Quản lý vốn sản xuất kinh doanh đối với các doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (8.56 MB, 208 trang )
B0 GIAO DUC oAo
1'~0
TRUONG 0~1 HQC KINH TE THANH PHD HO CHi MINH
--•w •-PHAN THI. BICH NGUYET
.
?
~
A'
A'
?
QUAN L Y VON SAN XUA T KINH
DOANH D6I VOl cAc DOANH
NGHIEP
NHA NUOc TRONG NEN
•
.
A'
'
KINH TE THI• TRUONG
LU~N AN TIEN sf tUNH
re
TP HO CHf MINH, NAM 2002
\
.\
\
BQ GIAO DUC DAD T~O
TRUONG 0~1 HOC KINH TE THANH PHO HO CHI MINH
--•w •-PHAN THI. BICH NGUYET
.
?
~
A!
A!
?
QUAN LY VON SAN XUA T KINH
DOANH D6I VOl cAc DOANH
NGHIEP
NIIA NTJOc TRONG NEN
•
KINH TE·THI• TRUONG
CHUYEN NGANH:
DlJNG
TAI CHINH, LOU THONG TIEN Te & TiN
MA
5.02.09
so
LU~N AN TIEN Si KINH TE
NGUOI HVONG DAN KHOA HOC
PGS.TS
LE
VJi.N TLJ'
TP HO CHI MINH, NAM 2002
.
)
[,
LOICAMDOAN
Toi xin cam doan toan bq noi dung luqn dn la
cong trznh nghien criu ella bdn than toi va hoan
toan chua hg dur;c cong btf cong khai truilc day.
N ghien Criu Sinh
Phan Tht Bfch Nguy?t
....... )
MUCLUC
.
.
Trang ph1,1 bla
LC1i cam doan
~
k y~ h'H(U,
A cac
~
.,!
ch-ii' v1et tat
................................................................. ; 1
D an h mvc cac
0
0
,.('
D an h mvc cac b?ang ................................................................................................ n..
~
D an h mvc cac
~ h'1nh ve,
- d~o th'J ............................................................................... 1v
.
?
~
MO DAU ............................................................................................................. vi
~
~
?
,
?
""
""
CHUONG 1 : TONG QUAN VE QUAN LY VON SAN XUA T KINH
T"f'
DOANH CUA DOANH NGHI~P NHA N uOC .......................... 1
?
A
'
1.1 VO'n san xua't kinh doanh eiia doanh nghi~p ............................................... 1
~
A ve~ von
,.(' 1. 1. 1 Kh a1
nu;m
0
0
d~
~c
d'1em
_:t
A dA<;>ng cua von .................................... .. 1
v~n
?
,.('
1.1.2 Phan lo~i v6n ............................................................................................ 3
1.1.2.1 Can ca vao dijc diim w~n dqng cua von thi vdn cua doanh nghi~p
~
"'' co"''d']n h va' von
,., l ltU d"'
gom
co" von
qng .............................................. . 3
1.1.2.2 Theo ngu6n hinh thanh thi vdn cua doanh nghi~p dzt(Jc chia thanh
~ von
""' ch?usa?hnguon
uu va' n(J ........................................................ . 5
1.1.2.3 Theo yeu cdu ddu tU vasa df:lng thi dzt(Jc chia thanh vdn ddu tU ben
'. ...................................................... .. 5
trong va von d~
au tU b"'en ngoat
'
A'
1.2 Doanh nghi~p nha nude va ed ehe' quan ly vo'n trong doanh nghi~p nha
nude ............................................................................................................... 6
1.2.1 Khai ni<%m doanh nghi<%p nha mtoc ............................................................ 6
1.2.2 Vai tro cua doanh nghi<%p nha mtoc trong n~n kinh te' Vi<%t Nam ............... 7
1.2.3 Vai tro cua v6n trong doanh nghi<%p nha nu'oc ............................................ 8
1.2.4 Co che' qufm ly v6n trong doanh nghi<%p ..................................................... 9
"' cua doanh ngh'"
1241
. . . Co che"'tr;to l"r;tp von
t~p n h'
a nu'(j'c ........................ .. 10
?
1.2.4.2 Quan ly von SXKD ....................................................................... 13
1.3 Hi~u qua sti d\IDg vO'n cua doanh nghi~p .................................................... 35
1.3.1 Cac chi tieu danh gia hi~u qua sll' d1,mg v6n cua doanh nghi~p ................. 35
' ch?t'"
'hh'"
?d1!-ng von
_.., co"'d'1nh .................... 35
1311c
. . . ac
t teu p h?an an
t~u qua su
.
?
1.3.1.2 Cac chl tieu danh gia hi~u qua sit d1:tng von htu dqng ................... 36
1.3.1.3 Cac chl tieu danh gia hi~u qua sit d1:tng von san xudt kinh doanh.JB
1.3.2 Ki€m tra, danh gia hi~u qua sll' d1,mg v6n kinh doanh trong
doanh nghi~p ............................................................................................. 39
1.4 Kinh nghi~m thtfc tt v~ qmin ly vO'n cua m()t sO' m.ioc tren tht gioi ..... 41
1.4.1 Kinh nghi~m thlfc te' v~ quan 1y v6n cua DNNN t~i m()t s6 mtdc tren the'
gidi. ............................................................................................................ 41
1.4.2 c6 phffn h6a tren the' gidi va nhii'ng b~ti h<;>c rut ra d6'i vdi qua trlnh c6
phffn h6a d nude ta .................................................................................... 44
. h ng h'"
~ d <;>ng ........................................................... . 47
Ittm ve~ xu 1,y n.d ton
1.4 .3 KIn
?
Ke't 1u~n chl.idng 1 : ............................................................................................. 49
cHu'ONG 2 THVC TR~NG v:E TINH HINH QuAN LY v A sir DVNG voN
?
