presented in tables.
Chapter 5: Conclusion and Recommendations
Chapter five presents the discussions drawn from the data findings analyzed
and presented in the chapter four. The chapter is structured into conclusions,
recommendations to improve the performance of commercial banks in Vietnam
through the impact of noninterest growth and areas for further research. This
chapter concludes the whole study on the effect of noninterest growth on the
performance of commercial banks in Vietnam between 2006 and 2017, providing a
more comprehensive picture of this issue so that bank managers can develop
policies that are proper to the case of Vietnam.


viii

LỜI C M ĐO N

Tôi tên là Lương Thị Bích Phượng, sinh viên lớp HQ2 – GE03, khoa Tài
chính – Ngân hàng, Trường Đại học Ngân hàng TPHCM, niên khóa 2014 – 2018.
Khóa luận này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu
là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các
nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn hoặc dẫn nguồn đầy đủ
trong khóa luận.

Tp.Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 05 năm 2018
Tác giả


ix

LỜI CẢM ƠN
Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và l ng iết ơn sâu s c đến qu
thầy cô Trường Đại Học Ngân Hàng nói chung và các thầy cô trong khoa Tài Chính
và Khoa Ngân Hàng nói riêng đã tạo điều kiện cho tôi được thực hiện bài luận này.
Những kiến thức mà thầy cô truyền đạt đã gi p tôi trưởng thành hơn rất nhiều trong
chuyên môn lẫn suy ngh trong suốt quãng đường đại học.
Tôi xin dành lời cảm ơn chân thành và sâu s c đến người thầy và cũng là
giảng viên hướng dẫn của tôi, Thạc s Đặng Trí Dũng. Sự hướng dẫn tận t nh của
thầy đã gi p tôi giải quyết được các vấn đề phát sinh trong suốt quá tr nh nghiên
cứu và hoàn thành ài luận này.
Cuối c ng, tôi xin gởi lời cảm ơn đến gia đ nh và ạn

tôi, luôn ên tôi

động viên cổ vũ để tôi có được động lực hoàn thành ài luận này.

Tp.Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 05 năm 2018

Tác giả


x

MỤC LỤC
TÓM TẮT .................................................................................................................. i
ABSTRACT ............................................................................................................. iv
LỜI C M ĐO N .................................................................................................. viii
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ix
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................ xiii
DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. xiv
CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI .......................................................................1
1.1.

Tính cấp thiết của đề tài ...........................Error! Bookmark not defined.

1.2.

Mục tiêu của đề tài ......................................................................................2

1.3.

Câu hỏi nghiên cứu: ....................................................................................2

1.4.

Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .................................................2

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................2

1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................2
1.5.

Phương pháp nghiên cứu..................................................................................2

1.6.

Đóng góp của đề tài .........................................................................................3

1.7.

Cấu tr c đề tài ..................................................................................................3

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC .............5
2.1.

Tăng trưởng phi tín dụng và hiệu quả hoạt động của NHTM..........................5

2.1.1. Tăng trưởng phi tín dụng .................................................................................5
2.1.2. Hiệu quả hoạt động của ngân hàng ..................................................................6
2.2.

Tác động của tăng trưởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động

NHTM .......................................................................................................................10
2.3.

Tổng quan các nghiên cứu trước ....................................................................11

xi

2.3.1. Các nghiên cứu trên thế giới ..........................................................................11
2.3.2. Các nghiên cứu trong nước ............................................................................14
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................16
CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................17
3.1.

Thiết lập mô hình nghiên cứu tác động của sự tăng trưởng hoạt động phi tín

dụng đến hiệu quả hoạt động NHTM tại Việt Nam ..................................................17
3.1.1. Thiết lập mô hình nghiên cứu ........................................................................17
3.1.2. Thu thập dữ liệu nghiên cứu ..........................................................................18
3.1.3. Giả thuyết nghiên cứu và kết quả kỳ vọng của các biến độc lập ...................18
3.2.

Phương pháp nghiên cứu................................................................................24

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................27
CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..............................................................28
4.1

Thực trạng tốc độ tăng trưởng phi tín dụng và hiệu quả hoạt động tại các

NHTM Việt Nam giai đoạn 2006-2017 ....................................................................28
4.1.1. Tốc độ tăng trưởng phi tín dụng......................................................................28
4.1.2. Hiệu quả hoạt động tại các NHTM Việt Nam ................................................31
4.2.

Kiểm định tác động của sự tăng trưởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả

hoạt động NHTM Việt Nam giai đoạn 2005-2017 ...................................................34
4.2.1. Thống kê mô tả ..............................................................................................34
4.2.2. Phân tích tương quan giữa các biến ...............................................................35
4.2.3. Kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến ................................................................36
4.2.4. Kết quả ước lượng GMM ...............................................................................37
4.2.5. Phân tích kết quả nghiên cứu .........................................................................39
KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ........................................................................................42


xii

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................43
5.1.

Kết luận ..........................................................................................................43

5.2.

Khuyến nghị giải pháp ...................................................................................43

5.3.

Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................45

5.3.1. Hạn chế của đề tài ..........................................................................................45
5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo ...........................................................................46
KẾT LUẬN CHƢƠNG 5 ........................................................................................47
KẾT LUẬN ..............................................................................................................48
TÀI LIỆU TH M KHẢO

PHỤ LỤC


xiii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Nguyên nghĩa

BCTC

Báo cáo tài chính

DVPTD

Dịch vụ phi tín dụng

NHTM

Ngân hàng thương mại

TMCP

Thương mại cổ phần

WTO

Tổ chức thương mại thế giới

xiv

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Mô tả các biến được sử dụng trong mô hình hồi quy ...............................22
Bảng 4.1. Thống kê mô tả các biến sử dụng trong mô hình .....................................34
Bảng 4.2. Ma trận tương quan giữa các biến ............................................................35
Bảng 4.3. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến ..............................................36
Bảng 4.4. Kết quả ước lượng bằng phương pháp GMM ..........................................38
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 4.1. Tăng trưởng hoạt động phi tín dụng của các NHTM có quy mô lớn giai
đoạn 2006 - 2007 .......................................................................................................28
Biểu đồ 4.2. Tăng trưởng hoạt động phi tín dụng của các NHTM có quy mô trung
nh giai đoạn 2006 ...................................................................................................29
Biểu đồ 4.3. Tăng trưởng hoạt động phi tín dụng của các NHTM có quy mô nhỏ
giai đoạn 2006 - 2017 ................................................................................................30
Biểu đồ 4.4. ROA các NHTM có quy mô lớn giai đoạn 2006-2017 ........................31
Biểu đồ 4.5. ROA các NHTM có quy mô trung

nh giai đoạn 2006-2017 ............32

Biểu đồ 4.6. ROA các NHTM có quy mô nhỏ giai đoạn 2006 - 2007 .....................33
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Mô h nh tác động .................................................................................... 16


1

CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI

1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Xu thế hội nhập quốc tế đã và đang mang lại cơ hội và thách thức lớn cho
nền kinh tế nói chung và ngành Tài chính- Ngân hàng nói riêng. Các ngân hàng
thương mại (NHTM) Việt Nam phải đương đầu với sức ép cạnh tranh do sự thâm
nhập của các ngân hàng và tổ chức tài chính quốc tế vượt trội hơn về Kỹ thuật –
Công nghệ, tài chính, chất lượng dịch vụ… Trước t nh h nh đó, đ i hỏi các NHTM
Việt Nam cần có những đổi mới nhằm duy trì và phát triển trong môi trường kinh
doanh cạnh tranh gay g t này. Từ trước đến nay, phần lớn thu nhập của các NHTM
chủ yếu từ hoạt động tín dụng. Theo CafeF1, lợi nhuận ngân hàng lâu nay vẫn phụ
thuộc quá lớn vào tín dụng, kể cả nhà

ăng lớn như BIDV, VietinBank hay

Vietcom ank. C n đối với các ngân hàng nhỏ, lãi từ mảng tín dụng có thể chiếm
đến 80 - 90% thậm chí là