'
. ..,
CUA DNNN TRONG THOI GIAN VuA QUA ........................... 51
2.1 Vai net khai quat v~ tinh hinh ho~t d()ng ciia DNNN trong
th(li gian vita qua .......................................................................................... 51
2.1.1 Nhii'ng thanh tlfu rna DNNN d~t du<;Jc trong thoi gian vua qua ................ 51
2.1.2 Va'n d~ sa:p xe'p 1~i cac DNNN ................................................................. 52
J
""
1~~. cac
' T~
" ty .................................................... . 57
2 . 1.3 To~ ch'uc sap
xep
ong cong
2.1.4 Tie'n trlnh thlfc hi~n c6 phffn hoa DNNN .................................................. 58
2.2 Tht!c tr~ng v~ tinh hinh quan ly va sti d\lng vO'n trong DNNN
trong th(/i gian vita qua .............................................................................. 62
2.2.1 Tinh hlnh quan 1y va sll' d1,mg v6n cua DNNN giai do~n 1991 - 1995
(giai do~n doanh nghi~p ba:t dffu v~n d{)ng theo cd che' thi tntC1ng) .......... 62
2.2.2 Tinh hlnh qmln li va sii' dt,mg vO'n cua DNNN (giai do~n 1996 de'n
nay) ................................................................................................... 67
2.2.2.1 Hi¢u qua sii dt:tng von .................................................................... 67
2.2.2.2 Tinh trt;mg thie'u von - mdt Vl1n ....................................................... 72
2.2.2.3 Tinh hznh cong nq .......................................................................... 74
2.2.3 Thtfc tr~ng tlnh hlnh sii' dt,mg vO'n cO' dinh trong DNNN .................... 80
2.2.3.1 TtJng quan vi !lnh hznh sii df:lng von co' djnh trong DNNN............. 80
2.2.3.2 Vi vdn di kht{u hao TSCD ............................................................. 82
2.2.3.3 vi qudn ly quy khdu hao ................................................................ 84
.,.. sua"''t sa d f:tng t'.
2.2.3.4 H l~U
al san co"''d·1nh................................................. . 86
?
?
2.2.4 Thtfc tr~ng tlnh hlnh sii' dt,mg vO'n lu'u d{)ng trong cac DNNN .............. 87
2.2.5 Thtfc tr~ng v~ qm1n ly vO'n dffu tu' trong cac DNNN ............................ 90
2.2.5.1 Ddu tu ben trong Doanh nghi¢p ................................................... 91
2.2.5.2 Ddu tu cua cac DNNN ra ben ngoai .............................................. 92
. 2.3 Tht!c tr~ng v~ tinh hinh t~o l~p vo'n kinh doanh ...................................... 96
Ke't lu~n chu'dng 2 ............................................................................................. 100
CHUONG 3 : GIAI PHAP QUAN LY VON SAN XUAT KINH DOANH DOl
VOl DNNN TRONG NEN KINH TE THl TRlf<)NG .................................... 101
3.1 Cac ghii phap vimo nhhm hoan thi~n cd che' qmin ly vO'n SXKD cua cac
DNNN .......................................................................................................... 104
3.1.1 Ciii each quan h~ Sd hii'u m{)t each tri~t d~- Nhanh chong thanh l~p
cong ty Dffu Tu' Tai Chinh Nha Nude ................................................. 104
3.1.2Hoan thi~n h~ thO'ng lu~t phap- t~o ra m{)t n~n tlmg cd sd lu~t phap 6n
dinh va thO'ng nhfft .............................................................................. 115
3.1.3 Cffn tie'p t1,1c dffy m~nh qua trlnh t6 chuc sa:p xe'p l~i cac DNNN ..... 116
--'
3.1.3.1 Giai phap cho qua tr1nh CPH cdc DNNN .................................... 117
3.1.3.2 Giai phap do'i wJi vifc giao, ban, khoan, cho thue cdc DNNN.... 120
3.1.4 Da:y mc;tnh qua trlnh si{p xe'p nh~m nang cao hi~u qua hoc;tt d()ng cua cac
TCT Nha Nude tie'n tOi xay dlfng cac TCT theo mo hlnh t~p doan ...... 120
3.1.5 Thanh l~p cong ty Quan ly n
. " cdch e"' xu ly' nq va' taz
' . san ton
~ d qng ........................... . 129
3. 1.5. 1 noan
?
?
3.1.5.2 Thiet lqp cong Cl:l xil' ly nq va tai san t6n dqng- Mo h1nh cong ty
Quan Ly Nq va Tai San .................................................................. 131
3.1.6 Cac giai phap huy d()ng vO'n cho DNNN .............................................. 140
3.1.6.1 Giai phap vi vdn cho cdc DNNN thong qua TTCK ....................... 140
3.1.6.2 Giai phap vi liii sufit ..................................................................... 146
3.2 Cac ghii phap tai chinh til trong n()i b() cac DNNN ............................... 148
3.2.1 Nang cao hi~u qua quan ly vO'n trong DNNN ...................................... 148
3.2.1.1 Nang cao hi~u qua quan ly vdn cd djnh trong DNNN................... 148
3.2.1.2 Nang cao hifu qua sit d~:tng von luu dcJng trong DNNN. ............... 151
3.2.1.3 Quan ly von ddu tu........................................................................ 156
A"
d~
~ t'.
. -:! ........................... . 161
e lu'. a ch <;>n nguon
at tr
3.2.3 Hoan thi~n che' d9 phan phO'i trong DNNN .......................................... 163
3.2.3.1 Xay df:(ng cd che' phan phdi tiin ludng hqp ly ............................... 164
3.2.3.2 Holm thi~n che' de? phan phdi lqi nhuqn ........................................ 165
3.2.4 Quan tri rtii ro- M()t giai phap dam bao an toan v~ vO'n cho DNNN ..... 166
3.2.4.1 Sit d~:tng cdc cong c~:t tai chfnh tren tht truang hdi doai giup phong
"' ruz ro d"'·
'. cac
' DN"11.'N
chong
oz vaz
1v,
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 166
? •
3.2.4.2 Phong chong rui ro trong tai trq nq vay khi phat hanh
trai phie'u cua Doanh nghi~p ........................................................... 170
3.2.5 Hoan thi~n che' d9 l~p va gti'i bao cao tai chinh trong DNNN. Tc;to di~u
ki~n
cong khai hoa tlnh hlnh tai chinh doanh nghi~p ............................. 171
3.2.6 Giai phap hoan thi~n co che' ki~m tra, ki~m soat qua trlnh sti' dt,mg vO'n
SXKD cua cac DNNN................................................................................... 174
Ke"t 1u~n chudng 3............................................................................................................... 174
KET LU!N ....................................................................................................... 176
A
'
?
"
?
DANH MVC CONG TRINH CUA TAC GIA .................................................... a
'
A
?
TAl LI-eU THAM KHAO .................................................................................... b
PHVLVC ............................................................................................................... f
)
DANHMVC CAC KY Hitu, CAC CHUVIETTAT
Cong ty QLN&TS
Cong ty Qmln Ly N
CongtyTNHH
Cong ty Tnich Nhi~m Hii'u H~n
CPH
C6ph~nhmi
CTCP
Cong ty C6 ph~n
DN
Doanh nghi~p
DNNN
Doanh nghi~p Nha nu'oc
E>TTC
E>~u tu' tai chinh
EBIT
Earnings before interest and tax : thu nh~p tru'oc
thue' va Hii vay
EPS
Earnings per share: thu nh~p tren m6i c6 ph~n
HE>QT
H<)i d6ng quan tri
SXKD
San xua't kinh doanh
TCT
T6ng cong ty
TCTG
Tai chinh trung gian
TNDN
Thu nh~p doanh nghi~p
TSCE>
Tai san cff dinh
TSLE>
Tai san htu d<)ng
TTCK
Thi tru'ong chung khmin
AMC
Asset Management Company
AFTA
Asean Free Trading Area
WTO
World Trading Organisation
ii
,
?
DANH MlJC CAC BANG
Bang 2-1
So sanh dong gop cua DNNN
[ 6 ]
54
Bang 2-2
Ke't qua ho~t d()ng kinh doanh cua DNNN
[ 8 ]
56
[ 14]
58
[ 31 ]
64
[ 31 ]
64
(1991,1995,1999)
Bang 2-3
Tinh hlnh giao, ban, khoan, cho thue DNNN
(tinh de'n thang 01/2001)
Bang 2-4
Dffu tu' cua nha nu'dc (gia hi~n hanh)
Blmg 2-5
Ty tr<;>ng GDP khu vl,l'c DNNN va doanh
nghi~p
ngoai qu6c doanh (gia hi~n hanh)
Bang 2-6
Hi~u qua su dt;mg v6n DNNN
[ 27]
65
Bang 2-7
Hi~u
[ 6 ]
68
[ 6 ]
69
[ 11]
69
[ 9]
72
Tinh hlnh thie'u v6n t~i cac t6ng cong ty 90-91
[ 2 ]
73
Bang 2-12 Thl,l'c tr~ng v~ n
[ 6 ]
75
[9 ]
76
[ 9]
77
[ 2 ]
81
qua kinh doanh cua DNNN trong thCii ky
1996-2000
Bang 2-8
Phan lo~i
hi~u
qua
ho~t
d()ng kinh doanh cua
DNNN nam 1997
Bang 2-9
Hi~u sua't su dt;mg v6n DNNN 1995-2000
Bang 2-10 Tinh hlnh ma't va
u dqng v6n cua DNNN tren
dja ban TP HCM (31/12/2000)
Bang 2-11
2000)
Bang 2-13 M()t so' doanh nghi~p co ty 1~ n
TP HCM (31112/2000)
Bang 2-14 So' doanh nghi~p co n
Bang 2-15 Tinh hlnh may moe thie't bj trong cac DNNN
1
S6 n<;r trlnh bay tren bang khong bao g6m n<;r ciia cac ngan hang thu'dng m~i qu6c doanh.
iii
Bang 2-16 Thlfc tr~ng cd ca'u ad san cef dinh trong cac
[ 1 ]
83
Hi<%u sua't sli' dt,mg t~ti san cef dinh
[ 5]
86
Bang 2-18 Hi<%u sua't sli' dt,mg vefn htu d<)ng trong DNNN
[ 5]
87
Bang 2-19 Tinh hlnh ve ati san htu d<)ng trong cac DNNN
[ 1 ]
88
[ 9 ]
92
DNNN (1101/2000)
Bang 2-17
theo k~t qua ki~m ke ngay 11111990- 11112000
Bang 2-20 Hi<%u qua d~u tu' ra ben ngoai cua DNNN tren
dia ban Tp.H6 Chi Minh nam 2000
lV
,
'
~
~
DANH MVC CAC HINH VE, DO THJ
Hlnh 1-1
Chi phi sii' dt.mg v6n t6i 1tu ung voi ca'u true v6n phu h<;~p
18
Hlnh 1-2
Chinh sach ad tr
20
Hlnh 1-3
Cac phu'dng phap kha'u hao
26
Hlnh 1-4
Mo hinh sO' du' ti~n m~t theo thCJi gian- Miller Orr
28
Hlnh 1-5
Mo hinh mo hinh t6n kho EOQ
30
Hlnh 2-1
Tinh hlnh giao, ban , khoan , cho thue DNNN tinh de'n
57
01-2001
Hlnh 2-2
Bffu tu' cua DNNN vao cac DNNN
63
Hlnh 2-3
Ty trQng GDP DNNN va DN ngoai qu6c doanh
64
Hlnh 2-4
Hi~u qua
sii' dl)ng v6n DNNN 1992-1995
65
Hlnh 2-5
Hi~u sua't
sii' dl)ng v6n DNNN 1995 - 2000
69
Hlnh 2-6
M{)t sO' ch1 tieu ty sua't l<;~i nhu~n cua DNNN 1996-2000
69
Hlnh 2-7
Thtfc tr~ng v~ n<;~ trong cac DNNN 1996 - 2000
75
Hlnh 2-8
Thtfc tr~ng tlnh hlnh n
75
DNNN
Hlnh 2-9
Tinh hinh may m6c thie't bj cua cac DNNN 01-01-2000
81
Hlnh 2-10
Thtfc tr~ng cd ca'u TSCB trong cac DNNN 01-01-2000
83
Hlnh 2-11
Tinh hinh TSLB trong cac DNNN 1990-2000
88
Hlnh 3-1
Sd d6 cac giai phap hoan thi~n cd che' quan ly v6n cac
102
DNNN
Hlnh 3-2
Mo hinh th~ hi~n m6i quan h~ gifi'a cong ty BTTC nha
114
nu'oc va moi tru'CJng ben ngoai
Hlnh 3-3
Mo hinh m6i quan h~ gifi'a cong ty my va cac cong ty
126
v
con voi moi tru'C1ng tfd chinh ben ngoai
Hlnh 3-4
MO'i quan h~ sd hil'u cong ty m
127
khac
Hlnh 3-5
Mo hlnh th6 hi~n mO'i quan h~ giil'a cong ty QLN&TS va
139
moi tru'C1ng ben ngoai
Hlnh 3-6
D6 thj th6 hi~n muc dffu tu' tO'i u'u vao TSCD va TSLD
154
Hlnh 3-7
D6 thi th6 hi~n cac chinh sach dffu tu' vao vO'n lu'u d()ng
155
Hlnh ph\1 l\}c2
Sd d6 t6 chuc ben trong Cong ty Qmln ly n<;J & tai san
h
vi
?