đ p cho các hoạt động kinh doanh khác thua lỗ. Tuy

nhiên hoạt động tín dụng thường tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn các sản phẩm và dịch vụ
khác. Hơn nữa, hoạt động tín dụng bị phi phối và ràng buộc bởi hành lang pháp lý
của Nhà nước nên hoạt động kinh doanh của các NHTM Việt Nam gặp không ít khó
khăn. Vì vậy, các NHTM chuyển hướng sang phát triển dịch vụ phi tín dụng nhằm
đạt nguồn thu nhập bền vững và ít rủi ro hơn. Thực tế, các ngân hàng nước ngoài
ngày nay cũng có xu hướng tập trung phát triển mảng dịch vụ phi tín dụng này.
Tuy nhiên, tại các NHTM Việt Nam hiện nay, mảng dịch vụ phi tín dụng còn
đơn điệu về hình thức, chất lượng chưa cao, quy mô dịch vụ còn nhỏ dẫn đến hiệu
quả hoạt động chưa cao và sức cạnh tranh còn hạn chế. Do đó, việc tìm hiểu về ảnh
hưởng của tăng trưởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của ngân
hàng và phát triển hoạt động phi tín dụng là ước đi cần thiết và quan trọng hơn ao
giờ hết. Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn trên, tôi đã chọn đề tài " Tác động của

sự tăng trưởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động ngân hàng
thương mại Việt Nam" để nghiên cứu.
1

Kênh tin tức kinh tế, tài chính, thông tin chứng khoán của Việt Nam mới nhất được cập nhật liên tục, chính
xác và đầy đủ, chuyên sâu />

2

1.2.

Mục tiêu của đề tài
Nghiên cứu mong muốn phân tích và đánh giá tác động của hoạt động phi tín

dụng và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại. Qua đó, đề tài có thể
phục vụ cho việc định hướng hoạt động đối với hoạt động phi tín dụng tại ngân
hàng thương mại Việt Nam hiện nay.
1.3.


Câu hỏi nghiên cứu
Các hoạt động phi tín dụng có ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động của các

Ngân hàng Thương mại tại Việt Nam hay không?


Tác động của hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng

thương mại là tiêu cực hay tích cực?
1.4.

Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

1.4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Tác động của hoạt động phi tín dụng và hiệu quả hoạt động của các NHTM
giai đoạn 2006 - 2017.
1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
Thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu theo số liệu được thu thập trong giai đoạn
từ năm 2006 đến năm 2017 tại các NHTM tại Việt Nam.
Đối tượng nghiên cứu: Trên cơ sở số liệu thu thập được, phạm vi nghiên cứu
của bài luận phân tích trên 32 NHTM trên cả nước.
1.5.

Phƣơng pháp nghiên cứu
Để phù hợp với nội dung, mục đích và yêu cầu của đề tài, bài luận sử dụng

các phương pháp nghiên cứu dưới đây:


Phương pháp phân tích thống kê, so sánh dựa trên các số liệu thống kê và

báo cáo tài chính của các NHTM tại Việt Nam.


3



Đề tài sử dụng công cụ Excel và Stata và ứng dụng mô h nh GMM để nghiên

cứu định lượng, phân tích, giải thích số liệu trong quá trình nghiên cứu.
1.6.

Đóng góp của đề tài
Về mặt lý luận, đề tài tổng hợp và tr nh ày đầy đủ cơ sở lý luận chung về

tăng trưởng phi tín dụng và kết quả hoạt động của ngân hàng, phân tích tác động
của tăng trưởng phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của NHTM.
Về mặt thực nghiệm, nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ tác động của tăng
trưởng tín dụng đến hiệu quả hoạt động của NHTM trong những hoàn cảnh cụ thể
tại Việt Nam từ năm 2006 - 2017. Từ đó, ch ng ta có thể hiểu được tầm quan trọng
của hoạt động phi tín dụng trong vai trò tạo ra lợi nhuận cho ngân hàng. Đồng thời,
làm sáng tỏ sự cần thiết phải áp dụng các giải pháp thay đổi cơ cấu thu nhập theo
hướng phù hợp nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh cho các NHTM Việt Nam.
1.7.