~
MODAU
1- Tfnh ca'p thie't
TC;li Vi~t Narn trong su6t rnQt thai gian dai da duy trl cd che" qulm ly kinh te"
t~p trung, bao ca'p. Trong cd che" nay cac ddn vi SXKD khong c6 quy~n tl,l' chu, do
d6 gffn nhu' khong chiu trach nhi~rn v~ nhil'ng ho(;lt ddtin tOi tlnh tr(;lng loi gia 16 thl,l'c, hi~u qua sll' dt,mg v6n tha'p va h~u qua keo dai cho
de'n nay. Khi va'n d~ C(;lnh tranh tren thi tru'ong khong chi trong nu'dc va ca vdi thi
tntong nu'oc ngoai, cac DN Vi~t Narn n6i chung va DNNN n6i rieng bye'u cua rnlnh la cong ngh~ l(;l.C h~u. kha nang C(;lnh tranh kern. M
s6 DN khong
th~ dung Vil'ng du'QC hoc'[ic trl,l l(;li du'QC thll(;li gc'[ip khong it kh6 khan Va rnQt trong
nhil'ng kh6 khan IOn nha't la thie"u v6n. Va nhu' chung ta da bie"t, v6n cho SXKD la
rnsan xua't kinh doanh d6i vdi cac Doanh Nghi~p Nha Nu'dc trong n~n kinh te" thi
tru'ong" nh~rn nghien cuu v~ tlnh hlnh quan ly v6n san xua't kinh doanh trong cac
DNNN trong di~u ki~n n~n kinh te" Vi~t Narn dang trong giai do(;ln d6i rnoi va phat
tu 2001 -
2010 doi hoi phcli c6
rn
tu phffn dong g6p cac
tri~n . Mu6n phat tri~n n~n kinh te" theo rnl,lc tieu
DN. Nhu'ng cac DN (J Vi~t Narn, nha't la cac DNNN hi~n nay tlnh hlnh quan ly va
sll' dl,lng v6n con nhi~u lang phi do d6 doi hoi di doi vdi t(;lo v6n phai c6 nhil'ng bi~n
phap quan ly thie"t thl,l'c nh~rn nang cao hi~u qua sll' dl,lng v6n trong cac DNNN
2-
Ml}.C
dich va ph~m vi nghH!n CUll ciia d~ tai.
Lu~n an nghien cuu nh~rn d(;lt du'qc nhil'ng rnl,lc dich sau:
•
Khiing dinh vai tro cua DNNN va tffrn quan trQng cua cong tac quan ly v6n
d6i voi DNNN trong di~u ki~n n~n kinh te" thi tru'ong .
vii
•
B€ xua't m9t sCi giai phap nhAm nang cao hi<$u qua quan ly v6n SXKD trong
cac DNNN Vi<$t Nam.
•
Ph~m vi lu~n an chi nghien cuu va'n d€ quan ly v6n SXKD trong cac DNNN
ho~t
d9ng kinh doanh nhAm nang cao hi<$u qua
sa dvng trong cac DNNN.
3- Phlio'ng phap nghH~n cuu
La ffiQt d€ tai mang tinh khoa hQC va ling dvng trong thttc ti~n nen trong qua
trlnh nghien cuu
v~t ljch
lu~n
an' tac gia
sa dvng phu'dng phap duy v~t bi<$n chung va duy
sa. B6ng thoi ke't h<;1p voi vi<$c phan tkh t6ng h<;1p cac phu'dng phap suy
di~n, phu'dng phap th6ng ke .... cac phu'dng phap tren d€u c6 lien quan, b6 sung cho
nhau va trong qua trlnh nghien cuu d€ tai tuy tung tru'ong h<;1p C\1 thS rna m6i
phu'dng phap du'<;1c v~n dvng nhi€u hay it nhAm d~t du'<;1c ke't qua t6t nha't.
B€ tai g6m 3 phffn khong kS phffn md dffu va ke't Iu~n:
Chu'dng I : "T6ng quan v€ quan ly v6n san xua't kinh doanh cua DN Nha nu'oc ".
Phffn nay g6m cac n9i dung giai quye't cac va'n d€ mang tinh cha't ly lu~n v€ v6n,
vai tro cua v6n trong DN va cac va'n d€ lien quan de'n quan ly v6n trong cd che' thi
tru'ong nhAm mang l~i hi<$u qua t6i u'u.