Cấu trúc đề tài
Ngoài lời mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, khóa

luận bao gồm năm chương như sau:
Chương 1: Giới thiệu đề tài
Giới thiệu tổng quan về tính cấp thiết của đề tài, mục đích và phạm vi nghiên
cứu cũng như sơ lược các phương pháp nghiên cứu được sử dụng.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước
Trình bày chi tiết những lý thuyết nền tảng về tăng trưởng phi tín dụng và
hiệu quả hoạt động của NHTM. Đồng thời tổng hợp các công trình nghiên cứu thực
nghiệm trước đây về tác động của tăng trưởng phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động
của NHTM, làm cơ sở khoa học cho công trình nghiên cứu của khóa luận trong việc
đưa ra giả thuyết và mô hình nghiên cứu.

4

Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Dựa trên những lý thuyết và công trình nghiên cứu trước đây, chương 3 đưa
ra mô hình nghiên cứu đề xuất, từ đó tr nh ày các giả thuyết nghiên cứu, phạm vi
và dữ liệu nghiên cứu được sử dụng trong khóa luận; giới thiệu phương pháp ước
lượng GMM cùng với các kiểm định về sự phù hợp của mô hình và tự tương quan.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu
Chương 4 tr nh ày kết quả mô tả thống kê, ma trận tương quan của các biến.
Cuối cùng kết quả hồi bằng phương pháp GMM được trình bày và diễn đạt

ngh a.

Chương 5: Kết luận và kiến nghị
Từ kết quả nghiên cứu, khóa luận tóm lược lại những vấn đề cơ ản đồng
thời đưa ra kết luận và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các
NHTM ở Việt Nam thông qua tác động của tăng trưởng phi tín dụng.


5

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC
Mục tiêu của chương 2 là trình bày những nội dung cơ bản về tăng trưởng
phi tín dụng. Đồng thời khái quát nội dung hiệu quả hoạt động ngân hàng bao gồm
khái niệm, một số chỉ tiêu đo lường và lý thuyết cùng một số nghiên cứu trước về
tác động của tăng trưởng phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng.
Ngoài ra, chương này sẽ hệ thống hóa nội dung và kết quả của những nghiên cứu
thực nghiệm trước đây trên thế giới và tại Việt Nam, làm cơ sở khoa học cho bài
nghiên cứu.

2.1.

Tăng trƣởng phi tín dụng và hiệu quả hoạt động của NHTM

2.1.1. Tăng trƣởng phi tín dụng
Tăng trưởng là sự gia tăng hay quy mô iến đổi theo chiều hướng tăng lên
của một giá trị hay một đối tượng nghiên cứu nào đó trong một khoảng thời gian
nhất định2.
Theo từ điển thuật ngữ ngân hàng của Nhà xuất bản giáo dục Barron, xuất
bản lần thứ 5 của Thomas P. Fitch, dịch vụ phi tín dụng là các dịch vụ ngân hàng
dựa trên lệ phí không liên quan đến việc mở rộng tín dụng mà ngân hàng cung cấp
cho các ngân hàng đại lý hoặc khách hàng doanh nghiệp. Thu nhập từ dịch vụ phi
tín dụng có thể là một nguồn thu đáng kể cho các ngân hàng và tổ chức tài chính. Ví
dụ dịch vụ phi tín dụng bao gồm sự tin tưởng và các khoản thu liên quan đến đầu tư,
quản lý tiền mặt toàn cầu, trao đổi ngoại tệ nước ngoài…
Theo tài liệu dự án “Khảo sát và đánh giá dịch vụ phi tín dụng ngân hàng
Việt nam” của tổ chức Deloitte Touche Tohmatsu, dịch vụ phi tín dụng là bất cứ
dịch vụ hoặc sản phẩm nào cung cấp bởi ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính mà
không phải là những dịch vụ tín dụng. Dịch vụ phi tín dụng là dịch vụ được ngân
hàng cung cấp tới khách hàng để đáp ứng nhu cầu về tài chính, tiền tệ của khách

2

Bách khoa toàn thư mở 2013


6

hàng nhằm trực tiếp hoặc gián tiếp đem lại cho ngân hàng một khoản thu nhập nhất
định, không bao gồm dịch vụ tín dụng.