Chu'dng II : " Thttc tr~ng cua va'n d€ quan ly va
sa dvng v6n trong cac DNNN
thoi gian qua" . Phffn nay trlnh bay khai quat v€ thttc tr~ng cac DNNN va hi<$u qua
sa dvng v6n cua DNNN tu d6 phan tkh, danh gia nhii'ng thanh tttu cilng nhu' cac
va'n d€ con t6n t~i trong cong tac quan ly v6n cffn phii cha'n chinh va khiic phvc.
Chu'dng III: " Cac giai phap quan ly v6n san xua't kinh doanh dCii voi DNNN
trong n€n kinh te' thi tru'ong ".
voi phffn nay tac gia du'a ra he$ th6ng cac giai phap
tu phia nha nu'oc va ban than n9i b9 cac DN nhAm d~t du'
sa dvng v6n trong cac DNNN, t~o di€u ki<$n cho cac DNNN
khiing djnh du'<;1c vai tro va vi td cua mlnh trong S\f phat triSn kinh te' Vi<$t Nam.
1
AI
~
?
,
,.,.,
TONG QUAN VE QUAN LY VON
?
~
?
SAN XUAT KINH DOANH CUA
DOANH NGHitP NHA NUOC
,..,
?
~
?
,..
1.1 VON SAN XUAT KINH DOANH CUA DOANH NGHI~P
1.1.1 Khai ni~m v~ vo'n - dijc di~m v~n d()ng ciia vo'n
Trong mQi n~n kinh te' - xa h()i, v6n luon la m()t ye'u t6 ra't quan trQng va
c6 tinh chit quye't dinh cho ho~t d()ng kinh doanh ciia toan xa h()i n6i chung va
ctia m6i DN n6i rieng. Vl the' va'n d~ v6n ngay cang du'<;:lc nhi~u ngu'oi quan tam
nghien cuu va pharr tich, xem day la m()t trong nhung va'n d~ co"t loi va quan
trQng nha't ciia tie'n trlnh d6i moi DNNN. Tuy nhien v~ n()i dung, v6n Ia m()t
thu~t ngu kh6 dinh nghia. M6i tac ghl khi d~ c~p de'n v6n d~u c6 m()t dinh nghia
rieng ciia mlnh.
d Vi~t Nam do"i voi m()t so" tac gia thu~t ngu v6n va thu~t ngu tu'
ban v~n du'<;:lc dung trong nhung di~u ki~n khac nhau. v~ cd ban, trong lu~n an
hai tu nay d~u chi m()t n()i dung gio"ng nhau, d\fa vao cac phat bi~u ctia cac nha
nghien cuu sau day:
Karl Marx da khai quat h6a ph~m tru v6n thanh ph~m tru tu' ban. Theo
Ong, Tu ban la gia tri mang l~i gia tq th~ng du .
Theo Paul A. Samuelson thl " Hang tu' ban do ban than h~ tho"ng kinh te'
san XUfft ra du'
m()t thai gian dai ho~c m()t thoi gian ngiin. Chung c6 th~ du'<;:lc cho thue tren thi
tru'ong c6 tinh c~nh tranh nhu' cho thue nhung m~u da't ho~c nhung giO lao d()ng.
Ti~n tra cho vi~c su d\lng t~m thai nhung hang tu' ban gQi la ti~n cho thue"
I
2
Theo J. R. Hiccks: Tu' ban bao g6m Utt ca mQi cua cai hi~n hii'u trong m<)t
giai doqn C\1 th~ nao d6 rna chung c6 th~ sd' dl,lng nhu' Ia m<)t phu'ong ti~n nh~m
thoa man nhii'ng nhu cdu cho m<)t thai ky ke' tie'p.
Ta c6 th~ khai quat nhu' sau : V6n la m9t b¢ ph~n cua ccli du'qc dung vao
san xua't. Khi cua cai lam nay sinh ra cua cai nhi€u hcJn luc d6 du'qc gQi Ia tu' ban
(v6n ). Vi~c sd' dl,lng v6n tren quy mo Ion da tqo di€u ki~n phat tri~n du'qc
phu'cJng thuc san xua't . S\1' tach roi lao d<)ng va san xua't voi quy mo Ion la khong
th~ c6 du'qc d~ tqo thanh tu' ban.
Til' cac khai ni~m v€ v6n neu tren da phan anh ddy du ban cha't cua v6n:
-
V6n phai du'qc bi~u hi~n b~ng gia tri th\l'c, nghia la n6 phai dqi di~n cho
m<)t
sue mua nha't dinh tren thi tru'ong, hay n6i each khac n6 phai dqi
di~n
cho m<)t loqi tai san nha't dinh nao d6 chu khong phai nhii'ng khoan ti€n
duqc phat hanh khong c6 gia tri th\l'c, kh0!1g c6 kha nang thanh toan.
-
V6n phai luon luon v~n d<)ng, luon luon sinh loi trong qua trlnh v~n d<)ng.
-
V6n la m9t loqi hang hoa va cling nhu' cac loqi hang hoa khac, n6 d€u c6
chu dich th\l'c. Chu sCi hii'u v€ v6n chi trao quy€n sd' dl,lng v6n cho ngu'oi
khac trong m<)t thoi gian nha't dinh, khi d6 ngu'oi sd' dl,lng v6n phai tra cho
chu sCi hii'u v6n m<)t khoan chi phi nha't dinh gQi Ia chi phi sd' dl,lng v6n.
Day cling Ia di€u ki~n d6 cho dong chay cua v6n trong xa h<)i du'qc khai
thong va ngay cang tang tru'Cing.
1.1.2
Phan lo~i vo'n
f)~ dap ling cho yeu cdu cua cong tac quan ly' ngu'oi ta tie'n hanh phan
loqi v6n SXKD. Dung tren m6i g6c d9 khac nhau se c6 each phan loqi khac
nhau va sau day la m<)t s6 each phan loqi co ban dap ling cho yeu cdu quan ly
nang cao hi~u qua sd' dl,lng v6n cho DNNN.