Qua đó, dịch vụ vụ phi tín dụng có thể được hiểu là những dịch vụ mà các
NHTM cung cấp cho khách hàng sẽ mang lại một khoản thu nhập nhất định dưới
dạng phí dịch vụ thay vì thu lãi trong dịch vụ tín dụng như dịch vụ tài khoản thanh
toán, dịch vụ ngân quỹ, dịch vụ ủy thác và các dịch vụ khác theo yêu cầu của khách
hàng.
Như vậy, tăng trưởng phi tín dụng của ngân hàng là sự gia tăng của tổng thu
nhập từ DVPTD năm nay so với năm trước đó.
2.1.2. Hiệu quả hoạt động của ngân hàng
2.1.2.1. Khái niệm hiệu quả hoạt động ngân hàng
Hiện nay trong l nh vực tài chính - ngân hàng, quan điểm về hiệu quả hoạt
động của ngân hàng rất đa dạng. Theo Antonio, Ludger và Vito (2006) th “Hiệu
quả là phép so sánh giữa đầu vào và đầu ra hay giữa lợi nhuận và chi phí. Với cùng
đầu vào cho trước, hoạt động nào tạo ra đầu ra lớn hơn sẽ là hoạt động hiệu quả
hơn”. Trong khi đó, theo Từ điển Toán kinh tế, Thống kê, kinh tế lượng Anh – Việt
(PGS.TS Nguyễn Kh c Minh, 2004), hiệu quả là “mức độ thành công mà các doanh
nghiệp hoặc các ngân hàng đạt được trong việc phân bổ các đầu vào có thể sử dụng
và các đầu ra mà họ sản xuất, đáp ứng mục tiêu đã định trước”.
Như vậy, hiệu quả hoạt động của NHTM có thể được hiểu theo a hướng
như sau: (1) tối thiểu hóa chi phí, tức là sử dụng ít các yếu tố đầu vào nhất như vốn,
cơ sở vật chất, lao động…để tạo ra thu nhập; (2) giữ nguyên đầu vào nhưng tạo ra
lượng đầu ra nhiều hơn; (3) sử dụng nhiều yếu tố đầu vào hơn nhưng lượng đầu ra
được tạo ra tăng nhanh hơn so với tốc độ tăng đầu vào.
Tùy theo mục đích nghiên cứu có thể xem xét theo những khía cạnh khác
nhau. Và trong bài khóa luận này, hiệu quả hoạt động của NHTM sẽ được nghiên
cứu dưới khía cạnh lợi nhuận và khả năng sinh lời được tạo ra bởi chính ngân hàng.


7

1.1.2.2. Một số chỉ tiêu đo lường hiệu quả hoạt động của ngân hàng

Việc sử dụng các chỉ tiêu tài chính là thật sự cần thiết trong việc đánh giá
hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Phần lớn các nghiên cứu liên quan trước đây về
tác động của tăng trưởng phi tín dụng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng như
Hamada (2013), Grigol (2011), Kobeissi (2012), Chien-Chiang Lee, Shih-Jui Yanga
và Chi-Hung Chang (2014), Ramadhani Khalid Mndeme (2015) đều sử dụng chỉ
tiêu phản ánh khả năng sinh lời như ROA hoặc ROE.
Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (Return on asset - ROA)
ROA d ng để đo lường hiệu quả hoạt động kinh doanh mà ngân hàng đang
quản l đầu tư vào tài sản và sử dụng ch ng để tạo ra lợi nhuận, thể hiện một đồng
tài sản Có sẽ tạo ra được ao nhiêu đồng lợi nhuận. Theo Hamada (2013), Grigol
(2011), ROA được tính như sau:
(2.1)
ROA được sử dụng rộng rãi trong phân tích hiệu quả hoạt động và đánh giá
tình hình tài chính của ngân hàng, nếu ROA cao cho thấy ngân hàng hoạt động hiệu
quả, ngân hàng có cơ cấu tài sản hợp lý, có sự điều động linh hoạt giữa các hạng
mục trên tài sản trước những biến động của nền kinh tế. Ngược lại, ROA thấp sẽ
đánh giá hiệu quả hoạt động của ngân hàng kém. Điều này có thể là kết quả của
chính sách đầu tư, cho vay thiếu hợp lý hoặc không kiểm soát tốt chi phí hoạt động
của NH. Ngoài ra, ROA còn thể hiện tính hiệu quả quản lý của ngân hàng, cho thấy
khả năng chuyển tài sản Có của ngân hàng thành thu nhập ròng.