I
3
1.1.2.1 Can ca vao di;ic diim v~n dqng cua vdn thi vdn cua doanh nghi?p g6m c6
vdn co' dtnh va vdn luu dqng
VO'n cO' dinh:
f)~ c6 th~ tie'n h~mh ho~t d()ng, DN c~n phai c6 cac tu' li~u lao d()ng chii ye'u
nhu' nha xu'dng, rna y m6c thie't hi, phu'dng ti~n v~n chuy~n...Cac tu' li~u lao d()ng
nay tham gia m()t each tnJc tie'p ho~c gian tie'p vao qua trlnh SXKD. Tinh cha't
chung ciia tu' li~u lao d()ng la giii' vai tro lam moi gidi trong qua trlnh lao d()ng ,
lam cho lao d()ng ciia ngu'oi san xua't ke't h
hoi DN phai dung de'n ti~n t~ ciia mlnh. Vl v~y m6i DN phai ung tru'dc m()t sO'
ti~n v6n nha't dinh v~ tu' li~u lao d()ng. SO' v6n nay luan chuy~n theo muc hao
mon ciia tu' li~u lao d()ng. Tu' li~u lao d()ng ciia DN bao g6m nhi~u lo~i vdi gia
tq va thoi gian sii' d1;mg khac nhau. Vl v~y d~ thu~n ti~n cho cong tac quan ly tai
san dO'i vdi DNNN, theo che' d() hi~n hanh d nude ta nhii'ng tu' li~u lao d()ng nao
c6 dii 2 di~u ki~n sau day se du'
Gia tq ldn : Tu 5.000.000 d6ng trd len. Tieu chu~n nay c6 th~ thay d6i tuy
theo di~u ki~n ciia m6i qu6c gia va tung giai do~n kinh te' khac nhau trong
m()t qu6c gia
-
Thoi gian sii' dt;mg : Tren I nam.
Trong di~u ki~n n~n kinh te' hang hoa, TSCB ciia DN khong chi bao g6m
nhii'ng TSCB c6 hlnh thai hi~n v~t gQi la TSCB hii'u hlnh rna con bao g6m ca
nhii'ng tai san khong c6 hlnh thai hi~n v~t nhu': b~ng phat minh sang che', cac hi
quye't cong ngh~, l
kinh doanh rna v§:n giii' nguyen hlnh thai v~t cha't ban d~u. Trong qua trlnh san
4
xua't kinh doanh, TSCB se bi hao mon dffn va du'qc chuy~n tung phffn vao gia tq
cua san phffm hang hoa va nhu' v~y vO'n dffu tu' se du'cjc thu h6i du'oi hlnh thuc
kha'u hao tu'ong ung voi gia tq hao mon cua TSCB.
Trong di~u ki<%n n~n kinh te' thi tru'ong , muO'n c6 tai san cO' dinh thl DN
phai bo ti~n ra d~ dffu tu d6 chinh la vO'n cO' dinh va khai ni<%m nay duqc phat
bi~u nhu' sau : Vo'n co' djnh la gid trj zing tru(Jc v€ tai san co' djnh hi~n co cua DN.
Khi d~ c~p de'n quan ly vO'n cO' dinh c6 nghia la chung ta phai quan ly tu luc
bAt dffu bo vO'n ra dffu tu' cho de'n khi thu h6i du vO'n.
VO'n cO' dinh c6 tac d1,1.ng ra't IOn dO'i voi vi<%c phat tri~n n~n san xua't xa h()i
trong qua trlnh ho~t d()ng kinh doanh cua DN. VO'n CB du'qc giam dffn do trich
kha'u hao va thanh ly TSCB, m:llt khac l~i tang them gia tq do dffu tu' moi. Vi v~y
quan ly vO'n CB phai bao g6m 2 va'n d~ : Bam bao an toan va sii' dl;lng c6 hi<%u
qua TSCB d6ng thoi phai tinh toan chinh xac sO' ti~n kha'u hao phai trich t~o
di~u ki<%n cho DN c6 th~ tai dffu tu' TSCB.
•
VO'n htu dong :
MuO'n tie'n hanh ho~t d()ng kinh doanh, ngoai tu' li<%u lao d()ng, cac DN con
phiii c6 dO'i tuqng lao d()ng va sue lao d()ng. BO'i tuqng lao d()ng khi tham gia vao
qua trlnh SXKD khong giif nguyen hlnh thai v~t cha't ban dffu rna chuy~n dich
toan bQ ngay ffiQt lffn vao san phffm moi va du'QC bu l~i khi gia tq san phffm
du'qc th\fc hi<%n. Trong th\fc te' vO'n htu d()ng thu'ong t6n t~i duoi nhifng hlnh thai
v~t cha't nhu' : Nguyen v~t li<%u (J khau d\f trif, san phffm dang che' t~o, thanh
phffm... Hi<%n nay cac DN phai dung ti~n d~ mua sAm dO'i tu'qng lao d()ng va tra
lu'ong cho cong nhan, nen phai ung tru'oc m()t sO' vO'n nha't dinh cho mlJc dich
tren. Do d6 c6 th~ n6i : Vdn btu dqng la biiu hi~n bling ti€n cua tai san lztu dqng
hi~n
co cua DN.
5
Lo~i vo'n nay c6 di,ic di~m la luon luon v~n d()ng, va thay dGi hinh thai v~t
cha't. N6i each khac, vo'n htu d()ng v~n d()ng khong ngung theo qua trinh tai san
xua't cua DN. Khoang thai gian d~ vo'n hoan thanh m()t vong tu~n hoan dai hay
nglln se n6i len to'c d() luan chuy~n cua vo'n ch~m hay nhanh. Vl the' cac nha
quan ly DN ra't quan tam tOi chi tieu to'c d() luan chuy~n vo'n htu d()ng.
1.1.2.2 Theo ngu6n hznh thcmh vo'n cua doanh nghi?p duc;c chia thcmh ngu6n vo'n
chu s?J hr1u va nc; phdi trd
Cach phan chia nay dl;l'a tren ca'u true tai chfnh cua DN , n6 th~ hi~n
phu'dng thuc tai tr
Ngu6n vo'n chu sd hfi'u Ia khoan vo'n thu()c quy~n sd hfi'u cua DN, n6i each
khac day la vo'n rna DN c6 quy~n sti' dvng va quy~n sd hfi'u thu()c v~ chu
DN. Lo~i vo'n nay du'
tu ke't qua
tu d~u tu' ban d~u cua chu sd hfi'u va
ho~t d()ng kinh doanh sau khi da ho~t d()ng c6
qua.
N<;1 phai tra: Ia ph~n vo'n rna trong qua trlnh ho~t d()ng DN huy d()ng cua
cac t6 chuc, ca nhan ... qua h~ tho'ng ngan hang, thi tru'ong vo'n. B~ du'
dinh theo slf tho a thu~n gifi'a DN vdi do'i tu'<;fng c6 quy~n sd hfi'u v~ vo'n.
1.1.2.3 Theo yeu cdu ddu tU va sit d~ng, vo'n duc;c chia thanh vo'n trong DN va
vo'n doanh nghi?p ddu tu ra ben ngoai:
•
Vo'n ben trong DN: La toan b() tai san hi~n hfi'u t~i DN du'
•
Vo'n ben ngoai DN: La so' vo'n DN khong trlfc tie'p sti' dvng bao g6m toan b()
tai san nhu': Ti~n, gia tq quy~n sti' dvng da't, tai san du'
6
1.2 DOANH HGHI~P NHA Nl.foc vA VAN
DE
QUAN
LY
voN TRONG
DOANH NGHI~P NHA NUOC
1.2.1 Khai ni~m doanh nghi~p nha mi8c
Vi~c hlnh thanh va t6n t~i cac DNNN (J cac mtdc khac nhau tren the' gidi
c6 nhi~u nguyen nhan nhung d~u xua"t phat tu m()t mvc dkh chung la do yeu c~u
cua quan ly vi mo, Nha Nude phcli c6 vai tro nhfft dinh trong vi~c di8u hanh toan
b() n8n kinh te' xa h()i. M~t khac DNNN con thl,l'c hi~n nhung nhi~m vv chinh tri
xa h()i rna m6i qu6c gia dang theo du6i. C6 ra"t nhi8u nha nghien cuu kinh te'
dua ra nhi8u quan di~m khac nhau v€ DNNN. K.hai ni~m v€ DNNN c6 nhi8u
each hi~u khac nhau nhttng dung tren g6c d() lien quan v€ v6n trong DN thl khai
ni~m v€ DNNN dl.l'
sau:
a- Theo Malcolm Gilis, DNNN du
Chinh phu la c6 dong chinh trong DN ho~c ne'u khong thl trong chinh phu c6
th€ thl,l'c hi~n vi~c ki€m soat chinh sach chung rna DN theo du6i va b6 nhi~m
ho~c
•
each chuc Ban quan ly doanh nghi~p.
DN c6 nhi~m V\l san xua"t hang hoa ho~c dich V\l ban cho cong chung ho~c
cho cac DN tu' nhan ho~c DNNN khac.
•
DN phai chiu trach nhi~m v€ thu - chi trong ho~t d()ng san xua"t kinh doanh.
b- Theo Ramanadham " DNNN la m()t t6 chuc, theo d6 ham chua trong chinh
ban than n6 slf ke't h
t6 " Doanh nghi~p ".
c- Theo Ray Rees, c6 3 ly do chinh cho sl,l' t6n t~i cua DNNN : NhAm khAc
phvc va sti'a chua nhung khie'm khuye't cua thi tru'ong. T~o thu~n l
7
d- Theo
lu~t
DNNN cua
Vi~t
Nam ban htmh ngay 30/0411995 c6 quy dinh :
" DNNN la t6 chuc kinh te' do Nha nu'oc d~u tu' v6n, thanh l~p va t6 chuc qmln
ly, ho~t d<)ng kinh doanh ho~c ho~t d<)ng cong fch, nhAm thl}'c hi~n cac
IDl;tC
tieu
kinh te'- xa h<)i do Nha nu'oc giao. DNNN c6 tu' each phap nhan, c6 cac quy~n va
nghia V\1 dan sl}', tl}' chiu trach nhi~m v~ toan b<) ho~t d<)ng kinh doanh trong
ph~m vi so" v6n do Nha nu'oc qmln ly ".
DNNN c6 th~ t6n t~i du'oi cac lo~i sau :
•
Lo~i DNNN chi c6 m<)t chu sd huu v6n duy nha't la nha nu'oc ( 100% v6n d~u
tu' cua nha nu'oc )
•
Lo~i DNNN c6 nhi~u chu sd hfi'u ve' v6n, trong d6 nha nu'oc na:m gifi' khong
duoi so%.
•
Lo~i DNNN c6 nhi~u chu sd hfi'u v~ v6n, trong d6 ph~n sd huu Nha nu'oc it
nha't ga'p 2lffn c6 phffn cua c6 dong IOn nha't khac trong DN.
•
Lo~i DNNN rna trong d6 nha nu'oc khong c6 c6 ph~n chi ph6i , nhu'ng c6
quy~n quye't dinh m<)t
s6 va'n
d~ quan tr<;mg cua DN theo thoa thu~n trong
di~u 1~ DN.
Nhu' v~y. da gQi la DNNN thl phai doNN ki~m soat va chi ph6i du'
vfin khong lam thay d6i quy~n sa hfi'u thl gQi la DNNN.