8

Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (Return on equity – ROE)
ROE đo lường tỷ lệ thu nhập của các cổ đông, thể hiện thu nhập các cổ đông
nhận được từ việc đầu tư. Chỉ tiêu này phản anh từ một đồng vốn mà chủ sở hữu bỏ
ra sẽ thu lại được ao nhiêu đồng lợi nhuận. Theo Kobeissi (2012), Grigol (2011),
ROE được tính như sau:
(2.2)

Chỉ số này đươc sử dụng khá phổ biến trong phân tích hiệu quả hoạt động
nhằm phản ánh hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu. Tỷ lê ROE cao cho thấy ngân
hàng đang sử dụng hiệu quả và cân đối giữa vốn đi vay và vốn chủ sở hữu. Vì thế,
khi ROE của ngân hàng càng cao thì sẽ hấp dẫn nhiều nhà đầu tư hơn.
Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (Net interest margin – NIM)
NIM đo lường mức độ chênh lệch giữa thu từ lãi và chi phí trả lãi mà ngân
hàng có thể đạt được thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ tài sản sinh lời và theo
đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp nhất.
(2.3)


9

Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (Net noninterest margin - NNIM)
NNIM đo lường mức độ chênh lệch giữa nguồn thu ngoài lãi (bao gồm thu
nhập ròng từ các khoản phí dịch vụ, từ hoạt động kinh doanh ngoại tệ, kinh doanh
chứng khoán và từ các HĐ khác) và các chi phí ngoài lãi mà ngân hàng phải chịu
(gồm tiền lương, chi phí dự phòng rủi ro tín dụng, chi phí đầu tư tài sản cố định,…).
Hầu hết các ngân hàng đều có tỷ lệ thu nhập ngoài lãi thấp hoặc thậm chí âm vì nhìn
chung chi phí ngoài lãi thường cao hơn thu từ phí, tuy nhiên nguồn thu ngoài lãi của
ngân hàng đã có xu hướng tăng trong những năm gần đây.
(2.4)
Tỷ lệ chi phí trên thu nhập (Cost income ratio – CIR)
CIR thể hiện mối quan hệ giữa chí phí và thu nhập của ngân hàng. Chỉ số
được tính bằng cách lấy chi phí hoạt động (chi phí quản lý và chi phí cố định như
lương, chi mua tài sản cố định nhưng không ao gồm chi phí dự phòng cho các
khoản nợ xấu, nợ khó đ i) chia cho tổng thu nhập hoạt động.
(2.5)
Các chỉ số trên đây đều đo lường khả năng sinh lời và kết quả hoạt động của
ngân hàng nhưng mỗi chỉ số được sử dụng trong từng trường hợp riêng biệt. Trong

bài nghiên cứu này, để phù hợp với mục tiêu, đối tượng và dữ liệu nghiên cứu, tác
giả sử dụng chỉ tiêu ROA đại diện cho hiệu quả hoạt động của các ngân hàng
thương mại.


10

1.2.