1.2.2 Vai tro ciia doanh nghi~p nha nuoc trong n~n kinh te' Vi~t Nam
Trong thoi
ky
qua d<) di len chu nghia xa h<)i, va'n d~ mang tinh cha't quye't
dinh la phiii t~o dl}'ng du'
cd
sd n~n kinh te' thi tru'ong, c6 sl}' tham gia cua nhi~u thanh ph~n kinh te' va kinh te'
nha nu'oc chi la m<)t b<) ph~n cua toan b<) n~n kinh te'. Nhu' v~y DNNN se c6 vai tro
8
nhu the' nao trong di~u ki~n hi~n nay? Cau tra loi se la: DNNN phiH luon luon giu
vai tro chii d~o trong n~n kinh te' nhi~u thanh ph~n. Nghi quye't B~i h{)i Bang l~n thu
IX da xac dinh " kinh te' nha nude phat huy vai tro chii d~o trong n~n kinh te', la hJc
lu
tie'n b(> khoa hQc va cong ngh~, neu guong v~ nang sua"t, chfft lu
-
La nhung DN vdi quy mo ldn, trlnh d(> cong ngh~ cao, kha nang tie'p c~n vdi
ky
thu~t tie'n bQ t6t ... c6 vai tro d~c bi~t trong vi~c lam thay d6i co ca"u cua n~n san
xua"t xa h(>i va dinh hudng cho Sl,l' phat tri~n kinh te'- xa h(>i.
-
DNNN c6 th~ tham gia vao va"n d~ khiic ph1,1c tr~ng thai d{)c quy~n tl,l' nhien,
d6ng thoi con la mQt cong Cl,l lffp d~y vao ch6 trtSng trong cac lanh Vl,l'C rna tu
nhan khong mu6n d~u tu ho~c khong du kha nang d~ d~u tu ho~c khong du
Nhu v~y, DNNN luon luon c6 vai tro ra"t quan trQng trong vi~c d~u tu vao
nhung nganh quye't dinh cho sl,l' phat tri~n dai h~n mang l~i hi~u qua chung cho toan
b(> n~n kinh te'. Bay ctlng chinh la vai tro khong th~ xoa bo du
tro nay cilng khong thay d6i.
1.2.3 Vai tro cua vo'n trong doanh nghi~p nha mt8c:
Theo Karl Marx, khi nghien cilu qua trlnh san xua"t tu ban chii nghia, sl,l'
v~n d(>ng cua vo'n th~ hi~n qua cong thuc:
T - H .........san xua"t ......... H'- T'
9
C6 nghia la qua trlnh tai san xufft chinh la slf v~n d9ng cua v6n qua 3 giai
dol:}n: Dlf trii', san xua't va ban hang. Ne'u thie'u vdn thl qua trlnh san xufft cua DN
khong th~ tie'n hanh blnh thu'ong va lien tt}C. Ngu'oi ta vi DN la cd th~ thl vdn
chfnh la mau cua cd th~ vl vdn la di~u ki~n d~ DN c6 th~ t6n tl:}i va phat tri~n.
Thong qua quy mo v6n va hi~u qua sii' d1,1ng v6n, ngu'oi ta c6 th~ danh gia du'
chfnh la di~u ki~n giup cho DN tang cu'ong du'
ky VQng. Do d6 DNNN c~n
phai th~t slf ml:J.nh, sue ml:J.nh d6 phai tu nQi llfc cua chfnh DN. Vdn va hi~u qua
sii' dl,lng v6n trong ban than cua tung DN c6 vai tro ra't quan trQng trong vi~c tl:J_O
ra n9i llfc d6. Nhu' v~y DNNN se thlfc
hi~n
du'
vai tro chu dl:}o trong n~n kinh te'.
1.2.4 Cd che' qmin Iy vo'n trong doanh nghi~p nha nu8c
Quan ly v6n la vffn d~ khong mOi nhu'ng luon du'
h
con la mQt ngh~ thu~t vl phl:}m vi
II
V~n dQng
II
cua d6ng v6n khong chi gioi hl:}n
trong DN, rna lien quan de'n ra't nhi~u cac td chuc, ca nhan, ca trong nu'oc va
ngoai nu'oc .... Do d6 khi d~ c~p de'n cd che' quan ly v6n doi hoi phai c6 h~ thdng
quan ly thdng nha't hai hoa ca ben trong l~n ben ngoai DN, phai phdi h
phai du'
10
1.2.4.1. Vdn di tt;~o lqp vdn cua doanh nghi~p nha nUde
Khac voi thC1i ky bao ca:p trong di~u ki~n n~n kinh t~ thi tnl'C1ng cac ngu6n
cung cffp v6n ra:t phong phu, da d~ng: Ngoai ngu6n v6n do ngan sach nha mtoc
ca:p, t\1' b6 sung
tu k~t qua kinh doanh cua mlnh. DN c6 the huy d(>ng v6n thong
qua thi tntC1ng chling khoan va cac t6 chlic tai chfnh trung gian, tin d\}ng thue
mua, va
tu m(>t s6 ngu6n tai tr
+ Ngu6n v6n ngan sach
Theo ch~ d(> quy dinh hi~n nay, DNNN du'
tu khi thanh l~p.
Trong qua trlnh kinh doanh, din eli vao
hi~u
qua
ho~t
d(>ng san xufft kinh doanh rna nha nu'oc c6 the xem xet d~u tu' b6 sung cho DN
trong nhung tru'C1ng h
+ Ngu6n v6n t\1' b6 sung
DN ho~t d(>ng kinh doanh c6 hi~u qua se dung ph~n l
M~t khac DNNN con slt d1:1ng toan b(>
s6 kha:u hao de tai d~u tu' tai san c6 dinh .
.E>ay Ia m(>t ngu6n v6n c6 tinh cha:t 6n dinh, khi slt d\}ng ngu6n v6n nay se ph\1
thu(>c vao k~t qua ho~t d(>ng san xua:t kinh doanh cua DN
+ Ngu6n v6n lien doanh lien k~t
La ngu6n v6n rna DN c6 du'
khoan v6n nhfft dinh nham dap ling cho nhu c~u v~ v6n cua DN.
+ Huy d(>ng v6n tren thi tru'C1ng chling khoan
Thi tru'C1ng chling khoan la ndi di~n ra cac ho~t d(>ng mua ban cac lo~i
chling khoan va cac lo~i giffy ghi n