Tác động của tăng trƣởng hoạt động phi tín dụng đến hiệu quả hoạt
động NHTM
Có nhiều nghiên cứu trước đây về tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu

quả hoạt động của NHTM với nhiều kết luận khác nhau. Theo đó, thu nhập ngoài lãi
có thể tác động ngược chiều, cùng chiều hoặc phi tuyến đến hiệu quả hoạt động của
ngân hàng.
Việc quản lý bất kỳ công ty nào cũng có thể xác định sức mạnh và điểm yếu
của nó, tương tự như vậy khai thác các cơ hội và giải quyết các mối đe dọa nếu nó
được xác định để tạo ra lợi nhuận. Nghiên cứu về hậu quả và mối quan hệ thực tế
của thu nhập ngoài lãi đến lợi nhuận NHTM cho thấy những kết quả khác nhau.
Theo Nguyễn và cộng sự (2015), các ngân hàng có thu nhập ngoài lãi cao có rủi ro
thấp hơn các ngân hàng có thu nhập từ lãi là chủ yếu. Tương tự, Saunders và cộng
sự (2014) phát hiện ra rằng tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cao hơn đối với thu nhập từ lãi
với lợi nhuận cao hơn trong ngành ngân hàng và ở các thị trường khác nhau. Lợi
nhuận bất thường hàng năm có mối quan hệ tích cực hơn với những thay đổi trong
thành phần ngoài lãi của thu nhập ngân hàng so với những thay đổi trong thành
phần lãi của thu nhập theo kết quả của (Ebrahim & Hasan, 2008).
Ngược lại, Stiroh (2006), kết luận rằng các ngân hàng phụ thuộc nhiều nhất
vào các hoạt động tạo ra thu nhập ngoài lãi không kiếm được lợi nhuận trung bình
cao hơn, nhưng rủi ro hơn nhiều khi đo lường sự biến động của quay trở lại và thị

trường. Tầm quan trọng của khả năng sinh lời của ngân hàng ở cả cấp độ vi mô và
v mô đã đưa ra chủ đề về các yếu tố xác định khả năng sinh lời của ngân hàng với
lãi suất đáng kể (Athanasoglou et al., 2005).


11

1.3.

Tổng quan các nghiên cứu trƣớc

1.3.1. Các nghiên cứu trên thế giới
Nghiên cứu của Ruth Oniang‟o (2015) đã phân tích sự tác động của thu nhập
ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại ở Kenya. Nghiên cứu
đã sử dụng dữ liệu chủ yếu từ báo cáo tài chính của 43 ngân hàng thương mại ở
Kenya. Phân tích dữ liệu đã được thực hiện bằng cách sử dụng một mô hình hồi
quy. Nghiên cứu cho thấy thu nhập ngoài lãi có mối quan hệ với lợi nhuận của các
ngân hàng thương mại. Quy mô và thanh khoản của ngân hàng cũng có

ngh a

thống kê vì giá trị p của họ nhỏ hơn 5%. Các kết quả tương quan được tìm thấy có
sự tương quan giữa thu nhập ngoài lãi và khả năng sinh lời của các ngân hàng
thương mại.
Đối với nghiên cứu của Chien-Chiang Lee, Shih-Jui Yang and Chi-Hung
Chang (2013), nhóm tác giả sử dụng số liệu kế toán ngân hàng của 22 quốc gia ở
Châu Á trong giai đoạn 1995 - 2009, bài nghiên cứu này áp dụng phương pháp tổng
quát về các kỹ thuật thời gian để xác định tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả
năng sinh lời và rủi ro của 967 ngân hàng cá nhân. Nghiên cứu chỉ ra rằng các hoạt
động mà tạo ra thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng châu Á làm giảm rủi ro nhưng

không làm tăng khả năng sinh lời trên cơ sở mẫu rộng. Kết quả của bài nghiên cứu
cho thấy sự bền vững của rủi ro bị ảnh hưởng rất nhiều bởi sự chuyên môn hóa ngân
hàng và mức thu nhập của một quốc gia, vì tất cả các biến số rủi ro đều tồn tại từ
năm này sang năm khác. Ngoài ra, kết quả cũng cho thấy loại hình chuyên môn hóa
ngân hàng cũng là vấn đề để đa dạng hoá nguồn thu.